Havens, anders bekeken o 1 "Havens zijn heel belangrijk voor mensen. Het zijn plaatsen waar grote hoeveelheden goederen van de ene naar de andere plaats getransporteerd kunnen worden. Ze liggen langs rivieren, de kust of een inham van de zee. Veel steden ontstaan dan ook op een plaats waar een haven kan uitgebouwd worden. Soms zijn het kleine havens, maar wanneer de nood hoog is, bouwen mensen havens uit tot heel grote complexen. Ze krijgen een infrastructuur die zo snel mogelijk veel goederen kunnen laden en lossen van de schepen en verder transporteren over land en over zee. Laat ons eens kijken naar vier havens: Tell Tweini, Ostia, Brugge en Antwerpen." WAT IS VERZANDEN De stroming in de haven is sterk. Veel stenen en zandkorrels worden met de stroming meegesleurd. De stroming neemt af. Vele stenen en zandkorrels worden niet meer gedragen door de stroming en zakken naar de bodem. Door de jaren heen komen zo meer en meer stenen en zand terecht op de bodem. De bodem komt steeds hoger te liggen waardoor grote schepen de haven niet meer binnen kunnen. Veel havens zijn in het verleden ontstaan in de mondingen van rivieren of langs zeearmen. Op deze plaatsen is water voortdurend in beweging. Dat is zo of omdat het water via de rivier de zee instroomt, ofwel omdat de getijden van de zee, eb en vloed, het water doen bewegen. Het water heeft zo altijd een bepaalde snelheid, die niet steeds dezelfde is. Als het water zich snel beweegt door de monding van een rivier of een zeearm, dan sleurt het ook steentjes en zandkorrels mee. Gaat het water minder snel stromen, dan kan het deze steentjes en zandkorrels niet mee meesleuren en vallen ze op de bodem van de riviermonding of zeearm. Als dat veel gebeurt, vallen er steeds meer steentjes en zand op de bodem en komt deze bodem steeds hoger te liggen. Het water wordt daardoor minder diep. Dat noemen we verzanding. Door verzanding wordt de monding van een rivier en een zeearm dus minder diep. Schepen die diep in het water liggen, kunnen zo niet meer door die monding of zeearm varen. Havens worden daardoor onbereikbaar voor deze schepen.
o 2 1. Tell Tweini (Gibala) Deze stad had een haven in de oudheid aan de Oostkust van Middellandse Zee. In spijkerschriftteksten wordt vermeld dat boten bij de stad aanmeerden op handelsreizen. Recent onderzoek van de ondergrond tussen Tell Tweini en de kustlijn heeft aangetoond dat de stad inderdaad ooit een havenstad geweest is. Twee luchtfoto's die aantonen hoe de regio van Gibala er vandaag en mogelijk vroeger uitzag: Middellandse Zee Moderne Haven JEBLEH Tell Tweini Oude Haven Oude Haven Tell Tweini Vandaag liggen de archeologische resten van Tell Tweini (rood) op 1,7 km van de Middellandse Zee. Aan het oppervlak is niet te zien dat de stad ooit met een zeearm verbonden was met de zee. De enige haven in de buurt van Tell Tweini, is de haven van de moderne stad Jebleh. Geologen hebben de ondergrond tussen Tell Tweini en de kustlijn onderzocht. Ze ontdekten zo dat in een bepaalde zone (blauw) een zeebodem voorkwam. In die zone konden ze een zeearm tussen de zee en Tell Tweini reconstrueren. Boten konden zo tot bij Tell Tweini varen en voor anker gaan in de zeearm. GIBALA Situering in de tijd: bronstijd en ijzertijd Ligging: Gibala lag aan een zeearm (estuarium) die de stad, 1,7 km landinwaarts gelegen op met de zee verbond. De zeearm volgde de vallei van de rivier de Rumailiah. Voordeel van ligging: Boten kunnen 1,7 km landinwaarts varen via de zeearm. De boten kunnen aanleggen langs de oevers van de zeearm waar het veilig is tegen piraten en stormen. Nadelen van ligging: Een zeearm kan na een lange tijd verzanden, waardoor Gibala niet meer met de zee verbonden was via de zeearm, dat gebeurde rond 500 v.c. Oplossing: De stad Gibala werd verlaten en de inwoners verhuisden naar een betere locatie langs de kustlijn waar zich een nieuwe haven ontwikkelde. Wat werd er getransporteerd?: Tin, koper, textiel, aardewerk.
