Hotspots in de Zuidvleugel Input voor Investeringsstrategie Economische Programmaraad Zuidvleugel Uitgevoerd in opdracht van: Provincie Zuid-Holland Metropoolregio Rotterdam - Den Haag Nijmegen/Den Haag, 6 januari 2016
Inhoudsopgave Management samenvatting 1 Majeure uitdaging 2 Hotspots Zuidvleugel 3 Categoriseren 4 Instrumenten 5 Naar een heldere Investeringsstrategie Buck Consultants International, 2016 1
Management samenvatting Handelingsperspectieven regionale overheden en organisaties verenigd in EPZ 1. Versterken van campussen van nationaal belang (Delft en Leiden) Met behulp van hogere overheden (EU, Rijk) en private partijen (w.o. NLII, EFSI) blijven investeren in a. R&D-faciliteiten en -programma s b. Acquisitie van bedrijven, kennisinstellingen en kenniswerkers c. Bedrijfsgebouwen: incubators, accelerators d. Fysieke omgeving: bereikbaarheid (last mile) en openbare ruimte e. Organiserend vermogen: netwerkvorming binnen en buiten de regio 2. Uitbouwen van regionale hotspots/bottom-up initiatieven Ondersteunen van de start en ontwikkeling van bottom-up initiatieven, die de groeipotentie van bedrijvennetwerken benutten en (financieel) getrokken worden door bedrijven en kennisinstellingen, waaronder a. Fieldlabs waar bedrijven (m.n. MKB) en kennisinstellingen werken aan doorbraakinnovaties waarmee een internationaal onderscheidende positie wordt opgebouwd b. Die fungeren als kristallisatiepunten voor de vier focusgebieden van de Zuidvleugel: Agro & Food (Greenports), Maritime & Logistics (Mainport), Life Sciences & Health (Medical Delta) en Security & Justice (The Hague Security Delta) c. Waarin grote bedrijven kleinere helpen en omgekeerd Buck Consultants International, 2016 2
Handelingsperspectieven voor regionale overheden en organisaties (vervolg) 3. Faciliteren van bedrijfscampussen Ondersteunen van de doorgroei van R&D-vestigingen van multinationals (o.a. van Shell, Unilever, Lely Industries, Boskalis en Heerema) via a. Reguliere RO-instrumenten en bereikbaarheid b. Toelating, huisvesting en voorzieningen ten behoeve van internationale kenniswerkers c. Toegang tot MKB-netwerken en -ecosysteem gericht op gezamenlijke R&D en innovatie 4. Alert zijn op witte vlekken Aangezien de ontwikkeling van campussen en hotspots een dynamisch proces is, zullen regionale overheden open moeten staan voor nieuwe kansen die zich voordoen, bijvoorbeeld rond Erasmus UMC, Erasmus Universiteit en nieuwe Fieldlabs 5. Verbinden met onderwijs en arbeidsmarkt Naast R&D-programma s en -faciliteiten vormt menselijk kapitaal een belangrijk bron en voorwaarde voor regionale innovatie. Dit impliceert dat betrokken partijen ondersteuning moeten bieden aan onder andere: a. Toegang van (m.n. MKB-) bedrijven tot onderwijs en talent, onder meer via Centers of Expertise en Centra voor Innovatief Vakmanschap b. Ontwikkeling van doorlopende leerlijnen c. Bijscholing van zittende medewerkers in benodigde nieuwe skills Buck Consultants International, 2016 3
Handelingsperspectieven voor regionale overheden en organisaties (vervolg) 6. Bouwen aan onderscheidend vermogen van de Zuidvleugel op basis van dragers van de Next Economy Benutten van nieuwe mogelijkheden op het vlak van o.a. IT & data en Sustainability om via enkele majeure projecten internationaal een onderscheidende positie op te bouwen, bijvoorbeeld: a. Uitbouwen en profileren van The Hague Security Delta b. Doorontwikkelen van RDM Campus/Merwe Vierhaven als experimenteergebied voor duurzame productie en logistiek c. Realiseren van Cambridge Innovation Center in Rotterdam Central District ten behoeve van doorgroei van bedrijven Buck Consultants International, 2016 4
