Monument: Amsterdam, Bejaardenhuis A.H. Gerhardhuis

Transcriptie

1 Monument: Amsterdam, Bejaardenhuis A.H. Gerhardhuis REGISTER Monumentnummer Identificatienummer Basisregistratie Provincie Noord Holland Gemeente Amsterdam Plaats Amsterdam Straat/huisnummer Slotermeerlaan 1-9 Postcode 1064 GX Kadastrale aanduiding Sloten (N.H.) D 4676 Datum inschrijving in register beschermde monumenten Datum, deel en nummer van inschrijving in openbare registers Aanduiding of korte omschrijving Complexonderdeel van complex [naam of complexnummer] Bejaardentehuis met voorzieningenstrip en activiteitencentrum KENNIS: WAARDERING I Cultuurhistorische waarde: belang van het object/complex 1. als bijzondere uitdrukking van (een) culturele, sociaaleconomische en/of bestuurlijke/beleidsma tige en/of geestelijke ontwikkeling(en); 2. als bijzondere uitdrukking van (een) geografische, landschappelijke en/of historisch-ruimtelijke ontwikkeling; 3. als bijzondere uitdrukking van (een) technische en/of typologische ontwikkeling(en); 4. wegens innovatieve waarde of pionierskarakter; Voorbeeld van nieuwe maatschappelijke ideeën over huisvesting van bejaarden in stedelijke omgeving. Het gebouw is typologisch van belang als vroeg voorbeeld van een naoorlogs bejaardentehuis. Het A.H. Gerhardhuis was op het moment van ingebruikname het eerste tehuis voor niet-kerkelijke ouderen in het toen nog zeer verzuilde Nederland.

2 5. wegens bijzondere herinneringswaarde. II Architectuur- en kunsthistorische waarde: (bijzonder) belang van het object/complex 1. voor de geschiedenis van de architectuur en/of bouwtechniek; 2. voor het oeuvre van een bouwmeester, architect, ingenieur of kunstenaar; 3. wegens de hoogwaardige esthetische kwaliteiten van het ontwerp; 4. wegens het bijzondere materiaalgebruik, de ornamentiek en/of monumentale kunst; 5. wegens de bijzondere samenhang tussen exterieur en interieur(onderdelen). III Situationele en ensemblewaarde 1. betekenis van het object als essentieel (cultuurhistorisch, functioneel en/of architectuurhistorisch en visueel) onderdeel van een complex; 2. a. bijzondere, beeldbepalende betekenis van het object voor het aanzien van zijn omgeving; b. bijzondere betekenis van het complex voor het aanzien van zijn omgeving, wijk, stad Na een lange periode waarin Van Tijen de traditionalistische architectuur met het Nieuwe bouwen trachtte te combineren kwam hij tot het inzicht dat shake hands niet de oplossing was. De ideeën uit de begintijd vormden weer het uitgangspunt. Na de breuk met Maaskant ging Van Tijen verder met een afgeslankt bureau van vijf mensen. Hij trok hiervoor M. Boom en J. Posno aan. Het herboren functionalisme gaf het bureau richting. Het grootste deel van het werk bestond uit systeemscholen, bejaardentehuizen en woningbouw. Dit bejaardentehuis is een van de beste voorbeelden van zijn werk uit deze periode. Het gebouw is gelegen op een prominente plek aan een kruispunt.

3 of streek; 3. a. bijzondere betekenis van het complex wegens de hoogwaardige kwaliteit van de bebouwing in relatie tot de onderlinge historisch-ruimtelijke context en in relatie tot de daarbij behorende groenvoorzieningen, wegen, wateren, bodemgesteldheid en/of archeologie; b. bijzondere betekenis van het object wegens de wijze van verkaveling/ inrichting/ voorzieningen. IV Gaafheid en herkenbaarheid: belang van het object/complex 1. wegens de architectonische gaafheid en/of herkenbaarheid van ex- en/of interieur; 2. wegens de materiële, technische en/of constructieve gaafheid; 3. als nog goed herkenbare uitdrukking van de oorspronkelijke of een belangrijke historische functie; 4. wegens de waardevolle accumulatie van belangwekkende historische bouwen/of gebruiksfasen; 5. (van specifiek het complex) wegens de gaafheid en herkenbaarheid van het gehele ensemble van samenstellende onderdelen (hoofd- en bijgebouwen, hekwerken, tuinaanleg e.d.);

