Waardecreatie Waardecreatie Enterprise Risk Management door een goed inzicht inzicht in risicoperceptie risicoperceptie Genootschap enootschap voor Risicomanagement Studiegroep Enterprise Risk Management Deelnemers Studiegroep: trekker Lourens van der Linden duwer Chris Ravensbergen Louis Koehorst Thom Leijendekker Lizanne Vroom Apeldoorn, 6 november 2016 (Genootschap Genootschap voor Risicomanagement) Risicomanagement (Genootschap Genootschap voor Risicomanagement) Risicomanagement (Achmea) (Hogeschool Rotterdam) (Risicomanagement Risicomanagement Innovation Lab. / Riskforum.nl)
Oplevering onderzoeksresultaat De GVRM Studiegroep Enterprise Risk Management (ERM) is als nieuw initiatief door het Genootschap voor Risicomanagement (GvRM) in september 2015 opgestart, met als doel om vanuit haar platformfunctie een actueel onderwerp te onderzoeken. Na een dik jaar onderzoek en meerdere bijeenkomsten levert de studiegroep haar onderzoeksresultaten met veel genoegen aan het bestuur van het GvRM op. De oplevering bestaat uit dit document en twee afzonderlijke rapportages. Samenstelling studiegroep De samenstelling van de studiegroep die het onderzoek heeft verricht bestond uit leden van het GvRM, niet-leden met vakexpertise en een student van de Hogeschool Rotterdam. Doel van deze samenstelling was om een brug te slaan tussen theorie/wetenschap en de praktijk, zodat het beste van meerdere werelden kon worden samengevoegd. De studiegroep heeft deze doelstelling behaald. Kanttekening is dat de studiegroep in september 2015 uit meer leden bestond. Door verschillende redenen zijn enkele leden in de afgelopen veertien maanden gestopt. Onze lessons learned zijn dat het bij een eventueel vervolgonderzoek van deze studiegroep en/of op te starten andere studiegroepen binnen het GvRM, het aan te bevelen is om te starten met een kleine groep deelnemers. Deze groep kan de hoofd-/centrale onderzoeksvraag formuleren en een pilot opstarten. Na een succesvolle pilot is uitbreiding van het aantal leden van de studiegroep raadzaam. Onderzoeksresultaat Het onderzoeksresultaat dat de studiegroep aan het bestuur van het GvRM oplevert, bestaat uit twee onderdelen. Beide onderdelen vormen samen de basis om de stappen te zetten die nodig zijn om de meerwaarde van ERM optimaal te kunnen benutten. Het eerste onderdeel heeft betrekking op structuur en procesgang (o.a. door gebruik van formats/ modellen) van een professionele risicomanagement aanpak en heeft betrekking op de harde kant van risicomanagement. Dit theoretische onderdeel van het onderzoek is vastgelegd door Thom Leijendekker in zijn afstudeeronderzoek dat hij heeft verricht aan de Hogeschool Rotterdam, met het GvRM als opdrachtgever. Een aanzienlijk deel van de inhoud van zijn scriptie De sleutel voor succesvol ERM hangt af van de gedragskenmerken van de organisatie op alle niveaus, is opgenomen in de bijgaande rapportage. Het tweede onderdeel heeft betrekking op het proces van ERM dat binnen een organisatie moet worden toegepast om een breed draagvlak voor ERM te creëren. De belangrijkste pijlers hierbij zijn risicobewustzijn en onderkenning van de voordelen van ERM. Het uiteindelijke doel moet zijn dat de mensen die binnen de organisatie op allerlei niveaus actief zijn, echt met ERM willen werken en het niet gaan doen vanwege (compliance) verplichtingen. Het tweede onderdeel heeft betrekking op de zachte kant van risicomanagement en geeft een goed inzicht in wat risicoperceptie oplevert. Naast uit het bovengenoemde onderzoek van Thom Leijendekker die ook aandacht heeft geschonken aan de zachte kant van risicomanagement, hebben een viertal vakspecialisten (Louis Koehorst, Lourens van der Linden, Chris Ravensbergen en Lizanne Vroom) praktijkonderzoek verricht. 2
Uitgangspunten Hoe zit het bewustzijn van risicomanagement tussen de oren? Risico s zijn subjectief, mensen zijn allemaal verschillend. Uit onderzoek blijkt dat de meeste mensen van nature vaak te optimistisch zijn en er soms geen risicoperceptie is, omdat risico s gewoonweg niet worden gesignaleerd. Ervaring leert dat veel ondernemers pas aan risicomanagement gaan doen als: - wet- en regelgeving dit verplicht; - kwaliteitseisen zijn vereist door bijvoorbeeld een keurmerkorganisatie; - er angst is voor imagoschade; - er een duidelijk voordeel te behalen is; - de ondernemer op zoek is naar handvatten om beter te kunnen ondernemen; - duidelijk is dat (E)RM een toegevoegde waarde heeft. Verdieping in de interne- en externe context van de klant is in de beginfase cruciaal! - Vraag is wat de goede manier is om risicomanagement tussen de oren te krijgen? Doen we dit via de risicokant, of via de voordeelkant? - Wat