1 Majeure uitdaging Urgentie: Zuidvleugel staat voor grote opgave om haar economie slimmer en duurzamer te maken Aantal van oudsher sterke sectoren is aan het einde van de levenscyclus Nieuwe technologieën (IT, robotica, sensoren, etc.) bieden nieuwe kansen Globalisering, milieu en klimaat, gezondheid, consumenten, etc. stellen nieuwe/andere eisen aan bedrijven en instellingen Daarbij ingezet op volgende speerpunten (Economische Agenda Zuidvleugel 2012-2015) 1. Chemie 2. Energie 3. Biobased 4. Clean Tech 5. IT, Telecom en Security 6. Logistiek 7. Vrede, Recht en Veiligheid 8. Delta/Maritiem 9. Greenports 10. Life Sciences & Health 11. (Internationale) kantoren Buck Consultants International, 2016 5
De 11 speerpunten uit de Economische Agenda Zuidvleugel werken niet goed om de regio naar buiten te presenteren Vandaar dat partners die verbonden zijn aan de Economische Programmaraad Zuidvleugel voor marketing & communicatiedoeleinden hebben gekozen voor vier brands Maritiem & Logistiek (Mainport) Agro & Food (Greenports) Health & Life Sciences (Medical Delta) Security & Justice (The Hague Security Delta) Deze clustering heeft als nadeel dat individuele sectoren of niches onvoldoende tot hun recht komen Bovendien worden belangrijke thema s zoal sustainability, big data en disruptive technologies, maar ook procesindustrie buiten beschouwing gelaten Daarom is bij de analyse van de hotspots vastgehouden aan de 11 speerpunten van de Zuidvleugel Buck Consultants International, 2016 6
2 Hotspots Zuidvleugel Gemeente Barendrecht Delft Delft Den Haag Den Haag Dordrecht Lansingerland Leiden Maassluis Noordwijk Papendrecht Rijswijk Rotterdam Rotterdam Rotterdam Vlaardingen Vlaardingen Westland Zoetermeer Zwijndrecht Naam Greenport Horticampus Barendrecht Biotech Campus Delft TU Delft Science Park Internationale Zone The Hague Security Delta Leerpark Dordrecht / Duurzaamheidsfabriek Greenport Horticampus Oostland Leiden Bio Science Park Lely Campus (geen open innovatie) Space Business Park Boskalis Campus (geen open innovatie) Shell Lab (geen open innovatie) RDM Campus Merwe Vierhavens Rotterdam Rotterdam Science Tower/Erasmus MC Food Inspiration Academy Unilever Campus (geen open innovatie) Greenport Horticampus Westland Dutch Innovation Park/Factory Heerema Innovation Centre (geen open innovatie) Oorspronkelijke inventarisatie leidde tot een groslist met ruim 30 hotspots in de Zuidvleugel Indien vastgoedconcepten (Van Nelle, Cabellero, e.d.), Centers of Expertise (CoE) bij HBO en Centra voor Innovatief Vakmanschap (CIV) bij het MBO buiten beschouwing worden gelaten, resulteert een longlist van 20 hotspots. Het betreft initiatieven met een uiteenlopende focus, sector-oriëntatie, schaal en ontwikkelingsstadium De lijst toont een rijk pallet aan initiatieven, waarbij de opgave is ze verder te versterken, verbinden en op te schalen, teneinde het (internationaal) onderscheidend vermogen van de economische speerpunten in de Zuidvleugel te vergroten Buck Consultants International, 2016 7
3 Categoriseren Typologie hotspots Op basis van de longlist met hotspots zijn de volgende typen hotspots te onderscheiden: 1. Campus: voortgekomen uit onderzoeksinstelling, met focus op (fundamenteel) onderzoek en clusterontwikkeling, o.a. campussen en incubators voor techno-starters 2. Hotspot: voortgekomen uit bedrijf of instelling (industrial hotspot) of uit onderwijsinstelling (education hotspot), met focus op praktijkgericht onderzoek en innovatie in samenwerking met een ecosysteem van MKB 3. Bedrijfscampus: grote R&D-vestiging van multinational, geen open innovatie 4. Onderwijscampus: focus op onderwijs 5. Zorgcampus: focus op zorg in combinatie met MKB Niet in onderzoek Buck Consultants International, 2016 8
