Kansrijke beroepen: Friesland Waar is de arbeidsmarkt krap? November 2016
Inhoudsopgave 1. Zicht op krapte helpt mismatch op (regionale) arbeidsmarkt verkleinen 2 2. Krapteberoepen in Friesland 3 3. Goede kansen op werk of omscholing in krapteberoepen 5 Colofon 7 Kansrijke beroepen: Friesland 1
1. Zicht op krapte helpt mismatch op (regionale) arbeidsmarkt verkleinen Nu de economie aantrekt, ontstaan er ook weer nieuwe kansen op werk. De kans op werk verschilt echter van beroep tot beroep. Zo zijn er op dit moment aan de ene kant nog steeds grote groepen werklozen die moeilijk aan het werk komen, terwijl sommige werkgevers juist kampen met moeilijk vervulbare vacatures voor bepaalde beroepen. Ook de komende tijd zal de werkgelegenheid in sommige sectoren en beroepsgroepen afnemen, terwijl andere sectoren zich zorgen maken over toenemende tekorten aan personeel in bepaalde beroepen. Voor een goed draaiende economie en arbeidsmarkt is het belangrijk dit soort mismatches zoveel mogelijk te voorkomen. Het in beeld brengen van beroepen met een krappe arbeidsmarkt, ofwel moeilijk vervulbare vacatures, kan hierbij helpen. In 2014 en in 2015 heeft de afdeling Arbeidsmarktinformatie en advies (AMI) van UWV overzichten uitgebracht van beroepen met een krappe arbeidsmarkt. De laatste publicatie dateert van 6 februari 2015: Welke beroepen bieden kansen? Overzicht van krapte- en overschotberoepen 1. De overzichten zijn bedoeld om input te geven voor arbeidsmarktbeleid en de uitvoering daarvan. De publicatie schetst een landelijk beeld van krapte- en overschotberoepen, opgesteld aan de hand van cijfers van UWV en feedback van arbeidsmarktprofessionals. Er blijkt bij regionale arbeidsmarktpartijen grote behoefte aan een regionale verbijzondering van krapteberoepen. Daarom is in nauwe samenwerking met het WerkgeversServicepunt gewerkt aan een regionalisering van de landelijke lijst met krapteberoepen. Deze notitie bevat een lijst met krapteberoepen voor de regio Friesland. Het gaat om de huidige arbeidsmarktsituatie. Prognoses over regionale tekorten zijn op dit niveau lastig in beeld te brengen. Box 1.1 Gevolgde werkwijze en methodiek Het benoemen van krapteberoepen is geen exacte wetenschap. Het overzicht is tot stand gekomen door het naast elkaar leggen van beschikbaar cijfermateriaal over vacatures en geregistreerde werkzoekenden bij UWV en een analyse van (vaak sectorale) arbeidsmarktrapporten. Op basis van deze data is een eerste groslijst gemaakt. De groslijst is vervolgens voorgelegd aan arbeidsmarktprofessionals in de regio met de vraag of zij inderdaad zien dat vacatures voor de genoemde beroepen moeilijk vervulbaar zijn. Naast WerkgeversServicepunten zijn onder andere benaderd: regionale vertegenwoordigers van O&O-fondsen, uitzendbureaus, recruiters en individuele werkgevers in verschillende sectoren. De experts hebben feedback gegeven op de groslijst en konden suggesties doen over beroepen die in hun visie ook krapte vertonen. De uiteindelijke notitie is dus tot stand gekomen in nauwe afstemming met regionale arbeidsmarktprofessionals, waarbij de input vanuit de diverse bronnen zorgvuldig is afgewogen. Hier past een woord van dank aan de vaak zeer bereidwillige medewerking van genoemde partijen; zonder hen was het niet mogelijk geweest dit overzicht te maken. Een uitgebreide verantwoording is opgenomen in een aparte verantwoordingsnotitie 2. De notitie geeft een zo onderbouwd mogelijk overzicht van krapteberoepen voor de regio Friesland. De beschikbare arbeidsmarktcijfers geven duidelijke indicaties van krapte en meerdere arbeidsmarktprofessionals bevestigen dat vacatures voor de genoemde beroepen moeilijk vervulbaar zijn in de regio. Dat betekent niet dat alle werkgevers in de regio daadwerkelijk knelpunten zullen ervaren bij de vacaturevervulling. We weten in ieder geval dat dit wel regelmatig het geval is. Het is daarnaast nog steeds mogelijk dat er buiten deze lijst beroepen zijn met een krappe arbeidsmarkt. Deze zijn met de gehanteerde methode echter niet in beeld gekomen, of waren lastig te onderbouwen. Hierbij kan het bijvoorbeeld gaan om hele kleine beroepsgroepen. Soms was er uit de feedback geen eenduidig beeld af te leiden. In dat geval is het beroep niet opgenomen in de notitie. 1 Te vinden op: https://www.werk.nl/werk_nl/arbeidsmarktinformatie/sector-beroep/beroep/kansrijk 2 Kansrijke beroepen: methodiek. Totstandkoming regionale overzichten met krapteberoepen. September 2015. Te vinden op: https://www.werk.nl/xpsimage/wdo214248 Kansrijke beroepen: Friesland 2
