Monument: Arnhem, Akufontein

Transcriptie

1 Monument: Arnhem, Akufontein REGISTER Monumentnummer Identificatienummer Basisregistratie Provincie Gemeente Plaats Straat/huisnummer Gelderland Arnhem Arnhem Gele Rijdersplein Postcode Kadastrale aanduiding ARNHEM O 8318 Datum inschrijving in register beschermde monumenten Datum, deel en nummer van inschrijving in openbare registers Aanduiding of korte omschrijving Complexonderdeel van complex [naam of complexnummer] Fontein met pleininrichting

2 KENNIS: WAARDERING I Cultuurhistorische waarde: belang van het object/complex 1. als bijzondere uitdrukking van (een) culturele, sociaaleconomische en/of bestuurlijke/beleidsma tige en/of geestelijke ontwikkeling(en); 2. als bijzondere uitdrukking van (een) geografische, landschappelijke en/of historisch-ruimtelijke ontwikkeling; 3. als bijzondere uitdrukking van (een) technische en/of typologische ontwikkeling(en); 4. wegens innovatieve waarde of pionierskarakter; 5. wegens bijzondere herinneringswaarde. II Architectuur- en kunsthistorische waarde: (bijzonder) belang van het object/complex 1. voor de geschiedenis van de architectuur en/of bouwtechniek; 2. voor het oeuvre van een bouwmeester, architect, ingenieur of kunstenaar; 3. wegens de hoogwaardige esthetische kwaliteiten van het ontwerp; 4. wegens het bijzondere materiaalgebruik, de ornamentiek en/of De fontein vewijst naar de belangwekkende rol die de AKU heeft gespeeld in de sociaaleconomische geschiedenis van Arnhem. De AKU (opgericht in 1911) was zeer belangrijk voor de werkgelegenheid binnen Arnhem.. De fontein symboliseert voor het denken over gemeenschapszin tijdens de wederopbouw in het algemeen. De fontein met patio en overdekte overkappingen was uitnodigend en bood tegelijkertijd geborgenheid. Hier kon de Arnhemse bevolking op een prettige manier op een mooie locatie gezamenlijk verpozen Tevens zijn de fontein en de bijbehorende pleininrichting een opvallende markering van het tijdens de Wederopbouw tot stand gekomen winkelgebied. Fontein met pleininrichting staan symbool voor de wederopbouw van Arnhem. Fontein en pleininrichting zijn een uitdrukking van de eigentijdse ideeën over modernistische bouwkunst qua opzet en vormgeving Fontein en pleininrichting zijn een goed voorbeeld in het oeuvre van architectenbureau Brouwer en Deurvorst. Ook het kunstwerk is een goed voorbeeld in het oeuvre van Shinkichi Tajiri Van belang is het samenspel van architectonische en sculpturale elementen. Er bestaat een onlosmakende samenhang tussen fontein inclusief terras met opstallen en het kunstwerk van Tajiri. Opmerkelijk is het gebruik van uit de provincie afkomstige materiaal (zoals zwerfkeien). Verder is veel beton toegepast.

3 monumentale kunst; 5. wegens de bijzondere samenhang tussen exterieur en interieur(onderdelen). III Situationele en ensemblewaarde 1. betekenis van het object als essentieel (cultuurhistorisch, functioneel en/of architectuurhistorisch en visueel) onderdeel van een complex; 2. a. bijzondere, beeldbepalende betekenis van het object voor het aanzien van zijn omgeving; b. bijzondere betekenis van het complex voor het aanzien van zijn omgeving, wijk, stad of streek; 3. a. bijzondere betekenis van het complex wegens de hoogwaardige kwaliteit van de bebouwing in relatie tot de onderlinge historisch-ruimtelijke context en in relatie tot de daarbij behorende groenvoorzieningen, wegen, wateren, bodemgesteldheid en/of archeologie; b. bijzondere betekenis van het object wegens de wijze van verkaveling/ inrichting/ voorzieningen. IV Gaafheid en herkenbaarheid: belang van het object/complex 1. wegens de architectonische gaafheid en/of herkenbaarheid van De AKU-fontein heeft een belangrijke stedenbouwkundige betekenis, omdat het object een markante en sterk in het oog vallende positie inneemt aan de westzijde van het Gele Rijdersplein. Het is gerealiseerd als een visueel onderscheid tussen het Gele Rijdersplein en het Willemsplein. Het Gele Rijdersplein is grotendeels (noord- en oostzijde) omgeven door wederopbouwarchitectuur. De bebouwing is zeer divers en geeft een idee van de diverse stijlopvattingen uit de wederopbouwperiode. De AKU-fontein heeft belangrijke stedenbouwkundige betekenis, omdat het object een markante en sterk in het oog vallende positie inneemt aan de westzijde van het Gele Rijdersplein. Het is gerealiseerd als een visueel onderscheid tussen het Gele Rijdersplein en het Willemsplein. Fontein en pleininrichting zijn een nagenoeg gaaf bewaard gebleven voorbeeld van straatmeubilair uit de wederopbouwperiode.