Speerpunten en hotspots Campus Hotspot Bedrijfscampus Chemie (Shell Lab) Energie Biobased Biotech Campus Delft Clean Tech IT & Telecom RDM Campus Rotterdam Leerpark / Duurzaamheidsfabriek Dordrecht The Hague Security Delta Dutch Innovation Park/Factory Zoetermeer Logistiek Vrede, Recht en Veiligheid Internationale Zone Den haag Delta / Maritiem (Boskalis Campus) (Heerema Innovation Center) Greenports Life Sciences & Health (Unilever Campus) Leiden Bioscience Park Rotterdam Science Tower/Erasmus MC Greenport Horticampussen Westland, Oostland en Barendrecht Food Inspiration Academy Vlaardingen (Internationale) kantoren High Tech Instrumentation Space Business Park Noordwijk (Lely Campus) Breed TU Delft Science Park Merwe Vierhavens Rotterdam ( ) = bedrijfscampus, geen open innovatie Buck Consultants International, 2016 9
Ontwikkelfase Hotspots Campus Opstartfase Ontwikkelfase Doorgroeifase Biotech Campus Delft R'dam Science Tower/Erasmus MC Leiden BioScience Park TU Delft Science Park Space Business Park Hotspot Dutch Innovation Factory Merwe Vierhavens Rotterdam Internationale Zone Den Haag Horticampus Barendrecht Food Inspiration Academy RDM Campus Rotterdam The Hague Security Delta Duurzaamheidsfabriek Dordrecht Horticampus Westland Horticampus Oostland Bedrijfscampus Boskalis Campus Lely Campus Shell Lab Heerema Innovation Center Unilever Campus Bij het toewerken naar een heldere investeringsstrategie is het belangrijk om te weten in welke ontwikkelingsfase de hotspots op dit moment zitten We maken onderscheid in 3 fasen van ontwikkeling, namelijk opstartfase: ideevorming/planontwikkeling ontwikkelfase: eerste stappen in realisatie (vastgoed, programma s) doorgroeifase: doorontwikkeling/opschaling Buck Consultants International, 2016 10
4 Instrumenten Ondersteuning hotspots Categorie Instrument Campus Hotspot Bedrijfscampus Precompetitief gezamenlijk R&D X Toegepast gezamenlijk onderzoek X R&D / Open Innovatie Kennisvalorisatie/ Business development X X Open innovatiefaciliteiten / Facility sharing X X Netwerkvorming X X Start-ups / Incubators Start-up stimulering (software) X X Incubatorruimte (hardware) X X Human Capital Human capital ontwikkeling Stage- en afstudeerprojecten in bedrijven Bijdrage bedrijven aan onderwijs (gastdocenten en faciliteiten) Verbetering aansluiting onderwijs-arbeidsmarkt X X X X Internationalisering / Branding Fysiek Internationalisering X Promotie en acquisitie X X Gebiedsontwikkeling X X X Bereikbaarheid (last mile) X X X Bij de ondersteuning van de hotspots worden vijf categorieën maatregelen onderscheiden, met een aantal instrumenten per categorie Voor de drie typen hotspots zijn de instrumenten aangekruist die specifiek van belang zijn voor de verdere doorontwikkeling van de hotspot Buck Consultants International, 2016 11
