Jaarverslag 2014 NV Industriebank LIOF Limburgse Ontwikkelings- en Investeringsmaatschappij

Jaarverslag 2014 NV Industriebank LIOF Limburgse Ontwikkelings- en Investeringsmaatschappij Jaarverslag 2014 1

Jaarverslag 2014 2

Inhoud Kerncijfers 2014 4 Mission statement 6 Woord vooraf 7 Bericht van de Raad van Commissarissen 9 Verslag van de directie 10 Participaties 11 Ontwikkeling & Innovatie 16 Investeringsbevordering & Business Development 20 Bedrijventerreinen 24 LIOF Jaarrekening 2014 27 Bijlagen 57 Overzicht Participaties 58 Profielschets van de leden van de RvC 63 Maatschappelijk verantwoord ondernemen 64 Corporate Governance 69 Risicomanagement 71 LIOF vertegenwoordigingen/lidmaatschappen 73 English Summary 74 Missie en organisatiestructuur 79 Overzicht van begrippen en afkortingen 80 Organogram 81 Colofon 83 Jaarverslag 2014 3

Kerncijfers 2014 Financieel resultaat en eigen vermogen 2014 2013 Netto winst (in mln ) -13,7 0,5 Eigen vermogen (in mln ) 83,4 97,1 Balanstotaal (in mln ) 113,3 142,4 Solvabiliteit (in %) 73,6 68,2 Overzicht resultaten 2010-2014 2010 2011 2012 2013 2014 Prestatie-indicator in mln Participatie investeringen 9,7 19,5 6,8 17,7 3,7 9,3 - bedrijven (aantal) 38 46 38 34 18 26 O&I Innovatie-impuls (in mln ) 34,9 23,1 22,0 22,5 17,9 New business development cases - in mln 15,9 10* - in aantallen 8 10* IBD investeringen 53,5 100 110 109 69 100 - arbeidsplaatsen (aantal) 470 373 1.100 1.323 584 600 - bedrijven (aantal) 13 14 17 11 13 20 Bedrijventerreinen (in ha): - verkoop nieuwe terreinen 12 2 8 13 13 ** * Tijdvak 2014-2016: 30 new business development cases met omvang van 30 miljoen. ** Voor 2014 zijn geen prestatie-indicatoren opgenomen. Participaties Investeringen in Limburgse bedrijven 2014 2013 Techstart-leningen in op te starten bedrijven 2014 2013 Kapitaal (in mln ) 3,7 17,7 Aantal bedrijven 18 34 Aantal bedrijven lopend 30 28 Nieuwe bedrijven 5 3 Kapitaal (in mln ) 0,8 0,8 Afgeronde totalen kunnen verschillen van gesommeerde afgeronde deeltellingen. Jaarverslag 2014 4

Kerncijfers 2014 Ontwikkeling & Innovatie O&I-projecten 2014 2013 O&I-projecten naar sector (in mln ) 2014 2013 Omvang ontwikkelde en goedgekeurde innovatieve projecten (in mln ) 17,9 22,5 Toegekend subsidiebedrag (in mln ) 7,1 7,1 Aantal ontwikkelde new business development cases 8 - Omvang ontwikkelde new business development cases (in mln ) 15,9 - Healthcare 4,0 4,6 Materials 6,5 1,1 Systems 13,2 9,4 Agro/Food 9,9 3,2 Logistics 0,2 3,5 Generiek 0,1 0,8 Totaal 33,9 22,6 Investeringsbevordering en Business Development Investeringen in Limburg 2014 2013 Investeringen in speerpunten in mln n arbeidsplaatsen Aantal investeringsprojecten 13 11 Omvang (in mln ) 69 109 Aantal aangekondigde arbeidsplaatsen 584 1.323 Materials 44,0 155 Systems 5,0 180 Agro/Food 2,7 21 Logistics 3,0 45 Healthcare 14,1 183 Generiek - - Bedrijventerreinen Verkoop en revitalisering 2014 2013 Verkoop greenfields (in ha) 13 13 Herstructurering brownfields (in ha)** ** 185* Aantal greenfield terreinen in portfolio 4 5 Aantal brownfield terreinen in portfolio** ** 10 * Heeft betrekking op door LHB gerealiseerde hectares. ** Verantwoording resultaten via LHB BV Afgeronde totalen kunnen verschillen van gesommeerde afgeronde deeltellingen. Jaarverslag 2014 5

Mission statement NV Industriebank LIOF, de Limburgse ontwikkelings- en investeringsmaatschappij, helpt Limburg economisch vooruit. LIOF ondersteunt bedrijven op het gebied van innoveren, ontwikkelen, investeren en vestigen. Daarnaast schept LIOF voorwaarden voor de ontwikkeling van perspectiefrijke sectoren en het vestigings klimaat, gericht op kansen voor het MKB en ruimte voor nieuwe bedrijvigheid. LIOF steunt ondernemingen pragmatisch, betrokken en proactief door haar expertise te combineren met financiële daadkracht en een uitgebreid netwerk. Deze combinatie van diensten maakt LIOF slagvaardig en uniek. Jaarverslag 2014 6

