INHOUDSOPGAVE WOORD VOORAF... v LIJST VAN KADERS...xvii LIJST VAN AFKORTINGEN EN ACRONIEMEN... xix 1. BASISKENMERKEN VAN INTERNATIONAAL RECHT... 1 1.1. Definitie... 1 1.2. Functies... 2 1.3. Basiskenmerken... 3 1.3.1. Afwezigheid van een centrale wetgever... 3 1.3.2. Afwezigheid van een centrale rechter... 3 1.3.3. Afwezigheid van een centrale instantie voor rechtshandhaving... 4 1.3.4. Afhankelijkheid van de nationale rechtsorde voor tenuitvoerlegging... 5 1.3.5. Zeer gedifferentieerd recht... 5 DEEL I. BRONNEN VAN INTERNATIONAAL RECHT... 7 2. VERDRAGSRECHT... 9 2.1. Inleiding... 9 2.2. Definitie...10 2.3. Soorten...12 2.4. Bekendmaking...13 2.5. Totstandkoming van verdragen...14 2.5.1. Opstellen van de verdragstekst...14 2.5.2. Uitdrukken van de wilsuiting...16 2.5.3. Parlementaire instemming...19 2.6. Voorbehouden...21 2.7. Inwerkingtreding...23 2.8. Naleving...24 2.9. Toepassing...25 Internationaal recht in kort bestek vii
2.10. Uitlegging...26 2.11. Gevolgen tegenover derden...28 2.12. Nietigheid...29 2.13. Amendering en wijziging...31 2.14. Beëindiging en opschorting...33 2.14.1. Algemeen...33 2.14.2. Opzegging of terugtrekking...34 2.14.3. Sluiten van een later verdrag...36 2.14.4. Wanprestatie...36 2.14.5. Overmacht...37 2.14.6. Rebus sic stantibus...38 3. ANDERE BRONNEN VAN INTERNATIONAAL RECHT VERHOUDING TUSSEN DE BRONNEN...41 3.1. Gewoonterecht...41 3.1.1. Constitutieve elementen Vaststelling...41 3.1.2. Soorten...44 3.1.3. Codificatie...45 3.2. Algemene rechtsbeginselen...47 3.3. Rechtspraak en rechtsleer...48 3.3.1. Rechtspraak...48 3.3.2. Rechtsleer...49 3.4. Billijkheid...50 3.5. Eenzijdige rechtshandelingen...50 3.5.1. Eenzijdige rechtshandelingen van Staten...51 3.5.2. Eenzijdige rechtshandelingen van internationale organisaties...52 3.6. Soft law...55 3.7. Hiërarchie van bronnen...55 4. VERHOUDING EN WISSELWERKINGEN TUSSEN INTERNATIONAAL EN NATIONAAL RECHT...59 4.1. Positie van het nationale recht in de internationale rechtsorde...59 4.2. Positie van het internationaal recht in de nationale rechtsorde...61 4.3. Doorwerking van internationaalrechtelijke regels in de nationale rechtsorde...64 4.3.1. Wanneer zijn internationaalrechtelijke regels deel van de Belgische rechtsorde?...65 4.3.2. Instrumenten van doorwerking in het interne recht...67 viii Intersentia
A. Directe werking van verdragsbepalingen...67 B. Andere wijzen van doorwerking van verdragsbepalingen...70 4.3.3. Internationaal gewoonterecht in de Belgische rechtsorde...72 4.3.4. Verhouding internationaal recht Grondwet...73 DEEL II. SUBJECTEN...77 5. STATEN...79 5.1. Definitie...79 5.1.1. Constitutieve bestanddelen...79 5.1.2. Fundamentele kenmerken...81 5.1.3. Voorbehouden domein...81 5.2. Staatsvorming...82 5.2.1. Totstandkoming van Staten...82 5.2.2. Verwerving van grondgebied...83 5.2.3. Erkenning...85 5.2.4. Statenopvolging...88 6. NIET-STATELIJKE ACTOREN...95 6.1. Internationale organisaties...95 6.1.1. Definitie...95 6.1.2. Internationale rechtspersoonlijkheid...96 6.2. Heilige Stoel...97 6.3. Bevrijdingsbewegingen...97 6.4. Individuen...98 6.4.1. Een recent en fragmentarisch verschijnsel...98 6.4.2. Internationale strafrechtelijke aansprakelijkheid...99 A. Volkenrechtelijke misdrijven...99 B. Volkenrechtelijke bestraffingmechanismen: van Neurenberg tot ICTY en Internationaal Strafgerechtshof...101 C. Nationaalrechtelijke bestraffingmechanismen...104 6.4.3. Volkenrechtelijke bescherming...105 6.5. Niet-gouvernementele organisaties...106 6.5.1. Definitie...106 6.5.2. Opkomst...107 6.5.3. Volkenrechtelijke status...108 Internationaal recht in kort bestek ix
