Monument: Odiliapeel, R.K. kerk H. Kruisvinding

Transcriptie

1 Monument: Odiliapeel, R.K. kerk H. Kruisvinding REGISTER Monumentnummer Identificatienummer Basisregistratie Provincie Noord-Brabant Gemeente Uden Plaats Odiliapeel Straat/huisnummer Oudedijk Postcode 5409 AA Kadastrale aanduiding Uden D 2641 Datum inschrijving in register beschermde monumenten Datum, deel en nummer van inschrijving in openbare registers Aanduiding of korte Kerkgebouw met klokkentoren en pastorie omschrijving Complexonderdeel van complex [naam of complexnummer]

2 KENNIS: WAARDERING I Cultuurhistorische waarde: belang van het object/complex 1. als bijzondere uitdrukking van (een) culturele, sociaaleconomische en/of bestuurlijke/beleidsma tige en/of geestelijke ontwikkeling(en); 2. als bijzondere uitdrukking van (een) geografische, landschappelijke en/of historisch-ruimtelijke ontwikkeling; 3. als bijzondere uitdrukking van (een) technische en/of typologische ontwikkeling(en); 4. wegens innovatieve waarde of pionierskarakter; 5. wegens bijzondere herinneringswaarde. II Architectuur- en kunsthistorische waarde: (bijzonder) belang van het object/complex 1. voor de geschiedenis van de architectuur en/of bouwtechniek; 2. voor het oeuvre van een bouwmeester, architect, ingenieur of kunstenaar; Het ontwerp van de kerk wordt mede bepaald door de vernieuwingen in de liturgie, waarmee deze dichter bij het volk werd gebracht. De kerkzaal is één ruimte, waardoor gelovigen direct contact hebben met de viering aan het altaar. De kerk is van belang voor de geschiedenis van de architectuur vanwege de volkomen toepassing van de theorie van Dom Hans van der Laan in nieuwe vormen, waarbij de basiliekvorm, die oorspronkelijk in de cursus Kerkelijke Architectuur veel werd toegepast, geheel is losgelaten. Uit de kerken van Jan de Jong blijkt de expressieve kracht van een consequente doorvoering van het plastisch getal. Daarnaast verwerkte hij in de plattegrond van zijn kerken de richtingen van de omliggende straten. Omdat deze vaak niet haaks op elkaar aansluiten, doorbrak hij de gewoonte van de rechthoekige plattegrond. Van deze kerken is de kerk in Odiliapeel de enige die nog niet is gesloopt of ingrijpend is gewijzigd. Daardoor is het een van de meest bijzondere kerken van de Bossche School. Het bijzondere van juist deze kerk is dat De Jong twee vierkante blokken met verdraaiing in elkaar heeft gevoegd. Het buitenste blok van stroken beton en glas staat evenwijdig aan de ene straat, het

3 vierkante blok van de kerkzaal, dat boven de buitenmuur uittorent is evenwijdig aan een andere straat. Om de beleefbaarheid van ruimte van de kerkzaal aangenamer te maken, zette hij een baldakijn rond het altaar, omringd door lage muren. Overal is het plastische getal herkenbaar, dat consequent is doorgevoerd. 3. wegens de hoogwaardige esthetische kwaliteiten van het ontwerp; 4. wegens het bijzondere materiaalgebruik, de ornamentiek en/of monumentale kunst; 5. wegens de bijzondere samenhang tussen exterieur en interieur(onderdelen). III Situationele en ensemblewaarde 1. betekenis van het object als essentieel (cultuurhistorisch, functioneel en/of architectuurhistorisch en visueel) onderdeel van een complex; 2. a. bijzondere, beeldbepalende betekenis van het object voor het aanzien van zijn omgeving; b. bijzondere betekenis van het complex voor het aanzien van zijn omgeving, wijk, stad of streek; 3. a. bijzondere betekenis van het complex wegens de hoogwaardige kwaliteit van de bebouwing in relatie tot de onderlinge historisch-ruimtelijke context en in relatie tot de daarbij behorende groenvoorzieningen, wegen, wateren, bodemgesteldheid en/of archeologie; Ex- en interieur vormen samen met de inrichting een eenheid die rust uitstraalt. Ook de kleurtoepassing draagt hieraan bij. Toepassing van beton voor deze kerk en gewassen grindbeton is typerend voor deze stijl. Het kerkgebouw is beeldbepalend voor het centrum van het dorp Odiliapeel.

