Voorstel voor de Raad

AANGEPAST Voorstel voor de Raad Datum raadsvergadering : 16 juni 2016 Agendapuntnummer : VII, punt 4 Besluitnummer : 2117 Portefeuillehouder : Wethouder Jan ten Kate Aan de gemeenteraad Onderwerp: Financiering ten behoeve de aanleg van glasvezelnetwerk in de gemeente De Wolden. Samenvatting: In de gemeente De Wolden is behoefte aan snel internet. Dit kan gerealiseerd worden middels een glasvezelnetwerk welke wordt aangelegd door Stichting Glasvezel De Wolden. De gemeente wordt nu gevraagd hierin financieel deel te nemen. Dit kan middels het verstrekken van een lening en deelname in het eigen vermogen. Het college stelt een combinatie van beide vormen van deelname voor. Uw raad kan wensen of bedenkingen over deelname in het eigen vermogen kenbaar maken aan het college. Fase van besluitvorming: Besluitvormend Ontwerp besluit: kennis te nemen van het projectplan van de Stichting Glasvezel De Wolden (verder: de stichting); de aanleg van glasvezel in De Wolden zoals verwoordt in het projectplan aanmerken als zijnde een publieke taak; een lening te verstrekken aan de stichting van 1.950.000,-- in dit specifieke geval gebruik maken van projectfinanciering in plaats van totaalfinanciering om de rentelasten voor dit project te beperken; kennis te nemen van het voornemen om voor een bedrag van 1.500.000,-- deel te nemen in het eigen vermogen van de stichting; Problemen of vraagstukken: In de gemeente De Wolden heeft ongeveer 70% van de inwoners toegang tot een kabelaansluiting van Ziggo (grijs gebied) en 30% heeft enkel toegang tot het internet via een ADSL lijn van KPN (wit gebied). De gemiddelde internet snelheid gecombineerd voor kernen en buitengebied in De Wolden was in april 2015 1 Mbit upload en 4 Mbit download. De gemiddelde internetsnelheid in De Wolden is daarmee te kwalificeren als laag. Snel internet is voor zowel burgers als bedrijven van steeds groter belang. Het is de verwachting dat tussen nu en 2017 de hoeveelheid dataverkeer ongeveer verviervoudigt. Waardoor dat komt? Nu nog vooral door de groei van mobiel internetverkeer, internet TV, werken in de cloud en videodiensten zoals Skype en YouTube. In de komende jaren zullen er talloze nieuwe producten en diensten ontstaan op het gebied van zorg, leefbaarheid, veiligheid en economie die intensief gebruik gaan maken van internet. Deze ontwikkelingen eisen een veel grotere bandbreedte dan nu beschikbaar is. De stap naar hoogwaardig breedband is dus noodzakelijk, zodat we de komende decennia mee kunnen met deze ontwikkelingen. Glasvezel wordt als meest toekomst vaste vorm van breedband ook wel de informatiedrager van de toekomst genoemd. In een aparte notitie wordt dit verder Pagina 1 van 7

onderbouwd. Een glasvezelnetwerk in de gehele gemeente zal het vestigingsklimaat een enorme opwaardering geven. De stichting heeft aangegeven dat zij zich zal inzetten dat lokale aannemers het werk zullen uitvoeren. Daarbij zijn er mogelijkheden om bepaalde werkzaamheden uit te laten voeren door mensen welke nu geen werk hebben. De stichting heeft een vraagbundeling gedaan, resulterend in intentieverklaringen. Voorafgaand aan de vraagbundeling is een gebiedsanalyse uitgevoerd. Uit de gebiedsanalyse is in eerste instantie gebleken dat de aanleg van het glasvezelnetwerk tussen de 18.000.000,-- en 21.000.000,-- zou gaan kosten, sterk afhankelijk van het succes van de vraagbundeling. Een andere conclusie uit de analyse is dat grijze en witte gebieden in De Wolden door elkaar lopen. Door goed te kijken naar slimme oplossingen is uiteindelijk vastgesteld dat aanleg mogelijk is voor 16.000.000,--. De gebiedsanalyse is de basis voor de business case. Toelichting voorgesteld besluit: In de gemeente De Wolden is behoefte aan snel internet voor de hele gemeente inclusief de buitengebieden (met relatief lage bevolkingsdichtheid). Snel internet is nodig om in deze gebieden agrarische en andere bedrijfsmatige activiteiten op een innovatieve en duurzame manier voort te zetten en te ontwikkelen. Hierbij spelen in De Wolden ook recreatie en (zorg)toerisme een belangrijke rol. Snel internet is daarnaast een voorwaarde om levensloopbestendig