4 ex- en/of interieur; 2. wegens de materiële, technische en/of constructieve gaafheid; 3. als nog goed herkenbare uitdrukking van de oorspronkelijke of een belangrijke historische functie; 4. wegens de waardevolle accumulatie van belangwekkende historische bouwen/of gebruiksfasen; 5. (van specifiek het complex) wegens de gaafheid en herkenbaarheid van het gehele ensemble van samenstellende onderdelen (hoofd- en bijgebouwen, hekwerken, tuinaanleg e.d.); 6. in relatie tot de structurele en/of visuele gaafheid van de stedelijke, dorpse of landschappelijke omgeving. V Zeldzaamheid 1. belang van het object/complex wegens absolute zeldzaamheid in architectuurhistorisch, bouwtechnisch, typologisch of functioneel opzicht; 2. uitzonderlijk belang van het object/complex wegens relatieve zeldzaamheid in relatie tot één of meer van de onder I t/m III genoemde kwaliteiten. Er is een nagenoeg gaaf gebleven visuele relatie tussen de fontein en de bebouwing rondom het Gele Rijdersplein. Als uniek voorbeeld van de inrichting van een stadsplein uit de wederopbouwperiode. Onderdelen zonder monumentale waarde: - Exterieur - Interieur

5 Receptiegeschiedenis, prijzen e.d. Overige KENNIS: FEITEN Oorspronkelijke functie, Voorwerpen op pleinen e.d. Straatmeubilair Fontein Typologie Fontein met pleininrichting Huidige functie (anno Fontein met pleininrichting 2012) Naam object Aku-fontein Stijl/stroming Modernisme Bouwtijd Architect(en)/ontwerper(s) H. (Hendrik) Brouwer ( ) en T.T. (Tom) Deurvorst (1920). Uitvoerder (aannemer Aannemersbedrijf De Kinkelders Aannemersbedrijf e.d.) NV te Arnhem. Coördinatie: D. Masselink (huisarchitect van de AKU) Opdrachtgever Directie van de Algemene Kunstzijde Unie N.V. Exterieur Rechthoekige vijver (bassin) met meerdere spuitkoppen, inclusief kunstwerk, met daar achter een gedeeltelijk door betonnen overkappingen overdekt verhoogd terras met zitbanken en scheidingsmuren. gebouw, constructietechniek Interieur (indeling) De fontein inclusief de patio en opstallen is opgebouwd met typisch wederopbouwmaterialen. De bodem van het bassin samengesteld uit los gestapelde betonelementen, afgewerkt met koudglazuur. Roodgeschilderde overkappingen van gewapend beton op stalen voeten. De lage scheidingswand tussen het bassin en het terras is een zwarte wand van gewapend beton bekleed met keramische tegels. De achterwand van het terras is opgebouwd uit geperforeerde betonelementen en de zijwanden uit granietkeien. De vloer is van betonplaten met gewassen grind ingedeeld in vakken van verschillende kleuren. In het midden van het terras is een sierveld met flagstones en plavuizen met uit de provincie afkomende veldkeien. Een deel van de bestrating, inclusief de banden, traptreden en banken is van geprefabriceerd sierbeton. n.v.t.

6 Interieur/afwerking Stedenbouwkundige ligging, situering Archeologische relevantie ondergrond n.v.t. De fontein is een beeldbepalend element en vormt de verbindende schakel tussen het Willemsplein en het Gele Rijdersplein. Het Gele Rijdersplein sluit aan op het Willemsplein aan de westzijde en de Looierstraat aan de oostzijde. Aan de noord- en oostzijde wordt het plein begrensd door naoorlogse bebouwing. De zuidzijde is voorzien van vooroorlogse bebouwing. Het Gele Rijdersplein is samen met het aangrenzende Looierstraat na de Tweede Wereldoorlog tot stand gekomen en is ontworpen om ruimte te creëren voor winkels. Dit winkelgebied wordt gemarkeerd door zowel de (eveneens door architectenbureau Brouwer en Deurvorst ontworpen) Nillmijflat op de kop van de Looierstraat en de fontein. De fontein is gelegen in de historische binnenstad van Arnhem en daarmee in een gebied met hoge archeologische verwachtingswaarde. Kunstwerken/orgels/ gedenktekens/meubels die onderdeel zijn van het monument nr. 1 Materiaal/techniek Brons beeldhouwwerk Locatie (in/aan het In de vijver op grijs betonnen pyloon beschermde monument) Kunstenaar S. (Shinkichi) Tajiri Voorstelling De ontembare krachten van de natuur Datering 1961 Afmetingen Het was de eerste opdracht voor Tajiri voor de openbare ruimte. Groen erfgoed: aanleg/beplanting Geschiedenis n.v.t. De AKU-fontein is gelegen op het Gele Rijdersplein dat in 1950 is ontstaan. Op deze locatie stond sinds 1836 de Willemskazerne met een paar bijgebouwen en vanaf 1870 een HBS-gebouw en vanaf 1930 Café-restaurant Royal (Deze 2 gebouwen vormden de Noordkant van het ernaast gelegen Willemsplein). Tijdens bombardementen in september 1044 zijn de Willemskazerne en café Royal zwaar beschadigd geraakt. Conform het in 1950 vastgestelde Wederopbouwplan Arnhem is deze locatie omgebouwd tot plein (Gele Rijdersplein) binnen een nieuw te realiseren winkelgebied. Dit gebied maakt, samen met de Looiersstraat aan de zuidzijde van het Gele Rijdersplein, deel uit van een geplande

