WEG IS Nieuwe Media in h e t Ba s i s O n d e rwi j s Onderzoek naar nieuwe didactiek doormiddel van nieuwe media en ICT in het primair onderwijs. OMA DE KWIJT Geschreven door: Frank Douwes DMD EMMA 2008-2009 Faculteit Kunst Media en Technologie Hogeschool voor de Kunsten Utrecht Begeleidend docente: Bibi Straatman
Summary This supportive narrative focuses on the application of new (interactive) media and IT in primary education. It has been written mainly for people involved in education and media, such as teachers and parents of children who are in primary school. but also developers of digital learning tools and packages. The results of this supportive narrative have been carried through into the first prototype of Oma is de weg kwijt (Grandma has lost her way), an interactive history teaching package for primary education using multi-touch technologies. which aims to connect the child s personal family history with the history of the Netherlands. Children are growing up in a world where new media is always available, the age at which they first come into contact with IT keeps lowering. this brings changes to the way children use and interpret data and information. To them knowledge is no longer insight obtained by reading a book or following a central lesson, but a self constructed vision combined from a large amount of personal information sources. The active role a child has outside of school regarding the interpretation and use of information and media does not mach the role given to him as a student in primary school. Here a problem arises, a problem that seems difficult to solve for primary education. Most primary schools have switched to new learning methods such as active and cooperative learning. They realise the importance of the role digital media could have in education and therefor have developed an IT and media vision, Primary schools invest a lot time and money in digital educational tools, the teacher now uses a digital blackboard and the students practise their math exercises using a PC, but the lessons are still largely the same, and the added value new media could have (the social and communicate aspects of the medium, not its presentational value) aren t optimally used within primary education today. New media and IT require new teaching methods which include different roles for both students and teachers, a switch from transfering knowledge to that of a supporting guide within a more personal course that allows for the development of the students personal interests and talents. Within these new learning methods much is expected of IT and new media as a teaching tool, but these expectations will only come true when educational tools are developed around the added values and possibilities that new media has to offer. For this supportive narrative I ve held two short interviews with primary school teachers on use of new media and IT in the classroom. I ve used a large selection of research reports and articles to get a good insight into the use and the current problems involving new media and IT in education, and a selection of literature on new media usage by the youth. It clearly shows a difference between the expected result and the practical implementation by the teachers in the classroom. This is where media makers could play an important role, using the possibilities of new media to link school subjects to the imagination and life of children today, giving them an active role to raise the level of involvement and allowing for personalisation of their education. 2
By analysing and defining several forms of digital educational tools and their current usage within the classroom, I came to the conclusion that the current implementations of digital educational tools are mostly fragmentary and incidental and generally used as an added component to an existing lesson where the social and cooperative aspect of IT is rarely used. Only within digital learning environments the social aspect through digital interactive media plays a sufficient role. The outcome of this thesis is a set of criteria for an applicable digital teaching package, which we have aimed to implement into our own project Oma is de weg kwijt. 3