te wonen in de gehele gemeente te realiseren. Te denken aan winkel- en bezorgdiensten, domotica en zorg op afstand als aanvulling op de fysieke zorg. Sensortechnologie is nu overal om ons heen en het gebruik zal alleen maar toenemen. Hiervoor is Next Generation Acces netwerk 1 onmisbaar. Argumenten voorgesteld besluit: De aanleg van een dekkend glasvezelnetwerk vergt een grote initiële investering. Veel tijd en energie zijn gestoken in het financieringsvraagstuk. Uiteindelijk is de stichting erin geslaagd met een drietal partijen tot overeenstemming te komen. De totale investering bedraagt maximaal 16.000.000,--. De provincie Drenthe verstrekt een lening van 9.000.000,--. Dit bedrag komt overeen met de investering in het zogenaamde witte gebied. Rendo verstrekt een lening van 1.950.000,-- en neemt deel in de stichting voor een bedrag van 1.500.000,--. De totale investering van Rendo bedraagt daarmee 3.450.000,--. Van de gemeente wordt eveneens een bijdrage gevraagd van 3.450.000,--. Voor de gemeente zijn 2 opties mogelijk: 1. het verstrekken van een lening ter hoogte van het gehele bedrag; of 2. eenzelfde constructie als Rendo, waarbij de gemeente een lening verstrekt van 1.950.000,-- en voor een bedrag van 1.500.000,-- deelneemt in de stichting. De tweede optie heeft onze voorkeur; wij zijn van mening dat we door deel te nemen in de stichting een positief signaal doen uitgaan naar de burgers. Deelname betekent een stimulans voor dit prachtige burgerinitiatief. Daarnaast verkrijgt de gemeente een stukje zeggenschap over en bemoeienis in de stichting. Daarbij moet worden gedacht aan stemrecht, winstbestemmingen, toezicht, etc. Daarnaast wordt met deelname een stuk continuïteit gewaarborgd. Hoe de zeggenschap e.d. worden ingevuld, is nog onderwerp van gesprek. Het vraagstuk vormt echter geen belemmering voor de voorliggende besluitvorming. 1 Beleidsterm gehanteerd door de Europese Commissie. Bedoeld wordt toegang tot een internetverbinding van minimaal 100Mbps. Pagina 2 van 7

In het projectplan is een aanzet gedaan voor de governance. In aanvulling hierop is in de memo van het college van 13 juni 2016 de governance nader uitgewerkt. Hierbij is de brief van Dialogic van 6 juni 2016 bijgevoegd. Kanttekeningen: Het verstrekken van een geldlening is overeenkomstig de Financiële verordening 2007 (artikel 18) een bevoegdheid van het college. Een kanttekening hierbij is dat steunverlening en het toekennen van subsidies uit hoofde van een publieke taak dient te geschieden. Hierbij rijst de vraag in hoeverre de aanleg van een glasvezelnetwerk kan en mag worden gerekend tot de publieke taak. Om deze discussie te vermijden stellen wij voor om in dit specifieke geval de gemeenteraad voor te stellen om een lening beschikbaar te stellen voor dit project van, voor en door bewoners waarbij elk huishouden in deze gemeente een (gratis) aansluiting kan krijgen op het glasvezelnetwerk. Ten aanzien van de deelname in stichtingen en/of vennootschappen schrijft artikel 160 lid 2 van de gemeentewet voor: het college besluit slechts tot de oprichting van en de deelneming in stichtingen, maatschappen, vennootschappen, verenigingen, coöperaties en onderlinge waarborgmaatschappijen, indien dat in het bijzonder aangewezen moet worden geacht voor de behartiging van het daarmee te dienen openbaar belang. Het besluit wordt niet genomen dan nadat de raad een ontwerp-besluit is toegezonden en in de gelegenheid is gesteld zijn wensen en bedenkingen ter kennis van het college te brengen Lid 3 geeft aan: een besluit als bedoeld in het tweede lid behoeft de goedkeuring van gedeputeerde staten. De goedkeuring kan slechts worden onthouden wegens strijd met het recht of het algemeen belang. Alternatief beleid: De gemeente zou kunnen afzien van een investering voor de aanleg van een glasvezel netwerk. In dat geval zal in de nabije toekomst, zeker in de buitengebieden, geen snel internet worden gerealiseerd. Dit heeft gevolgen voor de economische ontwikkeling van het gebied. Een ander alternatief is dat de gemeente investeert door alleen een lening te verstrekken en niet door deel te nemen in het eigen vermogen. Financiële