5 Naar een heldere investeringsstrategie De strategie van de Economische Programmaraad Zuidvleugel (EPZ) zou moeten bestaan uit ondersteuning van: De verdere doorgroei van enkele echt internationaal onderscheidende campussen. Bottom-up initiatieven van een aantal hotspots, op basis van concrete investeringsplannen, een (financiële) bijdrage van minimaal 50% van bedrijven en kennisinstellingen, en duidelijke trekker(s) vanuit het bedrijfsleven die er echt voor gaan. De ruimtelijke en verkeerskundige randvoorwaarden van bedrijfscampussen. Het aanbod van adequaat menselijk kapitaal voor (door)ontwikkeling van clusters/sectoren Ontwikkeling van enkele, internationaal onderscheidende programma s die inspelen op belangrijke dragers van de nieuwe economie. De strategie bestaat uit vijf verschillende actielijnen: Korte termijn: 1. Versterking van de twee campussen van nationaal belang (Delft en Leiden) aan de hand van concrete investeringen/maatregelen die bijdragen aan doorgroei. 2. Ondersteuning van bottom-up initiatieven die (financieel) getrokken worden door betrokken bedrijven en kennisinstellingen. 3. Faciliteren van bedrijfscampussen. Langere termijn: 4. Voorzien in adequaat menselijk kapitaal. 5. Bouwen aan onderscheidend vermogen van de regio door actief in te spelen op de dragers van de Next Economy. Buck Consultants International, 2016 12
1) Versterken van de twee campussen van nationaal belang (Delft en Leiden) In deze campussen is door regiopartners en Rijk al veel geïnvesteerd, waardoor een aanzienlijke massa is gecreëerd. Voor de verdere doorgroei van deze campussen zijn investeringen voorzien in: Fysieke omgeving: bedrijfsgebouwen, bereikbaarheid en omgeving, oplopend tot tientallen miljoenen euro s, zoveel mogelijk gefinancierd uit private middelen, waaronder mogelijk de Nederlandse Investeringsinstelling (NLII) en het Europees Fonds voor Strategische Investeringen (ESFI). Kennis- en R&D-projecten, o.a. gefinancierd uit EU-programma s, TKI s, NWO en EFRO. Op basis van de aanwezige massa (al gerealiseerde investeringen door instellingen en regiopartners) is er een cash flow aanwezig waarop semipublieke en private partijen kunnen investeren. Het gezamenlijk inbrengen van de (acht) campussen van nationaal belang in één mandje (voor bijv. het NLII) wordt momenteel verkend, maar is complex vanwege de verschillende uitgangssituaties van campussen (governance, financieringsstructuur, etc.). Regionale overheden moeten wel een rol blijven spelen, bijvoorbeeld als het gaat om de bereikbaarheid van deze locaties (de zogenaamde last mile ). Een belangrijke kanttekening is dat naast investeringen in de hardware (gebouwen, bereikbaarheid, gebiedsontwikkeling) het van groot belang blijft dat de publieke en private investeringen in R&D-programma s op die locaties op peil blijven. Een goede monitor van die R&D investeringen is van groot belang. Buck Consultants International, 2016 13
2) Ondersteuning van een aantal bottom-up initiatieven rond hotspots Veel initiatieven binnen de Zuidvleugel zijn al aardig op weg en hebben op dit moment niet of nauwelijks ondersteuning nodig. De volgende initiatieven vragen wel ondersteuning Campusvorming Greenports/Food in Metropoolregio Rotterdam-Den Haag Greenport Horti Campussen Barendrecht-Oostland-Westland: onderwijs/training, innovatiefaciliteiten en internationale profilering. Food Inspiration Academy Vlaardingen: praktijkgerichte opleidingen en onderzoek in een inspirerende omgeving voor jong talent. Fieldlab Smart Food: ontwikkeling van volledig geautomatiseerde productie, teelt en distributie van vers fruit en groente. Leerpark/Duurzaamheidsfabriek Dordrecht: ontwikkel- en innovatieprogramma s van bedrijven en kennisinstellingen gericht op meet- en regeltechniek en lasrobotica in de maritieme sector en toepassingen van IT/smart grids in energietransitie Space Business Park Noordwijk: tweede