VOORWOORD Voor u ligt het supportive narrative dat ik als onderdeel van mijn afstudeerproject Oma is de weg kwijt geschreven heb in opdracht van de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht (HKU). Een onderzoek naar de toepassingen van nieuwe (interactieve) media en ICT in het basisonderwijs. Dit onderzoek heeft plaats gevonden in de periode van februari tot augustus 2009. Mijn persoonlijke motivatie voor het schrijven over onderwerp komt voort uit mijn ervaringen die ik heb opgedaan in Afrika tijdens de Virus Free Generation Hip-Hop Tour, waarbij jongeren gestimuleerd werden over HIV-Aids problematiek na te denken, en samen doormiddel van creatieve workshops hun mening te uiten. Een onderliggend doel was om jongeren uit verschillende culturen contacten te laten leggen. Wat mij het meest opviel tijdens de tour was de honger naar informatie communicatie en kennis onder jongeren, Daardoor was voor mij van belang dat mijn afstudeer project zou inspelen op een sociaal maatschappelijke kwestie waarbij ik een sterke voorkeur had voor een project omtrent educatie van de jeugd. Het stuk is vooral geschreven voor mensen betrokken bij media en/of educatie bijvoorbeeld schoolbesturen, ICT-coördinatoren, leerkrachten en ouders van kinderen in het basisonderwijs. maar ook producten van (educatieve) media producten. De resultaten van dit onderzoek zijn in de afgelopen maanden doorgevoerd in het eerste prototype van Oma is de weg kwijt, een interactief geschiedenis lespakket voor het basisonderwijs gebruikmakende van multitouch technologieën. met dank aan: Anke Klein Zieverink, Kim Deuning, Bibi Straatman, Jaap Gerretsen, Emile Bijk, Willem-Jan Renger, Tessa van Zadelhof en Jaap Marsman. 5
INHOUDSOPGAVE INLEIDING 8 OMA IS DE WEG kwijt 10 MEDIA GEBRUIK ONDER KINDEREN 11 HET NIEUWE LEREN 13 ICT GEBRUIK OP DE BASISSCHOOL 16 Digitale Leermiddelen analyse 20 RICHTLIJNEN 29 Conclusie 30 Bibliografie 31 7
INLEIDING Kinderen groeien op in een wereld waar nieuwe media overal en altijd beschikbaar is. De leeftijd waarop kinderen in aanraking komen met media wordt steeds lager. Door de beschikbaarheid van multifunctionele communicatiemiddelen en de constante toegankelijkheid tot een grote hoeveelheid media is de manier waarop kinderen met gegevens en informatie omgaan ook aan het veranderen. Kennis is niet langer informatie en inzicht verkregen door het lezen van een boek of het passief volgen van een centrale les, maar een zelf geconstrueerde visie uit vele verschillende persoonlijke informatie bronnen waarin het kind een centrale en actieve rol inneemt. Dit is een verandering die moeilijk te overbruggen blijkt te zijn voor het huidige basisonderwijs. Ondanks de vele nieuwe lesmethodes is het basisonderwijs in essentie altijd hetzelfde gebleven, leerlingen voeren een vooraf opgesteld programma uit wat weinig eigen inbreng toestaat, alle leerlingen volgen hetzelfde traject en hierdoor wordt de persoonlijke interesse en belevingswereld van het kind niet betrokken op de lesstof. De actieve en centrale rol die de kinderen buiten school innemen met betrekking tot het vergaren van informatie is niet gelijk aan de rol die ze op school als leerling aangemeten krijgen, en hier ontstaat een probleem, hetgeen wat de leerlingen moeten leren heeft vaak weinig betrekking op hun eigen interesses, fantasie en omgeving en hierdoor ontbreekt er vaak context, betekenis en betrokkenheid, hierdoor verliezen ze interesse en het rendement is laag. Steeds meer basisscholen ontwikkelen een media en ICT visie, ze zien het belang van digitale media binnen het onderwijs in, en investeren veel geld in digitale leermiddelen. De docent geeft nu een centrale les voor een digitaal schoolbord en de kinderen maken hun rekensommen op de computer, maar de lessen zijn nog altijd groot en deels hetzelfde. en de meerwaarde die ICT en nieuwe media zouden kunnen bieden worden nog niet optimaal ingezet. Nieuwe media en ICT vereist ook nieuwe didactiek. Voor dit onderzoek heb ik een tweetal interviews gehouden met twee docenten uit het basisonderwijs. Daarnaast heb ik, om een goed inzicht te krijgen in de actuele problematiek rondom nieuwe media en ICT in het onderwijs, vele onderzoeksrapporten over de inzet van ICT in het basisonderwijs en literatuur op het gebied van media en jeugd gelezen. Hieruit kwam naar voren dat er is een kloof ontstaan tussen het beoogde resultaat van digitale leermiddelen zouden moeten hebben en de praktische implementatie van de docent in de les. Binnen het nieuwe leren wordt veel verwacht van ICT en nieuwe media, maar deze verwachtingen zullen pas plaatsvinden wanneer er leermiddelen ontwikkeld worden die hier optimaal gebruik van maken van de mogelijkheden die interactieve media te 8