effecten: Pilot Een gebied rondom Koekange, Ruinerwold en Oosteinde is aangewezen als pilot gebied. Dat juist dit gebied is aangewezen als pilot heeft te maken met de aansluiting op het landelijk glasvezelnet van Relined. Achteraf is dit deel minder representatief dan aanvankelijk is aangenomen omdat dit gebied voor een groot deel uit grijs gebied bestaat. De verwachting is dat abonnementhouders in grijs gebied minder snel zullen overstappen dan abonnementhouders in wit gebied. In het pilotgebied zijn echter voldoende abonnementen afgesloten om verder te gaan in het proces. Rente c.a. Omdat zowel Rendo als de gemeente een lening gaan verstrekken voor investeringen in het grijze gebied, dient een markt conforme rente te worden gehanteerd. Dit, om te voorkomen dat de gemeente ongeoorloofde staatssteun verstrekt. Van marktconforme rente is sprake als we bovenop de door de Europese Unie gehanteerde basisrente een opslag hanteren van 4%. De basis rente bedraagt per 1 mei 2016 0,01%. Dit betekent in dit geval dat een marktconforme rente uitkomt op 4,01%. Ter illustratie: de business case gaat uit van een rente van 4,5%. Pagina 3 van 7

De deelname in de stichting is geen lening maar een investering door middel van inbreng van risicodragend kapitaal. Dit houdt in dat, in tegensteling tot een lening waar vormen van zekerheid tegenover zullen staan in de vorm van hypotheek, er geen zekerheid is. Het enige waarop kan en mag worden gerekend is een dividend uitkering. Voor de gemeentelijke begroting (exploitatie) betekent dit ook e.e.a. We gaan in totaal 3.450.000,-- financieren. In de Wolden werken we met totaalfinanciering. Dat betekent dat aan alle investeringen, deelnemingen etc. een zelfde rentepercentage wordt toegerekend, ongeacht het moment in de tijd waarop deze investering wordt gedaan en ongeacht het financieringsarrangement. Op die manier kunnen we enerzijds onze financieringsstructuur optimaliseren en anderzijds onze investeringen etc. gelijk behandelen. In onze begroting houden we rekening met een renteomslag (interne rente) van 5%. Als we dit percentage ook toepassen bij de stichting betekent dit een extra rentelast van 172.500 in onze exploitatie. Anderzijds komt er een rente bate van 4,5% (volgens rekenmodel) op de lening van 1.950.000,--; deze bedraagt 87.750,--. Er blijft dan een tekort van 84.750,--. Om dat te voorkomen is het, gezien het uitzonderlijke karakter en de maatschappelijke relevantie van dit project verdedigbaar om in dit specifieke geval af te wijken van totaalfinanciering en daarmee rekenrente van 5%, en dit project apart te financieren en de daadwerkelijke rente die hiermee samenhangt in rekening te brengen. We schatten dat hiermee een rentepercentage van 1,5 a 2% is gemoeid. Als we dit toepassen is er sprake van budgetneutraliteit, zelfs gegeven het feit dat over de deelneming van 1,5 miljoen (aanvankelijk) geen dividend wordt uitgekeerd. Alle rekenmodellen geven weliswaar na 1 of 2 jaar reeds een voordeel te zien; alle financiers hebben aangegeven veel te voelen voor een vervroegde aflossing op de leningen. Dit heeft uiteraard een (positief) effect op de rente in onze exploitatie. Bovendien stijgt daarmee ook het rendement in het rekenmodel voor de volgende jaren en daarmee ook weer de kans op een (hogere) dividend uitkering. Daarnaast willen we wel afspraken maken over een dividendprognose, waarin we er vanuit gaan dat er na 2 a 3 jaar daadwerkelijk dividend zal worden uitgekeerd. Besluit Begroting en Verantwoording voor Provincies en Gemeenten (BBV) Bovenstaande is op basis van de huidige geldende financiële regels. Onlangs heeft het Rijk nieuwe regels vastgesteld rondom het Besluit Begroting en Verantwoording voor Provincies en Gemeenten (BBV). Met ingang van 2017 moeten deze regels worden toegepast. Eén van de wijzigingen betreft ook de wijze waarop met rente moet worden omgegaan in de begroting en jaarstukken. Deze wijziging heeft gevolgen voor de verwerking van de rentelasten en baten dus ook voor bovenstaand. Op dit moment hebben wij nog geen beeld wat in dit geval de gevolgen zijn. De genoemde aanpassing heeft namelijk gevolgen voor de totale begroting in 