6.6. Transnationale ondernemingen...109 6.6.1. Definitie...109 6.6.2. Volkenrechtelijke status...109 DEEL III. JURISDICTIE...113 7. JURISDICTIE OVER PERSONEN EN GRONDGEBIED...115 7.1. Territoriale jurisdictie...116 7.1.1. Grondgebied...117 A. Landgedeelte...117 B. Binnenwateren...118 C. Internationale waterwegen...120 D. Kanalen...121 7.1.2. Luchtruim...121 7.2. Extraterritoriale jurisdictie...122 7.2.1. Personele jurisdictie...122 A. Nationaliteit...122 B. Criminele jurisdictie...124 a. Actief personaliteitsbeginsel...125 b. Passief personaliteitsbeginsel...126 c. Beschermingsbeginsel...126 d. Universaliteitsbeginsel...127 C. Uitlevering...128 8. JURISDICTIE OVER ZEE, ANTARCTICA EN DE RUIMTE...135 8.1. Internationaal recht van de zee...135 8.1.1. Territoriale zee...137 8.1.2. Andere maritieme gebieden...141 A. Aansluitende zone...142 B. Exclusieve economische zone (EEZ)...142 C. Continentaal plat...143 D. Volle zee...144 E. Oceaanbodem...147 8.2. Internationaal recht van de ruimte...148 8.2.1. Juridisch regime...148 8.2.2. Internationale organisaties actief op het gebied van de ruimte. 151 8.3. Het internationaal recht inzake Antarctica...152 8.3.1. Zuidpoolverdrag...153 x Intersentia
9. IMMUNITEITEN...155 9.1. Immuniteiten van vreemde Staten en overheidsfunctionarissen...155 9.1.1. Basisbegrippen...155 A. Immuniteit...155 B. Onschendbaarheid...156 C. Voorrechten...157 9.1.2. Immuniteit van vreemde Staten...157 A. Immuniteit van rechtsmacht: onderscheid acta jure imperii / jure gestionis...157 B. Uitvoeringsimmuniteit...159 C. Afstand van immuniteit...160 D. Act of State doctrine...160 9.1.3. Immuniteit van vreemde overheidsfunctionarissen...161 A. Vreemde staatshoofden...161 B. Vreemde regeringsleiders en ministers...162 9.2. Immuniteiten van diplomaten, consuls, en internationale organisaties en ambtenaren...162 9.2.1. Diplomaten...162 9.2.2. Consuls...168 9.2.3. Internationale organisaties en ambtenaren...170 A. Internationale organisaties...171 B. Personeel van internationale organisaties...171 C. Vertegenwoordigers bij internationale organisaties...172 9.3. Immuniteiten, mensenrechten en internationale misdaden...172 DEEL IV. GESCHILLEN...175 10. STAATSAANSPRAKELIJKHEID...177 10.1. Oorzaken van staatsaansprakelijkheid...178 10.1.1. Toerekenbare gedraging...178 10.1.2. Schending van een volkenrechtelijke verplichting...180 10.1.3. Aansprakelijkheid voor rechtmatige daden...183 10.2. Gevolgen van staatsaansprakelijkheid...183 10.2.1. Herstel van de schade...184 10.2.2. Staten die de gevolgen kunnen inroepen...185 10.3. Diplomatieke bescherming...185 10.3.1. Kenmerken...186 10.3.2. Minimumstandaard voor vreemdelingen...187 Internationaal recht in kort bestek xi
11. METHODEN VAN VREEDZAME GESCHILLENBESLECHTING...189 11.1. Diplomatieke middelen...190 11.2. Jurisdictionele middelen...192 11.2.1. Arbitrage...192 11.2.2. Gerechtelijke geschillenregeling...195 A. Internationaal Gerechtshof...195 a. Samenstelling...196 b. Bevoegdheid en procedure in contentieuze zaken...197 c. Adviesprocedure...199 B. Andere internationale gerechtelijke organen...201 a. Internationale Rechtbank voor het recht van de zee...201 b. Vaste Beroepsinstantie van de Wereldhandelsorganisatie...201 c. Europese regionale rechtscolleges...202 12. RECHTSHANDHAVING...205 12.1. Niet-gewelddadige middelen...205 12.2. Gebruik van geweld...207 12.2.1. Voorgeschiedenis...207 12.2.2. VN-Handvest...208 A. Zelfverdedigingsrecht...209 B. Collectieve rechtshandhaving via de Veiligheidsraad...210 C. Eenzijdige humanitaire interventies...213 12.3. Internationaal recht inzake wapenbeperking...214 12.4. Internationaal humanitair recht...217 12.4.1. Recht van Den Haag...217 12.4.2. Recht van Genève...220 12.4.3. Toepassingsgebied van het internationaal humanitair recht... 