o 3 2. Ostia De haven van het antieke Rome was Ostia en lag aan de monding van de rivier de Tiber die door Rome stroomde. De kades waar de schepen konden aanmeren, lagen langs de Tiber. Rond het begin van onze jaartelling werd deze haven door het steeds groter wordende Rome te klein. Ook door het verzanden van de Tiber konden grotere schepen niet meer te Ostia aanmeren. Een nieuwe haven werd gebouwd ten noordwesten van Ostia en kreeg de naam Portus. Het was een groot complex waar zowel handels- als oorlogsschepen aanmeerden. Via een kanaaltje stond het in verbinding met de Tiber en zo met Rome. Rome Portus TIBER Ostia Middellandse Zee OSTIA Situering in de tijd: Romeinse tijd Ligging: Ostia ligt aan de monding van de rivier de Tiber. Via de Tiber konden kleine boten Rome bereiken. Voordeel van ligging: In de monding van de Tiber lagen de boten beschermd tegen stormen. De oevers van de Tiber konden gebruikt worden als plaats waar de boten konden op aanmeren. Nadelen van ligging: Tegen het begin van de jaartelling verzandde de monding van de Tiber, waardoor boten nog moeilijk de haven van Ostia konden bereiken. Oplossing: Omdat Rome een goed bereikbare haven nodig had, besliste men vanuit het niets een volledig nieuwe haven uit te bouwen aan de kust ten noorden van de monding van de Tiber. Die nieuwe haven heet Portus Wat werd er getransporteerd?: Wijn, glas, graan, textiel, aardewerk,...
o 4 3. Brugge De stad Brugge ligt op 12 km van de Noordzee en stond in de tweede helft van de middeleeuwen in verbinding met die zee via een zeearm. De naam van die zeearm was het Zwin. Het Zwin was een brede vaargeul die tot dicht bij de stad reikte en zo zeeschepen met hun grote ladingen dicht bij de handelaren van Brugge bracht. Om de goederen echt in de binnenstad binnen te brengen, werden ze op kleine bootjes geladen en vervoerd over de vele kleine kanaaltjes in de stad. Deze kanaaltjes heten de reien. Door deze vele kanaaltje werd Brugge in die tijd het "Venetië van het Noorden" genoemd. In de 15 de eeuw verzandde het Zwin en konden grote boten nog moeilijk Brugge bereiken. Grote boten vaarden nu steeds meer naar Antwerpen. De stad Brugge verloor zo in deze periode haar positie als één van de belangrijkste havens van Noordwest-Europa. In de tweede helft van de 20 ste eeuw kwam daar terug verandering in. Aan de kust, op 12 km van de stad Brugge, bouwde men te Zee-Brugge een grote nieuwe haven uit. Deze haven strekt zich vandaag tot 3 km ver in zee uit. De grootste vracht- en passagiersschepen ter wereld kunnen nu in deze nieuwe haven van Brugge aanmeren. Links: De situatie in de middeleeuwen, een zeearm die vanuit de Noordzee komt, dringt diep het land in tot bij de Damme. Verder is Brugge verbonden met deze zeearm via een kanaal. Boven: De situatie vandaag, Brugge is via een kanaal met Zeebrugge verbonden. Te Zeebrugge is een grote zeehaven uitgebouwd, waar oceaanreuzen kunnen aanmeren. De dokken van deze zeehaven liggen tot 3 km ver in de zee. Schepen hoeven niet door een sluis om aan te meren, ze kunnen onmiddellijk beginnen met laden of lossen. Brugge Situering in de tijd: middeleeuwen tot nu Ligging: Brugge ligt 12 km landinwaarts van de kust van de Noordzee in de Belgische provincie West-Vlaanderen. In het verleden was de stad via de zeearm het Zwin verbonden met de zee. Voordeel van ligging: Via de zeearm het Zwin, konden zeeschepen met hun lading tot bij Brugge varen. Het Zwin bood de schepen ook bescherming tijdens de gevaarlijke stormen op de Noordzee. Nadelen van ligging: Vanaf de 15 de eeuw verzandt het Zwin en is de haven van Brugge niet meer te bereiken voor zeeschepen. Oplossing: In de 2 de helft van de 20 ste eeuw bouwt men een grote nieuwe haven aan de kust te Zee-Brugge, die met een zeekanaal in verbinding staat met Brugge. Wat werd er getransporteerd?: Vroeger: Laken, kant, glas,... Nu: containers, gas, auto's,...
De moderne haven van Brugge - Zeebrugge o 5 Zeehaven ZEEBRUGGE Binnenhaven Kanaal Binnenhaven BRUGGE Links: Plan van de twee havens, Rechts: Luchtfoto van de twee havens.