bieden heeft. Hier ontstaat een duidelijke rol voor media makers. Door het analyseren van verschillende vormen van digitale leermiddelen kwam ik erachter dat de huidige implementaties van digitale leermiddelen vooral fragmentarisch en incidenteel en meestal een toegevoegd onderdeel aan een bestaande les waarbij het sociale en coöperatieve aspect waarvoor interactieve media uitermate geschikt is vaak wegvalt. Om een toepasbaar digitaal lespakket te ontwikkelen is het van belang om goede randvoorwaarden op te stellen waaraan een pakket moet voldoen om eenvoudig toepasbaar te zijn voor de docent, aansluit bij de belevingswereld van de leerling, en toepasbaar is binnen de huidige lesstof zodat de meerwaarde die nieuwe media heeft ook tot zijn recht komt binnen het klaslokaal. Voor het afstudeerproject Oma is de weg kwijt is het dan ook van essentieel belang voor om om onderzoek te doen naar de basiscriteria waaraan een goed digitaal lespakket dient te voldoen, om op een in het basisonderwijs op de beoogde manier te kunnen worden ingezet. OnderzoeksvraGEN In hoeverre komt de media visie van scholen in de praktijk tot zijn recht? Waaraan moeten ICT toepassingen voldoen om succesvol te kunnen worden ingezet in het basisonderwijs? en wat zijn belangrijke kenmerken van digitale leermiddelen? 9
Oma is de Weg kwijt Oma is de weg kwijt is een interactief geschiedenis lespakket voor leerlingen uit groep 7/8 ontwikkeld door Anke Klein Zievering, Kim Deuning en Frank Douwes. Het project integreert een multi-touch tafel op unieke wijze in het geschiedenis onderwijs op de basisschool en is er op gericht leerlingen actief te laten deelnemen aan de geschiedenisles. De leerlingen worden aangezet tot actief samenwerken en onderzoeken. De leerlingen worden meegenomen in een archeologisch avontuur. Een vrouw is op een afgelegen plek in het bos gevonden en is haar geheugen kwijt, door te graven door verschillende grondlagen en gevonden voorwerpen te onderzoeken leren de kinderen meer over de Nederlandse geschiedenis vanaf de jaren 40 tot nu en leggen ze een verband tussen hun persoonlijke (familie) geschiedenis en de Nederlandse geschiedenis. De leerlingen moeten in kleine groepjes de vrouw helpen, ze leren samen problemen op te lossen, het presenteren van hun bevindingen en het beargumenteren van de gemaakte keuzes. Dit alles met als doel het geheugen van de vrouw te reconstrueren en het mysterie rondom de plek in het bos op te lossen. Naast de actieve les in de klas moeten de leerlingen thuis, samen met hun (groot)ouders kleine opdrachten uitvoeren gericht op het verhogen van de betrokkenheid van de ouders bij de opleiding van het kind, en het delen van familie geschiedenis waardoor het kind zich zekerder voelt over zijn eigen identiteit. Leerlingen hebben de mogelijkheid elementen aan het systeem toe te voegen, deze eigen bijdrage betrekt het kind niet alleen bij het verhaal maar creëert ook een dynamische collectie waaruit onderzoeksresultaten met betrekking tot interesses van het kind voor eventuele vervolglessen kunnen worden geëxtraheerd. Door het koppelen van de wereld van het kind en de les, gecombineerd met de mogelijkheden van nieuwe media worden kinderen persoonlijk betrokken bij de les met als doel het verhogen van motivatie en interesse wat uiteindelijk lijdt tot een beter leerrendement. 10
Media gebruik onder ki ndere n De leeftijd waarop kinderen in aanraking komen met ICT en media wordt steeds lager, Nederlandse kinderen krijgen gemiddeld op hun achtste een mobiele telefoon (Dhaliwalbrown consultancy 2006) en meer dan 95% van de leerlingen op de basisschool heeft thuis toegang tot een computer, vaak met internet verbinding. (trends in ICT op de basisschool) Internet vaardigheden worden dan ook vaak thuis opgedaan. Kinderen geven aan dat ze het internet zien als een van de belangrijkste informatie- en communicatiebronnen, ze hebben de indruk dat ze doormiddel van ICT eenvoudiger informatie kunnen vinden en verwerken. (kennisweb). Kinderen leren thuis met de computer werken, ze doen dit vooral door zelf te experimenteren en digitale vaardigheden worden vaak spelenderwijs verworven (Hartley, 2007). De huidige generatie kinderen is de eerste generatie op aan die van jongs af aan met nieuwe media is opgegroeid, vrijwel alle kinderen in de bovenbouw beschikken over internet, e-mail en een mobiele telefoon, ze zien het internet als een persoonlijke communicatie middel waarvan zij gebruik maken om met