4 6. in relatie tot de structurele en/of visuele gaafheid van de stedelijke, dorpse of landschappelijke omgeving. V Zeldzaamheid 1. belang van het object/complex wegens absolute zeldzaamheid in architectuurhistorisch, bouwtechnisch, typologisch of functioneel opzicht; Hoewel door het vervangen van de raamkozijnen en de onderliggende strips door kunststof de gaafheid van het gebouw te wensen over laat, is het tehuis desondanks nog altijd cultuurhistorisch bijzonder representatief voor de moderne naoorlogse bejaardenzorg. Gebouwen als deze zijn inmiddels zeldzaam geworden, omdat verouderde bejaardentehuizen al vaak zijn afgebroken of onherkenbaar zijn gemoderniseerd. Het A.H. Gerhardhuis is daarom het best bewaard gebleven voorbeeld van een zorginstelling uit de periode uitzonderlijk belang van het object/complex wegens relatieve zeldzaamheid in relatie tot één of meer van de onder I t/m III genoemde kwaliteiten. Onderdelen zonder monumentale waarde: - Exterieur De aanbouw uit de jaren zeventig en negentig. - Interieur Receptiegeschiedenis, prijzen e.d.. Overige KENNIS: FEITEN Oorspronkelijke functie Typologie Huidige functie (met jaartal) Cultuur gezondheid wetenschap, Sociale zorg/ liefdadigheid, Bejaardentehuis Bejaardentehuis Geen, wordt waarschijnlijk herbestemd als studentenflat (2012) Naam object A.H. Gerhardhuis Stijl/stroming Functionalisme Bouwtijd (ook de planfase)

5 Architect(en)/ontwerper(s) Werkgroep Van Tijen, Boom, Posno Rotterdam Uitvoerder (aannemer (nog) onbekend e.d.) Opdrachtgever Nederlandse Centrale voor Huisvesting van Bejaarden (NCHB) Exterieur Het gebouw is onderkelderd en telt zeven bouwlagen. Het bestaat uit een noord- en een zuidvleugel die licht verspringen ten opzichte van elkaar, met daartussen de liften en het centrale trappenhuis. Om het ferme volume wat te breken hebben de ontwerpers vooral aan de zijde van de Slotermeerlaan gestreefd naar zoveel mogelijk variatie in het gevelbeeld. Uiteraard niet op willekeurige wijze maar in samenhang met typologie van de wooneenheden. In de wat kortere zuidvleugel zijn aan de oostzijde grotere eenheden met een eigen buitenruimte ondergebracht. De kop van de zuidvleugel is voorzien van loggia s en ruime balkons die door alle bewoners gebruikt kunnen worden. De penthouse op de zuidvleugel is bestemd voor leidende medewerkers. De oostgevel van de noordvleugel wordt gekenmerkt door de schuin en overwegend paarsgewijs geplaatste erkers van de wooneenheden. Deze lange gevel wordt net niet in het midden onderbroken door een reeks boven elkaar geplaatste brede balkons met een achterliggende loggia die door alle bewoners gebruikt kunnen worden. De bovenste bouwlaag ligt wat terug en vormt zo een beëindiging van de gevel. De kop van de noordvleugel wordt geaccentueerd door het noodtrappenhuis dat naar voren springt. De gevels zijn in kettingverband opgemetseld met een tamelijk helder rode baksteen. De betonnen vloeren steken door het metselwerk heen en geven zo expressie aan de verticale opbouw. Het betonskelet is goed zichtbaar in de noordgevel. gebouw, constructietechniek Interieur (indeling) De westgevels van het hoofdgebouw bieden minder variatie. Karakteristiek voor deze gevels zijn de schuin uitspringende erkers met balkonnetjes bij elk afzonderlijk appartement. en worden gedomineerd door de paarsgewijs en schuin geplaatste erkers. Haaks op het trappenhuis zijn twee korte vleugels met drie bouwlagen gerealiseerd voor bijzondere functies. De vleugel aan de Slotermeerlaan staat deels op pilotis. Aan de noord- en de zuidzijde van het hoofdgebouw zijn twee los staande eenlaagse strips toegevoegd. Op de begane grond is in de oostvleugel de hoofdentree gelegen met ontvangsthal en twee directiekamers. De centrale hal vormt het hart van