4. Antwerpen o 6 De haven van Antwerpen ligt langs de rivier de Schelde op meer dan 60 km van de Noordzee. Sinds de late middeleeuwen is de haven van Antwerpen uitgegroeid tot één van grootste ter wereld. Via de brede monding van de Schelde kunnen grote zeeschepen meer dan 60 km landinwaarts tot aan de haven van Antwerpen varen, via de Westerschelde. Dat bezorgt Antwerpen een zeer gunstige positie. Anders zouden de zeer grote ladingen van zeeschepen allemaal op vrachtwagens of op treinen gezet moeten worden om ze zo diep landinwaarts te vervoeren. Dankzij de ligging van Antwerpen, zo diep landinwaarts, kan dat tot op vandaag allemaal met gigantische schepen. De vaargeul langs de Schelde heeft ook af te rekenen met verzanding. Maar vandaag kan men al het aangeslibde zand met grote baggerschepen weghalen, waardoor de haven van Antwerpen niet verzandt. Ten noorden van de stad Antwerpen werd in de voorbij 100 jaar een zeer complexe infrastructuur uitgebouwd van vele dokken, wegen, sluizen en spoorwegen waar elke dag tientallen reuze schepen aanmeren en tienduizenden mensen werken. NOORDZEE Monding Zeehaven van Zeebrugge WESTERSCHELDE Zeehaven van Antwerpen Zeehaven van Gent Antwerpen Situering in de tijd: Late middeleeuwen tot nu Ligging: Antwerpen ligt 60 km landinwaarts van de Noordzee langs de rivier de Schelde. Voordeel van ligging: Via de Westerschelde kunnen zeeschepen meer dan 60 km landinwaarts varen tot in de haven van Antwerpen. Goederen kunnen zo ver van de kust België binnengebracht worden, dat is veel goedkoper en eenvoudiger dan verkeer over de weg of via het spoor. Nadelen van ligging: Ook de Schelde verzandt geleidelijk waardoor zeeschepen de haven van Antwerpen niet meer zouden kunnen bereiken. Oplossing: Grote baggerschepen zuigen of scheppen het aangeslibde zand in de Westerschelde weg. Zo blijft de vaargeul in de Schelde diep genoeg om zeeschepen tot in de Antwerpse haven te laten varen. Wat werd er getransporteerd?: Nu: containers, aardolie, vloeibare massagoederen,...
De moderne haven van Antwerpen o 7
Speel het spel: Havens, anders bekeken o 8 Vaar doorheen de tijd van Tell Tweini (Gibala) over Ostia en Brugge naar de haven van Antwerpen. Elke stap geeft je inzicht in hoe havens functioneren en welke problemen er voorkomen. Kom je op een vakje (de gekleurde bollen) lees dan per kleur (=per haven) wat je te doen staat. Spelregels: Je kiest een pion waar een schip op staat en behoudt deze doorheen het volledige spel. Bij elke beurt mag je eenmaal gooien, tenzij er in het vakje waar je terecht komt iets anders vermeld staat. Als je een opdracht moet invullen, dan doe je dat voor iemand terug mag gooien. Je medespelers helpen bij het invullen van deze opdracht, je werkt in groep en in stilte. Komt iemand voor een tweede maal op een zelfde opdracht terecht, dan mag je deze negeren. Je gooit met een dobbelsteen die maar drie ogen heeft, je gooit tot er aan de bovenkant van de dobbelsteen ogen te zien zijn. (4, 5 en 6 zijn afgeplakt!!!) Om de opdrachten te beantwoorden kan je de fiches over de havens gebruiken, ook een atlas staat ter jullie beschikking.