2. Krapteberoepen in Friesland De schema s hierna geven per richting een overzicht van krapteberoepen in de regio Friesland. Voor deze beroepen is er naar verhouding veel vraag (vacatures) in relatie tot het beschikbare aanbod (werkzoekenden). Dit maakt het lastig voor werkgevers om vacatures te vervullen. Mogelijk is er zelfs sprake van tekorten. De krapte doet zich met name voor bij beroepen op middelbaar en hoger niveau. Op de lagere niveaus zijn er hooguit enkele krapteberoepen gevonden. De werkgelegenheidsstructuur is van invloed op de krapteberoepen in deze notitie. Friesland is een regio met relatief veel werkgelegenheid in de sectoren zorg & welzijn, industrie, detailhandel, onderwijs en openbaar bestuur. Ook de zakelijke dienstverlening biedt veel werkgelegenheid, maar deze sector is ondervertegenwoordigd in vergelijking met het landelijk gemiddelde. Daarnaast zijn de ICT, vervoer en opslag, groothandel en landbouw ondervertegenwoordigd in de regionale werkgelegenheid. Een uitgebreide analyse van werkgelegenheidsstructuur en verwachte ontwikkelingen daarin is opgenomen in de jaarlijkse uitgave Regio in Beeld Friesland 3. Daarin wordt ook een doorkijk gegeven naar 2016-2017. Krapteberoepen in Friesland: TECHNIEK/INDUSTRIE/BOUW elementair beroepsniveau opperman grond-, weg en waterbouw (gww) lager beroepsniveau/basisvakmanschap asbestverwijderaar / sloper betonboorder, betonreperateur metselaar, tegelzetter, voeger, cellenbetonblokkenbouwer (gasbetonblokken, gipsblokken, giboblokken) stukadoor / kitter grond- en kabelwerker gas, water, elektriciteit, datacommunicatie plaatwerker / CNC-metaalbuiger, - snijder CNC-machinebediener monteur elektriciteitsnetten (bv het aansluiten van elektriciteit buitenshuis, in de openbare ruimte) middelbaar beroepsniveau/gespecialiseerd vakmanschap installatiemonteur gas, water, sanitair, verwarming onderhoudsmonteur/loodgieter gas, water, sanitair, (centrale) verwarming monteur verwarming utiliteitsbouw monteur koeltechniek, luchtbehandeling CNC-verspaner inclusief programmeren (draaien, frezen, kotteren, slijpen) allround constructiewerker gespecialiseerd lasser niveau 3 & 4 (TIG, MIG/MAG, elektrode) monteur / inbedrijfsteller fabrieksinstallaties (onderhouds)monteur machines/installaties, liften, werktuigen meet- en regeltechnicus / monteur meet- en regeltechniek monteur beveiligingsinstallaties elektricien / monteur technische installaties (bv. elektromonteurs in huizen en winkels) (hoofd-)monteur elektrotechnische panelen, elektrische installaties, midden- en hoogspanningsinstallaties (bv. elektromonteurs in de industrie) (tekenaar-)werkvoorbereider bouw / grond-, weg- en waterbouw (gww) (werkvoorbereider-)calculator werktuigbouw, elektrotechniek, installatietechniek (tekenaar-)werkvoorbereider werktuigbouw, elektrotechniek, installatietechniek (CAD)tekenaar-constructeur werktuigbouw, machines/gereedschappen, installatietechniek (CAD)tekenaar elektrotechniek ontwerper-constructeur werktuigbouw, machines/gereedschappen, installatietechniek, offshore, scheepsbouw ontwerper elektrotechnische installaties / elektronica De grootste lijst met krapteberoepen bevindt zich in de richting techniek. Er is sprake van krapte op verschillende niveaus en in verschillende technische segmenten: 3 Te vinden op: https://www.werk.nl/werk_nl/arbeidsmarktinformatie/publicaties/publicaties-over-regios/regio-in-beeld. Deze publicatie verschijnt één keer per jaar. 12 oktober 2016 is Regio in Beeld 2016 gepubliceerd. Kansrijke beroepen: Friesland 3
