Samenvatting Biologie voor Jou 4b Opslag, uitscheiding en bescherming VMBO

Transcriptie

1 Samenvatting Bilgie vr Ju 4b Opslag, uitscheiding en bescherming VMBO 8.1 Vleistf tussen cellen van rganen = weefselvleistf Cellen nemen zuurstf en vedingsstffen p uit weefselvleistf en geven CO2 en afvalstffen er aan af. Inwendige milieu = weefselvleistf + bledplasma Uitwendig milieu = mgeving m je heen, inclusief inhud darmkanaal en lucht in lngen Stffen wrden pgenmen, pgeslagen en te veel van stffen wrden uitgescheiden Uitscheidingsrganen: Lngen Lever - Nieren Vr handhaven cnstant inwendig milieu zijn hrmnen, zintuigen en zenuwen belangrijk. Glucsegehalte geregeld dr insuline (zet glucse m in glycgeen in lever en spieren) en glucagn (zet glycgeen weer m in glucse) Bestudeer k afbeelding 1 en 2 in je bek 8.2 Lever ligt rechts in je lijf 2 aanverende bledvaten: Leverslagader (met zuurstf) Prtader (met glucse en vedingsstffen uit de darm) 1 afverend bledvaten: leverader (kmt uit in hlle ader) Functies lever: Opslaan van glycgeen Rl bij verwerking van verteringsprducten van eiwitten Maakt.a. bledstllingseiwit fibringeen Breekt k eiwitten af, waarbij ureum vrijkmt Maakt gal (wrdt daarna pgeslagen in galblaas) Gal emulgeert vetten Gal afgegeven via galbuis naar 12-vingerige darm Breekt dde rde bledcellen af (daarbij ntstaat.a. galkleurstf, die bruine kleur ntlasting verrzaakt) Kmt k ijzer bij vrij > deels pgeslagen in lever Lever slaat diverse mineralen en vitamines p Haalt gifstffen uit het bled Bestudeer k afbeelding 4 in je bek Bilgiepagina

2 8.3 Nier bevat: Nierslagader > zuurstfrijk bled Nierader > bevat gezuiverde bled Nierschrs en niermerg: verwijderen afvalstffen (zals ureum), vertllig water en zuten en allerlei schadelijke stffen Nierbekken > verzamelplaats van urine, vr het naar de blaas gaat via de urineleider Urineleider > vert urine van nier naar blaas Vanuit de urineblaas vert de urinebuis de urine af naar buiten Bestudeer k afbeelding 6 en Functies huid: Beschermen tegen beschadigingen, infecties en UV-straling Huid bestaat uit: Opperhuid Hrnlaag = dde, verhrnde cellen > beschermt tegen beschadiging, uitdrging en ziektes Eelt = verdikte hrnlaag Rs = Hfdhuidcellen delen zich sneller dan nrmaal en laten ls Kiemlaag = delende laag cellen m huid te vernieuwen Cellen bevatten pigment (beschermt tegen UV-straling/zn) Lederhuid Liggen de warmte, kude, druk en tastzintuigen in Bevat uitlpers van zenuwen, zintuigen, haarspiertjes, zweetklieren en bledvaatjes Zintuigen: warmte,- kude,- druk,- en tastzintuigen Verder tref je in de huid aan: Haren, mgeven dr een haarzakje. In dit haarzakje bevinden zich talgklieren > maken talg m de haren en hrnlaag sepel te huden Onder de huid ligt nderhuids bindweefsel : Vet pgeslagen als reservevedsel in vetcellen Islerende laag tegen warmteverlies Warmteafgifte in je lichaam dr: Zweten Vergrten drbleding van bledvaten in de huid (verwijden bledvaten) Bilgiepagina