elkaar in contact te staan tevens dient het als middel ter zelfexpressie. (Generatie Einstein, 2007) Jongens maken meer gebruik van de computer en spelen meer spelletjes, meisjes zijn positiever over het gebruik van de computer voor onderwijs en communicatieve doeleinden. Uit onderzoek blijkt echter ook dat dit verschil in gebruik in de loop der jaren sterk is afgenomen. Altijd e n Overal Kinderen groeien op in een wereld waar ICT en media overal en altijd beschikbaar is, door de constante toegankelijkheid tot een grote hoeveelheid media, Dit betekent dat de aandacht, concentratie, nieuwsgierigheid en de behoefte aan prikkels mee ontwikkeld zijn met de digitale wereld waarin kinderen leven (Digitaal onderwijs is anders, 2005). Ook is de manier waarop kinderen met gegevens en informatie omgaan verandert. Kennis is niet langer informatie en inzicht verkregen door het lezen van een boek, maar een zelf geconstrueerde visie uit vele verschillende persoonlijke informatie bronnen waarin het kind een centrale en actieve rol inneemt. Kinderen zijn in staat gegevens te structureren, beoordelen en reconstrueren om informatie te vergaren, vaak in samenwerkingsverband. Ze begrijpen de waarde van beeldtaal en zijn in staat via vele kanalen tegelijkertijd informatie tot zich te nemen. (Convergence Culture 2006) Je geeft nooit simpelweg iets door, je selecteert en vertaalt, je moet de boodschappen eerst decoderen voordat de informatie waarde krijgt, media taal moet eerst worden omgezet tot iets dat persoonlijk te hanteren is. pas dan kan betekenis ontstaan. - Stuart Hall 11
Doordat de ICT vaardigheden vooral buiten school worden opgedaan heeft de thuissituatie van het kind een sterke invloed, zo komen kinderen waarvan de ouders een hoog inkomen hebben over het algemeen op jongere leeftijd in aanraking met ICT en krijgen kinderen van hoog opgeleide ouders betere ondersteuning tijdens het gebruik (trends in ICT op de basisschool), deze sociale invloed heeft vooral een ondersteunend karakter. Thuissituatie Thuis leven kinderen in een overleg cultuur, ouders leggen kinderen niet langer allerlei regels op maar proberen samen met hun kinderen te overleggen, hierdoor nemen ouders zelf weinig beslissingen en kinderen hebben vaak een grote invloed binnen het huishouden wanneer het gaat om aanschaf van nieuwe ICT. Ouders zien hun kinderen als expert op het gebied van nieuwe technologie en raadplegen dan ook vaak eerst de kinderen voordat ze een aankoop doen. belangrijk dat er een goede afstemming bestaat tussen het gebruik ervan op school en daarbuiten, om de intergratie van ICT toepassingen goed te laten verlopen. Ontwikkelingen op school lopen vaak achter op ontwikkelingen thuis en leerlingen zijn hierdoor vaak vaardiger in het gebruik van de PC dan hun docent. Dit is een verandering die moeilijk te overbruggen blijkt te zijn voor het basisonderwijs. Door de enorme concurrentie van nieuwe media waarvan kinderen dagelijks gebruik maken, en de rol die kinderen binnen het gezin spelen, wordt het steeds moeilijker voor de docent om als kennis autoriteit gezien te worden en hierdoor hebben scholen steeds meer te maken met motivatie en concentratie problemen van leerlingen. Het wordt steeds moeilijker leerlingen te boeien in de klas en orde problemen worden hierdoor steeds groter. In het gemiddelde gezin is tijd een schaars goed geworden, beide ouders werken vaak en hierdoor is er steeds minder tijd voor communicatie met de kinderen, laat staan tijd om een actieve rol in te nemen in de scholing van hun kind, dat is een rol die bij de school ligt volgens ouders (Generatie Einstein 2007). Afstemming Doordat kinderen thuis veel gebruik maken van nieuwe media is het van 12
Het nieuwe leren De afgelopen jaren is er veel veranderd in het onderwijs en veel van deze onderwijsvernieuwingen worden onder het kopje het nieuwe leren samen gebracht. Het nieuwe leren is een verzamelnaam voor een stroming lesmethodes waarbij in plaats van klassikaal aanbod-gestuurd onderwijs de rollen worden omgedraaid. Leerlingen krijgen een actieve rol binnen de les, ze worden geconfronteerd met een probleem, en geprikkeld om dit probleem op te lossen door het toepassen van kennis en doormiddel van samenwerken met anderen. Traditioneel onderwijs gaat uit van het objectivisme waarbij het aanbod van informatie centraal staat, het nieuwe leren daarentegen sluit aan bij het sociaal constructivisme waarin subjectiviteit centraal staat. Een leerling gaat doormiddel