zijn de verwachtingen van de organisatie (klant)? - Vraag aan een ondernemer wanneer hij aan risicomanagement gaat doen. - Bij risicomanagement wordt gewerkt met oplossingen door diverse methodieken te hanteren. Stel de vraag wat we hiervan mogen verwachten. ERM is toepassing van Integraal Risicomanagement, door binnen een organisatie een overkoepelend risicomanagement proces vanuit een brede scoop te hanteren. Hierdoor krijgt een organisatie een compleet overzicht en inzicht van alle risico s (zowel verzekerbaar als onverzekerbaar) waarmee de organisatie kan worden geconfronteerd. Door toepassing van (een combinatie) risicomitigerende oplossingen binnen een organisatie, is het uitgangspunt dat de netto risico s die resteren, binnen de grenzen van risicobereidheid van de organisatie blijven. Bij ERM worden verbanden tussen verschillende risico s zichtbaar. 3
Formulering hoofdvraag en deelvragen Hoofdvraag Hoe ervaart een individu/organisatie haar risico s en daaruit voortvloeiend de voordelen van ERM? Deelvraag 1 a. Wat is ERM, welke voordelen biedt ERM en wat levert het op? b. Hoe worden in de praktijk, het nut en de voordelen van ERM door organisaties ervaren? Deelvraag 2 Gegeven de risicoperceptie in het algemeen en de drie archetypen * in het bijzonder: a. Op welke risico s is de focus primair gericht? (start vanuit individuele drijfveren*** en vertaal deze naar groepen en organisaties en maak vervolgens een verbinding naar ERM) b. Waar zitten de blinde vlekken en wat zijn hiervan de risico s? Deelvraag 3 a. Wat zijn de ideale benaderstijlen voor deze drie groepen/ dominanties** (als zij congruent zijn) om hen bewust te maken van risico s en ook het nut van ERM duidelijk te maken? b. Wat zijn de beïnvloedingsstappen die uitgevoerd kunnen worden om invloed op de benaderstijlen uit te oefenen? (Vraag jezelf af: Hoe kan ik mijzelf aanpassen zodat ik mijn zin krijg? ) Deelvraag 4 Stel nu dat er sprake is van discrepantie tussen wat een persoon of organisatie denkt te zijn en hoe een persoon of organisatie daadwerkelijk is :*** a: Welke risico s loop je door die discrepantie? (benaderstijlen werken niet, meer miscommunicatie, nieuwe risico s, etc.) b: Hoe pak je het aan? * Drie archetypen betreffen: Groen: Wij Betreft relationele risico s (menselijk gedrag) Rood : Doelstellingen Betreft waarden, normen en integriteit (zie vraag 4) Blauw: Hèt Betreft uitdagingen los te laten ** Let op dat één kleur niet te dominant is, zorg voor balans en confronteer betrokkenen hiermee (spiegel voorhouden en bewust maken van mogelijke gevolgen). Cultuur kan een rol spelen. *** Als een organisatie pretendeert groen te zijn (lees: visie, missie, strategie), is men dan ook daadwerkelijk groen, of is men op grond van de (operationele) handelswijze in de praktijk rood. 4
Conclusies en aanbevelingen Conclusies De conclusies zijn in de afzonderlijke onderzoekrapportages opgenomen. Aanbevelingen Graag doet de studiegroep de volgende aanbevelingen aan het bestuur van het GvRM: Aanbeveling voor een te verrichten vervolgonderzoek: Laat met behulp van de informatie uit dit rapport door middel van verder onderzoek, een Enterprise Risk Management model ontwikkelen dat toepasbaar is voor kleine organisaties. Uit de interviews is gebleken dat hieraan behoefte bestaat. Laat met behulp van de informatie uit dit rapport verder onderzoeken op welke manier het risicobewustzijn binnen organisaties kan worden vergroot. Risicobewustzijn speelt in de hedendaagse organisatiecultuur een grote rol. Ook vanuit wet- en regelgeving wordt hier steeds meer aandacht aan besteed. Verricht nader onderzoek naar strategieën om ERM op een juiste wijze binnen een organisatie te implementeren. Een succesvolle ERM-aanpak valt of staat met de mensen die de voordelen van ERM moeten onderkennen, er enthousiast van worden en de wil hebben om ERM echt toe te gaan passen. In het onderzoek is het van belang om specifieke aandacht te besteden aan de zogeheten zachte factoren van risicomanagement. Op deze wijze moet nog meer inzicht worden verkregen in de bijzondere en complexe geest van mensen, die een belangrijke rol speelt bij het meer risicobewust worden van mensen. Aandacht moet worden besteed aan extraversie van directieleden en ondernemers wanneer men meer risico s durft en wil nemen. Onderdeel van het onderzoek is of de risicotolerantie van de organisatie dit ook toelaat. Dit alles moet leiden tot meer aandacht voor ERM en uiteindelijk in succesvolle en veilige organisaties. Apeldoorn, 6 november 2016 Lourens van der Linden (trekker studiegroep) Chris Ravensbergen (duwer studiegroep) Louis Koehorst () Thom Leijendekker () Lizanne Vroom () 5