De wereldreis van T. Namasté! Mag ik me even voorstellen: ik ben een T- shirt. Een T-shirt uit India. Mijn vrienden noemen me kortweg T (spreek uit: tie). Zet nu eerst maar een kleurige stip op de kaart waar ik vandaan kom. Ik zal jullie verklappen hoe ik T werd. Hou je vast, daar gaan we. Ik groeide op uit een klein zaadje. Zaadje? Ja, logisch toch: iedere plant wordt gezaaid. Ik ook. Ik was de pluis van de katoenplant. Maar laat ik bij het begin beginnen. onkruid van de akkers was weggehaald. Toen werd er compost op het land gestrooid. Van compost wordt de aarde vruchtbaar en katoenplanten kunnen dan goed groeien. De compost moest nog wel in de grond gewerkt worden. Echt mannenwerk. Met hulp van ossen werd de compost in de grond geploegd. Zwaar werk, zeker als je weet dat het overdag wel 30 graden wordt. Dat is dan de temperatuur in de schaduw. met de volle zon op je hoofd is het om te stikken. De mannen dragen dan ook niet voor niets een darkaar, een tulband, om zich tegen de zon te beschermen. Voordat ik gezaaid werd, was er al veel werk door de mannen gedaan. Het land werd eerst schoon gemaakt. Dat wil zeggen dat al het Ik werd in de grond gelegd als zaadje. Het zijn vooral meisjes en vrouwen die het beste katoenzaad uitzoeken. En de vrouwen maken dan met een hak lange regels in de akkers 1
waar ze al die zaadjes zaaien. Ook zwaar werk hoor. Ga er maar eens aan staan! De vrouwen leggen hun sari over hun hoofd tegen de hitte. Duwen en duwen. En goed opletten dat de wortels van de katoenplanten niet beschadigd raken. Maar ook wordt het onkruid met de hand gewied. Tijd voor een klein onderzoekje. Kijk eens in je kleren die je nu draagt: waar is die van gemaakt? Wist ik het niet: de mensen dragen graag kleren van katoen! Na twee weken ben ik gaan groeien. Langzaam aan werd in groter en sterker. Ik kreeg wortels, stengels, bladeren, bloemen en uit die prachtige bloemen zijn pluizige bollen gekomen. En je raadt het al: om die pluis is het te doen. Een pluis bestaat eigenlijk uit een heleboel kleine draadjes en als je die tot lange draden spint. juist ja, daar kun je dan stof van maken. Kleren van katoen. T. Het beste zaad wordt gebruikt om te zaaien De katoenplant staat in India bekend als Devi Pushpam oftewel Moeder Godin plant. Wanneer een plant deze naam krijgt betekent dit dat het een bijzondere plant is. Ik ga te snel. Dat zeggen mijn vrienden altijd: T gaat supersnel. De tijd van het zaaien tot aan het moment dat de pluis geplukt kan worden duurt wel eventjes. Wel zes maanden. Andere planten op de akker, die de katoenboeren en boerinnen niet willen, groeien vaak sneller dan katoen. Dat onkruid wordt vooral door de vrouwen weggehaald: anders raakt alles overwoekerd. Weer hard werken. Ze gebruiken er soms wiedkarretjes voor. Niet te snel T. Niet vergeten te vertellen waarom de vrouwen het onkruid met de wiedwagen of met hun handen weghalen. Dat kan toch veel sneller door gif te gebruiken tegen het onkruid! Nee zeg! Stel je voor: gif. Dat is ongezond voor de boeren en boerinnen. Vaak weten ze het gif niet goed te gebruiken. Niet omdat ze dom zijn hoor, maar als je nooit naar school bent geweest, kun je dan bijv. de gebruiksaanwijzing goed lezen? Hoe weet je dan of je te veel, of te weinig of te vaak het gif gebruikt? En dat gif is vaak heel duur. Ze moeten dan geld lenen om het gif te kunnen kopen. Maar dan moeten ze natuurlijk ook het geld terug betalen. Stel je voor dat een keer de oogst 2
mislukt ze blijven dan met een schuld zitten! Nee, geef mij maar katoen zonder gif. Zo n katoen noemen ze biologische katoen. T! Vertel nu verder. Ja hoor, ga ik weer niet snel genoeg? De gezuiverde katoen wordt in balen geperst en die katoenbalen gaan naar een spinnerij. Al die pluisjes worden in de spinnerij tot lange draden gemaakt. Die draden of garens worden dan weer geweven op grote machines tot grote en stevige lappen stof. En wil je niet alleen de witte kleur van de katoen dan kan de katoen een kleurtje krijgen. Katoen kan in alle kleuren van de regenboog geverfd worden. Alleen daarom al is katoen populair: als je de katoen wast blijven de kleuren toch zitten en worden ze niet weggespoeld! Katoen is echt een geweldige stof: licht, sterk en kleurvast. De biologische katoenpluizen worden met de hand geplukt. Weer veel werk en flink doorwerken, maar vaak heel gezellig. Je ziet iedere dag de katoenberg flink groeien. Fijn, want dankzij een goede oogst wordt er ook weer wat verdiend. Ik ga nu even supersnel vertellen. De katoenpluizen gaan naar een fabriek waar de zaadjes of pitjes uit de pluizen worden gehaald door de katoenontpittermachines. De zaden kunnen dan weer gebruikt worden om te zaaien of ze worden fijn geperst. Je krijgt dan katoenzaadolie. Dat