Monument: Den Haag, Amerikaanse Ambassade

Transcriptie

1 Monument: Den Haag, Amerikaanse Ambassade REGISTER Monumentnummer Identificatienummer Basisregistratie Provincie Zuid-Holland Gemeente Den Haag Plaats Den Haag Straat/huisnummer Lange Voorhout 102 en Korte Voorhout 2 Postcode 2514 EJ Kadastrale aanduiding Datum inschrijving in register beschermde monumenten Datum, deel en nummer van inschrijving in openbare registers Aanduiding of korte omschrijving Hoofdcategorie: Bestuur, recht en overheidsgebouwen Subcategorie: Bestuursgebouwen en onderdelen Functie: Ambassade Complexonderdeel van complex [naam of complexnummer] N.v.t.

2 KENNIS: WAARDERING I Cultuurhistorische waarde: belang van het object/complex 1. als bijzondere uitdrukking van (een) culturele, sociaaleconomische en/of bestuurlijke/beleidsma tige en/of geestelijke ontwikkeling(en); 2. als bijzondere uitdrukking van (een) geografische, landschappelijke en/of historisch-ruimtelijke ontwikkeling; 3. als bijzondere uitdrukking van (een) technische en/of typologische ontwikkeling(en); 4. wegens innovatieve waarde of pionierskarakter; 5. wegens bijzondere herinneringswaarde. II Architectuur- en kunsthistorische waarde: (bijzonder) belang van het object/complex 1. voor de geschiedenis van de architectuur en/of bouwtechniek; 2. voor het oeuvre van een bouwmeester, architect, ingenieur of kunstenaar; 3. wegens de hoogwaardige esthetische kwaliteiten van het ontwerp; Het gebouw vormt een belangrijke schakel tussen de historische en moderne bebouwing in het wederopbouwplan Korte Voorhout, doordat het werd opgetrokken op de locatie van het in 1945 door een bombardement verwoeste Hotel Paulez De Amerikaanse ambassade is typologisch waardevol als exponent van het Amerikaanse architectuurbeleid van de jaren vijftig en zestig ten aanzien van de bouw van ambassades in het buitenland, waarbij bewust werd gekozen voor internationaal georiënteerde architecten met een modernistische achtergrond. De Amerikaanse ambassade is van architectuurhistorische waarde als uniek Haags voorbeeld van wederopbouwarchitectuur die is te typeren als een variant op de Internationale Stijl. De Amerikaanse ambassade neemt een bijzondere plaats binnen het oeuvre van Breuer in. In de periode waarin deze gebouwd werd, maakte het oeuvre van Breuer een stilistische ontwikkeling door, waarbij de zuiver modernistische vormentaal verandert in een meer persoonlijke eigen stijl. De Amerikaanse ambassade is één van de drie gebouwen die de internationaal vermaarde architect Breuer in Nederland bouwde (naast de Bijenkorf in Rotterdam en Van Leer s vatenfabriek in Amstelveen). Het gebouw heeft een heldere opzet, zowel in ruimtelijk opzicht als (oorspronkelijk) functioneel. Het architectonisch ontwerp is van hoog niveau, het gebouw heeft een ingetogen maar monumentale uitstraling. Zowel aan de afwerking van interieur

3 4. wegens het bijzondere materiaalgebruik, de ornamentiek en/of monumentale kunst; 5. wegens de bijzondere samenhang tussen exterieur en interieur(onderdelen). III Situationele en ensemblewaarde 1. betekenis van het object als essentieel (cultuurhistorisch, functioneel en/of architectuurhistorisch en visueel) onderdeel van een complex; 2. a. bijzondere, beeldbepalende betekenis van het object voor het aanzien van zijn omgeving; b. bijzondere betekenis van het complex voor het aanzien van zijn omgeving, wijk, stad of streek; 3. a. bijzondere betekenis van het complex wegens de hoogwaardige kwaliteit van de bebouwing in relatie tot de onderlinge historisch-ruimtelijke context en in relatie tot de daarbij behorende groenvoorzieningen, wegen, wateren, bodemgesteldheid en/of archeologie; b. bijzondere betekenis van het object wegens de wijze van verkaveling/ inrichting/ voorzieningen. (met name de centrale ruimten) als exterieur heeft Breuer bijzondere aandacht besteed. De toepassing van natuurlijke materialen draagt bij aan de bijzondere uitstraling van het gebouw. Het gebouw is overwegend gesloten van karakter. Op een aantal punten lopen interieur en exterieur echter op natuurlijke wijze in elkaar over, wat het ontwerp een bijzonder karakter geeft. De Amerikaanse ambassade bezit stedenbouwkundige waarde vanwege zijn bijzondere situering op de hoek van Lange- en Korte Voorhout, waarbij het gebouw een sleutelpositie inneemt als overgang tussen de historische bebouwing en de in de wederopbouwperiode geplande nieuwe stadsentree van het Korte Voorhout. IV Gaafheid en herkenbaarheid: belang

