Beter vermogensbeheer door pensioenfondsen bijeenkomst voor vermogensbeheerders en adviseurs 28 september 2011
Programma 13.35-14.05 uur Beter vermogensbeheerder door pensioenfondsen, Olaf Sleijpen 14.05-14.30 uur De spelregels voor vermogensbeheer van pensioenfondsen, Iris Sluiter 14.30-15.10 uur Beleggingsonderzoeken, resultaten 2010, Lode Keijser 15.10-15.40 uur pauze 15.40-16.40 uur Aandachtspunten risicorapportage beleggingen pensioenfondsen, Jon Vogelzang/Patrick Hendrikx 16.40-17.30 uur paneldiscussie 17.30-19.00 uur afsluitende borrel 2
Inleiding Beter vermogensbeheer door pensioenfondsen Olaf Sleijpen, Divisiedirecteur Toezicht Pensioenfondsen en beleggingsondernemingen
Agenda 1. Een woord vooraf 2. Visie op Toezicht Lessen uit de financiële crisis Organisatie van het pensioentoezicht 3. Misverstanden over het toezicht op pensioenfondsen 4. Beleggingsbeleid gedurende de kredietcrisis 5. Aandachtspunten toezicht op beleggingsbeleid Seminar voor vermogensbeheerders en adviseurs 4
Een woord vooraf Waar gaat het om? Toezicht als inspiratiebron Artikel 105, lid 2 Pw De personen die het beleid van een pensioenfonds bepalen of mede bepalen richten zich bij de vervulling van hun taak naar de belangen van de bij het pensioenfonds betrokken deelnemers, andere aanspraakgerechtigden, de pensioengerechtigden en de werkgever en zorgen ervoor dat deze zich door hen op evenwichtige wijze vertegenwoordigd kunnen voelen. Seminar voor vermogensbeheerders en adviseurs 5
Waarom goed toezicht in het belang is van de deelnemer? Voorbeelden, gebaseerd op de beleggingsonderzoeken: Risicoprofiel niet afgestemd op karakteristieken van het fonds Gebrek aan countervailing power van bestuur ten opzichte van uitvoerings-organisaties Onvoldoende onafhankelijk risicomanagement Grote concentratierisico s Geen zicht op liquiditeitsrisico s Misselling door vermogensbeheerders Arbitragestrategie binnen een ogenschijnlijk simpel aandelenmandaat Integriteitsissues Vertrouwen in financiële sector Banken 5,6 Verzekeraars 5,0 Pensioenfondsen 5,4 Tussenpersonen 4,8 Consumentenprogramma s 7,8 /AMF 4,8 Bron: Porter Novelli, 2011 Seminar voor vermogensbeheerders en adviseurs 6
Lessen voor het toezicht door Instellingsoverschrijdend toezicht Sectorbrede analyses Themaonderzoeken Aandacht voor strategie en gedrag Toetsingskader goed toezicht (*) Indringend Kritisch en proactief Volledig Adaptief Vasthoudend Toezicht expertisecentra Interventie & handhaving Risicomanagement en kwaliteitsbewaking (*) The Making of Good Supervision: Learning to say No, IMF Staff Position Note, May 18, 2010. Seminar voor vermogensbeheerders en adviseurs 7
Organisatie van het pensioentoezicht Risicoanalysemethodiek FIRM II TGP MKP TTP Instellingsgerichte risicoanalyse Thematische risicoanalyse MTP RALM TTP Sectorbrede analyse Bevindingen en acties Grote pensioenfondsen Kleine en middelgrote pensioenfondsen Herverzekerde en liquidatiefondsen Seminar voor vermogensbeheerders en adviseurs 8
Themaonderzoeken 2011 Strategie en gedrag Crisisplannen Governance Aansprakenadministratie Verankering van nieuwe toezichtraamwerken [Financiele opzet] Beter risicomanagement Integraal risicomanagement Uitbesteding vermogensbeheer Beheersing en waardering van innovatieve beleggingen Beter toezicht door betere data Seminar voor vermogensbeheerders en adviseurs 9
Enkele misverstanden Renterisico MOET afgedekt worden Fiduciair management mag NIET Pensioenfondsen mogen niet in illiquide categorieën beleggen Bestuur pensioenfondsen moet louter uit experts bestaan wil een veel te gedetailleerd en mechanisch beleggingsbeleid kijkt te veel naar risico s en te weinig naar performance houdt te weinig rekening met de uitzonderlijke omstandigheden als gevolg van de kredietcrisis Seminar voor vermogensbeheerders en adviseurs 10