van het nieuwe leren opzoek naar ze goed in is, en heeft invloed op het eigen leerproces, waarbij de passie en persoonlijke behoefte van de leerling een belangrijke rol innemen. (natuurlijkleren.nl) Sociaal constructivisme Het sociaal constructivisme gaat ervan uit dat mensen zelf betekenis verlenen aan hun omgeving en dat sociale processen hierbij een belangrijke rol spelen. Kennis wordt door ieder mens op een eigen wijze geconstrueerd, waarbij men sterk wordt beïnvloed door de reacties en opvattingen in de sociale omgeving. Het sociaal constructivisme stelt dat bij leren niet het ontvangen van informatie, maar het verwerken van informatie het centrale proces is. Als het gaat om de knoppen, het bedienen van de computer, dan is 99% van de basisschool leerlingen handiger dan hun leerkracht. Ze hebben veel minder mentale drempels en zoeken van alles zelf uit. Het gaat erom dat kinderen die informatie leren te verwerken, in een werkstuk bijvoorbeeld en dat is nog best lastig. - Peter Smets, docent ICT (PABO). Aan de kern van het nieuwe leren staan een aantal basisprincipes: 1. Onderwijs moet leiden tot inzicht en begrip - iets van buiten leren is zinloos, de aangeleerde kennis dient toepasbaar te zijn, het gaat erom wat je ermee kan. 2. Nieuwsgierigheid en een drang tot exploreren zijn de beste drijfveren om te leren - als je de behoefte hebt om iets te weten te komen leer je meer. Het nieuwe leren is veelal probleem of project gestuurd en vaak vak overschrijdend. Onderwijs moet dan vooral werken met authentieke, betekenisvolle opdrachten, Een middel om de opdrachten betekenisvol te laten zijn voor leerlingen, en de betrokkenheid en motivatie van leerlingen te bevorderen. 3. Zelfregulatie motiveert degene die leert - leerlingen bepalen hun eigen leerstrategie en hun studietempo en -voort- 13
gang. bijvoorbeeld door het zelf invullen van de weektaak door leerlingen. 4. Samenwerking stimuleert tot leren - Leerlingen leren van elkaar door samen over de stof te praten, het samen opdoen van ervaringen en het delen hiervan (meervoudige intelligentie). Coöperatief leren Een vorm van het nieuwe leren dat veel aandacht krijgt is het coöperatief leren (ook wel samenwerkend leren genoemd). Een vorm waarbij het delen van kennis centraal staat. Het coöperatieve leren bestaat uit 5 basiskenmerken: 1. positieve wederzijdse afhankelijkheid - leerlingen weten dat ze afhankelijk van elkaar zijn en dat ze elkaar nodig hebben om de taak met succes uit te voeren. door het formuleren van gemeenschappelijke doelen, door een verdeling van de materialen of hulpmiddelen, door het geven van beloningen, door het specificeren van bepaalde rollen, door het werken aan een eigen identiteit. zo dicht bij elkaar te zitten dat ze gemakkelijk de benodigde materialen kunnen delen, met elkaar kunnen overleggen en gedachten kunnen uitwisselen. 4. sociale vaardigheden - Voor het werken in kleine groepen zijn samenwerkingsvaardigheden nodig: sociale en communicatieve vaardigheden. 5. evaluatie van het groepsproces - Voortdurende reflectie op het leerproces en het groepsgebeuren leidt er toe dat dit leerproces en groepsgebeuren steeds beter gaan verlopen. Uit onderzoek blijkt dat coöperatief leren niet alleen tot betere leerprestaties leidt (mits de bovenstaande kenmerken worden toegepast) maar dat het ook een positieve invloed heeft op het zelfvertrouwen en de sociale vaardigheden van leerlingen. Dit succes wordt toegewezen aan de directe interacties tussen leerlingen onderling en het beredeneren en geven van uitleg aan anderen. 2. individuele verantwoordelijkheid - Het doel van de samenwerking is dat ieder lid van de groep er beter van wordt. Tijdens de samenwerking leren de leerlingen in de werkgroep nieuwe vaardigheden, inzichten of strategieën, die ze vervolgens zelfstandig dienen toe te passen om te laten zien dat ze de leerstof machtig zijn. 3. directe interactie - De leerlingen dienen 14