4 van het object/complex 1. wegens de architectonische gaafheid en/of herkenbaarheid van ex- en/of interieur; 2. wegens de materiële, technische en/of constructieve gaafheid; 3. als nog goed herkenbare uitdrukking van de oorspronkelijke of een belangrijke historische functie; 4. wegens de waardevolle accumulatie van belangwekkende historische bouwen/of gebruiksfasen; 5. (van specifiek het complex) wegens de gaafheid en herkenbaarheid van het gehele ensemble van samenstellende onderdelen (hoofd- en bijgebouwen, hekwerken, tuinaanleg e.d.); 6. in relatie tot de structurele en/of visuele gaafheid van de stedelijke, dorpse of landschappelijke omgeving. V Zeldzaamheid 1. belang van het object/complex wegens absolute zeldzaamheid in architectuurhistorisch, bouwtechnisch, typologisch of functioneel opzicht; 2. uitzonderlijk belang van het object/complex wegens relatieve zeldzaamheid in Ondanks de aanpassingen die het gebouw heeft ondergaan ten gevolge van aangescherpte veiligheidseisen en wijzigingen die voortkomen uit veranderende werkprocessen, is het oorspronkelijke ontwerp nog goed afleesbaar. Hoewel het gebruik en daarmee de indeling van het gebouw anno 2012 anders is dan ten tijde van de jaren kort na oplevering, is de oorspronkelijke functionele indeling van het gebouw nog duidelijk aanwezig. De splitsing tussen de diplomatieke functies in het ene, en publieke functies in het andere bouwdeel, is in het interieur voorts nog afleesbaar via de locatie van vertrekken als de ambassadeurskamer en bibliotheek. De eveneens door Breuer ontworpen binnenplaats is op onderdelen gewijzigd. De wijze waarop het oorspronkelijke ontwerp van de groenaanleg en bestratingen de architectuur van het gebouw ondersteunt, is nog altijd afleesbaar. In typologisch opzicht is de ambassade vrij uniek, aangezien er in Nederland slechts enkele gebouwen zijn gerealiseerd die specifiek als ambassade zijn ontworpen. Zeldzaamheidswaarde heeft de Amerikaanse ambassade omdat het één van de drie gebouwen is die de internationaal vermaarde architect Breuer in Nederland bouwde (naast de Bijenkorf in Rotterdam en Van Leer s vatenfabriek in Amstelveen).

5 relatie tot één of meer van de onder I t/m III genoemde kwaliteiten. Onderdelen zonder monumentale waarde: - Exterieur - Interieur Receptiegeschiedenis, prijzen e.d. Overige