6 de benedenverdieping. In de westvleugel zijn keukens en opslagruimten ondergebracht. Het uiteinde wordt gevormd door de aula met toeganghal. Op de tweede verdieping bevindt zich de recreatiezaal in de oostvleugel boven de hoofdingang. In de westvleugel zijn ondergebracht de ziekenboeg met linnenkamers, badkamer, zusterkamer, theekeuken, speelruimten en rouwkamer. De appartementen voor de bejaarden zijn ondergebracht op de zeven verdiepingen van de noord-zuidvleugel en variëren in grootte van 2,7 bij 4 meter tot 5,6 bij 4 meter. interieur, techniek en materialen Stedenbouwkundige ligging, situering (incl. aanduiding windstreek), omgeving van belang Het gebouwtje aan de zuidzijde heeft een recreatieve functie, in de andere strip zijn een dienstwoning, een fietsenstalling, enkele kiosken en een winkel (nu café) ondergebracht. Het tehuis is gelegen aan een van de grote doorgaande wegen in de wijk Slotermeer. De oostzijde van het perceel waarop het tehuis ligt aan de Slotermeerlaan. De noordzijde wordt begrensd door het Descartespad en de Descartesstraat, de oostzijde door de Herderhof en de zuidzijde door de Socratesstraat. Het bejaardentehuis staat in het hart van de wijk. in een van de naoorlogse woonwijken die zijn aangewezen als wederopbouwgebied van nationaal belang. Het tehuis is zo gelegen dat mobiele bejaarden nog op eigen kracht de centrale voorzieningen van de wijk kunnen bereiken. Ook de noordoever van de Sloterplas is voor mobiele bejaarden bereikbaar. Slotermeer is een van de naoorlogse woonwijken die zijn aangewezen als wederopbouwgebied van nationaal belang (westelijke tuinsteden Amsterdam). Archeologische relevantie Toegepaste materialen gebouw, constructietechniek Het tehuis ligt voor zover bekend niet op een terrein van archeologische waarde. Het gebouw is opgetrokken met een skelet van betonwanden en vloeren. De gevelvlakken zijn bekleed met rode baksteen. Daarnaast hebben vrijwel alle gevel grote glasramen.

7 Interieur/afwerking Kunstwerken/orgels/ gedenktekens/meubel die onderdeel zijn van het monument Groen erfgoed: aanleg/beplanting Geschiedenis n.v.t. Het A.H. Gerhardhuis is in 1959 opgericht door de A.H. Gerhardstichting. Het is dan het eerste huis voor niet-kerkelijke ouderen in Nederland en daarnaast het eerste humanistische verzorgingshuis in Amsterdam Nieuw-West. Het ontwikkelt zich in de afgelopen ruim 45 jaar van pension tot woonzorgcentrum. Gezien de politieke gezindheid van de bewoners werd het ook wel het Rode Bastion genoemd. Ook de kleur van de gevels droeg daaraan bij. In 2005 liet het ministerie van VWS een landelijke monitor uitvoeren aan gebouwen van verzorgingsen verpleeghuizen. Bij de verzorgingshuizen werd gekeken naar de afmetingen van het appartement, naar het sanitair en de toegankelijkheid. Het A.H. Gerhardhuis kreeg de score ruim onvoldoende. Op veel punten voldoet het pand niet meer aan de huidige eisen voor verantwoorde huisvesting van ouderen die zorg nodig hebben. Tussen 2005 en nu is op velerlei manieren nagedacht over en onderzoek gedaan naar een haalbaar toekomstscenario voor het A.H. Gerhardhuis als zorgcentrum. Op 24 januari 2012 maakte de huidige huurder, Osira Amstelring, bekend fasegewijs te zullen vertrekken uit het tehuis. Omdat grootschalige renovatie en vernieuwbouw niet haalbaar zijn gebleken, is het pand voor een zorgfunctie zeer waarschijnlijk niet meer geschikt. Er wordt gesproken over andere mogelijke bestemmingen, waarvan studentenhuisvesting de meest waarschijnlijk is. Roerende objecten van belang voor het gebouw Relevante wijzigingen Het complex bestaat inmiddels uit drie delen: Aan de westzijde achter het oorspronkelijke hoofdgebouw aan de Slotermeerlaan is in de jaren zeventig een uitbreiding gekomen, parallel aan het hoofdgebouw en aansluitend aan het activiteitencentrum. In de jaren negentig is opnieuw parallel hieraan een vleugel met aanleunwoningen gebouwd. Beide latere aanbouwen zijn onderling door een loopbrug op een cirkelvormige onderbouw met elkaar verbonden.

8 Aan de westzijde lagen oorspronkelijk drie strookjes met aanleunwoningen in twee lagen voor zelfstandig wonende echtparen. Voor deze latere uitbreidingen zijn deze woningen gesloopt. Alle oorspronkelijke puien zijn vervangen. Dit heeft het exterieur van het gebouw geen goed gedaan en is ten koste gegaan van de gaafheid van het gebouw. Bezocht G.W. Eshuis ( ) Overige KENNIS: BRONNEN Primaire bronnen, kaarten, literatuur, documentatie, websites Nr. 1 Bejaardentehuis te Amsterdam-West (Slotermeer) In; Bouwkundig Weekblad 77 (1959) p Nr. 2 A.H. Gerhardhuis, In: Bouwkundig Weekblad; 79 (1961) p. 272 Nr. 3. Ton Idsinga, Jeroen Schilt, Architect W. van Tijen , Den Haag zj Nr. 4 Waardestelling BMA Amsterdam Interviews bewoners, gebruikers Mw. J. Tille en dhr. D. Vandenbooren, Stichting Woonzorg Nederland, eigenaars