Ziekteverwekkende micro-organismen dringen via lichaamsopeningen het lichaam binnen:

Transcriptie

1 IMMUNITEIT 1

2 Immuniteit Het lichaam van mens en dier wordt constant belaagd door organismen die het lichaam ziek kunnen maken. Veel van deze ziekteverwekkers zijn erg klein, zoals virussen en bacteriën. Andere ziekteverwekkers zijn groter, zoals schimmels en insecten. Het binnendringen van ziekteverwekkers in het lichaam wordt een infectie genoemd. De ziekteverschijnselen bij een infectie ontstaan veelal doordat de ziekteverwekkers giftige stoffen afgeven. Dit is met name het geval bij een aantal soorten bacteriën, schimmels en parasieten. Alle organismen kunnen worden ingedeeld in 4 rijken: dieren, planten, bacteriën en schimmels. Virussen worden tot een aparte groep gerekend. Virussen bestaan uit een hoeveelheid DNA of RNA, en het bijzondere aan virussen is dat zij zich niet zelfstandig kunnen voortplanten. Zij hebben hiervoor een gastheerorganisme nodig. Een virus koppelt zich aan een cel, en injecteert daarin haar eigen erfelijk materiaal. De virussen vermenigvuldigen zich in de cellen van de gastheer. Deze cellen gaan daardoor dood. Ook van stoffen die via je huid binnendringen of die je inademt of inslikt, kun je ziek worden. Stoffen of cellen die niet in het lichaam thuishoren, noemen we lichaamsvreemd. Ziekteverwekkende micro-organismen dringen via lichaamsopeningen het lichaam binnen: Op welke plaatsen kunnen MO het lichaam binnendringen: ogen oren neus luchtwegen maag-darmkanaal penis / vulva tepels wondjes Hoe wordt het lichaam op die plaatsen beschermd tegen het binnendringen van pathogene MO: traanvocht, knipperen, wimpers, wenkbrauwen oorschelp, oorsmeer, haren in de oren slijm in de neus (snot), neusschelpen slijm in de luchtwegen, trilharen in de luchtwegen, hoesten, niezen lippen, speeksel, maagzuur, peristaltiek darmen (diarree zorgt er voor dat ziekteverwekkers met de ontlasting worden afgevoerd) slijm / vocht, stroom urine, lengte urinebuis (vrouwtjes hebben vaker een urineweginfectie dan mannetjes in verband met de kortere urinebuis slijmpropje in tepelkanaal, sluitspiertje in tepelopening huid vormt een zeer belangrijke barrière tegen ziekteverwekkers (huid bevat goede bacteriën, talgstroom werkt ziekteverwekkers uit de huid), bloedstolling zorgt er voor dat wondjes snel worden afgedekt door een korst 2

3 Wat gebeurt er als ziekteverwekkers toch het lichaam (de bloedstroom) weten binnen te dringen: Ziekteverwekkers worden als indringers gezien door het lichaam: ze worden herkend door de eiwitten op de oppervlakte. De ziekteverwekkers kunnen op meerdere manieren worden aangepakt: 1. De witte bloedcellen (leukocyten) ruimen de ziekteverwekker op door hem als het ware op te eten (= fagocytose). Fagocytose = de vernietiging van in het organisme binnengedrongen bacteriën, virusdeeltjes en dode cellen. 2. Het lichaam vormt antistoffen (= antilichamen) die specifiek gericht zijn tegen deze ziekteverwekker. Deze antistoffen binden zich aan het oppervlakte van de ziekteverwekker, hiermee vangen ze de ziekteverwekker. De ziekteverwekkers kunnen op twee manieren dood gaan: of ze worden gefagocyteerd (opgegeten) door de witte bloedcellen, of hun celwand wordt aangetast door de antilichamen. Een virusinfectie vormt een groter probleem dan een bacteriële infectie: virussen bevinden zich namelijk in de cel. Ze kunnen moeilijk herkend worden door het lichaam. Daarbij kunnen ze makkelijk van vorm veranderen. Afbeelding 1: fagocytose Antistoffen of antilichamen worden ook wel immunoglobulines (Ig) genoemd. Het zijn eiwitten die door de mens en andere gewervelde dieren worden geproduceerd als reactie op het binnendringen in het lichaam van een lichaamsvreemde stof of lichaamsvreemde cellen. De binnendringende deeltjes die door het lichaam als gevaarlijk worden beschouwd, heten antigenen. Immunoglobulines vormen een belangrijk onderdeel van het immuunsysteem. Wat is koorts? Koorts is een verhoging van de lichaamstemperatuur met 0,5 C of meer. Het warmtecentrum in de hersenen wordt geprikkeld door stoffen uit dode cellen of door toxinen uit bacteriën. Er vindt een grotere activiteit plaats in het lichaam, dit gaat gepaard met meer warmteproductie. Wat is de functie van koorts: doordat de weefsels actiever zijn: 1. kunnen beschadigingen sneller hersteld worden 2. vindt er een grotere activiteit van het afweersysteem plaats 3. ziekteverwekkers functioneren minder goed bij een hogere temperatuur 3