Enkele misverstanden Delta Lloyd verstrekte eerder dit jaar een onderhandse tienjaarslening van 105 mln aan RBCIF, dat onder meer een kabelnetwerk beheert. Volgens Gast worden dit soort kredieten hier in vergelijking met de VS 'angstig' behandeld door de toezichthouders, die hogere kapitaaleisen stellen aan leningen die geen openbare rating hebben van Moody's of Standard & Poor's. 'De kredietcrisis toont echter aan dat je niet blind kunt varen op hun ratings. Wij hebben onze eigen kredietbeoordeling. De grote beoordelaars kijken te veel naar achteren, wij meer vooruit. Coen Verdegaal, directeur beleggingsadvies van pensioenadviseur Mercer: 'Onderhandse leningen kosten veel energie, terwijl het om een klein deel van de portefeuille zou gaan. Gepusht door de Nederlandsche Bank zijn de fondsen vooral bezig met het beperken van de risico's.' Hoogleraar Guus Boender, bestuurder bij pensioenconsultant Ortec, vindt het juist 'wonderlijk en onbegrijpelijk' dat de Nederlandse pensioenreuzen het laten afweten. 'Ze stappen wel steeds meer in illiquide beleggingen in de zorg, maar niet in onderhandse leningen aan bedrijven. Bron: Financieele Dagblad, 31 augustus 2011 Seminar voor vermogensbeheerders en adviseurs 11
Beleggingsbeleid pensioenfondsen gedurende de kredietcrisis Bron: Seminar voor vermogensbeheerders en adviseurs 12
Toe- en afname rente-afdekking gedurende de kredietcrisis Toe- en afname rente-afdekking psf 25 13 12 10 11 13 20 15 10 8 12 17 16 14 5 0 6 3 Dec-08 Jun-09 Dec-09 Jun-10 Dec-10 Geen gegevens Minder afdekking Meer afdekking Seminar voor vermogensbeheerders en adviseurs 13
Rente-afdekking gedurende de kredietcrisis Rente-afdekking percentages 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 jun-08 dec-08 jun-09 dec-09 jun-10 dec-10 Seminar voor vermogensbeheerders en adviseurs 14
Recente aandachtspunten toezicht op beleggingsbeleid Risicobeheersing versus complexiteit beleggingsbeleid Onafhankelijk risicomanagement ( countervailing power ) Uitbesteding vermogensbeheer Beheersing van illiquide en innovatieve beleggingen Seminar voor vermogensbeheerders en adviseurs 15
Vragen? Illustratie: Hein de Kort Seminar voor vermogensbeheerders en adviseurs 16
De spelregels voor vermogensbeheer van pensioenfondsen Iris Sluiter September 2011
Waar gaat het om? It s the pensioendeelnemer, stupid! (Vrij naar Bill Clinton, 1992) 19
Wat zegt de wetgever? Prudent person regel (135 PW) Beheerste en integere bedrijfsvoering (143 PW) Regels voor uitbreiding (34 PW) 20
Wat zegt de prudent person regel? Beleggen in het belang van aanspraak- en pensioengerechtigden Veiligheid, kwaliteit, liquiditeit en rendement van de portefeuille als geheel zijn gewaarborgd Beleggen in lijn met aard en duur toekomstige uitkeringen Derivaten toegestaan voor doeltreffend portefeuillebeheer of verminderen risicoprofiel Spreiding van beleggingen Beperkt beleggen in bijdragende onderneming 21
Wat zegt de prudent person regel? Beleggingen waarderen op basis van marktwaarde Hoofdzakelijk beleggen op gereglementeerde markten Overige beleggingen beperken tot een prudent niveau Waardering op marktwaarde 22
Wat is een beheerste en integere bedrijfsvoering? Beheersen bedrijfsprocessen en bedrijfsrisico s Administratieve en boekhoudkundige procedures Adequate controlemechanismen Beleid voor de beheersing van risico s Waarborgen integriteit Systematische analyse integriteitsrisico s Beleid voor beheersing van deze risico s Uitvoering van dat beleid Procedures en maatregelen belangenverstrengeling (en gedragscode) Beleid voor het beheersen (financiële) risico s die de soliditeit van een pensioenfonds kunnen aantasten 23
Welke regels gelden voor de uitbesteding van werkzaamheden? Eindverantwoordelijkheid kan niet worden uitbesteed; uitsluitend de uitvoering van taken In contract uitbesteding is o.m. geregeld: De afbakening van werkzaamheden die wel/niet zijn uitbesteed; De informatie-uitwisseling tussen pensioenfonds en 3e; Dat de 3e altijd de gevraagde informatie aan de toezichthouder levert; Dat de 3e het pensioenfonds in staat stelt steeds aan de wet te voldoen; De mogelijkheid van toezichtacitviteiten bij de 3e; Dat het fonds altijd wijzigingen kan aanbrengen in de uitvoering door de 3e; De wijze waarop de overeenkomst wordt beëindigd en borgen goede overdracht. Beheersing van de risico s o.m. door: Systematische analyse en rapportage van de risico s m.b.t. de uitbesteding; Toereikende procedures, maatregelen, deskundigheid en informatie bij pensioenfonds voor beoordeling van de uitbestede werkzaamheden. 24
