Monument: Tilburg, schouwburg REGISTER Monumentnummer Identificatienummer 0855100000108397 Basisregistratie Provincie Noord-Brabant Gemeente Tilburg Plaats Tilburg Straat/huisnummer Louis Bouwmeesterplein 1 Postcode 5038 TN Kadastrale aanduiding TILBURG M 11359 Datum inschrijving in register beschermde monumenten Datum, deel en nummer van inschrijving in openbare registers Aanduiding of korte Schouwburg omschrijving Complexonderdeel van complex [naam of complexnummer]
KENNIS: WAARDERING I Cultuurhistorische waarde: belang van het object/complex 1. als bijzondere uitdrukking van (een) culturele, sociaaleconomische en/of bestuurlijke/beleidsma tige en/of geestelijke ontwikkeling(en); 2. als bijzondere uitdrukking van (een) geografische, landschappelijke en/of historisch-ruimtelijke ontwikkeling; 3. als bijzondere uitdrukking van (een) technische en/of typologische ontwikkeling(en); 4. wegens innovatieve waarde of pionierskarakter; 5. wegens bijzondere herinneringswaarde. II Architectuur- en kunsthistorische waarde: (bijzonder) belang van het object/complex 1. voor de geschiedenis van de architectuur en/of bouwtechniek; 2. voor het oeuvre van een bouwmeester, architect, ingenieur of kunstenaar; 3. wegens de hoogwaardige esthetische kwaliteiten van het ontwerp; 4. wegens het bijzondere materiaalgebruik, de ornamentiek en/of monumentale kunst; 5. wegens de bijzondere samenhang tussen De schouwburg is een bijzondere uitdrukking van de culturele en maatschappelijke ontwikkeling, vanaf de jaren vijftig en in de jaren zestig, waarbij een schouwburg gezien werd als noodzakelijk onderdeel van een gemeenschap. De theaterfunctie is gecombineerd met een restaurant. De grote raampartijen die de communicatie met de stad verbeelden zijn kenmerkend voor het sociale karakter van de theaterbouw in deze periode. De kleine zaal bood o.a. ruimte voor experimenteel theater, wat zeer kenmerkend is voor dit tijdperk. Het gebouw is van belang voor de architectuurgeschiedenis, vooral voor de geschiedenis van de theaterbouw. De schouwburg is een belangrijk werk in het oeuvre van de architecten Bijvoet en Holt De schouwburg is van belang wegens de hoogwaardige esthetische kwaliteiten van het ontwerp Ook is sprake van bijzonder materiaalgebruik, met het decoratieve metselwerk en de ronde glazen vensters. De bijzondere samenhang van het exterieur en het interieur met fraaie ruimtewerking en de relatie met
exterieur en interieur(onderdelen). III Situationele en ensemblewaarde 1. betekenis van het object als essentieel (cultuurhistorisch, functioneel en/of architectuurhistorisch en visueel) onderdeel van een complex; 2. a. bijzondere, beeldbepalende betekenis van het object voor het aanzien van zijn omgeving; b. bijzondere betekenis van het complex voor het aanzien van zijn omgeving, wijk, stad of streek; 3. a. bijzondere betekenis van het complex wegens de hoogwaardige kwaliteit van de bebouwing in relatie tot de onderlinge historisch-ruimtelijke context en in relatie tot de daarbij behorende groenvoorzieningen, wegen, wateren, bodemgesteldheid en/of archeologie; b. bijzondere betekenis van het object wegens de wijze van verkaveling/ inrichting/ voorzieningen. IV Gaafheid en herkenbaarheid: belang van het object/complex 1. wegens de architectonische gaafheid en/of herkenbaarheid van ex- en/of interieur; buiten, de interieurafwerking en inrichting, als een geheel ontworpen door de architecten, is van groot belang. De schouwburg is met zijn sterk plastische vorm en ligging aan de schouwburgring van groot belang voor zijn omgeving. De schouwburg is relatief gaaf bewaard gebleven 2. wegens de materiële,