Woord vooraf Over 2014 heeft LIOF een negatief bedrijfsresultaat geboekt van 13,7 Mio. Een belangrijk deel daarvan is het gevolg van de strategische keuzes die LIOF gemaakt heeft. LIOF heeft in 2014 besloten zich terug te trekken uit onroerend goed activiteiten. Gezien de malaise op de Limburgse onroerend goed markt, die naar verwachting ook in de komende jaren niet substantieel zal verbeteren, is een bedrag van 7 mln toegevoegd aan de voorziening. Verschillende Bedrijvencentra, inclusief het beheer daarvan, zijn verkocht aan een Limburgse onderneming, gespecialiseerd in kantoorbeheer en nieuwe verhuurformules. Het andere deel van de verliezen is het gevolg van de afboekingen op risicovolle investeringen die LIOF in de afgelopen crisisperiode in diverse bedrijven heeft gedaan. De opbrengsten uit participaties waren in 2014 beperkt. Er waren in 2014 ook een aantal successen, waaronder het Limburg Makers -programma. Met dit succesvolle programma ondersteunt LIOF Limburgse maakbedrijven. Vanaf de start in het najaar 2013 zijn dit er inmiddels meer dan 100. Met een subsidie van ruim 3 miljoen is een totale investering uitgelokt van 12 miljoen; een factor van 4. LIOF stimuleert daarmee niet alleen de Limburgse werkgelegenheid maar ook innovaties zowel in de maak industrie als in andere (top) sectoren van de Limburgse economie. Waar grote bedrijven op eigen kracht innoveren, hebben MKBers in de maakindustrie vaak behoefte aan ondersteuning in hun streven naar de ontwikkeling en productie van technologisch hoogwaardige producten. LIOF is de makelaar, die zorgt dat groot en klein elkaar weten te vinden. Daarom steunden wij in 2014 bijvoorbeeld initiatieven voor de automotive toeleveranciers rond VDL-Nedcar en de vliegtuigonderhoudsbedrijven op Maastricht Aachen Airport. Jérôme Verhagen algemeen directeur LIOF maakte zich in 2014 ook hard voor de logistieke concurrentiepositie van Limburg. Met zo n 100 partners in de logistieke hotspot regio Venlo hebben we het actieprogramma SMART Logistics Centre Venlo ontwikkeld en gelanceerd. LIOF neemt de programmacoördinatie en uitvoering ter hand. Verder probeert LIOF de verbinding te leggen tussen de activiteiten op de verschillende Bightlands campussen en het Limburgse MKB. Zo zijn verkenningen uitgevoerd op mogelijk kansrijke gebieden als biobased economy, biomedical materials, 3D-printing en materiaalontwikkeling, gezonde voeding, E-health en zorg. Ook zijn in 2014 met het Limburgse MKB de kansen geïnventariseerd en ontwikkeld voor technologie- en business trends. Additive manufacturing, internet of things, big data, servitization, robotisering, e-commerce en logistics zijn voorbeelden daarvan. LIOF helpt de Limburgse MKBers ook direct met het verwezenlijken van innovaties teneinde hun concurrentiekracht te versterken. Daarmee worden ze ook aantrekkelijker van grote ondernemingen. Jaarverslag 2014 7

Woord vooraf De positie van Limburg als aantrekkelijke vestigingsregio is in 2014 bevestigd met een derde plaats op de nationale scorelijst, na Brabant en Noord-Holland. LIOF was in het verslagjaar betrokken bij 13 acquisities/investeringsprojecten die buitenlandse investeerders in Limburg realiseerden voor een bedrag van 69 miljoen en 584 arbeidsplaatsen. De concurrentie met Belgisch Limburg en Duitsland is groot. Des te aansprekender zijn de keuzes die QCP, DocMorris en ISL/Ebersprächer hebben gemaakt voor respectievelijk Chemelot Industrial Park, Avantis en Born. LIOF heeft ook in 2014 haar ontwikkelingstaak met kracht ingevuld. Eind 2014 is de directie begonnen om samen met de Raad van Commissarissen de strategie en de bereikte resultaten over de afgelopen jaren te evalueren. Dit zal leiden tot een herijking van de strategie, de manier van werken en de daarbij behorende organisatie voor de komende jaren. Het effectief uitvoeren van bestaande als ook nieuwe programma s en fondsen zoals het Limburgs Business Development Fonds en het MKB-Leningenfonds zullen daarbij in 2015 de basis vormen, met als doel groei en concurrentieverbetering van het Limburgs MKB. Jérôme Verhagen algemeen directeur Jaarverslag 2014 8

Bericht van de Raad van Commissarissen 2014 was een moeilijk jaar, voor de economie in Limburg en ook voor LIOF. Ondanks de inspanningen van de organisatie vielen de resultaten op een aantal fronten tegen. De malaise in de vastgoedsector hield aan en het aantal nieuwe participaties was lager dan de doelstelling. Dit heeft er onder andere toe geleid dat Directie en Raad van Commissarissen ingrijpende besluiten hebben genomen ten aanzien van de starterscentra in de LIOF-portefeuille. Marktpartijen nemen in toenemende mate de vastgoedrol van LIOF over en ook het faalrisico bij startershuisvesting is beperkter geworden. Daarom is besloten de vastgoedportefeuille verder af te bouwen en onder te brengen bij een marktpartij die het vastgoed ook zelf beheert. De RvC heeft tevens toegezien op een zorgvuldige governance van het verkoopproces. Door de aanhoudend slechte situatie in de onroerend goed markt was LIOF, evenals in 2012, genoodzaakt afschrijvingen op haar vastgoed te doen. Daarnaast werden extra voorzieningen getroffen bij Participaties. Daardoor kwam het overall resultaat uit op - 13,7 miljoen. De directie en Raad van Commissarissen stellen voor om dit negatieve resultaat ten laste te brengen van de overige reserves. Behalve op het behalen van financiële opbrengsten ziet de Raad er op toe dat deze op een (maatschappelijk) verantwoorde manier tot stand komen. Van belang is dat hier helder over wordt gerapporteerd. Met het oog hierop onderstreept de Raad het belang van de risicoparagraaf, de wijze waarop de code Corporate Governance wordt nageleefd en de mvo-aspecten die voor LIOF van belang zijn. Er zijn momenteel relatief veel noodlijdende bedrijven in de participatieportefeuille, hetgeen leidde tot verzoeken van bedrijven voor kapitaalsinjectie. Veel van deze verzoeken moesten worden afgewezen vanwege onvoldoende perspectief. Dit was mede aanleiding voor de Raad om de aanpak hiervan met de Directie te evalueren; niet alleen gericht op het verbeteren van de participatieresultaten, maar ook op het aanscherpen van de aanpak om bedrijven te helpen bij de ontwikkeling van nieuwe producten en diensten. Een belangrijke stimulans hierbij is de komst van het Limburg Business Development Fund (LBDF) waarmee Provincie Limburg 30 miljoen aan financieringsmiddelen voor het innovatieve Limburgse MKB heeft vrijgemaakt. LIOF beheert dit fonds en bekrachtigt daarmee haar rol als uitvoerder van het provinciale economische beleid. In 2014 is op advies van Directie en Raad van Commissarissen door de aandeelhouders besloten om een nieuwe accountant te benoemen; Deloitte voor een periode van vier jaar. Boy Litjens voorzitter Raad van Commissarissen De aandeelhouders hebben M.W.G. Litjens herbenoemd als voorzitter van de Raad van Commissarissen van NV Industriebank LIOF voor een periode van vier jaar. De samenstelling van de Raad van Commissarissen bleef in het verslag jaar ongewijzigd. In 2014 vonden zeven vergaderingen plaats. Daarnaast was er regelmatig overleg tussen de voorzitter en de Directie. De Raad evalueerde haar eigen functioneren en dat van de Directie en kon op grond daarvan de aanvullende competenties van de leden in de uitoefening van hun verantwoordelijkheden onderschrijven. De jaarrekening en het jaarverslag over het boekjaar 2014 werd de Directie opgesteld, waarna de Raad van Commissarissen in haar vergadering 19 mei 2015 kennis nam van de (op pagina 55 vermelde) goedkeurende verklaring van Deloitte en van het accountantsverslag naar aanleiding van de jaarrekeningcontrole. Wij stellen de Algemene Vergadering van Aandeelhouders voor de jaarrekening 2014 vast te stellen. Maastricht, 19 mei 2015 Boy Litjens, voorzitter Raad van Commissarissen Jaarverslag 2014 9