7 verkeersdoorbraak die de stad van de oostzijde beter moest ontsluiten. Eind jaren 50 is het in de oorlog beschadigde HBSgebouw gesloopt om een zichtas te creëren op de pas gebouwde Rotterdamsche Bank aan het Gele Rijdersplein. Op de vrijgekomen plek is de fontein met het kunstwerk, de patio en overkappingen gerealiseerd. Het Gele Rijdersplein is grotendeels (noord- en oostzijde) omgeven door wederopbouwarchitectuur. De bebouwing is zeer divers en geeft een idee van de diverse stijlopvattingen uit de wederopbouwperiode. De fontein is aan de burgers van de stad Arnhem geschonken ter gelegenheid van het 50 jaar bestaan van de AKU (Algemene Kunstzijde Unie). De AKU was de eerste Nederlandse kunstzijdeproducent, een internationaal bedrijf dat na de oorlog een belangrijke rol speelde in de economische heropleving. Het geschenk viel samen met de voltooiing van de wederopbouw van Arnhem begin jaren 60. De fontein was niet alleen ter verfraaiing van de stad, maar moest ook een centrale rol gaan spelen in het leven van de Arnhemmers (ontmoetingsplek). Nog steeds wordt deze plek als ontmoetingsruimte gebruikt. Het is een van de weinige voorbeelden van een integraal ontworpen plein uit deze periode. De fontein is door de directie van de Algemene Kunstzijde Unie ter gelegenheid van haar 50 jaar bestaan geschonken aan de burgerij van Arnhem. Het moest een wezenlijke rol binnen het stadsleven gaan spelen. Het werd/ wordt gebruikt als ontmoetingsplek. Het architectenbureau Brouwer en Deurvorst kreeg de opdracht een plan te maken voor een fontein. Dit bureau heeft meerdere belangrijke objecten, waaronder het Provinciehuis, gerealiseerd tijdens de wederopbouw van Arnhem. In de inmiddels verdwenen vitrines werden voorwerpen geplaatst door het gemeentelijk museum van Arnhem. Roerende objecten van belang voor het gebouw Relevante wijzigingen De vitrines en ronde bloembakken op het terras zijn inmiddels verdwenen. Naast de fontein is een fietsenstalling gerealiseerd. Een deel van de bestrating is verdwenen t.b.v. een tegelstoep. Er is een rafelige rand ontstaan. Bezocht Kiki Zagt; 18/09/2012

8 Overige. KENNIS: BRONNEN Primaire bronnen, kaarten, literatuur, documentatie, websites Nr. 1 Over de schoonheid van dansend water, Katholiek Bouwblad, 28 (1961), nr. 18, p Nr. 2 Het A.K.U.- monument te Arnhem, Bouw, 18 (1963), nr. 39, p Nr. 3 De A.K.U.-fontein te Arnhem, Cement, 15 (1963), p Nr. 4 Beeldbepalende Arnhemse AKU fontein dreigt te verdwijnen, Monumenten, 28(2007), nr. 6, p ,27. Nr. 5 Geschenk na wederopbouw in de knel: beeldbepalende AKU-fontein Arnhem dreigt te verdwijnen, Heemschut, 84 (2007), nr. 6, p Nr. 6 Companjen, L. e.a. (red.), Beelden in Arnhem, Arnhem 1994, p. 13 Nr. 7 Vredenberg, J., Wederopbouw. Stedenbouw en architectuur in Arnhem , Arnhem/ Utrecht 2004 (Arnhemse monumentenreeks 14) Nr. 8 Gemeentelijke omschrijving (2007) Nr. 9 Website: Interviews bewoners, gebruikers