6 KENNIS: FEITEN Oorspronkelijke functie Typologie Huidige functie (met jaartal) Ambassade Ambassade (2012) Naam object Amerikaanse Ambassade Stijl/stroming Modernisme Bouwtijd (ook de planfase) ontwerp bouwtijd Architect(en)/ontwerper(s) Marcel Breuer Uitvoerder (aannemer Ingenieursbureau voor Bouwnijverheid uit e.d.) Oegstgeest Opdrachtgever Exterieur State Department USA (Amerikaanse Ministerie van Buitenlandse Zaken), afdeling Foreign Buildings Operations (FBO) Het ambassadecomplex bestaat uit twee haaks op elkaar staande rechthoekige vleugels, waarvan er één met de lange zijde aan het Korte Voorhout staat en één met de lange zijde aan het Lange Voorhout is gesitueerd. De vier bouwlagen hoge vleugels zijn met elkaar verbonden middels een transparant tussenlid. De twee vleugels omsluiten een binnenterrein met auditorium en parkeerkelder. Het patroon van trapeziumvormige vensters is kenmerkend voor het gebouw. De entreepartijen van beide vleugels vallen op door de dubbelhoge portieken en teakhouten puien met grote glasvlakken. Het transparante lid tussen de twee hoofdgebouwen telt eveneens vier bouwlagen en is minimalistisch vormgegeven met dunne betonnen bruggen en stalen puien die van glas zijn voorzien. Het op het binnenterrein gelegen auditorium heeft een taps toelopende plattegrond, schuin geplaatste wanden en een schuin oplopend dak. Het auditorium is met de aan het Korte Voorhout gelegen vleugel verbonden via een tussenlid. Ook de gevels van het auditorium zijn bekleed met Muschelkalksteen. De noordgevel van het auditorium bevat een groot venster, de overige gevels zijn blind. Tegen de zuidgevel bevindt zich een bijzonder vormgegeven betonnen noodtrap. Gebouw, constructietechniek In de borstweringen zijn om en om terugliggende panelen geplaatst die samen met de onderliggende

7 vensters één geheel vormen. Deze panelen bestaan uit gepolijst Reinersreuther graniet. Interieur (indeling) Oorspronkelijk waren in het volume dat aan het Lange Voorhout is gelegen de diplomatieke functies ondergebracht. In het volume aan het Korte Voorhout bevonden zich de publieke functies, waaronder de bibliotheek, de toegang tot het auditorium en de kantoorruimten. De begane grondverdieping van de twee hoofdvolumes ligt zo n anderhalve meter boven maaiveld. Het binnenterrein kent dezelfde hoogte. De westelijke helft van het binnenterrein ligt op de parkeerkelder en is als tuin ingericht. Stedenbouwkundige ligging, situering Archeologische relevantie ondergrond Toegepaste materialen gebouw, constructietechniek De ambassade werd gebouwd aan het Lange- en Korte Voorhout, op de locatie van het voormalige hotel Paulez, dat bij een Engels bombardement in 1945 werd verwoest. De hoogte van het gebouw is afgestemd op de goothoogte van de tegenoverliggende Koninklijke Schouwburg aan het Korte Voorhout. N.v.t. De twee vleugels van het ambassadegebouw zijn uit dragende muren van gewapend beton opgetrokken. De plinten springen iets terug ten opzichte van het daarboven gelegen volume. De plinten zijn voorzien van zwarte verglaasde bakstenen. De gevels zijn rondom bekleed met lichtgrijze Muschelkalksteen. De trapeziumvormige vensters bestaan uit stalen kozijnen met taatsramen. Interieur/afwerking Het interieur van de ambassade heeft het karakter van een kantoorgebouw met functionele indeling, die naar gelang de ruimtebehoefte kan worden aangepast. Aan de afwerking van het interieur heeft Breuer in het bijzonder aandacht besteed, met name in de centrale ruimten. Voorbeelden daarvan zijn de wijze waarop de christallino strips op de wanden van de entreehallen doorlopen in de bekleding van de wanden van de portieken. Binnen en buiten lijken door de glazen puien in elkaar over te gaan. De vloeren van de hallen zijn bekleed met ruw bewerkte zwarte leisteen uit Noorwegen. De oorspronkelijke conferentiezaal en ambassadeurskamer hebben nog hun oorspronkelijke teakhouten betimmeringen met

