Samenvatting Ordening Bilgie vr Ju Brugklas 7 e editie 4.1 Ordenen = het indelen in grepen p basis van hetzelfde kenmerk Organismen kunnen we indelen in 3 dmeinen en deze dmeinen vervlgens in rijken: Dmeinen Bacterie Archaea Eukaryten Rijken Schimmel Plant Dier Aantal cellen 1 1 1 f meercellig 1 f meercellig 1 f meercellig Celwand? Ja Ja Ja Ja Nee Celkern? Nee Nee Ja Ja Ja Grte vacule? Nee Nee Ja Ja Nee Bladgrenkrrels? Nee Nee Nee Ja Nee Eukaryt = met celkern / Prkaryt = znder celkern Functie bladgrenkrrels = ftsynthese Organismen behren tt 1 srt als ze samen vruchtbare nakmelingen kunnen vrtbrengen Binnen een srt kmen rassen vr (bijv. hndenrassen) Verwantschap tussen rganismen wrdt nderzcht dr het DNA van rganismen te vergelijken 4.2 Bacteriën en archaea Bacteriën en archaea zijn prkrayten à dus geen celkern Het kenmerk van archaea is dat ze vaak nder extreme mstandigheden kunnen leven Smmige bacteriën nemen we bacillen Smmige bacteriën hebben zweepharen m vrt te bewegen Bacteriën planten zicht vrt d.m.v. deling Veel bacteriën ruimen dde resten van rganismen p en zetten dit m in nuttige vedingsstffen Bacteriën kunnen een infectie verrzaken (bijv. chlera, lngntsteking, tuberculse) Smmige bacteriën maken vedsel:.a. yghurt en zuurkl Antibitica (bijv. penicilline) kan bacteriële infecties bestrijden 4.3 Schimmels Eencellige schimmel: Gist Vrtplanting d.m.v. deling (snert blaasje af) Bilgiepagina.nl
Veelcellige schimmels: Bestaan uit schimmeldraden Vrtplanten d.m.v. spren Spren sms in een speciaal rgaan, de paddenstel (= vrtplantingsrgaan) Functies schimmel: Dde resten rganismen afbreken (en vedsel bederven) Verrzaken ziektes Smmige schimmels maken antibitica (zals penicilline) Vedsel maken: brd, bier, wijn (alle drie met gist), schimmelkaas f als hele schimmel (champignn) 4.4 Planten (inclusief 4.12) Rijken kunnen we weer nderverdelen in stammen (sms k wel afdeling genemd) Stam Wieren (algen) Sprenplanten Zaadplanten Aparte wrtels, stengels en Nee Ja Ja bladeren? Blemen? Nee Nee Ja 1) Mssen 1) Naaktzadigen Bevat de vlgende grepen: Eencellige wieren Veelcellige wieren - Hebben sprendsjes 2) Varens - Hebben sprenhpjes nder blad - Zaden tussen schubben van kegels - Naaldvrmige bladeren 2) Bedektzadigen 3) Paardenstaarten - Zaden in vruchten Vrbeelden: Eencellige: bmalg Meercellige: blaaswier, kranswier - Hebben sprenvrmende rgaantjes p einde stengel - Bladeren geen naaldvrm Naaktzadige: den, spar, cnifeer Bedektzadige: tulp, gras, eik Bilgiepagina.nl
4.5 Dieren Stammen dierenrijk ingedeeld p basis van: Skelet Inwendig skelet (wervelklm, inwendige schelp) Uitwendig skelet (schelp, huisje, pantser insect) Symmetrie = een vrwerp is in twee gelijke helften te verdelen Veelzijdig symmetrisch (= straalsgewijs f radiaal symmetrisch) Asymmetrisch/niet-symmetrisch Stammen van dierenrijk: Eencelligen Spnzen Neteldieren (= hltedieren) Wrmen Weekdieren Geleedptigen Stekelhuidigen Gewervelden Asymmetrisch 1 cel Leven in water Asymmetrisch Inwendig skelet van naalden tussen de cellen Zitten vast p bdem zee Veelzijdig symmetrisch Leven in water Hebben tentakels met netelcellen (pri vangen) Lichaam lang en dun Schelp f huisje als skelet Skelet is uitwendig pantser Veelzijdig symmetrisch Inwendig skelet van kalk Leven p bdem zee Huid bedekt met stekels/knbbels Inwendig skelet Bijv. amebe en pantffeldiertje Bijv. badspns Bijv. kwal, zeeanemn Bijv. lintwrm, spelwrm en regenwrm Bijv. mssel, slak, inktvis 4 grepen: duizendpten, spinachtigen, insecten en kreeftachtigen Bijv. zee-egel, zeester 5 grepen: vissen, reptiel, amfibie, vgel en zgdier 4.6 Eencelligen Amebe: Kan van vrm veranderen > cytplasma strmt richting uit en vrmt z schijnvetjes Met schijnvetjes k vedsel sluiten > ntstaat vedingsvacule (verteert het vedsel) Onverteerde resten wrden verwijderd via het celmembraan Leeft in water Bilgiepagina.nl
Pantffeldiertje: Celmembraan bevat trilhaartjes m vrt te bewegen Bevat celmnd (instulping in cel) m vedsel p te nemen en vedingsvacule te vrmen. Celanus m nverteerde resten te verwijderen 4.7 Indelen in grepen Dmein Rijk Stam (afdeling) Klasse Orde Familie Geslacht Srt (Ras) 4.8 Geleedptigen Pten zijn geleed = pgebuwd uit kleine stukjes/leden Het lichaam is gesegmenteerd = pgebuwd uit stukjes/segmenten 4 grepen: 1. Duizendpten: elk segment bevat pten 2. Kreeftachtigen: 10 f meer pten (.a. garnaal, kreeft, krab) 3. Spinachtigen: 8 pten 4. Insecten: 6 pten Lichaam insect bestaat uit 3 segmenten: Kp > gen en velsprieten Brststuk > pten en evt. vleugels Achterlijf 4.9 Gewervelden Bevatten wervelklm met wervels Huid Temperatuur Ademhaling Vrtplanting Zgdieren Haar Warmbledig Lngen Levendbarend Vissen Schubben Kudbledig Kieuwen Eieren znder schaal Reptielen Drge schubben Kudbledig Lngen Eieren met leerachtige schaal Vgels Veren Warmbledig Lngen Eieren (kalkschaal) Amfibie Slijmachtige huid Kudbledig Jng: kieuwen en huid Vlwassen: Lngen en huid Slijmachtige eieren Bilgiepagina.nl
Warmbledig: lichaamstemperatuur is cnstant Kudbledig: lichaamstemperatuur is gelijk aan de mgeving 4.10 Determineren = het p naam brengen van een rganisme Bilgiepagina.nl