o 9 Deel 1: Tell Tweini - Gibala (Groen) Je bevindt je in de brons en ijzertijd, een periode waarin de bewoners van de kusten van de Middellandse Zee in kleine zeilboten van havenstad tot havenstad varen. In elke haven kopen en verkopen ze goederen en proberen zo rijk te worden. 1 2 Er woedt een hevige storm in dit deel van de Middellandse Zee. Uw schip ligt gelukkig nog aangemeerd in de haven van Gibala. De zeearm langs de rivier de Rumailiah beschermt uw schip tegen deze storm. Hierdoor leid je geen schade, je kan onmiddellijk vertrekken, ga twee vakjes vooruit. 3 4 Uw boot werd te Cyprus volgeladen met allerhande verschillende goederen, zoals textiel, aardewerk, koper en graan. Deze producten zal je later tegen winst kunnen verkopen in andere havens. Je vaart verder en vult Opdracht 1 in, einde beurt. 5 6 Je vaart langs de eilanden van de Griekse Wereld en kan er veel mooi versierde kruiken, bekers en kommen uit aardewerk aankopen. Je weet dat deze veel geld zullen opbrengen in de haven van Gibala. Je vaart terug en hebt daarna geluk met de wind. In geen tijd ben je terug in waar je vandaan komt (dat is vakje 5), einde beurt. Deel 2: Ostia (Rood) In Gibala treedt er verzanding op waardoor het voor schepen steeds moeilijker te bereiken is. Je steekt met je schip vast op een zandbank en verliest daardoor veel tijd. Sla een beurt over. Je hebt in Cuprus een grote lading koper kunnen kopen en beslist terug te varen naar Gibala (Tell Tweini) waar je het met een stevige winst kan verkopen. Dat wil wel zeggen dat je terug naar start moet, einde beurt. Je thuishaven Gibala is helemaal verzand en kan niet meer door schepen bereikt worden. De stad wordt verlaten ten voordele van een betere locatie aan de kust met een natuurlijke haven die rechtstreeks toegang geeft tot de zee. De toekomst voor de handel met deze nieuwe stad Gabala (het latere Jebleh) is verzekerd, je vaart onmiddellijk 3 vakjes vooruit. Je bevindt je in de tijd van de Romeinen, een periode waarin de volledige Middellandse Zee in handen is van de stad Rome. Overal zijn er havens waartussen een drukke handel bestaat. Rome is een zeer grote stad, om deze van goederen en voedsel te voorzien heeft het haar haven, Ostia. 1 2 Je bent op weg naar Ostia, de haven van Rome. Je weet dat men in Rome altijd grote paleizen en tempels aan het bouwen is en dat ze daarvoor veel marmer nodig hebben. Op het kleine Griekse eiland Paros koop je marmer, het laden van dat marmer kost je wel veel tijd, einde beurt. 3 4 Je vaart met een groot schip, door de verzanding van de haven van Ostia kan je de haven niet meer binnen. Alles moet op kleine bootjes overgeladen worden. Je verliest hierdoor veel tijd, sla een beurt over. Vul intussen Opdracht 2 in, einde beurt 5 6 Je bent opgetogen, na vele jaren bouwen is de nieuwe haven van Ostia, eindelijk af. Deze haven is zeer ruim en grote schepen kunnen er aanleggen in speciaal uitgegraven dokken, laden en lossen gaat nu snel. Je kan nu sneller doorvaren naar andere havens, vaar door naar vakje 6. Er woedt een stevige storm op dit deel van de Middellandse Zee. Je vaart de monding van de Tiber op en legt aan in de haven van Ostia. Je schip ligt niet meer in open water en is zo beschermd tegen de hoge golven en de wind. Je schip heeft geen schade, vaar onmiddellijk twee vakjes vooruit, einde beurt. Je passeert de kusten van Afrika en legt aan in de haven van Carthago. Je kan er goedkoop ivoor aankopen en beslist ermee terug te varen naar Ostia. In Rome is ivoor namelijk heel veel waard. Vaar één stap terug, naar vakje 3. Je nadert de 'Zuilen van Hercules', dat is de zeestraat tussen de Middellandse Zee en de Atlantische oceaan. Veel van je matrozen zijn nog nooit verder dan deze zeestraat gevaren en zijn bang. Als kapitein moet je hen overtuigen om verder te varen. Vul Opdracht 3 in, einde beurt.
