Workshop Gesprek in de laatste levensfase
Gesprekken in de laatste levensfase
Als ik doodga hoop ik dat je erbij bent dat ik je aankijk dat je mij aankijkt dat ik je hand nog voelen kan. Dan zal ik rustig doodgaan Dan hoeft niemand verdrietig te zijn Dan ben ik gelukkig Remco Campert
Defenitie communiceren Communiceren is de uitwisseling van symbolische informatie die plaatsvindt tussen mensen die zich bewust zijn van elkaars aanwezigheid. Deze informatie wordt deels bewust, deels onbewust gegeven, ontvangen en geïnterpreteerd.
Een gesprek
Verkennning Waarin verschillen gesprekken in de laatste levensfase vergeleken met midden in het leven staan? Wat zijn de belangrijkste levensvragen die mensen bezighouden in de laatste levensfase?
Levensvragen existentiële levensvragen, relationele levensvragen, temporele (tijds) levenvragen, ecologische-biologische levensvragen, vragen rond het menselijk handelen, levensvragen rond beperktheid en eindigheid.
Opdracht Bedenk een persoonlijke actuele existentiële levensvraag. Schrijf deze op. Bedenk een existentiële levensvraag die u zich kunt herinneren van een patient. Schrijf deze op. Wissel deze vragen uit met uw buurvrouw/-man en bespreek de verschillen en overeenkomsten. Stel elkaar een open vraag (verplaatst u zich in de situatie van de patient) om meer te weten te komen van de achtergrond van deze vraag.
Uw visie op sterven Wat is de invloed van uw visie op sterven op de gesprekken die u voert met zorgvragers in de laatste levensfase?
Vaardigheden Wat zijn de belangrijkste vaardigheden die u hanteert om gesprekken in de laatste levensfase te voeren? Welke vaardigheden gaan u goed af? Met welke vaardigheden heeft u moeite? Bespreek deze vragen met uw buurman/-vrouw. Leg uit waarom u dit zo ervaart.
Luisteroefening Sluit uw ogen Luister geconcentreerd (30 sec) naar de omgevingsgeluiden. Schrijf deze op (10 sec)
Innerlijke spraak-ruis Welke geluiden hoorde u? Welke gedachten had u, en hoeveel ruimte was daarvoor naast het geconcentreerd luisteren?
Interne en externe ruis Overkomt u dat ook als u naar een patient luistert? Welke vormen van interne ruis ervaart u? Wat kunt u daar tegen doen? Hoe voorkomt u externe ruis?
KNMG handreikingen Selecteer uit de elf spelregels die zijn opgesteld voor artsen de 5 belangrijkste voor verpleegkundigen. Zet deze in volgorde van belangrijkheid
KNMG 11 spelregels 1. Stel het gesprek niet uit 2. Bereid het gesprek goed voor 3. Niet behandelen is ook een optie 4. Breng de boodschap direct 5. Schrik niet van heftige emoties 6. Voorkom hang yourself 7. Hanteer ontkenning verstandig 8. Overlaad de patient niet met informatie 9. Accepteer niet te snel ja 10. Leef mee en wees oprecht 11. Ontwikkel uw eigen visie op sterven
Vraaggesprek Wat heeft u gekozen en waarom? Zijn er voor verpleegkundigen andere aspecten/spelregels te bedenken dan voor artsen? Welke spelregel kunt u het beste hanteren? Met welk aspect heeft u de meeste moeite?
Voorbereiding op een goed gesprek Neem tijd voor de voorfase, stem af op jezelf en zorg dat je innerlijk vrij en leeg bent.
Vaardigheden Herkennen van emoties en gevoelens en daarop reageren: oppikken van de onderstroom ofwel gevoelsstroom achter de woorden Met aandacht luisteren= goed afgestemd zijn op jezelf en de ander Luisteren los van ieder vooroordeel Het begrijpen van transities= emotionele processen waar mensen doorheen gaan bij ingrijpende gebeurtenissen Aansluiten bij de patient = vergeten van je eigen agenda
Vaardigheden Houd rekening met ambivalentie van gevoelens en reageer daar goed op Besteed aandacht aan processen van afweer en weerstand Ken het belang van houdingsaspecten zoals empathie, respect, de patient zijn eigen regie laten houden enzovoort
Taboes rondom ziekte en dood Reden taboe doorbreken Draagt bij aan het ordenen en vormen van gedachten en wensen over de laatste levensfase Heldere informatie helpt bij het maken van keuzes Geeft behoud van regie Helpt bij het rouwproces van patient en naasten Voor de hulpverleners Heldere informatie helpt je keuzes te maken Inzicht in rol van cliënt en zorgverleners geeft veranderde verantwoordelijkheid. Wat kan men aan of niet? Waar moeten hulpverleners in ondersteunen Helpt om keuzes te respecteren.
Literatuur gesprekken in de laatste levensfase Leget, C. (2003) Ruimte om te sterven. Lanno; Houten Leget, C. (2008) Van levenskunst tot stervenskunst. Lanno; Houten Berg van den, M. (2008) Door je verdriet heen groeien. Kok ten Have; Kampen Muthert, H. (2007) Verlies en Verlangen. Van Gorcum, Assen Cock de, J. (2012) Doodgelukkig leven; Lannoo, Tielt België
Websites: op de meeste websites staat een lijst met aanbevolen boeken. http://www.netwerkpalliatievezorg.nl/shertogenboschbommelerwaard/h ome.aspx http://www.palliatievezorginbrabant.nl Met links naar videofilms die goed te gebruiken zijn voor lesdoeleeinden) http://knmg.artsennet.nl/nieuws/nieuwsarchief/nieuwsbericht-1/steunvoor-arts-in-gesprek-over-laatste-levensfase.htm (adviezen voor artsen gespreksvoering in de laatste levensfase) http://www.palliatievezorg.nl/page_993.html http://www.nivel.nl/dossier-palliatieve-zorg (met veel literatuurverwijzingen) http://www.stichtingstem.info/page/114/.html (test met sterfstijlen en oefenfilmpjes) http://www.palliatief.nl
Dank voor jullie aandacht en succes met jullie belangrijke werk