Zo zijn er in Friesland bij verschillende beroepen op lager niveau moeilijk vervulbare vacatures. Hoewel de officiële classificatie deze beroepen indeelt bij lager beroepsniveau wordt er tegenwoordig wel vaak een opleiding op mbo-niveau 2 gevraagd. Met name door het aantrekken van de bouw wordt het daar steeds lastiger om vakmensen te vinden. Daarbij gaat het met name om metselaars en tegelzetters. Daarnaast geven sommige arbeidsmarktprofessionals aan dat het ook moeilijk is om timmerlieden te vinden. Verder neemt de vraag naar allround grond- en kabelwerkers toe die in de verschillende disciplines gas, water, elektriciteit en datacommunicatie zijn in te zetten. Bedrijven in de industrie komen moeilijk aan CNC-machinebedieners. De meeste krapteberoepen bevinden zich op middelbaar beroepsniveau, en dan met name in de metaalbewerking, werktuigbouw, installatie- en elektrotechniek. Daarbij gaat het deels om beroepen op uitvoerend niveau. Zo zijn er tekorten aan CNC-verspaners die kunnen programmeren, veel verschillende soorten monteurs, gespecialiseerde lassers, constructiewerkers en meet- en regeltechnici. Ook loodgieters en elektriciens zijn lastig te vinden. Soms staan deze beroepen open voor mensen met een opleiding op mbo-niveau 2, maar vaak is niveau 3 of 4 een vereiste. Daarnaast blijkt het lastig om technisch kader te vinden, bijvoorbeeld (technisch) tekenaars, werkvoorbereiders en calculators. In het MKB zoekt men dan vooral naar mensen die deze werkgebieden kunnen combineren. Ook hier gaat het om functies in de werktuigbouw, elektro en installatietechniek, maar ook om de bouw (inclusief gww). Hoewel dit soort functies openstaan voor mbo-ers, is er wel vaak sprake een verschuiving naar hbo-niveau. Op komen nog enkele beroepen als krapteberoep naar boven. Een functie als ontwerper/constructeur is moeilijk te vervullen. Dit speelt op zowel werktuigbouwkundig, elektrotechnisch als installatietechnisch gebied. Er is in de regio niet heel veel technische werkgelegenheid op wetenschappelijk niveau en er zijn dus ook niet heel veel vacatures in dit segment. Hoewel er ook hier signalen zijn van moeilijk te vervullen vacatures (bv. voor R&Dspecialisten), was het lastig om hier voldoende bevestiging voor te krijgen. Vacatures worden ook vaak van buiten de regio vervuld. Krapteberoepen in Friesland: ICT systeemontwikkelaar, (web)developer, testdeveloper ict, adviseur erp programmeur ICT (o.a. dot.net, java, scripttalen, C, C#) wetenschappelijk beroepsniveau architect technische infrastructuur ict In Friesland is de ICT geen grote sector, maar toch zijn er moeilijk vervulbare vacatures. Informaticaberoepen komen namelijk ook voor in andere sectoren van de regionale economie. Vooral programmeurs van specifieke talen (bijvoorbeeld dot.net, Java, C#) zijn moeilijk te vinden. Daarnaast geven sommige professionals aan dat ook vacatures voor systeemontwikkelaars, web- en testdevelopers, adviseurs erp en ICT architecten lastig te vervullen zijn. De vereiste kennis in de ICT is vaak heel specifiek en moet up-to-date zijn. Wat dat betreft tekent zich in de ICT een duidelijke mismatch af: veel werkzoekenden voldoen niet aan de gestelde eisen, kennis raakt gauw verouderd. Daarnaast is er in toenemende mate behoefte aan mensen met inzicht in bedrijfsprocessen en communicatieve vaardigheden, die klantwensen kunnen vertalen naar ICT. Krapteberoepen in Friesland: ZORG middelbaar beroepsniveau/gespecialiseerd vakmanschap verpleegkundige mbo mondhygiënist wijkverpleegkundige, praktijkverpleegkundige, gespecialiseerd verpleegkundige ziekenhuis, anesthesiemedewerker wetenschappelijk beroepsniveau specifieke medisch specialisten In de zorg is er op mbo-niveau 2 en 3 voldoende aanbod. Vanaf verpleegkundige mbo-niveau 4 wordt het lastig om vacatures te vervullen. Vooral in de wijk- en in de ouderenzorg is er vraag naar gekwalificeerd