4 b. bijzondere betekenis van het object wegens de wijze van verkaveling/ inrichting/ voorzieningen. IV Gaafheid en herkenbaarheid: belang van het object/complex 1. wegens de architectonische gaafheid en/of herkenbaarheid van ex- en/of interieur; 2. wegens de materiële, technische en/of constructieve gaafheid; 3. als nog goed herkenbare uitdrukking van de oorspronkelijke of een belangrijke historische functie; 4. wegens de waardevolle accumulatie van belangwekkende historische bouwen/of gebruiksfasen; 5. (van specifiek het complex) wegens de gaafheid en herkenbaarheid van het gehele ensemble van samenstellende onderdelen (hoofd- en bijgebouwen, hekwerken, tuinaanleg e.d.); 6. in relatie tot de structurele en/of visuele gaafheid van de stedelijke, dorpse of landschappelijke omgeving. V Zeldzaamheid 1. belang van het object/complex wegens absolute zeldzaamheid in architectuurhistorisch, bouwtechnisch, typologisch of. De kerk is, zowel in ex- als in interieur en inrichting in oorspronkelijke staat. De kerk is nog geheel in oorspronkelijke staat. Het gebouw is goed herkenbaar als voor de bouwtijd en de architectuurstroming van de Bossche School modern kerkgebouw.

5 functioneel opzicht; 2. uitzonderlijk belang van het object/complex wegens relatieve zeldzaamheid in relatie tot één of meer van de onder I t/m III genoemde kwaliteiten. Dit is, inclusief inrichting, de enige nog bestaande complete kerk uit het oeuvre van Jan de Jong, geheel volgens de architectuurtheorie van de Bossche school, die tezamen met in hetzelfde jaar voltooide kerken (Gemert, Rijswijk) van de architect veel opzien baarde. Onderdelen zonder monumentale waarde: - Exterieur - Interieur Receptiegeschiedenis, prijzen e.d. Zeer wisselende reacties in contemporaine tijdschriften: van lovend tot boeiend maar beklemmend. Overige KENNIS: FEITEN Oorspronkelijke functie Typologie Huidige functie (met jaartal) Religieuze gebouwen, kerken en kerkelijke gebouwen Zaalkerk met omgang, aangebouwde pastorie en klokkentoren. Kerk (2012) Naam object R.K. kerk H. Kruisvinding Stijl/stroming Bossche School Bouwtijd (ook de planfase) 1958/1959, consecratie: 29 november 1959 Architect(en)/ontwerper(s) De Jong, J.; Van Hooff, W. (kleurontwerp); Hanneke Mols-Van Gool (reliëf in altaar) Uitvoerder (aannemer e.d.) Opdrachtgever Exterieur gebouw, constructietechniek Omgang met aan de buitenzijde enigszins naar boven toelopende palissaden waartussen glas. Daarboven uit steekt de kerkzaal, met ramen in Bossche Schoolverhoudingen en zeer flauw hellend tentdak. Bovenop een dakruiter. De hoofdingang (westelijk) bestaat uit een vooruitstekend portaal. De toren op de noordwestelijke hoek steekt voor de linker zijgevel uit. De linker (noord) zijgevel (van de omgang) loopt door in de pastorie, die aangebouwd is aan de oostzijde. Aan de zuidzijde is de sacristie aangebouwd. Beton, gedecoreerd met grove stenen voor de omgang, in de vorm van palissaden, waartussen