Verslag van de directie Participaties 11 Ontwikkeling & Innovatie 16 Investeringsbevordering & Business Development 20 Bedrijventerreinen 24 Jaarverslag 2014 10

Verslag van de directie Participaties Terugblik 2014 Investeringen in 2014 LIOF investeerde in 2014 3,7 miljoen aan risicodragend kapitaal in 18 in Limburg gevestigde bedrijven. De investeringsresultaten zijn opgenomen in de tabel. Terugkijkend naar 2014 zien we een jaar dat gekenmerkt is door grote terughoudend bij het MKB en daardoor achterblijvende investeringen. Na een aanvankelijk sterke start van het jaar is vanaf mei 2014 het aantal transacties beperkt geweest. Van de begrote uitzettingen van in totaal 9,3 mln is de helft gerealiseerd. Hierbij valt op dat het aantal nieuwe investeringen in MKB bedrijven sterk achterblijft. Slechts drie nieuwe ondernemingen in plaats van de negen begrote. Het aantal uitbreidingen is in aantallen conform begroting maar blijft in sterk achter. Dit laatste is op zich niet ongunstig aangezien het aantal gedwongen bijfinancieringen substantieel lager is uitgekomen dan begroot. Ondanks een groot aantal aanvragen (180) zijn veel business plannen van onvoldoende kwaliteit. Vaak is sprake van verliesfinanciering of moet geconstateerd worden dat de terugverdiencapaciteit van de bedrijven onvoldoende is om zich te kwalificeren voor risicodragende financiering. Daarnaast leidt terughoudendheid van ondernemers door onzekere vooruitzichten tot minder aanvragen. 3,7 LIOF Kapitaal (in mln ) Gecommitteerd Doelstelling 9,3 26 18 De investeringen 2014 zijn als volgt verdeeld: 12 10 8 6 4 2 Bedrijven (aantal) In 2014 is aan 60 prospects gewerkt. Uit deze leads zijn uiteindelijk 18 investeringen voortgekomen. We hebben dus 30% van de zich kwalificerende aanvragen (nieuw en uitbreidingen) gehonoreerd. 0 realisatie bedrijven aantal begroting bedrijven aantal Nieuwe investeringen Uitbreidingen Nieuwe investeringen starters Uitbreidingen starters Jaarverslag 2014 11

Participaties Portfolio Beheer Financieringsaanvragen 2014 LIOF beheert een participatie portefeuille met daarin 106 participaties. De reguliere beheerinspanningen zijn voornamelijk gericht op waardetoevoeging (advies, begeleiding, management support en klankbord) en de beheersing van en het toezicht op risico s. Dit laatste niet alleen voor de participatieportefeuille als geheel, maar vooral ook op individueel relatieniveau. Het regulier beheer en het risicomanagement alsmede de administratieve verantwoording daarvan, intern en extern, vergen de meeste aandacht. Ter dekking van kosten en het genereren van middelen voor herinvestering vinden er jaarlijks een aantal exits plaats. De programmering van exits is moeilijk. LIOF participeert altijd vanuit een minderheidspositie en is afhankelijk van de economische ontwikkelingen, de financiële performance van de betreffende onderneming en de opstelling van haar medeaandeelhouders. Daarnaast spelen andere factoren als financierbaarheid en de opportunity, natuurlijk ook een belangrijke rol. Totaal Generiek Systems Materials Logistiek Health Agro Food Sectoren Regulier Sectoren Starters 76 104 14 30 40 40 2 13 1 0 7 11 12 10 In 2014 werd de deelneming in Unilogic succesvol verkocht. Als onderdeel van een groter geheel krijgt de onderneming de gelegenheid zich verder te ontwikkelen, te diversifiëren en ook geografisch te groeien. Unilogic was een participatie van LIOF sedert 2003. In de eerste week na de jaarwisseling heeft LIOF overeenstemming bereikt met Kersten Next over een exit. LIOF participeerde sinds 2011 in dit bedrijf. Deze eveneens succesvolle exit kon niet meer in de resultaten van 2014 worden meegenomen. Belangrijk in 2014 was ook de verkoop van een 80% belang in LIOF BedrijvenCentra BV. In het kader van een beleidsmatige heroriëntatie op onroerend goed en startershuisvesting is de onderneming verkocht, waarbij LIOF een 20% belang heeft behouden. Met een aantal bedrijven is de relatie in overeenstemming met de andere aandeelhouders beëindigd; óf omdat LIOF hier geen toegevoegde waarde (meer) heeft, óf omdat LIOF onvoldoende perspectief ziet voor de (middel)lange termijn. Met een paar bedrijven zijn samen met de overige aandeelhouders, schuldeisers en banken afspraken gemaakt over een sanering van de schuldenpositie (kwijtschelding, conversie, earn out e.d.). Wij verwachten dit lopende boekjaar de ingezette opschoning van de portefeuille te zullen voortzetten. In dit verband noemen wij ook de verkoop van het LIOF (minderheids)belang in BedrijvenCentrum Midden Limburg BV (Business centrum Roerpoort), de verkoop van het TechnoCircle gebouw in Heerlen en de overdracht van de aandelen in N.V Aangewezen Luchtvaartterrein Maastricht Aachen Airport. Naast succesvolle exits raakte LIOF betrokken bij vier faillissementen; bij de starters Active Cooling Solutions BV (thermo elektrische chillers) en CVive ( online video recruitment systemen) en bij kleinere MKB bedrijven, Solfo Holding BV (paper converting) en Vereke (toelevering bouw van natuursteenproducten). Hierbij gingen in totaal circa 50 arbeidsplaatsen verloren. Jaarverslag 2014 12