Rollen Bij het vernieuwen van het onderwijs worden voortdurend nieuwe eisen gesteld aan de kennis een vaardigheden van alle betrokkenen in de scholen, duidelijk is dat de rol van de docent van essentieel belang is. Binnen het nieuwe leren neemt de docent steeds meer de rol op zich van begeleider en coach in de plaats van een vakinhoudelijk expert en kennis autoriteit. Een docent moet veel vaardigheden hebben op didactisch vlak, maar hoeft minder feitelijke kennis te bezitten door de beschikbaarheid van digitale hulpmiddelen en ICT in de klas. Dit betekent dat de docent de taken zorgvuldig moet structureren en dat het doel en het eindproduct voor de leerlingen duidelijk moeten zijn. Leerlingen krijgen meer controle over hun eigen proces, ze beslissen zelf wanneer ze bepaalde taken doen, en hebben de mogelijkheid nieuwe media te gebruiken om hun opdracht uit te voeren. Hierdoor ontstaan er mogelijkheden voor leerlingen om hun persoonlijke passie en identiteit te ontwikkelen als onderdeel van het leerproces. ICT Het gebruik van Informatie en Communicatie Technologie (ICT) wordt ook vaak genoemd als kenmerk van het Nieuwe Leren, dit is echter afhankelijk van de manier waarop deze ingezet wordt. De computer wordt nog te vaak gebruikt om informatie te zoeken en te presenteren, zonder dat het communicatieve, coöperatieve en sociale element dat ICT en nieuwe interactieve media toe zou kunnen voegen aan de les. In het basisonderwijs maakt 83% van de leerlingen, variërend van heel vaak tot beginnend, gebruik van de computer tijdens de les. (Kennisnet ICT op School - December 2007) Wanneer scholen ICT gebruiken om kinderen elkaar vragen te laten stellen en uitleg te laten geven maakt ICT onderdeel uit van het Nieuwe Leren. - Henny van der Meijden Kritiek het nieuwe leren staat vaak onder kritiek van verschillende kanten, ouders, leerlingen, docenten en critici vinden dat het nieuwe leren niet voor iedereen toepasbaar is, veel vooral jonge leerlingen hebben het inzicht nog niet om hun eigen keuzes te kunnen maken, ze worden aan hun lot over gelaten en soms zelfs verwaarloosd. Ook is er veel kritiek op het feit dat de vakinhoud minder centraal is komen te staan, waarmee bedoeld wordt dat feiten kennis steeds vaker plaats maakt voor levende kennis, kennis moet toepasbaar zijn, verder is er kritiek over de inzet van ICT wat teveel zou afleiden van de beoogde les. 15
ICT gebruik op de basissc hool Het basisonderwijs heeft de afgelopen tien jaar veel geïnvesteerd in ICT toepassingen en digitale leermiddelen, ze begrijpt het belang van digitale vaardigheden en om kinderen voor te bereiden op de kennismaatschappij waarvan ze deel uit gaan maken en educatie over en doormiddel van interactieve media en ICT speelt hierin een belangrijke rol. Een kind heeft kennis, sociale- en informatievaardigheden nodig om succesvol te kunnen zijn in onze kennismaatschappij. Dit is niet alleen de visie van de school maar ook het algemene beeld dat de arbeidsmarkt schetst. Voor deze vaardigheden wordt de basis gelegd in het primair onderwijs, waar ICT in de klas de laatste jaren een enorme opmars heeft gemaakt. Geschiedenis In de begin jaren van ICT in het onderwijs diende docenten een rijbewijs te halen met betrekking tot de de basiskennis en vaardigheden met ICT maar tegenwoordig kan vrijwel iedere docent overweg met computers en is in staat applicaties en internet in de lessen te gebruiken (4 in balans 2008). De digitalisering van informatie verandert ook het onderwijsproces, om dit mogelijk te maken kregen Nederlandse scholen toegang tot een eigen internet genaamd het Kennisnet, waar het mogelijk is voor docenten om ervaringen en kennis te delen. Ge bruik Alle basis scholen zijn in het bezit van computers en digitale schoolborden waarop interactieve media gebruikt kan worden. Naast het toepassen van ICT tijdens het besturingsproces (bijvoorbeeld administratieve en management activiteiten) speelt het vooral tijdens de les een belangrijke rol. De computer wordt voor steeds meer kernvakken ingezet en internet toepassingen zijn in opkomst (IVA / ITS, 2005) en de opkomst van het digitale schoolbord maakt het mogelijk voor docenten om digitale leermiddelen ook voor de klas in te zetten. Het onderwijs heeft als belangrijke taak deze vaardigheden aan de jeugd te leren. Het gebruik van ICT en nieuwe media moet vooral bij kinderen komen te liggen, het moet niet zo zijn dat ICT en nieuwe media alleen door de leerkrachten worden gebruikt. ICT het helpt leerlingen makkelijker te leren. meer plezier beleven en gemotiveerder zijn om te leren met ICT bovendien stimuleert ICT de samenwerking en het zelfstandig leren - Hartley, 2007 Uit grootschalig onderzoek van kennisnet komt naar voren dat leerlingen met een gematigd gebruik van ICT beter presteren dan leerlingen die weinig tot geen gebruik maken van ICT tijdens de les, ook blijkt echter dat heel veel gebruik van ICT leidt tot slechtere leerprestaties, zelfs slechter dan dan de leerlingen die geen gebruik maken van de mogelijkheden van ICT en interactieve media. deze resultaten 16