2017 en zullen dit jaar nog in beeld moeten worden gebracht. Second opinion Dialogic De provincie Drenthe heeft bureau Dialogic verzocht een second opinion uit te voeren inzake de business case. Dialogic heeft zich daarbij gericht op de volgende aspecten: 1 analyse van de berekeningen in het rekenmodel; 2 analyse van de input parameters van de business case. Het rekenmodel is door Dialogic goed bevonden, behoudens enkele kleine fouten. Over de analyse van de parameters hebben ze enkele opmerkingen. De belangrijkste opmerking is dat het aantal abonnees (home activated) gedeeld door het aantal aansluitingen (homes connected) op het moment van schrijven van de business case nog niet vast ligt. Door Dialogic wordt dit penetratie genoemd. Dit is natuurlijk een belangrijk aspect. De stichting heeft bij brief van 18 mei aangegeven dat de afgesproken 40% penetratie ruim is overstegen. Pagina 4 van 7

Een belangrijk onderdeel van de business case is het aantal abonnementen. Het project moet inkomsten genereren uit de vergoeding die wordt ontvangen van de providers voor het gebruik van het netwerk. De stichting ontvangt per abonnement een vergoeding van 23,--. Om te kijken hoeveel abonnementen afgesloten dienen te worden om geen verlies te maken of zelfs winst te maken zijn er berekeningen gemaakt op basis van verschillende conversies. Bij de lage conversie wordt uiteindelijk winst gemaakt. De hoge conversie blijkt in de praktijk niet haalbaar. Daarom is voor een realistische conversie gekozen, deze houdt het midden tussen de hoge en de lage conversie. In onderstaande tabel zijn de hoge, lage en realistische conversie met elkaar vergeleken. maximaal hoge conversie lage conversie Realistische conversie Wit 2.919 2.400 2.335 2.466 Grijs 7.146 4.645 2.798 3.573 totaal 10.065 7.054 5.133 6.039 Personele effecten: De aanleg van een glasvezelnetwerk zal de nodige personele capaciteit vergen. Dit met name voor overleg en toezicht bij de daadwerkelijke aanleg. Om dit op adequate wijze aan te pakken zal worden gewerkt met een bouwteam. Juridische effecten: Subsidie De geldlening van de gemeente aan de door de stichting op te richten rechtspersoon betreft subsidie in de zin van de Algemene wet bestuursrecht (Awb). Artikel 4:21 lid 1 luidt: Onder subsidie wordt verstaan: de aanspraak op financiële middelen, door een bestuursorgaan verstrekt met het oog op bepaalde activiteiten van de aanvrager, anders dan als betaling voor aan het bestuursorgaan geleverde goederen of diensten. Het subsidiebegrip is een zogeheten materieel begrip. Als een geldstroom aan de definitie voldoet, dan is automatisch sprake van subsidie. Overeenkomst van geldlening De overeenkomst van geldlening ex artikel 4:36 Algemene wet bestuursrecht, zoals in concept nu voorhanden, betreft een zogenaamde uitvoeringsovereenkomst, waardoor de subsidie de vorm krijgt van een krediet. Artikel 4:36 lid 1 Awb stelt de subsidieverlener in staat om niet alleen een subsidiebesluit (afdeling 4.2.3 Awb) te nemen, maar om aan dit besluit tevens een dergelijke overeenkomst te koppelen: Ter uitvoering van de beschikking tot subsidieverlening kan een overeenkomst worden gesloten. Grondslag subsidie De Awb, artikel 4:23 lid 1, vereist voor subsidieverstrekking een wettelijke grondslag (verordening, regeling). De Algemene subsidieverordening De Wolden 2015 is echter niet van toepassing op de subsidieverlening, omdat de geplande activiteiten niet zijn genoemd in de subsidieregeling. De in de subsidieregeling genoemde beleidsterreinen sportstimulering, kunst, cultuur en recreatie, sociale voorzieningen en maatschappelijke dienstverlening bieden geen ruimte voor het glasvezelproject. Awb artikel 4:23 lid 3 sub c biedt uitkomst. Hier is bepaald dat een Pagina 5 van 7