wordt weer gebruikt om bijv. boter te maken of over je salade te schenken. Als de grond goed bewerkt is met compost en onkruid geen kans krijgt zijn de biologische katoenplanten sterker. Er breken minder vlug plantenziektes uit. Ook vangen ze bijv. de rupsen van de katoenmot (een nachtvlinder). Die rupsen kunnen de katoenpluis behoorlijk verpesten. Maar heel slim planten de boeren dan een bloem, waar de katoenmot op afkomt. Als de katoenmot daar eitjes legt, waaruit de rupsen komen, eten ze niet de katoen maar het blad op. Met alleen die grote lappen stof kun je niet veel. Hoe werd ik nu een T-shirt? Nou, ik ging weer naar een andere fabriek. Daar zaten wel honderd vrouwen achter grote naaimachines. Maar eerst werden die enorm grote lappen stof door de snijmachines klein gesneden in de vorm van een T-shirt... en toen gingen twee van die kleine lapjes katoen zigzag, zigzag, zigzag onder de naaimachine. Vliegensvlug. En als je een mooi plaatje of print op je T-shirt hebt staan is je T-shirt ook nog in de katoendrukkerij geweest. Daarna worden de merkjes en etiketjes op en in je kleren genaaid. Goh, wist jij dat er zoveel mensen op het land en in fabrieken aan je T-shirt hebben gewerkt? En het verhaal is nog niet af. Snel T., vertel verder! 3
Je snapt dat de T-shirts nu nog in India liggen. Ze worden daar verpakt en verscheept. Eerst met een vrachtwagen naar de haven en daarna per boot naar Nederland. Uitladen en opnieuw met vrachtwagens naar een plek, waar de T-shirts gesorteerd worden en dan hup opnieuw, de weg op naar de winkels. Daar aangekomen liggen de T- shirts te wachten op jou! ze beter geen gif kunnen gebruiken. Maar dat leren ze natuurlijk ook al van hun ouders. Zet nu ook bij Nederland een stip op de wereldkaart. Kun je Nederland vinden we zijn maar een piepklein landje. Trek nu een lijn hoe de boot van India naar Nederland gevaren heeft. Ieder T- shirt heeft een wereldreis achter de rug! Nog een klein onderzoekje. Kijk in je kleren of je kunt zien waar je kleding gemaakt is. Heel veel kleren komen nu uit China. Dat zijn de echte wereldreizigers! Kun je ook uitrekenen hoeveel kilometer T heeft gereisd? Denk je meer of minder dan 3000 kilometer? Tot slot: weet jij nu hoe je biologische katoen kunt herkennen? Het staat op of in de kleren! Gemakkelijk toch. Er staat dan bijv. 100% organic cotton. Dat is Engels voor helemaal gemaakt van biologische katoen. Of er staat EKO katoen. Je moet nog wel goed zoeken naar kleren van biologische katoen. Want nog maar 1 van alle 100 T-shirts is van biologische katoen gemaakt. Maar gelukkig zijn er steeds meer winkels, die biologische katoen verkopen. Kun je in je eigen woorden vertellen waarom eigenlijk alle kleren van biologische katoen gemaakt zouden moeten worden? T? Ja, ben je nu klaar met je verhaal? Nee hoor. Ik wil jullie graag nog wat vertellen. De boeren en boerinnen, die de biologische katoen in India verbouwen, krijgen voor hun katoen een eerlijke prijs. Ze worden niet uitgebuit. Ze krijgen loon naar werken. Ze worden er niet echt rijk van, maar ze zijn gelukkig niet meer straatarm. Ook worden ze niet ziek van het gif want daar geven ze geen geld aan uit. Ze houden zelfs wat geld over om hun kinderen naar school te laten gaan. Hun kinderen leren nu wel lezen en schrijven. Zo kunnen de jongens en meisjes misschien ook een opleiding gaan volgen en een beroep leren. Bijv. leerkracht worden of verpleger. Of ze volgen hun vader en moeder op en worden ook katoenboer of boerin. Op hun schooltjes leren ze ook dat Als de katoenboeren en boerinnen ook een eerlijke prijs voor hun biologische katoen krijgen staat er soms op je kleren nog een extra plaatje, het teken van Fair Trade (eerlijke handel). De boeren en boerinnen van Chetna Organic groeten jullie. Namasté! T. 4
Chetna Organic is een coöperatie van wel 9000 katoenboeren en boerinnen in India die alleen maar biologische katoen verbouwen. Ze krijgen ook les over hoe goed katoen op een biologische wijze te verbouwen! Hun biologische katoen wordt verwerkt in kleding van verschillende modemerken. Die kleding is ook in Nederland te koop. Op de website www.made-by.nl vindt je de namen van modemerken, die allemaal biologische katoen gebruiken of gaan gebruiken. Ook betalen ze de boeren en boerinnen van Chetna Organic een eerlijke prijs. En wedden dat je al een keer de biologische katoen van de boeren en boerinnen van Chetna Organic in je handen hebt gehad? Durf je te wedden om Euro 10,00? Durf je het aan? Pak dan maar zo n biljet van Euro 10,00 vast. Heb ik gewonnen of niet? Ja, ik heb gewonnen, want ons papier geld is niet gemaakt van papier, maar van heel kleine katoenpluisjes van katoen, o.a. van de boeren van Chetna Organic! Nameste! T. 5