3 Warmteprductie en afgifte wrdt geregeld dr het temperatuurregelcentrum (net bven hypfyse) Bij ku: Bledvaten in huid vernauwen (huid wrdt bleker) Minder zweetprductie Rillen (levert extra warmte p dr verbranding) Haarspiertjes zetten haartjes vereind > dikker islerend luchtlaagje (kippenvel) Leer k afbeelding 9, 10, 14 en Infectie = virus, bacterie, schimmel f parasiet (dier) Kalknagels en vetschimmel (zwemmerseczeem) verrzaakt dr schimmels Lichaam wrdt beschermd tegen infecties dr: Huid beschermt: Opperhuid + Laagje talg p huid Slijmvlies in wand van lngen en darmkanaal Maagsap bevat zutzuur > ddt bacteriën Krts: versnelt afweerreacties Bacteriën kun je bestrijden met antibitica (zals penicilline) Ziekteverwekkers bevatten lichaamsvreemde eiwitten = antigenen Smmige witte bledcellen maken bacteriën nschadelijk dr ze in te sluiten Smmige witte bledcellen maken antistffen m ziekteverwekkers aan te vallen Antistffen hechten zich aan antigenen > ziekteverwekker nschadelijk gemaakt Een antistf reageert maar met 1 srt antigeen Antistffen blijven tijd in bled aanwezig, z kan je een ziekte aantnen bijv. bij aanwezigheid van antistffen tegen aidsvirus ben je serpsitief Antistffen tegen aidsvirus zijn helaas niet in staat virus uit te schakelen Natuurlijke immuniteit = lichaam maakt zelf antistffen aan tegen een ziekte die je plpt. Deel van witte bledcellen zijn geheugencellen die nthuden he antistf gemaakt met wrden. Bij nieuwe infectie heel snel antistffen gemaakt > je bent immuun Kunstmatige immuniteit =dr inenting/vaccinatie wrdt een dde f verzwakte ziekteverwekker ingespten (vaccin) > wel antistffen aanmaken en geheugencellen > je bent immuun Actieve immunisatie = immuniteit ntstaat drdat ingeënt persn zelf de antistffen maakt Bijv. Dktp-prik, tegen difterie, kinkhest, tetanus en pli Bilgiepagina

4 Bmr-prik, tegen bf, mazelen en rde hnd Meisjes vanaf 12 prik tegen baarmederhalskanker (Hpv) Passieve immunisatie = patiënt krijgt antistffen ingespten waardr antigen uitgeschakeld wrdt Antistffen zitten in een serum Serum wrdt gemaakt m.b.v. prefdieren die giftige antigen ingespten krijgen en dus antistffen maken Leer k afbeelding 17, 18 en Transplantatie = vervangen van aangetast weefsel f rgaan dr een weefsel/rgaan (vaak van een dnr) Cellen/weefsels/rganen van een dnr bevatten p hun celmembraan lichaamsvreemde antigenen > gevaar vr afsttingsreacties Xentransplantatie = rganen van dieren gebruiken vr transplantatie Bledgrepen: Bepaald dr bledfactr A en bledfactr B die mgelijk p bledcellen liggen (de antigenen ) Bledgrep Bledfactren p cel Antistffen in plasma A A B B B A AB A en B Geen O geen A en B Schema bledtransfusies: (let p, antistffen van ntvanger vallen bledfactren van dnr aan) Daarnaast ng een extra bledfactr, namelijk de resusfactr: Resuspsitief bled (Rh+) bevat deze bledfactr Mensen met resusnegatief bled maken antistf (antiresus) aan wanneer ze in cntact kmen met resuspsitief bled Bilgiepagina

5 Gaat 1 e keer heel langzaam, bij 2 e transfusie f 2 e zwangerschap levert dit wel prblemen p Bij 2 e zwangerschap kan een resuskind ptreden >resuspsitieve bledcellen van kind klnteren samen dr antistffen van resusnegatieve meder Bestudeer k afbeelding 24, 26, 28 en 29 Vrkmen dr direct na gebrte van een kind meder in te spuiten met antistffen Bilgiepagina