Participaties LIOF Instrumenten Proof of principle Proof of concept Pre-seed Seed Early stage Growth Maturity Decline PoP PoC LIOF Startersfonds Techstart Valorisatie ZON * Agro Innovatie Fonds * LBDF Seed Innovatiefonds Prv * LIOF Participatiefonds MKB Leningen Fonds Chemelot Ventures Idee Product/Markt combinatie Eerste omzet Kasstroom positief Uitbouwen markt o.b.v. USP's Stabilisatie, focus op winst, bedrijfsopvolging Marktintroductie Herstructurering of neergang * Deze fondsen worden uitgevoerd in opdracht van derden Vooruitblik Vanaf 2015 biedt LIOF ondernemend Limburg een dekkend financieringsinstrumentarium. Van idee naar bedrijvigheid; in alle fasen van de ontwikkeling van bedrijvigheid biedt LIOF ondernemend Limburg financiering aan. In 2014 zijn de voorbereidingen getroffen om vanaf 2015 twee investeringssporen over te hebben: het Ontwikkel Spoor en het Regulier Participatie Spoor. Beide richten zich op de speerpuntsectoren, maar met het Reguliere Participatie Spoor investeren we ook in bedrijven die niet behoren tot de speerpuntsectoren. Veelal zijn dit bedrijven uit de voor de provincie Limburg belangrijke Maakindustrie. Ontwikkel Spoor Kenmerkend voor de investeringen in het Ontwikkel Spoor is dat vanwege het sterke ontwikkelingskarakter van de investeringen er geanticipeerd wordt op meerdere vervolgfinancieringen. Concept Fonds en het Seed Fonds. Opstapper voor ideeën-, ontwikkel- en bedrijfsfinanciering. Reguliere Participatie Spoor Dit spoor richt zich op bedrijven waar reeds sprake is van omzet, op bedrijven die op zoek zijn naar groeifinanciering en op bedrijven die bezig zijn met hun bedrijfsopvolging (inclusief Management Buy Outs en Management Buy Ins). In het tweede kwartaal 2015 wordt het MKB Leningenfonds actief. Dit Provinciaal fonds onder beheer bij LIOF gaat leningen verstrekken van 150.000 tot maximaal 1 mln aan het brede MKB en staat in principe open voor alle MKB bedrijven met minimaal 5 medewerkers. Dit fonds is er voor bedrijven die niet of onvoldoende terecht kunnen voor reguliere bancaire financiering. We richten ons daarbij uitsluitend op in de kern gezonde ondernemingen. Dit spoor kenmerkt zich dan door ook een business development werkwijze, waarbij in samenwerking tussen LIOF en de ondernemer gewerkt wordt aan een financierbare investeringscase. Waar zinvol wordt daarbij aansluiting gezocht bij de campusontwikkelingen langs de Limburgse kennis-as. In 2015 krijgt deze werkwijze verder vorm als het Limburg Business Development Fonds operationeel wordt. Dit fonds bevat drie luiken: het zogenaamde Proof of Principle Fonds, het Proof of Jaarverslag 2014 13

Participaties Startersbeleid 2.0 Voor veel starters is het lastig om financiers te overtuigen van de commerciële en technische haalbaarheid van hun business case. In 2014 is daarom het LIOF startersbeleid 2.0 van start gegaan, waarbij beloftevolle starters naast financiële ondersteuning ook inhoudelijke begeleiding geboden wordt bij de doorontwikkeling van hun idee tot een financierbaar business plan. In het verlengde hiervan heeft LIOF ook vijf Pre-Seed leningen verstrekt vanuit het Techstart fonds. De nieuwe financieringsinstrumenten binnen het Limburg Business Development Fonds zullen in 2015 een belangrijke rol spelen bij de financiering van zowel pre-starters als starters. LIOF zal in 2015 zowel als sponsor en als onderdeel van de organisatie bijdragen aan het programma StartupBootcamp XL dat plaatsvindt op de Brightlands Chemelot Campus. Dit acceleratorprogramma is specifiek gericht op bedrijven binnen de sector Smart Materials. In de eerste editie van dit programma zullen 10 starters vanuit de hele wereld bij de marktintroductie van hun product worden begeleid door meer dan 150 mentoren. Ontwikkelingen in het Innovatie Fonds van de Provincie Limburg Sinds medio 2013 is LIOF ingeschakeld om in de rol van adviseur de beheerwerkzaamheden van Beheer Innovatiefonds Provincie Limburg B.V. uit te voeren. In 2014 betrof dit het beheer over 15 dossiers, waarvan 11 participaties en 4 dossiers met alleen een lening. Gedurende het jaar 2014 is 1,7 miljoen extra geïnvesteerd, waarmee het totale geïnvesteerde vermogen ultimo 2014 uitkwam op 8,2 miljoen. De belangrijkste uitbreidingen betroffen investeringen in Isobionics B.V., Christal Delivery B.V. en QCP B.V. Maatschappelijke uitdagingen Voor het eerst besteden we in ons jaarverslag aandacht aan de in de EU Horizon agenda 2020 gedefinieerde Maatschappelijke Uitdagingen. In de MVO-paragraaf is aangegeven op welke maatschappelijke uitdaging onze participaties in de portefeuille inspelen. Beheer van Fondsen voor Derden Nedermaas High Tech Ventures in Beheer Fase Sinds 2010 beheert LIOF het Seed Fonds Nedermaas High Tech Ventures voor het Ministerie van Economische Zaken. De uit zettingsperiode is ultimo 2014 geëindigd en het fonds zal de komende 5 jaren worden beheerd. Er worden geen nieuwe uitzettingen meer gedaan anders dan uitbreidingen in de bestaande portfolio. In de portefeuille zitten 12 ondernemingen, die alle nog actief zijn. In dit seed fonds hoeven we nog geen faillissementen te registreren. In 2014 is de participatie in QChip, die is gestart in Geleen, naar de beurs gegaan in Londen. Limburg Ventures naar Exit Fase LIOF beheert samen met Moraco N.V. en DSM Venturing sinds 2003 het investeringsfonds Limburg Ventures. Limburg Ventures heeft 19 bedrijven in haar portfolio en bevindt zich in de beheerfase. Het succes van Limburg Ventures heeft geleid tot de totstandkoming van Chemelot Ventures dat begin 2014 officieel van start is gegaan. De aandeelhouders (LIOF, Rabobank, DSM en Provincie Limburg) hebben 40 miljoen bij elkaar gebracht. Het fonds richt zich primair op de sectoren Chemie, (Performance) Materialen en Healthcare. Jaarverslag 2014 14