technische en/of constructieve gaafheid; 3. als nog goed herkenbare uitdrukking van de oorspronkelijke of een belangrijke historische functie; 4. wegens de waardevolle accumulatie van belangwekkende historische bouwen/of gebruiksfasen; 5. (van specifiek het complex) wegens de gaafheid en herkenbaarheid van het gehele ensemble van samenstellende onderdelen (hoofd- en bijgebouwen, hekwerken, tuinaanleg e.d.); 6. in relatie tot de structurele en/of visuele gaafheid van de stedelijke, dorpse of landschappelijke omgeving. V Zeldzaamheid 1. belang van het object/complex wegens absolute zeldzaamheid in architectuurhistorisch, bouwtechnisch, typologisch of functioneel opzicht; 2. uitzonderlijk belang van het object/complex wegens relatieve zeldzaamheid in relatie tot één of meer van de onder I t/m III genoemde kwaliteiten. De schouwburg heeft nog de historisch belangrijke oorspronkelijk functie. Het gebouw is een relatief zeldzaam gaaf bewaard gebleven schouwburg uit de wederopbouwperiode. Onderdelen zonder monumentale waarde: - Exterieur - Interieur Receptiegeschiedenis, De schouwburg wordt onder architecten hoog
prijzen e.d. gewaardeerd als een van de fraaiste gebouwen uit de wederopbouwperiode. Overige KENNIS: FEITENVERZAMELING Oorspronkelijke functie Typologie Huidige functie (met jaartal) Cultuur, gezondheid, wetenschap Welzijn, kunst en cultuur Schouwburg Schouwburg (2012) Naam object Stijl/stroming Bouwtijd (ook de planfase) 1955-1961 Architect(en)/ontwerper(s) Ir. B. Bijvoet Prof. G.H.M. Holt Uitvoerder (aannemer e.d.) Opdrachtgever Gemeente Tilburg Exterieur gebouw, constructietechniek Interieur (indeling) Het gebouw bestaat uit drie hoofdvolumes, een vleugel met glazen wanden, een rond volume in metselwerk met daarin de grote zaal en met daaromheen een walvormige foyer, daarachter de toneeltoren met aan weerszijden jalouziebouw. Baksteenmetselwerk, beton, glasvensters in stalen profielen. In het glazen gedeelte is de entree, met een kassa, garderobebalie, foyer en grote trappartij. Hier is ook een restaurant gevestigd. De ruimte op de vide kan ook als tentoonstellingsruimte fungeren. Het glazen bouwdeel leidt naar de grote zaal, met 555 plaatsen beneden, 175 op elk van twee balkons. Bijvoet wilde de zaal geconcentreerd laten zijn, met weinig afstand tussen het publiek en het toneel. Om de grote zaal heen ligt de foyer in de vorm van een wandelgang, door de architect Bijvoet de salle des pas perdus genoemd. Tegen de grote zaal aan ligt de artiestenfoyer. Daarnaast toiletten. Er is een scheiding met de vertrekken die alleen voor artiesten en personeel bereikbaar zijn, met ruimtes voor de toneelmeester, toneelpersoneel, diverse kleedkamers, een grote toneelberging, de toneelsluis en nog een artiestenfoyer.