incubator/fab lab RDM Campus Rotterdam: open innovatiecentrum cleantech/sustainability Maritieme industrie: momenteel vindt een inventarisatie plaats om na te gaan welke 2 of 3 hotspots op korte termijn op de investeringsagenda van de Zuidvleugel moeten komen Het gaat om projecten in orde van grootte van een half tot enkele mln. euro s, waarbij vooral de regio aan zet is en tenminste 50% afkomstig is van bedrijfsleven en/of kennisinstellingen De lijst van initiatieven is continu in beweging, omdat er nieuwe bijkomen en andere in een nieuwe fase terecht komen. De regio zal dus alert moeten blijven voor witte vlekken. Buck Consultants International, 2016 14
3) Faciliteren van bedrijfscampussen De Zuidvleugel kent diverse R&D centra van multinationals die alle plannen hebben (of al hebben gerealiseerd) om hun R&D omgeving aantrekkelijker te maken voor toptalent. Het betreft een R&D-faciliteit van het betreffende bedrijf en geen open innovatie. Er zijn meestal geen investeringen van de overheid in de gebouwen en locatie zelf nodig. Wel is er een belangrijke faciliterende rol van overheden op het vlak van onder meer: RO en bereikbaarheid. Toelating, huisvesting en voorzieningen ten behoeve van internationale kenniswerkers. Toegang tot MKB-netwerken en -ecosysteem gericht op gezamenlijke R&D en innovatie (gebruik van regelingen en programma s, waaronder de netwerkregeling van de provincie, maar ook nationale en internationale R&D-programma s). Buck Consultants International, 2016 15
4) Verzekeren van adequaat menselijk kapitaal voor (door)ontwikkeling van clusters/sectoren Naast R&D-programma s en faciliteiten vormt menselijk kapitaal een belangrijke driver en voorwaarde voor innovatie. In verschillende bottom-up initiatieven is al een belangrijke onderwijscomponent opgenomen, waaronder in de Greenport Horti Campussen, de Food Inspiration Academy, Leerpark Dordrecht en RDM Campus. De regio zal moeten blijven investeren in onder meer: Toegang van (m.n. MKB-) bedrijven tot onderwijs en talent, onder meer via Centers of Expertise en Centra voor Innovatief Vakmanschap Ontwikkeling van doorlopende leerlijnen Bijscholing van zittende medewerkers in benodigde nieuwe skills Buck Consultants International, 2016 16
5) Bouw aan onderscheidend vermogen van de regio door actief in te spelen op de dragers van de Next Economy Om de transitie van de regionale economie te versterken en versnellen en de regio internationaal sterker te profileren, is het van belang enkele grootschalige projecten (verder) te ontwikkelen die aansluiten bij de in ontwikkeling zijnde Roadmap Next Economy. Het zwaartepunt van de Next Economy ligt mondiaal voor een belangrijk deel in IT & data, met toepassingen in diverse speerpuntsectoren (waaronder Life Sciences & Health, Agro & Food, Smart Industry, Security & Justice, Energie, etc.) Sustainability, o.a. van productie- en goederenketens De opgave is om vast te stellen waarin de Zuidvleugel op internationale schaal onderscheidend is en deze kracht uit te bouwen, bijvoorbeeld IT & data: verwerking van big data en security, o.a. The Hague Security Delta Sustainability: haven van Rotterdam als enorme proeftuin voor het verduurzamen van productie- en goederenstromen (sustainable supply chains) in combinatie met moderne technieken op het gebied van IT en data (slimme haven). Buck Consultants International, 2016 17