4 Bij een stijging van de lichaamstemperatuur van minder dan 0,5 C spreken we van verhoging. Dit kan ook veroorzaakt worden door stress. Afbeelding 2: De lichaamstemperatuur wordt geregeld door het temperatuurcentrum in de hypothalamus. De afweer van het lichaam kan ook tijdelijk worden versterkt door het gebruik van antibiotica. Antibiotica zijn medicijnen die bacteriën doden, zij zijn dus ook alleen maar werkzaam tegen bacteriële infecties, niet tegen infecties die veroorzaakt zijn door virussen. Er zijn verschillende typen antibiotica, waarvan penicilline het bekendst is. Immuniteit Bij een eerste besmetting met een antigeen duurt het enkele dagen voordat er voldoende antistof is gevormd. Gedurende deze periode kan het dier ziek zijn. De tijd die verstrijkt tussen het binnendringen van de ziekteverwekker en het optreden van de eerste ziekteverschijnselen wordt incubatietijd genoemd. Als het lichaam voldoende antistoffen heeft gevormd, verdwijnen de symptomen. Na zo n twee weken neemt de hoeveelheid antistof meestal niet meer toe. We noemen deze antistofvorming de primaire reactie. Hierna wordt de antistof geleidelijk afgebroken. Bij een tweede besmetting met hetzelfde antigeen zorgen zogenaamde geheugencellen ervoor dat er vrijwel onmiddellijk antistof wordt gevormd. We noemen dit de secundaire reactie. De hoeveelheid antistof wordt veel groter en neemt veel langzamer af dan bij de primaire reactie. Na een secundaire reactie blijft de antistof veel langer in het bloed aanwezig. Door de snelle secundaire reactie zie je bij een tweede besmetting meestal vrijwel geen ziekteverschijnselen. Het dier is door de primaire reactie immuun geworden. We zeggen dus dat een dier immuun is als het beschikt over antilichamen tegen bepaalde ziektekiemen. Er zijn verschillende manieren om immuniteit te verkrijgen: 1. natuurlijke actieve immuniteit Natuurlijk betekent dat het via een natuurlijke weg verkregen is. Actief houdt in dat het lichaam zelf actie onderneemt. Het lichaam gaat, bij het binnendringen van ziekteverwekkers zoals bacteriën of virussen, zelf antilichamen aanmaken om de ziekte te bestrijden. Hierdoor kan de ziekte overwonnen worden Als een dier eenmaal een ziekte heeft gehad, is het vaak immuun voor deze ziekte. Natuurlijke actieve immuniteit geeft dus een langdurige bescherming. 4

5 2. natuurlijke passieve immuniteit Natuurlijk betekent dat het dier de immuniteit via een natuurlijke weg heeft verkregen. Passief betekent dat het lichaam geen actie hoeft te ondernemen. Het dier krijgt kanten-klare antilichamen, namelijk van zijn moeder. De antilichamen krijgen sommige dieren via de placenta. En na de dracht krijgen de pasgeborenen antilichamen via de biest. Echter alleen de eerste 24 uur na de geboorte produceert een moederdier biest! We noemen dit ook wel maternale immuniteit, immuniteit verkregen via de moeder. De hoeveelheid antilichamen neemt af na verloop van tijd, we spreken hier dus van een tijdelijke bescherming. 3. kunstmatige actieve immuniteit Kunstmatig houdt in dat het niet via een natuurlijke weg is verkregen. Actief betekent dat het dier zelf antilichamen aanmaakt. Met andere woorden het dier krijgt iets toegediend waardoor het lichaam antilichamen gaat maken. Met een vaccinatie wordt een verzwakte ziekteverwekker toegediend. Verzwakt omdat het dier anders echt ziek zou worden. Het lichaam signaleert de ziekteverwekker en gaat antilichamen maken. Mocht het dier ooit in aanraking komen met de onverzwakte vorm van deze ziekteverwekker, dan zal het dier er immuun voor zijn. De bescherming die de vaccinatie biedt, neemt in de loop van de tijd wel af, maar houdt langer aan dan de maternale immuniteit. 4. kunstmatige passieve immuniteit Kunstmatig houdt in dat de immuniteit niet via een natuurlijke weg is verkregen. Passief betekent dat het lichaam zelf geen actie hoeft te ondernemen. We spreken van kunstmatige passieve immuniteit als we de antilichamen rechtstreeks injecteren in het bloed. Dit gebeurt bijvoorbeeld bij dieren die geen biest hebben kunnen opnemen, omdat het moederdier tijdens de bevalling is overleden. Ook bij onvoldoende maternale immuniteit en bij een sterk verzwakte weerstand wordt kunstmatige passieve immuniteit toegepast. 5