onderstrepen de noodzaak van kennis bij leraren over de juiste doseringen en mix van ICT materialen in leersituaties. Toch is dit geen garantie dat iedere leerling daar in gelijke mate van profiteert, alleen de toegang tot technologische voorzieningen zoals computers en programma s zijn niet voldoende zijn om een meerwaarde te bereiken met ICT, dit is namelijk sterk afhankelijk van een goede infrastructuur, en de vorm waarop deze bij de les betrokken wordt en de aanwezigheid van de benodigde kennis en vaardigheden bij de docent speelt een essentiële rol. Onderwijsvisie De onderwijsvisie die de school ontwikkeld met betrekking tot de inzet van ICT dient te zijn afgestemd om de praktijk, de invoering van ICT is geen doel op zich, wat voorop staat is kwalitatief hoogstaand onderwijs en ICT moet worden gezien als hulpmiddel om dit mogelijk te maken. Het hebben van een gedeelde visie geeft alle betrokkenen houvast met betrekking tot de gewenste ontwikkeling die de school wil doormaken om het leerproces efficiënter, effectiever en aantrekkelijker te maken. Het is belangrijk docenten te ondersteunen op het gebied van het didactische gebruik van ICT, voor de leerkracht is het moeilijk om activiteiten die in alle opzichten nieuw zijn goed te plannen en in te schatten. Daarnaast blijkt voldoende technische ondersteuning van de leerkracht een belangrijke factor. (4 in balans monitor, 2008) voorwaarden voor inzetbaar ICT project voor de docent: - moet integreren met de bij de docent bekende thema s leraren moeten de kans krijgen ervaring op te doen met thema en ICT middel niet een extra inspanning bovenop bestaand werk aandacht voor controle op leerrendement leerling voor docent om de juiste ondersteuning te kunnen bieden praktisch inzetbaar, eenvoudig in gebruik, aansluiten bij visie op onderwijs, niet te prijzig - Tessa van zadelhof, De Kleine Beer Inzet Een belangrijke vraag die iedere basisschool zich af moet vragen is wat willen we bereiken met het inzetten van digitale leermiddelen en ICT? het antwoord op deze vraag hangt niet alleen van de leermethode die de school hanteert, maar ook de manier waarop de school de leermiddelen wil gaan inzetten. ICT wordt op 2 verschillende manieren binnen het basisonderwijs ingezet, het kan gebruikt worden als leermiddel waarbij het functies van de docent overneemt en de lessen voor de leerlingen versterkt. Maar ook als gereedschap voor het uitvoeren van opdrachten tijdens de les, waarbij nieuwe media als extra informatie en presentatie-bron kan worden gebruikt. 17
Leren met behulp van ICT ICT kan worden gebruikt als losstaand gereedschap tijdens het leerproces voor het maken van werkstukken en presentaties, maar ook het verzamelen van informatie en het doen van onderzoek voor de te maken opdrachten. ICT als gereedschap maakt vaak gebruik van de basisfunctionaliteit van de computer, zoals tekstverwerking, presentatiesoftware (powerpoint) en eenvoudige grafische toepassingen (paint). Maar het gaat veel verder dan dat, leerlingen maken ook gebruik van digitale fotografie, audio opnames (podcasts) film, interactieve quizes (met stemkasjes) e.d. en het Digibord. Wij werken op De Kleine Beer met veel verschillende verwerkingsvormen waarvan er vele een ICT-component in zich hebben. Bij de verwerking van de doelen bij lessen wereldoriëntatie kiezen de leerlingen hun eigen verwerking. Bijvoorbeeld het maken van een podcast, filmpje, presentatie, interactieve quiz, webquest, digitaal prentenboek enz. - Tessa van Zadelhof Al deze technologieën maken het mogelijk voor de leerling om de opdracht op vele verschillende manieren uit te voeren, waarbij de leerling de kracht van nieuwe media gebruikt om een boodschap over te brengen. Belangrijk hierin is niet alleen de basiskennis van de te gebruiken software Romiszowki prerequisites, de voorkennis en vereiste ondergeschikte vaardigheden van de lerende, en voor het bevorderen van transfer. maar ook ondersteuning in het leren welk communicatiemiddel het beste past bij het doel dat ze nastreven. Internet in de kl as: Een groot voordeel van computers in de klas is dat leerlingen toegang kunnen krijgen tot het internet, hierop bevindt zich een schat aan informatie die betrokken kan worden bij de lessen, en het geeft leerlingen de mogelijkheid allerlei soorten media te gebruiken bij hun taken. Uit onderzoek blijkt dat leerlingen uit de bovenbouw van het basisonderwijs zijn in staat