o 10 Deel 3: Brugge (Blauw) We varen van de middeleeuwen naar het heden. Doorheen deze tijd wordt transport over water een mondiale onderneming. Havens als Brugge, Antwerpen en Amsterdam ontvangen schepen die van over de ganse wereld komen. Reders (eigenaars van één of vele schepen) verdienen er veel geld mee. 1 2 Je vaart de Atlantische oceaan op, een veel gevaarlijkere zee dan de Middellandse Zee, gelukkig is je boot een Kogge. Een klein maar stevig schip dat de woelige zee aankan. Vul Opdracht 4 in, einde beurt. 3 4 De haven van Brugge ligt goed beschermd landinwaarts. Piraten durven je daar niet aan te vallen, het is een veilige haven. Gooi nog een keer 5 6 De zeearm het Zwin is verzand, Brugge verliest haar verbinding met de zee. Je moet varen naar andere havens die wel nog te bereiken zijn en verliest daardoor veel tijd. Vul Opdracht 5 in, einde beurt. Deel 4: Antwerpen (Geel) Brugge heeft één nadeel, de vaargeul van het Zwin loopt niet tot aan de stad zelf, maar enkel tot aan Damme. Om alles in Brugge te krijgen moet het overgeladen worden in kleinere bootjes en via een kanaal verscheept worden. Sla een beurt over. Ambachtslui te Brugge zijn gespecialiseerd in het maken van het Vlaams laken. Je vaart naar Engeland waar je wol aankoopt en brengt het dan naar Brugge, één vakje vooruit. In het begin van de 20ste eeuw wordt Brugge terug een goed bereikbare haven. Aan de kust te Zeebrugge bouwt men een nieuwe haven en een breed kanaal verbindt Brugge met deze zeehaven. De toekomst ziet er goed uit, einde beurt. Oceaanreuzen zijn de schepen van vandaag. Ze doen alleen de grootste havens aan en vervoeren gigantische hoeveelheden goederen. Samen met Rotterdam is Antwerpen één van de grootste havens ter wereld. Hun havencomplexen hebben de meest moderne infrastructuur. 1 2 De haven van Antwerpen ligt heel diep landinwaarts. Grote hoeveelheden goederen kunnen zo eenvoudig tot ver in het binnenland van België getransporteerd worden, ga een vakje vooruit. 3 4 Je vaart met je oceaanreus naar de haven van Tokio om er duizenden containers op te laden, dat duurt wel even. In sommige containers zitten ook dure luxe auto's uit Japan. Ga één stap terug. 5 6 Je schip vaart doorheen een sluis en brengt je zo naar enkele dokken die in verbinding staan met het Albertkanaal dat Antwerpen verbindt met de rivier de Maas. Je vracht wordt overgeladen op verschillende kleinere schepen voor de binnenvaart, einde beurt. Jouw oceaanreus moet 4500 containers ontschepen in de haven van Antwerpen. De containers worden allemaal op treinen gezet om ze te vervoeren naar verschillende plaatsen in Europa. Vul tijdens het ontladen Opdracht 6 in, einde beurt. Om via de Westerschelde naar de haven van Antwerpen te varen moet je langs verschillende zandbanken varen, een loods helpt je daarbij, maar niet vandaag. De loodsen staken. Je verliest een beurt. De haven van Antwerpen heeft net een nieuw dok geopend, het Deurganckdok. Je moet niet meer door een sluis varen om je vracht te ontladen, dat kan nu zeer snel gebeuren. Daardoor win je veel tijd, dezelfde dag vertrek je alweer naar een andere haven. Je mag nog eens gooien.
Opdrachten o 11 Opdracht 1 Er is veel verkeer tussen de havens van Cyprus en de haven van Gibala. Vooral aardewerk en textiel wordt verhandeld. Zoek in een atlas op waar Cyprus ligt en noteer de namen van enkele moderne steden die daar liggen: Opdracht 2 Wat is de naam van de volledig nieuwe haven die in de buurt van Ostia gebouwd werd: In deze nieuwe haven werd een groot dok gegraven, het heeft een speciale vorm, hoeveel hoeken telt het dok: Welke drank werd er in de haven Ostia veel verhandeld: Opdracht 3 Zoek in een atlas op wat de moderne naam is van de verbinding tussen de Middellandse Zee en de Atlantische Oceaan: Welke landen liggen aan beide kanten van deze verbinden: In het Noorden In het Zuiden Opdracht 4 Met welke problemen hadden de havens van Gibala, Ostia en Brugge in het verleden te maken. Hoe heet dat fenomeen: Wat is het gevolg voor havens van dit fenomeen: Opdracht 5 De omgeving van de stad Brugge is sinds de middeleeuwen sterk veranderd. Vroeger was de haven van Brugge te bereiken vanuit welke windrichting: Vandaag is de haven van Brugge te bereiken vanuit het welke windrichting: Opdracht 6 Zoek in je atlas het Albertkanaal op. Het werd door mensen gegraven tussen de rivieren de Schelde en de Maas. Noteer vier Vlaamse steden die langs het kanaal liggen. (steden geen dorpen!)
o 12 Extra Opdracht Met de havens van Zeebrugge en Antwerpen zijn we aangekomen in de moderne wereld. Beide havens zijn een zeer goed voorbeeld van hoe havens eruit zien. Beschrijf hieronder de infrastructuur dat moderne havens hebben. Gebruik hiervoor de foto's.