225 12.4.4. Afdwinging van internationaal humanitair recht...228 A. Internationaal...228 B. België...230 xii Intersentia
DEEL V. INTERNATIONALE ORGANISATIES...231 13. INTERNATIONALE ORGANISATIES: ALGEMENE ASPECTEN...233 13.1. Soorten internationale organisaties...233 13.2. Bevoegdheden...234 13.3. Lidmaatschap...235 13.4. Organen en besluitvorming...238 13.5. Rechtspersoonlijkheid...241 13.6. Financiën...242 14. MONDIALE ORGANISATIES: VN EN VN-FAMILIE...243 14.1. Verenigde Naties...243 14.1.1. Voorgeschiedenis...243 14.1.2. Doelstellingen...246 14.1.3. Lidmaatschap...246 14.1.4. Hoofdorganen...250 A. Algemene Vergadering...250 B. Veiligheidsraad...252 C. Economische en Sociale Raad (ECOSOC)...254 D. Trustschapsraad...255 E. Internationaal Gerechtshof...256 F. Secretariaat en Secretaris-Generaal...256 14.1.5. Hulporganen...258 14.1.6. Mensenrechtenbescherming...260 A. Achtergrond Universele Verklaring van de Rechten van de Mens...260 B. Overzicht van mondiale mensenrechteninstrumenten.. 263 C. Bescherming van vluchtelingen...272 D. Toezichtmechanismen...273 E. VN-mensenrechtenorganen...275 14.1.7. Vredesoperaties...277 14.2. Gespecialiseerde organisaties van de VN...279 14.2.1. Internationale Arbeidsorganisatie (ILO)...280 A. Geschiedenis...280 B. Organen...280 C. Taken...281 D. Follow-up mechanismen...282 E. Actuele werking...283 14.2.2. Wereldgezondheidsorganisatie (WHO)...284 Internationaal recht in kort bestek xiii
14.2.4. Organisatie voor Onderwijs, Wetenschap en Cultuur (UNESCO)...284 14.2.5. Voedsel- en Landbouworganisatie (FAO)...285 14.2.6. Internationaal Fonds voor Landbouwontwikkeling (IFAD)... 286 14.2.7. Internationaal Muntfonds (IMF)...286 A. Geschiedenis...286 B. Organen...286 C. Taken...287 D. Actuele werking...288 14.2.8. Wereldbankgroep...288 14.3. Internationaal Agentschap voor Atoomenergie (IAEA)...290 15. WERELDHANDELSORGANISATIE...293 15.1. Geschiedenis...293 15.2. Lidmaatschap...293 15.3. Organen...294 15.4. Taken...295 15.5. Onderhandelingsronden...296 15.6. Materieel recht van de WTO...297 15.6.1. Fundamentele beginselen en uitzonderingen...297 15.6.2. Andere materiële WTO-regels...302 15.7. WTO-geschillenbeslechtingmechanisme...306 16. REGIONALE INTERNATIONALE ORGANISATIES IN EUROPA...309 16.1. West-Europese Unie (WEU)...309 16.2. Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO)...310 16.3. Raad van Europa...312 16.3.1. Institutionele aspecten...312 16.3.2. Mensenrechtenbescherming...314 A. EVRM...314 a. Door het EVRM gewaarborgde rechten...315 b. Rechtsbeschermingsmechanisme...317 B. Europees Sociaal Handvest...319 C. Folterpreventieverdrag...320 D. Kaderverdrag nationale minderheden...321 16.4. Benelux Economische Unie...322 16.5. Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO)...323 xiv Intersentia
16.6. Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE)...325 16.7. Overige organisaties in Europa...327 BIJLAGE. BELGIË IN DE INTERGOUVERNEMENTELE ORGANISATIES EN COMMISSIES...333 BASISBIBLIOGRAFIE EN WEBSITES...337 TREFWOORDENREGISTER...359 Internationaal recht in kort bestek xv