een web-browser te gebruiken maar hebben grote moeite met het zoeken op trefwoorden via een zoekmachine (ICTcompetenties in het primair onderwijs). Om dit probleem op te lossen zijn er speciale zoekmachines ontwikkeld voor kinderen, de content die ze hier kunnen vinden is gecontroleerd en geschikt gevonden voor leerlingen van het basis onderwijs, een goed voorbeeld hiervan is Netwijs.nl. Met netwijs kunnen kinderen naast het invoeren van een zoekterm ook eenvoudig alle informatie bij een gekozen vak bekijken, waarbij alles netjes in tijdvakken en thema s is ingedeeld. Het is belangrijk voor docenten om leerlingen te ondersteunen bij het ontwikkelen van de juiste informatievaardigheden. Het zoeken, selecteren, interpreteren en verwerken van informatie. 18
Leren doormiddel van ICT Wanneer ICT als leermiddel wordt ingezet heeft het als doel de functies van de docent gedeeltelijk over te nemen, of het onderwijs uit te breiden door het gebruik van interactieve digitale leermiddelen een goed voorbeeld hiervan zijn oefenprogramma s waarbij de leerling van het systeem feedback ontvangt en er een score wordt berekent die de docent inzicht geeft in de voortgang van de leerlingen. ICT als leermiddel kan de volgende competenties aanspreken: instructie - het aanbieden van instructies en opdrachten bij de lesstof doormiddel van ICT oefenen - het door de leerling zelfstandig gebruiken van ICT voor het toepassen van het tijdens de lessen geleerde via de computer. (routines). remediëren - het geven van gerichte persoonlijke hulp voor leerlingen verrijken - het verrijken van de lesstof door het inzetten van nieuwe media, wat de aandacht van de leerlingen vergroot. edutainment - het gebruik van ICT als zowel leermiddel als vermaak. wat leren ze? Digitale leermiddelen werken op verschillende niveaus. Leerlingen leren ICT-vaardigheden, samenwerkingsvaardigheden en informatievaardigheden. 19
D i g i ta l e L e e r m i d d e l e n an a lys e Het gebruik van digitale leermiddelen in het basisonderwijs kan worden ingedeeld in 3 verschillende vormen: pragmatische, projectmatige en conceptuele oplossingen, veelal gebruikmakende van maar 1 van de eerder genoemde toepassingen. Het probleem met digitale leermiddelen is dat de leerling bijvoorbeeld het begrip optellen al dient te begrijpen voordat hij aan een reken opdracht beginnen kan, de uitleg vereist voor het toepassen van dit soort leermiddelen ligt nog steeds bij de docent. zonder uitleg van de docent is het vaak niet mogelijk voor de leerlingen om de opdracht uit te voeren. Pragmatische Leermiddelen Onder pragmatische leermiddelen verstaan alle opdrachten waarbij leerlingen als extra onderdeel bij de bestaande les een opdracht op de computer moeten uitvoeren. Dit soort opdrachten komen veel bij exacte vakken voor zoals rekenen (wiskunde) en taal (Nederlands), en worden veelal ingezet voor het oefenen van de lesstof. Pragmatische leermiddelen worden gebruikt als extra toevoeging aan de bestaande les. Pragmatische leermiddelen zijn in grote hoeveelheid beschikbaar, er bestaat dus een grote keuzevrijheid en flexibiliteit voor docent. Het is echter moeilijk om correctheid van lesmateriaal te verifiëren, bronnen zijn moeilijk te achterhalen. CASE Als case voorbeeld voor een pragmatisch leermiddel heb ik gekozen voor Consumeren - Sparen en lenen van studio5678.nl. Een (gratis) digitaal leermiddel over Sparen en lenen en de huidige economische crisis. introductie Consumeren - Sparen en lenen begint met een duidelijke introductie waarin het begrip lenen wordt uitgelegd. Naast het lezen van tekst is het voor kinderen mogelijk om te luisteren naar de voice-over, het kind wordt direct en in een heldere informele toon aangesproken. Volgens cognitieve leerprincipes is informatie eenvoudiger te begrijpen wanneer deze op een audiovisuele manier wordt gepresenteerd, en wanneer leerlingen worden aangesproken met hun eigen taal, dit staat dichter bij wat ze gewend zijn en hierdoor is het makkelijker te begrijpen. Inzet van visuele media met ondersteuning van tekstueel zorgt voor minder belasting van het werkgeheugen, hierdoor wordt de nieuwe informatie beter gekoppeld aan de bestaande kennis van de leerling. Structuur Bij Cognitief leren wordt vaak een hiërarchische structuur gevolgd, waar je een vooraf vastgelegd stramien moet doorlopen om meer te mogen leren. Dit geld ook voor Consumeren - Sparen en lenen. Na de introductie heeft de leerling de mogelijkheid tot interacteren, dit 20