Behandeling bij HIV-infectie Wat staat u te wachten? Welke medicijnen krijgt u? Hoe houdt u zo lang mogelijk een goede conditie?
Colofon De inhoud van deze brochure is met de grootst mogelijke zorg samengesteld. Aan eventuele fouten kunnen geen rechten worden ontleend. Bij gebruik van geneesmiddelen adviseren wij altijd eerst de officiële 1B-tekst te raadplegen. 2011, Van Zuiden Communications B.V., Alphen aan den Rijn Productie Van Zuiden Communications B.V. Postbus 2122, 2400 CC Alphen aan den Rijn Artsen en apothekers kunnen meer brochures aanvragen bij: ViiV Healthcare B.V. Huis ter Heideweg 62 3705 LZ ZEIST Tel. 030-6986060 contact-nl@viivhealthcare.com 2
Behandeling bij HIV-infectie Wat staat u te wachten? Welke medicijnen krijgt u? Hoe houdt u zo lang mogelijk een goede conditie? U bent geïnfecteerd met HIV en daarom moet u verschillende medicijnen gebruiken. Aangezien er de laatste jaren veel anti-hiv-middelen zijn bijgekomen, kan het voor u onduidelijk zijn waarom u in een bepaald stadium sommige medicijnen juist wel of niet moet gebruiken. Bovendien krijgt u meerdere medicijnen voorgeschreven, omdat anti-hiv-middelen het beste resultaat geven als ze in combinatie met elkaar worden gebruikt. In deze brochure krijgt u hier uitgebreide informatie over, zodat u begrijpt waarom u in een bepaald stadium medicijnen gaat gebruiken en deze ook blijft gebruiken. Er wordt veel onderzoek gedaan op het gebied van HIV-infecties. Nieuwe ontwikkelingen volgen elkaar snel op. Deze brochure moet u dan ook zien als een richtlijn van wat er op dit moment mogelijk is. Bij het instellen van de behandeling wordt ook gekeken naar uw gezondheidstoestand, zowel in het verleden als nu. Patiëntenvoorlichting over HIV Behandeling bij HIV-infectie 3
Wat gebeurt er bij een HIV-infectie? Een goed werkend immuunsysteem is uiterst belangrijk, omdat het uw lichaam beschermt tegen ziekten en infecties. Bent u geïnfecteerd met het HIV-virus, dan valt dit virus uw immuunsysteem aan. Hierdoor gaat de werking ervan steeds verder achteruit. HIV infecteert vooral de CD4-cellen, een van de soorten witte bloedcellen die een uiterst belangrijke rol spelen in het immuunsysteem. HIV vermenigvuldigt zich in de CD4-cellen, en de aldus geproduceerde virusdeeltjes infecteren vervolgens weer nieuwe CD4-cellen. Als er niets wordt gedaan, komen er steeds meer virusdeeltjes in het bloed. Dit noemen we de viral load ofwel virale belasting. Ook gaat het aantal CD4-cellen geleidelijk achteruit en gaat de natuurlijke afweer omlaag. Hierdoor krijgen allerlei andere virussen en bacteriën de kans om toe te slaan en andere ziekten en klachten te veroorzaken. Wat is anti-hiv-behandeling? De behandeling met anti-hiv-middelen is erop gericht de bovenbeschreven neerwaartse spiraal te doorbreken. Met de huidige anti-hiv-middelen (de zogenoemde antiretrovirale middelen) is het niet mogelijk iemand van een HIV-infectie te genezen. Wel kan de vermenigvuldiging van HIV-deeltjes in het bloed langdurig worden afgeremd. Het doel van een behandeling is om de viral load zover mogelijk omlaag te brengen en het aantal CD4-cellen op een zo hoog mogelijk niveau te houden of te brengen. Om dit te bereiken is een krachtig werkende combinatie van antiretrovirale middelen nodig. Een dergelijke combinatie wordt vaak HAART ( Highly- Active AntiRetroviral Therapy ) genoemd. De viral load kan hierdoor zelfs zo laag worden dat er geen HIV-virusdeeltjes meer in het bloed te vinden zijn. Dit gaat meestal samen met een toename van het aantal CD4-cellen en herstel van het immuunsysteem. Door de combinatiebehandeling vol te houden kan de HIVinfectie voor langere tijd tot staan worden gebracht. U blijft dan zo lang mogelijk in goede conditie. Hierdoor kan het moment waarop met HIV samenhangende klachten optreden, voor langere tijd worden uitgesteld. Wanneer begint men met anti-hivbehandeling? Hebt u reeds klachten die met uw HIV-infectie samenhangen, of is het aantal CD4-cellen minder dan 200 cellen per mm 3, dan moet u meteen met de behan- 4
deling beginnen. De European AIDS Clinical Society (EACS) schrijft in haar richtlijn (2009) dat bij een CD4- aantal tussen de 201 en 350 cellen per mm 3, behandeling wordt aangeraden en dat het aanraden van behandeling bij een aantal CD4-cellen tussen de 350 en 500 afhankelijk is van onder meer: de viral load (> 100.000 deeltjes per ml); de snelheid waarmee het aantal CD4-cellen daalt (> 50-100/mm 3 per jaar); de leeftijd (> 50 jaar); het eveneens hebben van een hepatitis B- of -C-infectie; een hoog cardiovasculair risico. Waarmee begint de behandeling? Het begin van de behandeling is een afweging tussen de voor- en nadelen van de therapie, nadelen kunnen onder meer zijn de bijwerkingen van de therapie en het eventueel optreden van resistentie. Voordelen zijn dat de virusvermenigvuldiging snel wordt geremd en het aantal CD4-cellen zich kan gaan herstellen. De arts en consulent zullen de voor- en nadelen met u bespreken en gezamenlijk met u tot een beslissing komen. Hieronder volgt een opsomming van anti-hiv-medicijnen die momenteel in Nederland worden voorgeschreven. NRTI s (nucleoside-analoge reversetranscriptaseremmers) Abacavir (ABC; Ziagen ) Didanosine (ddi; Videx ) Emtricitabine (FTC; Emtriva ) Lamivudine (3TC; Epivir ) Stavudine (d4t; Zerit ) Tenofovir (TDF; Viread ) Zidovudine (ZDV; Retrovir ) Proteaseremmers Atazanavir (ATV; Reyataz ) Darunavir (DRV, Prezista ) Fosamprenavir (FPV; Telzir ) Indinavir (IDV; Crixivan ) Lopinavir/ritonavir (LPV/r; Kaletra ) Ritonavir (RTV; Norvir ) Saquinavir (SQV; Invirase (hard gel)) Tipranavir (TPV, Aptivus ) Patiëntenvoorlichting over HIV Behandeling bij HIV-infectie 5
NNRTI s (niet-nucleoside-analoge reverse-transcriptaseremmers) Efavirenz (EFZ; Stocrin ) Nevirapine (NVP; Viramune ) Etravirine (Intelence ) Entreeremmers Fusieremmer Enfuvirtide (t-20; Fuzeon ) CCR5-remmer Maraviroc (Celsentri ) Integraseremmers Raltegravir (Isentress ) Behalve de bovengenoemde enkelvoudige medicijnen zijn er vier combinatieproducten beschikbaar: Combivir : met lamivudine en zidovudine in één tablet; Kivexa : met abacavir en lamivudine in één tablet; Trizivir : met abacavir en lamivudine en zidovudine in één tablet; Truvada : met tenofovir en emtricitabine in één tablet; Atripla : met tenofovir en emtricitabine en efavirenz in één tablet. Door het gebruik van deze combinatiepreparaten wordt het totaal aan tabletten en capsules dat per dag moet worden ingenomen, aanzienlijk verminderd. De kans dat u één van uw anti-hiv-middelen vergeet in te nemen, wordt hierdoor kleiner. Richtlijn De European Aids Clinical Society (EACS) geeft in haar richtlijn van 2009 aan dat een therapie van een patiënt die begint met de behandeling, het beste kan bestaan uit twee NRTI s + een NNRTI of twee NRTI s + een PI met een lage dosis ritonavir. Waarom overstappen op andere medicijnen? Er zijn verschillende redenen om van therapie te veranderen: de viral load wordt niet voldoende teruggebracht; ernstige bijwerkingen, waardoor de behandeling niet wordt volgehouden; ontwikkelen van resistentie voor een bepaald middel. 6