verpleegkundig personeel. Daarnaast is er ook behoefte aan gespecialiseerde verpleegkundigen op hboniveau, bijvoorbeeld op de intensive care en op de spoedeisende hulp. Overstappen van het ene ziekenhuis of specialisme naar het andere is vaak niet zomaar mogelijk, vanwege ervaring en specifieke diploma s. Verder is het moeilijk mondhygiënisten te vinden. Op wetenschappelijk niveau is het lastig sommige vacatures voor medisch specialisten te vervullen. We zien dit onder meer bij specialist ouderengeneeskunde (voorheen verpleeghuisarts) en arts maag-darm-leverziekten. Ook worden de neuroloog en internist genoemd. Het gaat in Friesland echter niet om grote aantallen. Kansrijke beroepen: Friesland 4
Krapteberoepen in Friesland: FINANCIEEL/ECONOMISCH/ADMINISTRATIEF hypotheekadviseur wetenschappelijk beroepsniveau registeraccountant, compliance officer, manager accountantskantoor belastingadviseur In de financiële dienstverlening krimpt de werkgelegenheid, onder andere door digitalisering van klantprocessen. Dit treft vooral functies op de lagere en middelbare niveaus. Tegelijkertijd zijn bepaalde functies op hogere niveaus wel moeilijk vervulbaar. Dat geldt bijvoorbeeld voor hypotheekadviseurs. Door de crisis in de bouw zijn veel hypotheekadviseurs de afgelopen jaren ander werk gaan doen. Nu de markt weer aantrekt het is lastig om adviseurs met de juiste papieren te vinden. De Wet Financieel Toezicht vraagt inmiddels om bepaalde diploma s waarover werkzoekenden niet altijd beschikken. Verder is het lastig registeraccountants en belastingadviseurs te vinden. Bij deze functies spelen overigens, naast een passende opleiding, ook enige jaren ervaring en passen binnen de cultuur een rol. In de regio Friesland gaat het om een bescheiden aantal vacatures. Krapteberoepen in Friesland: ONDERWIJS docenten exacte vakken 2e graads (wiskunde, natuurkunde, scheikunde) docenten (vreemde) talen 2e graads (NL, Engels, Duits) docent techniek (V)MBO wetenschappelijk beroepsniveau docenten exacte vakken 1e graads (wiskunde, natuurkunde, scheikunde) docenten (vreemde) talen 1e graads (NL, Engels, Duits) In het onderwijs zijn vacatures voor docenten exacte vakken en docenten (vreemde) talen lastig te vervullen. Vooral voor de vakken natuur- en scheikunde en Nederlands en Engels is de vraag groter dan het aanbod. Daarbij zijn docenten met een eerstegraads bevoegdheid nog moeilijker te vinden dan tweedegraads bevoegde docenten. In het (V)MBO is het lastig om aan docenten techniek (bijvoorbeeld elektrotechniek) te komen. Docenten in de agrarische vakken gelden nog niet als krapteberoep, maar door sommige arbeidsmarktprofessionals wordt docent groen wel als knelpunt genoemd. Krapteberoepen in Friesland: OVERIG lager beroepsniveau/basisvakmanschap verkoper huis-aan-huis Om als huis-aan-huis verkoper aan de slag te gaan is een goede motivatie belangrijker dan opleiding of werkervaring. Desondanks zijn huis-aan-huis verkopers moeilijk te vinden, omdat er een drempel is om iets aan huis te verkopen. Bovendien wordt er vaak op provisiebasis gewerkt. Het beroep is dan ook niet erg populair. 3. Goede kansen op werk of omscholing in krapteberoepen Deze notitie maakt concreet voor welke beroepen vacatures moeilijk vervulbaar zijn. Voor werkzoekenden liggen er in deze beroepen kansen op werk. De notitie vormt daarmee een bruikbaar uitgangspunt voor bijvoorbeeld omscholingsprojecten in het kader van van-werk-naar-werk of van-werkloosheid-naar-werk, maar ook voor advisering aan werkzoekenden of scholieren/studenten. Het gaat wel vaak om beroepen waarvoor een gerichte opleiding is vereist. Niet iedereen is zomaar geschikt of geschikt te maken voor deze beroepen: Met name voor werkzoekenden en met werkloosheid bedreigde werknemers met een enigszins vergelijkbare achtergrond zijn er goede mogelijkheden om direct, of na een relatief korte scholing, aan de slag te gaan in de beroepen die in deze notitie worden genoemd. De beroepen tot en met middelbaar niveau lenen zich waarschijnlijk het best voor gerichte omscholingstrajecten. Meer in het algemeen zien mensen die bijvoorbeeld vanwege de crisis of bezuinigingen op zoek moeten naar ander werk met deze lijst waar de beste arbeidsmarktkansen liggen. Hoewel dit niet voor Kansrijke beroepen: Friesland 5