6 Interieur (indeling) Interieur/afwerking Stedenbouwkundige ligging, situering Archeologische relevantie ondergrond blank glas. Het portaal in glad afgewerkt beton. De erboven uitstekende kerkzaal in zachtgele baksteen met beton afwerking. Sacristieaanbouw in zachtgele baksteen met stalen vensters. De toren is uitgevoerd in zachtgele baksteen. Pastorieaanbouw in zachtgele baksteen. Buitendeuren in bruin gebeitst hout met nageldecoratie en veel grof grijs geschilderd beslag. Kerkzaal, iets verdraaid ingestoken in omlopende gang en ten opzichte hiervan enkele treden verlaagd, het priesterkoor verhoogd met een ciborium waarachter een kleine absis. De biechtstoelen, die de ingangen in de kerkzaal hebben, steken in de omgang. In de omgang (taps toelopende gangen) een Mariakapel met koepel, de doopkapel onder de toren met de doopvont op een verlaagd vloerdeel, een dagkapel die taps toeloopt. De scheiding tussen omgang en kerkzaal bestaat uit pijlers waartussen openingen in streng Bossche Schoolritme. Boven de hoofdingang van de kerkzaal een luifel. In de kerkzaal zijn de banken opgesteld in vier strakke rijen. Op het priesterkoor zitplaatsen voor priester en misdienaars in hiërarchisch formaat. In de dagkapel eveneens een rij banken. Grijze stenen met betonnen afwerking. Biechtstoelen beton met eenvoudige decoratie en houten deuren in originele grijsachtige beitskleur. Vloeren gewassen grind. Plafond in kerkzaal ruw hout in natuurlijke kleur. Bankenplan hout in originele groenachtige beitskleur. Altaartombe (ook zijaltaar) natuursteen gezoet met decoraties in bas-reliëf. Vloer rond altaar en zijaltaar natuursteen. Ciborium beton. Altaar in dagkapel beton, evenals wijwatervaten en doopvont. Gelegen bij de enigszins scheve kruising van de Oudedijk en de Wolfstraat, waarop met de wat verdraaide insteek van de kerkzaal in de omgang is ingespeeld. Omgang parallel aan Oudedijk, kerkzaal parallel aan Wolfstraat. De kerk ligt voor zover bekend niet op een terrein met archeologische verwachtingswaarde. Kunstwerken/orgels/ gedenktekens/meubels die onderdeel zijn van het monument Bankenplan en overig meubilair naar ontwerp van Jan de Jong. Groen erfgoed: aanleg/beplanting Geschiedenis Architect Jan de Jong ( ) was student en later docent aan de cursus kerkelijke architectuur in s Hertogenbosch, die in de naoorlogse periode georganiseerd werd in verband met de noodzaak

7 vele kerken te bouwen. Dom Hans van der Laan en zijn broer Nico brachten hier hun inzichten over dispositie en ordonnantie, de leer van het plastische getal, driedimensionale maatverhoudingen, in. Als basis werd in oorsprong nog veelal uitgegaan van de basiliekvorm. De stroming is bekend geworden onder de naam Bossche School. Jan de Jong wordt gezien als de architect die in vormentaal het meest baanbrekend is geweest van de Bossche Schoolarchitecten, vooral met de kerken in Gemert (verbouwd, interieur verdwenen), Rijswijk (gesloopt) en Odiliapeel, alle opgeleverd in Deze kerken speelden als zaalkerken al in op de komende vernieuwingen in de liturgie in de Rooms- Katholieke kerk, waarmee onder meer de liturgie dichter bij het volk werd gebracht. Hij brak in deze kerken met de tot dan voor de cursisten van het centrum voor kerkelijke architectuur meest toegepaste basilicavorm. Kleuradviseur Wim van Hooff ( ) werkte veel samen met Bossche schoolarchitecten en jarenlang ook met Jan de Jong. Hij ondersteunde het gedachtegoed van de Bossche school en had een uitgesproken visie op kleurgebruik, dat de architectuur moet ondersteunen. Aan Van Hooff is in 2000 een oeuvreprijs van het Fonds voor beeldende kunsten, vormgeving en bouwkunst toegekend. Roerende objecten van belang voor het gebouw Relevante wijzigingen De toren is na de bouw van een extra metsellaag eromheen voorzien omdat de steen te zwak bleek te zijn. Bezocht Gerda Cornelissen-Bakker, 11 oktober 2012, buiten en binnen. Overige KENNIS: BRONNEN Primaire bronnen, kaarten, literatuur, documentatie, websites 1 De Haan, H. de; Haagsma, I; Gebouwen van Jan de Jong, pionier van het plastische getal. Haarlem De Haan, H. de; Haagsma, I; Gebouwen van het Plastische Getal, een lexicon van de Bossche School. Haarlem De Haan, H. de; Haagsma, I; Wim van Hooff, vakman

8 polychromeur: kleur en architectuur, Oeuvreprijs De Haan, H. de; Haagsma, I; Plastisch Lexicon, Haarlem Een Excursie, In: Kunst en Religie; 43 (1961) nr. 1, p Schelling, H.G.J., Vijf nieuwe Nederlandse kerken; in: Bouwkundig Weekblad; 78 (1960) nr. 22, p Mr. A.J.J. van Rooij; Discussies rond de kerkelijke architektuur, in: Katholiek Bouwblad 27 ( P Interviews bewoners, gebruikers