Wat wordt er zoal van u verwacht? Fonds in staat stellen te voldoen aan wettelijke verplichtingen: Naleven prudent person-regels (belang pensioendeelnemer, waardering d.m.v. marktwaarde) Zodanige uitvoering van de werkzaamheden die past binnen de integere en beheerste bedrijfsvoering van het pensioenfonds (bedrijfsvoering en risicomanagement op orde, ook mbt integriteit) Fonds zodanig informeren dat het in staat is om te bepalen of het beleggingsbeleid wordt gevolgd en om tijdig risico s te onderkennen (en dus kan bijsturen) Let wel: u verricht slechts de uitvoering van de werkzaamheden, het beleggingsbeleid wordt door het psf bepaald 25
Vermogensbeheer niet op orde? Toezichtactiviteiten (vb beleggingsonderzoeken) zijn risicogebaseerd Handhavingsbeleid Normoverdragend gesprek met pensioenfonds Aanwijzing/ last onder dwangsom Curator/ bewindvoerder Bestuurlijke boete/ aangifte OM Publicatie van opgelegde maatregelen 26
Vragen?...en eventueel verder praten straks bij de borrel
Beleggingsonderzoeken Resultaten 2010 Lode Keijser, afdelingshoofd Risk Asset & Liability Management (RALM)
Agenda 1. Pensioentoezicht 2. Beleggingsonderzoeken 2010 3. Wat verwacht van pensioenfondsen? 4. Bevindingen 5. Resultaten beleggingsonderzoeken 6. Wat verwacht van adviseurs en vermogensbeheerders? 29
Toezicht pensioenfondsen Toenemende focus op sectorbrede analyses en thematisch toezicht verricht jaarlijks diepgaande beleggingsonderzoeken bij meerdere pensioenfondsen Resultaten beleggingsonderzoeken 2010 zijn begin dit jaar via een brief met de pensioensector gedeeld 30
Algemene beeld Ervaringen tijdens de (vorige) crisis hebben het belang van structurele verbeteringen rondom het beleggingsbeleid en de risicobeheersing benadrukt (Commissie Frijns) Sommige fondsen hebben het afgelopen jaar substantiële verbeteringen doorgevoerd Toch blijkt het risicobeheer bij veel fondsen nog niet op het gewenste niveau te zijn 31
Aandachtspunten 2010 Risicobeheersing versus complexiteit beleggingsbeleid Onafhankelijk risicobeheer ( countervailing power ) Uitbesteding vermogensbeheer Beheersing van illiquide en innovatieve beleggingen 32
Wat verwacht van pensioenfondsen? Integraal en onafhankelijk risicobeheer dat in alle fasen van het beleggingsproces wordt betrokken Kritische grondhouding bestuurders: Niet snappen is niet doen Aansluiting risicobeheersing bij complexiteit beleggingsbeleid: Don t bite off more than you can chew Meer complexiteit vereist een verschuiving van ex-post beheersomgeving naar ex-ante proactieve risicobeheerfunctie 33
Waar kijkt dan bijvoorbeeld naar Beoordeelt het fonds bij het bepalen van de beleggingsstrategie in hoeverre het fonds risico s wil en kan lopen? Is de risicobeheerfunctie in staat om de risico s van alle beleggingen op adequate wijze te kwantificeren? Speelt het risicobeheer binnen het fonds een pro-actieve rol bij het kritisch beoordelen van (actieve) risicoposities? Wordt er voldoende gekeken naar staartrisico s? Worden stressscenario s effectief en voldoende ingezet? Is het bestuur bij uitbesteding in staat om voldoende initiërend op te treden en tegenwicht te bieden aan uitvoerders/ adviseurs? 34
Wat verwacht van pensioenfondsen? Indien de balans tussen beheersing en complexiteit ontbreekt,dan: Verlaging van de complexiteit van het beleggingsbeleid of Versterking van de risicobeheerfunctie noodzakelijk 35
Bevindingen Securities lending cash re-investments Concentratierisico s Liquiditeitsrisico s Uitbesteding asset- en risk management Geen adequate en onafhankelijke waarderingen Onvoldoende countervailing power bestuur 36