wettelijk voorschrift niet benodigd is, indien de begroting de subsidieontvanger en het bedrag waarop de subsidie ten hoogste kan worden vastgesteld is vermeld bij verlening van de subsidie dient hiermee rekening te worden gehouden. Staatssteun Een belangrijk risico bij het ondersteunen van een bedrijf, betreft het potentieel verlenen van staatssteun. Staatssteun houdt in dat een onderneming een economisch voordeel ontvangt, dat onder normale marktvoorwaarden (d.w.z. zonder overheidsingrijpen) niet zou zijn verkregen. Staatssteun moet gemeld worden bij de Europese Commissie, tenzij direct al duidelijk is dat geen sprake is van staatssteun. Er is sprake van staatssteun als: de overheid de steun verleent of betaalt met overheidsmiddelen; 1 bedrijf, of enkele bedrijven economisch voordeel krijgen door de steun; dit alleen geldt voor 1 of meer bedrijven of sectoren; dit mogelijk zorgt voor oneerlijke concurrentie en mogelijk invloed heeft op de handel tussen lidstaten. Deze 4 richtlijnen staan in artikel 107 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie (VWEU). De vorm, reden en het doel van de steun (in dit geval subsidie) zijn minder belangrijk. Marktconformiteit Het door de gemeente aan een onderneming verstrekken van een lening is een vorm van staatssteun die niet is toegestaan wanneer er sprake is van een voordeel dat onder normale marktomstandigheden niet verstrekt zou zijn, bijvoorbeeld: een renteloze lening; een lening tegen een lagere rente dan de marktrente; een lening met een langere looptijd dan gebruikelijk is in de markt; rentevergoeding. Om deze te ondervangen, dient de gemeente handelend als particuliere investeerder te voldoen aan het Market Economy Investor Principle beginsel (MEIP). Kernvraag voor dit principe is of een particuliere investeerder in soortgelijke omstandigheden hetzelfde zou hebben gehandeld. De gemeente dient zich te laten leiden door vooruitzichten op rentabiliteit op lange termijn. Door de lening te verstrekken onder door de EU goedgekeurde marktconforme voorwaarden (zie financiële paragraaf) is in principe automatisch geen sprake van ongeoorloofde staatssteun. Openbaar belang Nu de investering naast een (subsidie)lening mogelijk ook een risico investering in een aandeel in een vennootschap inhoudt, rijst de vraag of een dergelijke investering het openbaar belang behartigt, zoals vereist op grond van artikel 160, Gemeentewet. Door te besluiten tot een risico investering, ontstaat een situatie waarin een openbaar belang is vereist. Het is te beredeneren dat investering in het grijze gebied een openbaar belang betreft, omdat geïnvesteerd wordt in het grijze deel van een project van, voor en door bewoners, waardoor elk huishouden in de gemeente een (gratis) aansluiting kan krijgen op het glasvezelnetwerk. Hiervoor is vereist dat de gemeenteraad een ontwerp collegebesluit is toegezonden en de raad in de gelegenheid is gesteld zijn wensen en bedenkingen ter kennis van het college te brengen. Daarnaast dienen gedeputeerde staten goedkeuring te verlenen aan het collegebesluit. Gezien de samenwerking met de provincie en de keuze van de provincie om de financiering van het witte gedeelte voor haar rekening te nemen en de financiering van het grijze gedeelte aan Rendo en de gemeente te laten, ligt goedkeuring voor de hand. Pagina 6 van 7

Participatie- en communicatieparagraaf: (in te vullen aan de hand van de menukaart) Het project wordt bemand door het bewonersinitiatief Glasvezel De Wolden met als motto voor bewoners door bewoners. Dit bewonersinitiatief heeft de volgende doelen: realiseren van een geavanceerde en hoogwaardige infrastructuur; verbeteren van de leefomgeving; stimuleren van de economie, cultuur, onderwijs en gezondheidszorg en het versterken hiervan; het realiseren van een C02 neutraal netwerk. De lange termijn visie van de stichting is om in de toekomst eventuele winsten te laten terugvloeien naar de bevolking door te investeren in maatschappelijke projecten. Zo zou bijvoorbeeld gedacht kunnen worden aan een voor de gehele gemeente dekkend Wi-Fi netwerk waar eenieder gebruik van kan maken die een abonnement heeft afgesloten. Fatale termijnen: Nadat de diverse besluiten zijn genomen zal daadwerkelijk worden begonnen met de aanleg van het netwerk in het pilotgebied. Aanpak en uitvoering: De lening zal gefaseerd worden verstrekt. Bijlagen: - Projectplan Stichting Glasvezel De Wolden (alleen digitaal). Zuidwolde, 14 juni 2016 Burgemeester en wethouders van De Wolden, secretaris Nanne Kramer burgemeester Roger de Groot Pagina 7 van 7