Participaties Mutaties participaties LIOF 2014 Sector Plaats Belang Limburg Ventures Uitbreidingen ( 221.114) Nieuwe commitments ( 1.719.949) QCP Holding BV Materials Urmond 13,00% ICM MediaHolding BV Systems Maastricht 17,00% Nieuwe Starters ( 1.300.030) Apostle BV Systems Venlo 17,50% Druppas BV Agro/Food Weert 20,00% Eggciting BV Health Oirlo 6,00% Lebe Business Center BV Overige Sittard 20,00% RVF Holding BV Systems Heerlen 25,00% Ekompany Agro BV Sittard-Geleen 17,69% Chem IP BV Sittard-Geleen 28,54% Nano4Imaging GmbH Aken/Geleen 5,02% Pharmacell BV Maastricht 21,45% Belang verkocht Magnamedics GmbH Nedermaas Hightech Ventures ( 806.020) Uitbreiding commitments/leningen ( 151.600) Newtricious BV Health Oirlo 7,50% Kersten Next BV Health Roermond 20,00% Uitbreiding Starters ( 511.789) Admirror BV Systems Valkenburg ad Geul 33,33% Dacolt International BV Systems Maastricht 33,33% Djozz BV Systems Beesel 20,00% Ekompany Agro BV Agro/Food Nieuwstadt 11,22% Hospitality Net BV Systems Maastricht lening Inflotek BV Systems Belfeld 12,10% Innosolids BV Materials Geleen 20,00% Pharmacell BV Health Maastricht 22,35% Phenospex BV Agro/Food Heerlen 15,00% Cristal Delivery BV Maastricht 8,47% Eggciting Products BV Oirlo 5,00% Enzypep BV Sittard-Geleen 14,40% Phenospex BV Heerlen 24,78% Cytuvax Maastricht 35,00% Ekompany Agro BV Sittard-Geleen 14,97% Innosolids BV Maastricht 20,00% Belang verkocht Dutch Payment Group R&D BV Dutch Payment Group BV Knoowy VOF King Sized Men BV Luchthaven M.A.A. NV Magnamedics GmbH Silicon Mine BV Unilogic BV Faillissement Cvive BV Solfo Holding BV Active Cooling Solutions BV Vereke Invest BV Jaarverslag 2014 15

Verslag van de directie Ontwikkeling & Innovatie De afdeling Ontwikkeling & Innovatie richt zich van oudsher op het initiëren, ontwikkelen en financieren van innovatieve producten en diensten. Vanaf 2014 worden ondernemers bijkomend ook ondersteund bij het uitbouwen van deze producten en diensten tot bedrijvigheid. Deze nieuwe aanpak noemen we new business development. Daartoe werken projectmanagers van de afdelingen O&I, IBD en Participaties samen in sectorteams, zijn nieuwe werkprocessen ingevoerd, financieringsinstrumenten aangepast én worden de benodigde vaardigheden en competenties van medewerkers bijgesteld. De vijf Limburgse topsectoren, Agro/Food, Healthcare, Logistics, Materials en Systems, kennen elk een eigen team. De eerste opbrengst bestond uit acht new business development cases met een gezamenlijke omvang van 15,9 miljoen. Het betrof de cases: - retail-concept voor gezonde en overwegend lokale agro/ food-producten - rolstoelkussen en matrassen voor in de zorg, ter preventie van decubitus - interactieve eerste hulp-kit, als uitbreiding op interactieve defibrillatoren - interactief tool ter stimulering van beweging door en verbetering van cognitief vermogen van ouderen - bewegings- en activiteitenmonitor - bioanalyse en assay-ontwikkeling - biobased hars als alternatief voor formaldehyde harsen - biobased composietmateriaal op basis van near virgin gerecyclede vezels. Er werden in 2014 verder 109 innovatieprojecten ontwikkeld en gefinancierd, voor in totaal 17,9 miljoen. Bij de totaal 117 cases en projecten à 33,8 miljoen waren 253 organisaties betrokken, waaronder 140 Limburgse MKB ers en 37 Limburgse grootbedrijven, kennis- en onderwijsinstellingen. De innovatieprojecten zijn een opstap naar de 30 new business development cases die we in de periode 2014-2016 dienen te realiseren. Het fundament daarvoor wordt gevormd door de komst van het LimburgBusinessDevelopmentFund (LBDF), waarmee Provincie Limburg 30 miljoen aan financieringsmiddelen voor het innovatieve Limburgse MKB heeft vrijgemaakt. Innovatieprojecten (109 naar sector) New business development cases (8 naar sector) Agro/Food High Tech Systems 83 Healthcare 9 Materials 8 Agro/food 5 Logistics 3 Overige 1 Healthcare 5 Materials 2 Agro/food 1 Met de ontwikkeling en uitvoering van diverse omvangrijke Interreg-projecten met clusters van bedrijven en kennisinstellingen dragen wij bij aan de versterking van de Limburgse topsector Agro/Food: - met het Euregionale project High Tech Greenhouse 2020 (HTG) richt(t)en wij ons tot aanvang 2015 op het ontwikkelen van een nieuwe generatie tuinbouwkas met geavanceerde klimaat-, energie- en CO 2 -systemen. - met de laatste projectmiddelen van FoodFuture ondersteunden wij in 2014 twee MKB productinnovaties binnen de voedselindustrie in de Nederlands-Duitse grensstreek. Jaarverslag 2014 16