Resultaten beleggingsonderzoeken Effectieve bijdrage aan verbetering van balans tussen beheersomgeving en complexiteit beleggingen Zichtbare en aanzienlijke stappen door pensioenfondsen en pensioenkoepels Handreikingen aan pensioenfondsen Waar nodig zal corrigerend optreden 37
Wat verwacht van adviseurs en vermogensbeheerders? Zorgvuldigheid bij het aanbieden van producten en diensten Past complexiteit product bij beheersomgeving fonds? Financiële opzet van het fonds Deskundigheid bestuurders Risicobeheer van het fonds Nazorg en adviesverlening Zijn risico s van producten ex-ante expliciet gemaakt? Is er sprake van transparante risicorapportage waarin risico s objectief en meetbaar worden weergegeven? Is er sprake van actieve dialoog in geval van materiële veranderingen? 38
Wat kunt U van verwachten? Ook in 2011 verricht beleggingsonderzoeken Beheersing en waardering van innovatieve beleggingen Vormgeving beleggingsmandaten Relatie met adviseurs en vermogensbeheerders Informatieverlening bij aanpassing Staten Presentatie uitkomsten van de nieuwe beleggingsonderzoeken 39
Illustratie: Hein de Kort 40 Vragen?
Aandachtspunten risico rapportage beleggingen voor pensioenfondsen Jon Vogelzang & Patrick Hendrikx, Toezichthouders Risk Asset & Liability Management (RALM)
Inhoud 1. Vraagstelling 2. Eisen aan Risico rapportage Beleggingen 3. Belangrijkste risico parameters 4. Rapportage elementen Seminar voor vermogensbeheerders en adviseurs 43
Vraagstelling Pensioenfonds bestuur en beleggingsadvies commissie dienen frequente rapportages te krijgen ten aanzien van de beleggingen Vraagstelling Wat is de informatie die in een beleggingsrapportage aanwezig dient te zijn om het bestuur in staat te stellen goed beheer uit te voeren? Seminar voor vermogensbeheerders en adviseurs 44
Beleidskader Beleidscyclus III. Beleid evalueren II. Beleid uitvoeren I. Beleid maken Takenpakket 1. Raamwerk (risicohouding, te onderscheiden risico s, te hanteren instrumenten, stelsel van benchmarks en vrijheidsgraden en limietenstelsel) 2. Parameterisering (mandatering, individuele limieten, specifieke vrijheidsgraden) 3. Monitoring en controle (risicometing, performancemeting, overschrijdingen) Seminar voor vermogensbeheerders en adviseurs 45
Beleid maken: strategisch beleggingskader Verplichtingen structuur weergeven als benchmark Dient als startpunt voor strategische portfolio en actuele portfolio Risicobudget formuleren Minimale dekkingsgraad hoeveel risico wil je lopen om daar doorheen te gaan Strategische portfolio tov verplichtingen benchmark Actuele portfolio tov normportfolio Vertaal risicobudget op meerder niveau s Strategisch, tactisch, actief, etc Bij actief management: bepaal risico budget per manager Uitwerking in ALM studie en beleggingsplan Leg begrenzingen en verantwoordelijkheden vast Seminar voor vermogensbeheerders en adviseurs 46
Beleid evalueren: Risico rapportage beleggingen Dient om Uitvoering van het beleggingsbeleid te controleren Beleidskader voor beleggingen te evalueren Risico s voor de solvabiliteit inzichtelijk te maken Niveau van de rapportage dient afgesteld te zijn op Deskundigheid bestuur Complexiteit beleggingen Begrenzingen zoals vastgelegd in ALM studie en beleggingsplan Rapportage op meerdere niveau s Fondsniveau: overzicht belangrijkste risico s en impact op solvabiliteit Per produkt/asset manager Management samenvatting met dashboard rapportage (kpi s) Situatie afhankelijk Seminar voor vermogensbeheerders en adviseurs 47
Risico s voor de solvabiliteit Belangrijkste risicoparameters voor solvabiliteit Funding risico: premie hoogte, sponsor jaarlijks vaststellen Actuarieel risico: lang leven risico jaarlijks vaststellen ALM mismatch (met name rente-, inflatie en valutarisico) Beleggingsrisico (asset only) Tegenpartij risico Liquiditeitsrisico Seminar voor vermogensbeheerders en adviseurs 48