iedereen een haalbare optie is, liggen hier wel degelijk kansen voor bijvoorbeeld mensen die het verlies van een baan willen aangrijpen voor een carrièreswitch. De krapteberoepen in deze notitie vergen meestal een behoorlijke opleiding op mbo-, hbo- of universitair niveau. Inmiddels zien wij dat er op de korte termijn weinig verandering is in het aantal en soort krapteberoepen. Het overzicht kan hierdoor eventueel gebruikt worden door decanen van scholieren die op korte termijn toetreden tot de arbeidsmarkt. Al met al kan het overzicht in deze notitie een goed startpunt zijn voor regionale acties, zoals: Een analyse in hoeverre er voor de genoemde beroepen geschikte of schoolbare werkzoekenden bij UWV (of gemeenten) staan ingeschreven. Afspraken met werkgevers over de wijze waarop geschikte werkzoekenden zo snel mogelijk na inschrijving in beeld bij cq. in contact met werkgevers kunnen worden gebracht. Inventariseren of werkgevers of branches met moeilijk vervulbare vacatures willen investeren in scholingsarrangementen, en in welke omvang. Verkennen met werkgevers of de genoemde beroepen ook de komende jaren waarschijnlijk nog krapte blijven vertonen cq. of er daarnaast andere krapteberoepen (bij)komen. Benoemen van speerpuntensectoren of beroepen in het marktbewerkingsplan van het WerkgeversServicepunt en de regionale werkbedrijven. Adviseren aan werkzoekenden die zich willen omscholen (en die bijvoorbeeld gebruik kunnen maken van scholingsvouchers of die de beschikking hebben over een transitievergoeding). Voorlichten van decanen op scholen over de krapteberoepen in de regio, zodat die het kunnen meenemen in hun studie- en beroepskeuzevoorlichting. Tenslotte Deze notitie geeft geen indicaties over de omvang van de vacaturemarkt of tekorten. Omdat er gekeken is naar een behoorlijk gedetailleerd beroepsniveau, zijn er geen eenduidige cijfers beschikbaar over vraag en aanbod in de betreffende beroepen. De overzichten bieden vooral een bruikbaar startpunt om in gesprek te gaan met werkgevers, onder meer over de omvang van de vraag en de bereidheid om te investeren in scholing. Wel is duidelijk dat het in sommige gevallen gaat om relatief kleine aantallen vacatures. Daarmee biedt het overzicht goede input voor mogelijke scholingsprojecten, maar niet per se op grote schaal. Juist kleinschalige scholingsprojecten bieden overigens goede mogelijkheden om een zorgvuldige selectie van geschikte kandidaten te organiseren. Deze selectie blijkt een belangrijke randvoorwaarde voor succes. Het identificeren van krapteberoepen is één van de manieren om zicht te krijgen op de kansen op de arbeidsmarkt. Voor veel werkzoekenden of met werkloosheid bedreigden zal de overstap naar de genoemde beroepen, ook na scholing, echter te groot zijn. Werkzoekenden stappen in het algemeen gemakkelijker over naar aanpalende (of inhoudelijk vergelijkbare) beroepen waar zich geen tekorten voordoen, maar mogelijk wel veel baanopeningen zijn. Dit verschilt uiteraard van geval tot geval. De afdeling Arbeidsmarktinformatie van UWV investeert in 2016 ook in het in beeld brengen van veel voorkomende overstapberoepen 4. 4 Te vinden op werk.nl: https://www.werk.nl/werk_nl/arbeidsmarktinformatie/sector-beroep/kansrijkeberoepen/overstapberoepen. Bijvoorbeeld de overstapberoepen voor verkooppersoneel en voor helpende in de thuiszorg. Kansrijke beroepen: Friesland 6
Colofon Uitgave UWV Afdeling Arbeidsmarktinformatie en advies Auteur Marieke Schramm Inlichtingen Marieke.Schramm@uwv.nl 06-29 12 98 73 Disclaimer Alles uit deze uitgave mag worden overgenomen, echter alleen met bronvermelding UWV 2016 Kansrijke beroepen: Friesland 7
Einde rapport Kansrijke beroepen: Friesland 8