Ontwikkeling & Innovatie - met het project Food and Delivery Solutions (FooDS) werden met Hochschule Niederrhein innovatieve pmc s ontwikkeld die aansluiten op de behoeften van de vergrijzende samenleving. Hoewel dit project begin 2015 officieel wordt afgesloten, ondersteunen wij het initiatief van de projectpartners om een onderneming op te richten die, voortbouwend op FooDs, verrijkte maaltijden voor ouderen gaat produceren en distribueren. Voor zowel HTG als voor FoodFuture werken we met de Euregionale partners in Interreg-verband aan vervolgprojecten. Vanuit het door LIOF beheerde provinciale Agro-innovatiefonds werden in 2014 aan drie MKB ers achtergestelde leningen toegekend. Eén lening is uiteindelijk niet geëffectueerd, omdat de ondernemer zijn nieuwe onderneming niet is gestart. Healthcare Met negen (startende) ondernemingen begon in 2014 de tweede editie van het MKB-roadmaps-programma om voor uitontwikkelde medisch-technologische innovaties business plannen op te stellen. Uit de eerste en tweede editie van het programma zijn in 2014 vijf new business development-cases voortgekomen. Het bedrijf Qwiek, inmiddels een LIOF-participatie, was daar één van. De derde editie van MKB-roadmaps start aanvang 2015. Inmiddels worden er vijf startende ondernemers met het in 2014 ontwikkelde Dare2Care-programma door ervaren Healthcare ondernemers gecoached bij het implementeren van hun businessplan. Bij het MKB-roadmapsprogramma werken we samen met de Maastricht Health Campus. Binnen het Valorisatieprogramma Zuid Limburg OK ontwikkelde LIOF samen met onder meer Maastricht University en de Chemelot en Maastricht Health Campus in 2014 voor de actielijn kenniscirculatie het kennisportal WhoKnowsWhat (www.whoknowswhat.info). Kennismakelaars helpen hier ondernemers op weg met hun (kennis)vraag voor de campussen, University Maastricht, Zuyd Hogeschool en LIOF. Ten slotte zijn er binnen de sector Healthcare in 2014 vier innovatieprojecten ontwikkeld en gefinancierd vanuit het restsaldo OP-Zuid of LimburgMakers. High Tech Systems 2014 was het eerste volle jaar van het LimburgMakers-programma, het stimuleringsprogramma voor de Limburgse industrie. Om product- en dienstinnovaties te initiëren, organiseerden we negen bijeenkomsten met in totaal ruim 200 deelnemers rond de thema s: Slimme systemen voor de zorg (cross-over met Healthcare), Slimme systemen voor Agro/Food (cross-over met Agro/Food), Diensteninnovatie, 3D-printen en Internet of things. Vanuit het thema Diensteninnovatie heeft LIOF zich eind 2014 voor twee jaar (financieel) verbonden aan Service Valley (voorheen Document Service Valley) in Venlo. Met Provincie Limburg, Greenport Venlo Innovation Center, Service Science Factory, Service Valley en Maastricht University is bijkomend het project Diensteninnovatie geïnitieerd. Dit project, dat in 2015 van start gaat, is bedoeld om diensteninnovatie binnen het Limburgse MKB te introduceren. Om met bestaande regionale industriële netwerken één virtueel Limburgs industrieel netwerk te vormen en zo een bestendige stroom aan innovatie- en business-ideeën te genereren, organiseerden we in 2014 twee grote bijeenkomsten met 120 deelnemers. Met het LimburgMakers-programma nemen we samen met de andere Regionale Ontwikkelings Maatschappijen deel aan het nationale Smart Industry-initiatief. Dit heeft geresulteerd in één van de 10 nationale fieldlabs (zie Materials). Vanuit LimburgMakers werden in 2014 59 innovatieprojecten gefinancierd en daarmee loopt het programma in de pas met de doelstellingen. In opdracht van Parkstad Limburg beheren wij de Building Integrated High Tech Systems-voucherregeling. Met deze vouchers worden bedrijven financieel ondersteund bij het ontwikkelen van nieuwe producten en diensten door het toepassen van hoogwaardige technische systemen bij het opwekken, opslaan of beheren van energie in de gebouwde omgeving. Hoewel in 2014 volgens plan 19 innovaties werden ondersteund, zijn de wat achtergebleven resultaten uit het startjaar 2013 nog niet ingelopen. Eind 2013 introduceerde LIOF de zogenoemde 3D Hub, om (bedrijfs)initiatieven rond 3D-printen in kaart te brengen, waar mogelijk te verbinden en te versnellen. In 2014 hebben we tientallen initiatieven tegen het licht gehouden. Dit leidde tot een aantal innovatieprojecten en new business development cases in ontwikkeling. Verkend is ook of er voldoende draagvlak is voor meerdere Centers of Expertise rond 3D-printen met als inzet het versnellen van 3D-printen bij het MKB. Er is tot dusverre één Center gerealiseerd: het Additive Manufacturing Materials Center op de Chemelot Campus (zie Materials). We proberen met het organiseren van meerdere voorlichtings- en inspiratie-events ook specifiek rond 3D-food-printen in Noord-Limburg en 3D-bio-printing in Zuid-Limburg het draagvlak voor meerdere centers te vergroten. Binnen de sector Systems zijn verder in 2014 nog vijf relatief grote innovatieprojecten ontwikkeld en vanuit het restsaldo OP-Zuid gefinancierd. Jaarverslag 2014 17