Rapportage solvabiliteit op hoofdlijnen Belangrijke toetsen voor solvabiliteit: dekkingsgraad en VEV Ontwikkeling dekkingsgraad en Vereist Eigen Vermogen Risico actuele portfolio tov verplichtingen risico strategische portfolio tov verplichtingen risico actuele portfolio tov strategische portfolio Risico dat je door zelf vastlegde ondergrens komt of dekkingstekort FTK stress scenario s (hoeveel VEV nodig voor de s jes) Impact eigen scenario analyses op dekkingsgraad Seminar voor vermogensbeheerders en adviseurs 49
Rapportage renterisico Exposure op hoofdlijnen (actueel en norm) Bandbreedtes Wat is afgesproken Staffel dan wel triggers voor rentestanden Veranderingen in exposure Scenario-analyse Impact renteveranderingen op rente-afdekking en dekkingsgraad Seminar voor vermogensbeheerders en adviseurs 50
Rapportage beleggingsresultaat: Hoofdlijnen Exposure overview Actuele en strategische portfolio op hoofdlijnen (incl. bandbreedten) Valuta-, inflatie en renteafdekking door middel van cash/derivaten Performance relatief en absoluut Risico relatief (bijvoorbeeld: wat was tracking error) Performance attributie Allocatie-effect: Over/onderweging asset classes en derivaten Selectie-effect: Actief beleid in asset classes Risico attributie Bijvoorbeeld de allocatie van tracking error naar asset classes Seminar voor vermogensbeheerders en adviseurs 51
Rapportage beleggingsresultaat: Manager Wat waren de beleggingsvisies en posities Wat is gebeurd in de markt alsmede impact op visie en positie Wat verwacht de manager voor de komende periode en hoe is portfolio gepositioneerd Wat ziet de manager als de grootste risico s Exposure overview Overzicht van exposure naar belangrijkste risico parameters Seminar voor vermogensbeheerders en adviseurs 52
Rapportage beleggingsresultaat: Manager Performance: benchmark en outperformance Performance attributie: waar komt performance vandaan? Rente-, valuta of krediet risico Asset-allocatie, sector-allocatie, stockselectie effect Risico: bijvoorbeeld ontwikkeling informatie ratio en tracking error Risico attributie: Waar komt risico vandaan? Zijn risico elementen in lijn met stijl, proces en performance elementen? Bijvoorbeeld vergelijk ex-ante tracking error met ex-post tracking error Stress scenario s Seminar voor vermogensbeheerders en adviseurs 53
Rapportage beleggingsresultaat: Manager Stijl analyse: beleggingsstijl in lijn met beleggingsproces Systemen analyseren stijl; bijv. Barra voor aandelen Turnover analyse: hoeveel en wat Beleggingsvisie/posities Consistentie tussen visie en posities Veranderingen van visie Turnover analyse: hoeveel en wat, is er een best-execution policy? Personeelsverandering Beleggingsrestricties: veranderingen, active en passive breaches Seminar voor vermogensbeheerders en adviseurs 54
Rapportage tegenpartij risico Exposure naar tegenpartijen uit hoofde van Derivaten, fx posities en cashmanagement, securities lending Treasury limieten tav tegenpartijen Vaak wordt alleen naar treasury concentratie gekeken Liever combineren met exposure aan beleggingskant Look through rapportage Kwaliteit collateral Seminar voor vermogensbeheerders en adviseurs 55
Rapportage liquiditeitsrisico Zijn er voldoende assets aanwezig als collateral voor derivatenposities? Exposure gereserveerd voor stocklending? Welke gedeelte van beleggingsportfolio kan verkocht worden binnen 1 week, binnen 1 maand? Kredietfaciliteiten Wat is liquiditeitsbehoefte in stress Pas schokken toe op derivatenposities Pas liquiditeitsaannamen aan Seminar voor vermogensbeheerders en adviseurs 56
Rapportage waardering van beleggingen Waarderingshandleiding nodig als basis Exception reporting Stale pricing In-house pricing Liever niet No-go als intern ontwikkelde modellen en inputvariabelen niet extern gevalideerd/ getoetst zijn Seminar voor vermogensbeheerders en adviseurs 57
Panel Lars Dijkstra, CIO Kempen Capital Management Leen Meijaard, managing director BlackRock Jan Willem Siekman, Executive director Retirement en Financial Management Aon Hewitt Olaf Sleijpen, divisiedirecteur Toezicht pensioenfondsen en beleggingsondernemingen Paulus Dijkstra, toezichthouder Risk en Asset & Liability Management 59