8 trapeziumvormige belijning. Teakhout is eveneens toegepast in de speciaal vormgegeven trapleuningen. Een andere bijzondere ruimte is de bibliotheek met dubbele verdiepingshoogte en twee centraal geplaatste getordeerde kolommen van grindbeton. In de ambassadeurskamer bevindt zich een grindbetonnen open haard die anno 2012 is weggewerkt achter een bekleding van houten boekenkasten. Kunstwerken/orgels/ gedenktekens/meubels die onderdeel zijn van het monument Groen erfgoed: aanleg/beplanting Geschiedenis De inrichting van de ambassade (meubilair, stoffering) werd niet bepaald door Breuer, maar door de Furnishing Branch van de afdeling Foreign Buildings Operations (FBO). Breuer tekende naast het gebouw ook het ontwerp voor het binnenterrein. De twee hoofdvleugels omsluiten een rechthoekige buitenruimte waarin zich het auditorium (het oostelijke deel van het binnenterrein), de hellingbaan naar de parkeerkelder en de tuin (gelegen boven de parkeerkelder) bevinden. De tuin bestaat slechts uit drie elementen: een rechthoekig verhoogd gelegen grasvlak, een rondom doorlopend plaveisel van ruwe breuksteen, en een enkele boom in de oksel van de gebouwen, in de beperkte ruimte naast het transparante tussenlid. Bewust werd hier daarom gekozen voor een zogenaamde zuilbeuk, vanwege het feit dat de takken van dit type boom nauwelijks groeien. De toepassing van natuurlijke materialen (leisteen op de vloeren, natuurstenen wandbekleding, grindbetonnen kolommen en teakhouten elementen als deurknoppen en trapleuningen) in het ambassadegebouw, past binnen de traditie van de ontwikkeling van het naoorlogse interieur in de Verenigde Staten. Het gebruik van teakhout uit Birma, Christallino uit Zwitserland en de toepassing van kozijnen van een Engelse fabrikant komt voort uit het Amerikaanse overheidsbeleid om voor de bouw van ambassades gebruik te maken van bouwmaterialen uit het buitenland, in ruil voor de inlossing van oorlogsschulden. Roerende objecten van belang voor het gebouw Relevante wijzigingen In verband met veiligheidseisen is het gebouw anno 2012 aan alle zijden afgeschermd met hekken en

9 zijn diverse andere aanpassingen in verband met beveiliging gedaan. Op de begane grond zijn hekwerken in de raamopeningen aangebracht. De oorspronkelijke entrees zijn thans niet in gebruik. De ingangspartij aan het Lange Voorhout is met een rolluik dichtgezet. Het gebouw wordt nu betreden via een container ter zijde van het Smidsplein, van waaruit de controle van bezoekers en bagage plaatsvindt. Intern heeft het gebouw in de loop der jaren eveneens diverse wijzigingen ondergaan, meestal voortkomend uit de veranderende ruimtebehoeften van de diplomatieke en ondersteunende diensten. Hierdoor heeft het gebouw op onderdelen een wat rommelig karakter gekregen. De oorspronkelijke situatie is echter nog wel goed afleesbaar. Het interieur van het auditorium is ingrijpend gewijzigd. Waarschijnlijk is de karakteristieke ruitvormige betonconstructie van het plafond nog aanwezig boven het thans zichtbare systeemplafond. Over de binnenplaats is een nieuw diagonaal pad aangelegd over het gazon. De van oorsprong strakke, bijna sculpturale, vormgeving van binnenplaats en aangrenzende gebouwen (waaronder het auditorium) is verrommeld door recente toevoegingen (fietsenrekken, units voor airconditioning, rookplekken, bankjes). Het breukstenen plaveisel is vervangen door moderne betonklinkers. Het speciaal voor de ambassade gemaakte meubilair, is niet meer aanwezig in het gebouw. Bezocht 27 juni 2012, bezocht door B. de Vries en S. Vermaat (in aanwezigheid van gemeenteambtenaar H. Ambachtsheer) 28 augustus 2012, bezocht door M. de Heer Kloots Overige In 2016 zal de ambassade haar werkzaamheden verplaatsen naar een speciaal daartoe in aanbouw zijnde campus in Wassenaar. Het ambassadegebouw van Breuer zal dan worden aangekocht door de gemeente Den Haag. Nog onbekend is welke functie het gebouw daarna zal krijgen (stand van zaken 2012).

10 KENNIS: BRONNEN Primaire bronnen, kaarten, literatuur, documentatie, websites Nr. 1 Nr. 2 Omschrijving Amerikaanse ambassade in register van beschermde monumenten in de gemeente Den Haag (8 februari 2010) W. Galema en F. Hooijmeijer, Bouwen aan diplomatie. De Amerikaanse ambassade in Den Haag Marcel Breuer, , Cultuurhistorische verkenning, Den Haag 2008 Interviews bewoners, gebruikers