Logistics LIOF leidde de ontwikkeling van het SMART Logistics Centre Venlo. Vanaf de lancering van het integrale programma SMART, medio 2014, heeft LIOF vervolgens het programmamanagement op zich genomen. In SMART werken 150 bedrijven, overheden en kennis- en onderwijsinstellingen samen om de logistieke sector in Noord-Limburg te versterken. Dit via vier pijlers: infrastructuur, innovatie, arbeidsmarkt & onderwijs en acquisitie, PR & branding. De pijlers worden verbonden door de thema s: smart hub, conditioned and controlled logistics, e-fulfillment en green logistics. Deze structuur biedt een goede basis om innovatieprojecten en aansluitend new business development cases te realiseren, ook elders in Limburg. In 2014 konden reeds twee innovatieprojecten met bedrijvenclusters worden ondergebracht bij de nationale regeling MKB-innovatiestimulering Topsectoren. Het Interreg-project Oost/West-poort leidde tot samenwerking tussen bedrijven uit het agro-logistieke cluster in Oostende en Venlo. In 2014 werd het project afgesloten. Een vervolg staat in de steigers. Namens de vijf Regionale OntwikkelingsMaatschappijen is LIOF hét aanspreekpunt voor de nationale Topsector Logistiek. In overleg met de Topsector, de Topconsortia voor Kennis en Innovatie en het nationale topinstituut Dinalog wordt gewerkt aan het versterken van de samenhang tussen de Topsector, haar programmering en instrumenten enerzijds en de regionale ontwikkelingen en behoeften van het MKB anderzijds. Materials Samen met de Chemelot Campus ontwikkelde en lanceerde LIOF in 2014 het Additive Manufacturing Materials Center. Het Center ontwikkelt materialen en productieprocessen voor 3D-printen. Chemelot en het Center participeren in één van de tien fieldlabs binnen het nationale Smart Industry-programma. Het betreft het fieldlab Multi-materiaal 3D printen ; het ontwikkelen van nieuwe waardeketens op basis van de volgende generatie 3D-printtechnologieën. Om het innovatievermogen van het Limburgse MKB te vergroten en nieuwe business opportunities te creëren, heeft LIOF samen met onze Akense pendant Agit in 2014 het Euregionale event Crossborder Materials georganiseerd. Het event telde 60 deelnemende bedrijven en krijgt in 2015 een vervolg. Het domein biomedische materialen is kansrijk, maar vooralsnog in Limburg mager bezet met bedrijven. Om de bedrijfs- en ook de kennisbasis te verbreden, proberen wij via het Interregproject Biomat-IN voor ons Limburgse MKB bruggen te slaan naar andere Europese regio s met een biomedische materialenconcentratie. In 2014 heeft dit geleid tot samenwerking tussen een Limburgse MKB er en de Nottingham Trent University. In 2014 is LIOF gestart met het opbouwen van een grensoverschrijdend consortium van bedrijven en kennisinstellingen rond het thema 3D-printen van implantaten. Dit initiatief moet in 2015 resulteren in een Interreg-project, gericht op het genereren van nieuwe producten. Het Limburgse biobased-netwerk is in 2014 verder verankerd door het oprichten van het platform Source B. LIOF vervult hierbij de aanjagende rol. Vanuit Source B werken we met de counterpart Biobased Delta in Zeeland en West-Brabant aan een ontwikkelingsprogramma, dat in 2015 wordt ingebracht in OP-Zuid. Eveneens vanuit de samenwerking in Source B startten LIOF en Greenport Venlo Innovation Center in 2014 met het ontwikkelen van een business case voor een BioTreatCenter. Inzet hiervan is primaire land- en tuinbouwproducten uit met name de Greenport Venlo-regio op te werken tot ingangsmateriaal voor biobased-activiteiten van de kennisinstellingen InSciTe en AMIBM op de Chemelot Campus. Binnen het aandachtsgebied biobased werden in 2014 twee business cases ontwikkeld die helaas nog niet sluitend gefinancierd en dus ook nog niet in uitvoering genomen konden worden. In 2014 zijn ten slotte nog vier innovatieprojecten ontwikkeld en gefinancierd met middelen uit het restsaldo OP-Zuid of de BIHTS-regeling (zie Systems). Om new business development in de sector Materials meer massa en versnelling te geven, verbond LIOF zich eind 2014 aan het initiatief Startupbootcamp Smart Materials. De bootcamp moet in 2015 tien internationale start up s op het domein Smart Materials naar Chemelot Campus genereren en deze versneld van idee tot business brengen. LIOF s inzet is om vervolgens een zo groot mogelijk deel van deze start up s aan de regio te binden. Ondersteuning van MKB-innovaties LIOF verstrekte in 2014, het laatste jaar van het programma Innovatie Zuid (IZ), nog twee kennischeques. Met deze cheques kopen MKB ers kennis in om daarmee een product- of dienstinnovatie in gang te zetten. In totaal werden over de looptijd van IZ 87 cheques aan Limburgse MKB ers verstrekt; beduidend meer dan 60 die als target waren gesteld. Met de IZ-partners Economische Impuls Zeeland, Brabantse OntwikkelingsMaatschappij en Kamer van Koophandel wordt een vervolg op Innovatie Zuid verkend. In 2013 heeft LIOF het initiatief genomen voor het Limburg- BusinessDevelopmentFund (LBDF). Met drie fondsonderdelen kunnen MKB ers met ideeën voor innovatieve bedrijvigheid in de opeenvolgende ontwikkelingsfasen worden ondersteund. Het gaat om een: - Proof of Priciple-fonds (subsidies); - Proof of Concept-fonds (achtergestelde leningen); - Seed-fonds (aandelenkapitaal). Jaarverslag 2014 18

Het idee voor het LBDF is in 2014 door Provincie Limburg geadopteerd, opgenomen in een breder MKB-ondersteuningsinstrumentarium, vastgesteld en gefinancierd. Met het LBDF komt het instrumentarium beschikbaar om de nieuwe, uitgebouwde kerntaak new business development van de afdeling Ontwikkeling & Innovatie te effectueren. Internationaliseren Het Interreg-project Toward Toptechnological Clusters (TTC) is voorjaar 2014 afgesloten. Via het project zijn grensoverschrijdende samenwerkingen geïnitieerd, gericht op het ontwikkelen van innovatieve producten en diensten. De ontwikkeling van die producten en diensten is aansluitend vanuit het Interregproject Grensoverschrijdende Cluster Stimuleringsregeling (GCS) gefinancierd. In 2014 resteerde nog slechts budget voor het uitbreiden van twee bestaande projecten. Voor het overige was de inzet gericht op het beheren van de 23 lopende projecten. Hierin zijn 89 partijen uit de Euregio Rijn-Maas actief, waaronder 18 Limburgse MKB ers. Regionale ontwikkelingsorganisaties & -programma s LIOF voerde in 2014 voor de programmalijnen logistiek en agro/ food van het Greenport Venlo Innovation Center het management. Omwille van de effectiviteit van de provinciale financieringsstromen, een eenduidige aansturing en een herkenbare positionering van LIOF is deze inbreng in overleg met Provincie Limburg per 2015 beëindigd. Wel blijft LIOF op structurele wijze samenwerken met het Innovation Center aan het ontwikkelen van innovaties en innovatieve bedrijvigheid in de sectoren industrie, agro/food en logistiek en het domein biobased in de regio Noord-Limburg. Via deelname in de bestuursstructuur van KeyPort en Limburg Economic Development (LED) en het leveren van het programmamanagement voor LED heeft LIOF ook in 2014 de afstemming met die regionale ontwikkelingsorganisaties en -programma s geborgd. In 2014 kreeg GCS, met LIOF als initiator en lead partner, de zogenoemde Sail of Papenburg -prijs voor het beste grensoverschrijdende project. Deze prijs is toegekend door de belangenorganisatie van bijna 100 grensregio s en grensoverschrijdende samenwerkingsverbanden in Europa, de Europese Werkgemeenschap voor Europese Grensregio s. In 2014 troffen we de voorbereidingen voor een vervolg op de projecten TTC en GCS. We verkenden of er een kans van slagen is het vervolg te versnellen door aan te haken op het grotere, eveneens nog in ontwikkeling zijnde Sustainable Innovation Program (SIP). SIP zou zich kunnen ontwikkelen tot het alomvattend grensoverschrijdend valorisatie-, innovatie- en business development-programma in de Euregio Maas-Rijn. Naast de beide voorgaand aangehaalde projecten TTC en GCS hadden we in 2014 de volgende sectorspecifieke Interregprojecten onder de hoede (waarvan de inhoudelijk nog actieve projecten eerder bij de respectievelijke sectoren zijn gememoreerd): - High Tech Greenhouse - Agro/Food - FoodFuture - Agro/Food - Food and Delivery Solutions - Agro/Food - Oost/West-poort - Logistics - Biomat-IN - Materials - BioMiMedics - Materials - Crossroads - Systems - Funktionale Oberflächen - Systems. Jaarverslag 2014 19