interieur, techniek en materialen De kleine zaal is gelegen onder de grote zaal en is apart toegankelijk, via de entree met een de luifel met de naam studio. De kleine zaal telt ca 400 plaatsen en heeft eigen garderobes en foyerruimten. Bijvoet ontwierp ook het interieur met onder andere een indrukwekkende trappartij met daarboven een zaagtandplafond, een opvallende aluminium cilinder wenteltrap, bars, tafeltjes, ligbanken, verlichtingsornamenten en aluminium balustrades. Schoon metselwerk met reliëf van schuin uitstekende koppen Natuursteen (vloeren, balie bij de garderobe) Pleister- en stucwerk (wanden, plafonds) Aluminium (wenteltrap, tafeltjes, bars) Donkerrode vloerbedekking Stoelen in grote zaal bekleed met donkerrode stof. De werking van het kunstlicht is een belangrijk immaterieel element. Kunstwerken/orgels/ gedenktekens/meubels die onderdeel zijn van het monument Groen erfgoed: beplanting n.v.t. Stedenbouwkundige ligging, situering (incl. aanduiding windstreek), omgeving van belang Archeologische relevantie ondergrond Binnen het centrumplan voor Tilburg, dat in de jaren 60 en 70 van de twintigste eeuw werd uitgevoerd, was een kavel met een bijzondere vorm beschikbaar voor de bouw van de schouwburg. Dit verklaart de opzet van het gebouw met een lang glazen toegangsgedeelte, van waaruit het deel met de theaterzalen wordt bereikt. Door de architectonische opzet opent het gebouw zich naar de stad. Een visuele relatie het plein voor het Paleis-raadhuis wordt bewerkstelligd door deze glazen gang en de met metselwerk beklede foyerruimte rondom de theaterzalen, die de vorm van een wal heeft en van waaruit grote rondlopende vensterpartijen uitzicht bieden op de stad. s Avonds bood de verlichte schouwburg ook een uitnodigende, feestelijke aanblik vanuit het centrum. Auto s kunnen vanaf de schouwburgring voor het gebouw komen voorrijden, zodat theaterbezoekers voor de deur (onder de luifel) kunnen uitstappen. De schouwburg ligt niet in een gebied met archeologische verwachtingswaarde. Geschiedenis In het gebouw zijn roerende onderdelen aanwezig die onderdeel uitmaken van het oorspronkelijke meubilair. Van belang zijn onder andere de rustbanken in
Cleopatra stijl, aluminium tafeltjes, verlichtingsornamenten. Er zijn meubels aanwezig van de ontwerpers Bijvoet, Martin Visser, Paul Kjaerholm en Arne Jacobsen. De letters studio op de luifel boven de entree van de kleine zaal zijn ontworpen door Josephine Holt, dochter van de architect en echtgenote van de architect Cees Dam. Roerende objecten van belang voor het gebouw Relevante wijzigingen Bijvoet en Holt ontwierpen ook het interieur en een deel van het meubilair. Van belang zijn o.a. de zogenaamde Cleopatra banken, rustbanken in staal en bekleed met zwart leer, tafeltjes en zuilen met spiegels bekleed en voorzien van een tafelrand erom heen waarop een glas neergezet kan worden. Renovatie in 1990-1996, door de Architectengroep Tilburg (DAT). Hierbij zijn wijzigingen aangebracht om het gebouw te laten voldoen aan actuele regelgeving. Aanpassingen zijn gedaan op het gebied van akoestiek, installaties, constructie, lichttechniek. Twee vrachtwagenliften zijn aangebracht. De wijzigingen zijn in vier fases uitgevoerd. 2011 Vernieuwing entree, door DAT. 2012 aanpassingen aan kleine zaal, aanbrengen extra bar. Bezocht Overige L.J.J. von Santen 24 juli 2012 (exterieur en interieur) NB in het gebouw zijn kunstwerken uit de rijkscollectie aanwezig, die door het Rijk (RCE) in bruikleen zijn gegeven! Op het voorplein van de schouwburg bevinden zich nog twee beeldhouwwerken ( Muziek van Mari Andriessen en een zittende figuur van??) Beide zijn door lokale fabrikanten geschonken, maar hebben geen directe relatie met het ontwerp van Bijvoet en Holt.
KENNIS: BRONNEN Primaire bronnen, kaarten, literatuur, documentatie, websites Nr. 1 Nederlandse schouwburgen: Tilburg in: Bouw, 17 (1962), p 992-993 Nr. 2 Plan nieuwe schouwburg in Tilburg in: Bouwkundig Weekblad 73 (1955) p. 153-156 en 79 (1961) p. 277-282 Nr. 3 Wim Bary, De schouwburg in Tilburg in: Baksteen 3 (1963), p. 176-1980 Nr. 4 Schouwburgen: stadsschouwburg te Tilburg in: Katholiek Bouwblad 30 (1963) p. 176-1980 Nr. 5 Bob Logger (red) en Xandra Knebel (eindred.), Theaters in Nederland sinds de zeventiende eeuw Amsterdam 2007 Interviews bewoners, gebruikers interview met Dick Doeze Jager, 27 juli 2012 door L.J.J. von Santen