Kansrijke mogelijkheden voor dergelijke majeure projecten zijn: Het verder profileren en uitbouwen van The Hague Security Delta, waarbij meer erkenning en profilering door het Rijk (V&J, Defensie, I&M, EZ, etc.), aandacht voor startups en internationalisering gewenst zijn. Het doorontwikkelen van RDM Campus/Merwe Vierhaven (M4H) als experimenteergebied voor duurzame productie en logistieke ketens, CO2-reductieprojecten, etc. Het realiseren van het Cambridge Innovation Center (CIC) in Rotterdam Central District, gericht op het faciliteren van doorgroei van bedrijven via huisvesting, coaching, begeleiding en training, toegang tot (risico)kapitaal en internationale netwerken, etc. Dit vergt een meerjarige, programmatische aanpak waarbij regionale overheden samen met marktpartijen en kennisinstellingen enkele mln. euro s per jaar investeren. Om als regio onderscheidend te zijn, is het nodig om te weten Wat zijn de belangrijkste Europese concurrenten en welke focus en kracht hebben zij? Wat is er in de Zuidvleugel al onderscheidend en wat is nodig om substantieel verder door te groeien? Buck Consultants International, 2016 18
Vervolgstappen in het kader van de investeringsstrategie zijn: De vier actielijnen samen met betrokken overheden, kennisinstellingen, bedrijven en financiers programmatisch uitwerken in een meerjarige investeringsagenda. Binnen de ondersteuningsstructuur voor innovatie en start-ups en vastgoedontwikkeling nadrukkelijk aandacht besteden aan het faciliteren van doorgroei van bedrijven. Analyse van de mogelijkheden voor facility sharing per speerpuntsector. Buck Consultants International, 2016 19
Bijlage 1 Gebruikte bronnen Literatuur AWTI, Regionale Hotspots, Broedplaatsen voor Innovatie, oktober 2014 Berenschot, Regiobranding Zuid-Holland, 2015 Buck Consultants International, Economische Agenda Zuidvleugel 2012-2015 Uitvoeringsprogramma, november 2011 Buck Consultants International, Food Inspiration Academy (FIA), juni 2015 Buunk, Joop, De Hotspot-Monitor Zuid-Holland, mei 2015 Economische Programmaraad Zuidvleugel, Koers 2020, Van schone slaapster tot lichtend voorbeeld, juli 2014 Economische Programmaraad Zuidvleugel, Wereldspeler met groeikansen, Economische Monitor Zuid-Holland 2015 Greenport Horti Campus Westland, Kennis- en Innovatie-hotspot in het hart van de regio, 2015 Greenport Horticampus, Campusvorming Food/Greenport Metropoolregio Rotterdam-Den Haag, Visie, Stand van Zaken en benodigde acties/funding, juni 2015 Buck Consultants International, 2016 20
Greenport Horti Campus 2015/2016, juni 2015 InnovationQuarter, Visiedocument Fieldlab SMART Food, maart 2015 Metropoolregio Rotterdam Den Haag, Investeringsstrategie MRDH, april 2015 MRDH/PZH, Overzicht campusinitiatieven in de Metropoolregio Rotterdam Den Haag, Leidse regio en Drechtsteden, mei 2015 Provincie Zuid-Holland, Kansen zien, kansen grijpen, Beleidsvisie en uitvoeringsstrategie regionale economie en energie 2012-2015, mei 2012 Roland Berger Strategy Consultants, Zuidvleugel, de topregio van Nederland. Naar een nieuwe economische agenda Zuidvleugel 2010-2020, januari 2011 Buck Consultants International, 2016 21
Gesprekspartners Karim Adalghar, The Hague Security Delta Maarten Bijl, Gemeente Rotterdam/CIC Nico van Hemert/Aard van den Berg, Greenport Horti Campusen Bert Hooijer/Ria van Oosterhout, RDM Campus Thijs de Kleer, Leiden Bioscience Park Rein Meester, Leerpark/Duurzaamheidsfabriek Dordrecht Mathijs Noordermeer, TU Delft Ron Overgoor, Space Business Park Noordwijk Thijs Spigt, Erasmus MC Begeleiding Luc Boot, Metropoolregio Rotterdam-Den Haag Erik Vredebregt, Provincie Zuid-Holland Buck Consultants International, 2016 22