Verslag van de directie Investeringsbevordering & Business Development In 2014 registreerden we 13 investeringsprojecten. Het ging om acht nieuwe vestigingen en zes uitbreidingen en bedrijfsvestigingen die voor Limburg behouden bleven. In totaal betrof het 69 miljoen aan investeringen. 584 arbeidsplaatsen werden gecreëerd dan wel behouden. Met deze resultaten scoorden we in 2014 iets onder het eind 2013 opgestelde verwachte meerjarig gemiddelde voor wat betreft het aantal vestigingen (20) en het investeringsvolume ( 100 miljoen). Het aantal arbeidsplaatsen kwam eveneens iets uit onder het verwachte aantal van 600. Aansluitend op het Current Investor Development-programma (CID) van NFIA richtten we ons ook in 2014 weer actief op het verankeren van buitenlandse bedrijven in Limburg. Jaarlijks proberen we 50 bedrijven te bezoeken om met hen hun strategische koers te bespreken. In 2014 waren dat er 56. Van de acquisitieresultaten komen er zes voort uit onze verankeringsactiviteiten. Zoals dat ook in voorgaande jaren gebeurde, werden in 2014 vanuit IBD ook inspanningen geleverd die in dat jaar nog niet konden worden verzilverd omdat meerdere investeringsbesluiten over de jaarwisseling werden geschoven. De resultaten die we wel (al ) konden boeken, lichten we nader toe. Quality Circular Polymers (QCP) is een nieuw bedrijf dat op de locatie Chemelot te Geleen hoogwaardige grondstoffen voor de kunststofverwerkende industrie gaat produceren op basis van gebruikte kunststoffen afkomstig van huishoudens en industrie. Het Netherlands Foreign Investment Agency (NFIA) en IBD steunden de komst van het fabriek. Op termijn levert QCP 100 nieuwe directe arbeidsplaatsen op. QCP is ook een participatie van LIOF. De Duitse onderneming ISL Group Management gaat in Sittard voor VDL Nedcar 34 verschillende uitlaatsystemen just-insequence produceren. Zij doet dit onder de naam ISL Logistics NL B.V. in opdracht van Ebersprächer, wereldspeler op het gebied van onder meer uitlaattechnologie. De vestiging van ISL meet 5000 m² en is goed voor 50 nieuwe arbeidsplaatsen. Een belangrijk verankeringsproject betreft DocMorris. Om ook in de toekomst te kunnen expanderen concentreert de tweede postorder-apotheek haar logistieke activiteiten op Avantis. Daar betrekt DocMorris 5.500 m² kantoorruimte en een distributiecentrum van 10.000 m². Per saldo levert de nieuwe uitbreidingsvestiging op Avantis ruim 100 extra arbeidsplaatsen op. Genoemde projecten zijn belangrijke representanten van respectievelijk de topsectoren Materials, Systems en Healtcare, elk overigens met een duidelijke link naar de Topsector Logistiek. Het combineren van de Topsectorenbenadering en de Business Development aanpak (van Idee tot BV) bij LIOF maakt het mogelijk de kansen die Limburg biedt, beter te benutten. In 2014 zijn de voorbereidingen getroffen voor de ontwikkeling van een nationale acquisitiestrategie 2015-2019, waarbij LIOF een van de 13 landelijke aanspreekpunten is. Centraal in de strategie staat de versterking van de Topsectoren: enerzijds door het uitvoeren van de klassieke acquisitie aanpak die gericht is op het aantrekken van bedrijven die zich in Europa willen vestigen en anderzijds door het ontwikkelen van prospects waartoe in het buitenland bedrijven pro-actief worden benaderd. Daarbij richten wij ons veelal op de VS, het van oudsher belangrijkste donorland voor Limburg. LIOF participeert in de door NFIA gedragen Nationale Acquisitie Teams (NAT s). Deze teams worden gevoed met de Limburgse topproposities binnen Materials, Systems en Healthcare en Logistiek veelal als enabler voor de andere sectoren. Wij werken daarvoor nauw samen met kennisinstellingen, campussen en (partner-)bedrijven. De leads die hieruit voortvloeien worden vanaf 2015 gematched met de regio s die het beste aan de wensen en behoeften van potentiële investeerders tegemoetkomen. Kijkend naar de Topsectoren in Limburg zien we voor wat betreft Materials niet alleen inspanningen rond de Chemelot campus en het gelijknamige bedrijventerrein. De nabijheid van Chemelot biedt de Maastrichtse papierfabriek Sappi de mogelijkheid om met mede door LIOF aangedragen partijen applicatieontwikkelingen in gang te zetten. Het eerder genoemde QCP is een voorbeeld van goede samenwerking tussen veel partijen om een grote starter in de Materialen (Plastics) Upcycling aan de gang te krijgen. Jaarverslag 2014 20