Het doel van de combinatiebehandeling is de viral load terug te brengen. Als dit niet voor langere tijd lukt, is de behandeling niet geschikt voor u en moet u overstappen op een andere combinatiebehandeling. Soms komt de viral load even kort boven een bepaalde waarde, om meteen weer onder dat niveau te zakken. Daarom moet er minstens twee keer een viral-load-test worden gedaan. Pas als de uitslag beide keren boven een bepaalde waarde is, moet worden overgestapt op een andere combinatie. Om te zien welke andere middelen voor u geschikt zijn, wordt een resistentietest gedaan teneinde ongevoeligheid voor een bepaald middel uit te sluiten. Hebt u te veel last van bijwerkingen, dan kan ook worden overgestapt op een ander middel. Dikwijls wordt dan alleen het medicijn met ernstige bijwerkingen vervangen door een ander. De middelen zonder bijwerkingen blijft u gewoon gebruiken. Het belang van therapietrouw Het is uitermate belangrijk dat u de medicijnen strikt volgens doktersvoorschrift inneemt; dus op vastgezette tijden, al dan niet met bepaald voedsel. Hoe beter u zich aan de voorschriften houdt, des te kleiner wordt de kans op het ontwikkelen van resistentie. Dit betekent dat uw HIV-infectie zo lang mogelijk ingedamd blijft en andere gezondheidsklachten voor langere tijd worden uitgesteld. U bewijst uzelf dus een grote dienst door de voorschriften van uw arts serieus te nemen en strikt op te volgen. Het gaat immers om de kwaliteit van uw leven! Verklarende woordenlijst Antiretroviraal: een stof die effectief werkt tegen retrovirussen, in dit geval HIV. CD4: witte bloedcellen die een belangrijke rol spelen in de afweer tegen bacteriën en virussen. Het HIV-virus bindt zich aan deze cellen en doodt ze. Aan het aantal CD4-cellen per ml bloed is te zien hoe het met uw afweer is gesteld. Meer dan 500/mm 3 betekent dat u nog een sterk afweersysteem hebt. Bij minder dan 350/mm 3 is dit niet het geval, waardoor de kans op ziekten vrij groot is. Combinatiebehandeling: behandeling die bestaat uit een combinatie van twee of meer medicijnen. Therapietrouw: de manier waarop u zich zo strikt mogelijk aan de voorschriften van de arts houdt. Patiëntenvoorlichting over HIV Behandeling bij HIV-infectie 7
Meer informatie? HIV-Vereniging Infolijn: 020 689 25 77 Internet: www.hivnet.org Combivir, Celsentri, Epivir, Kivexa, Retrovir, Telzir, Trizivir en Ziagen zijn gedeponeerde handelsmerken van ViiV Healthcare B.V. Reyataz, Videx en Zerit zijn gedeponeerde handelsmerken van BristolMyers Squibb. Viread, Emtriva, Truvada en Atripla zijn gedeponeerde handelsmerken van Gilead. Fortovase, Invirase en Fuzeon zijn gedeponeerde handelsmerken van Roche. Crixivan, Stocrin en Isentress zijn gedeponeerde handelsmerken van Merck Sharp & Dohme. Norvir en Kaletra zijn gedeponeerde handelsmerken van Abbott. Viramune is een gedeponeerd handelsmerk van Boehringer Ingelheim. Prezista en Intelence zijn gedeponeerde handelsmerken van Janssen-Cilag. 8