!"#$%&$%'$(&)*&+&$%)&,*-)%("#%.&/&$0&%1% Congres Moderne Dementiezorg 2011 >$4&","$)%?9:<&*)*3$,%"$@3*/-0&A%!5;*0,*0(,+-7(0<5;0+,3,*=,40>7?0>,?,*0>,0+77-67*@0 A&-.7/,*0,*0(,6&'(,*067*0&*<,%7*+,'+,0:5;*0 B,3,*=,0,*0:5;*C"='',-"D0.&%+*-B0#BA%! E7?05"0+,0FGH0A!8I3,?%&+,@0J&,0>,-/?0%,?@KK0L-67-5*(,*0M5?0+,0 :-7/=;/0 C*-)&$%D%;&*&"B(--*:&",% Foto: Nele Delvoye 2-*#34&"$&%!"&+&*5%!"#$%&'&&()&*+,-.&,/,-0123$0000000000000000000000000000000 6&7-%89:3$&$(&*)%&$%;*&$,-%6-//&*<=&401567809&-((-&,:0.&/&$0&%&$%EF.G?E% H-9<3*&$%,"&%I-$%"$I43&,%J"#$%3+%:&<%)&,*-)% Agitatie / Agressie Apathie Onrust ANGST 80% Toename zorgafhankelijkheid & zorglast Verschillende oorzaken van gedrag: lastig te bepalen waar de bewoner precies last van heeft & waar het vandaan komt! Gevolg: Alleen gedrag op de voorgrond wordt behandeld en niet meer gezien als signaal! Pijn Infectie Te veel / te weinig activiteiten 45-80%! (Onbegrepen) Gedrag Depressie Te weinig sociaal contact Overige oorzaken Gevolgen van onbehandelde pijn.&/&$0&%&$%+"#$k=044&*=l% Gedragsproblemen Slaapstoornissen Ondervoeding Achteruitgang sociale activiteiten Lichamelijk achteruitgang Depressie, angst Achteruitgang geheugen (cognitie) Toename zorg gebruik/ kosten Achteruitgang kwaliteit leven Placebomechanisme Benedetti et al, 2006 Slechts 33% krijgt afdoende pijnstilling! 1
"#$%&'()*#$+#%,-.'*(/0#11'%+-2'*-('3%,- O&*=&$&$%&$%+"#$=P=<&/&$% C&*+4&&):M"=% vs. N"&B&$:M"=% Mediale pijnsysteem: Betrokken bij emotionele en cognitieve verwerking pijn, het geheugen voor pijn en autonome reacties op pijn. - Hippocampus, amygdala, hypothalamus Laterale pijnsysteem: Belangrijk bij sensorisch/ discriminatoire aspecten (verwerking) van pijn. - Primaire somato-sensorische schors PG < Somatische afdeling Q&M*3+-<:343)"&%&$%%,&/&$0&R=M(<P+&=% 2&,"-4&%=P=<&&/5%-S&90&I&%*&=+3$=% Scherder et.al., 2005 35 Patiënten met een dementie en 46 controle patiënten kregen een elektrische stimulus. Mensen met dementie vonden de stimuli even pijnlijk als de controles, maar het vermogen om dit te rapporteren was wel sterk verminderd. Daarentegen waren de reacties in de gezichtsuitdrukkingen bij de mensen met dementie significant verhoogd. (Kunz et al, 2009) 4'*5#%+'*+-6(755#,'-8190'#5'*:- ;'1#$<-6(755#,'-8190'#5'*:- 4'*077,+-6(755#,'-8190'#5'*=-4>(/?1>#*'-+'5'%@':-!"#$(&4&I"$)%("#%,&/&$0&- ;AA%->>%B#$9#%,'%-+>)-+'-7%>>%,'%>5'-C-'57@7%'1'- '*.>*#%,-.>%-2#$%=-7D-+'-7.'*+*>/0)-.>%-2#$%2*#<<'1(-#(-.'*5#%+'*+-7D-.'*>%+'*+E- F'?*72>)0717,#(/0'->DB#$<#%,'%-&#$-+'5'%@'-6(/0>+'->>%- 0#227/>52?(G>5H,+>1>:-<?%%'%-B'1-+'-#%)'*2*')>@'-.>%-+'- 2#$%2*#<<'1-.'*>%+'*'%I-.'*5#%+'*'%-7D-.'*()'*<'%E- J'%('%-5')-''%-6'*%(@,':-+'5'%@'-0'&&'%KK-#E.E5E- 5'%('%-97%+'*-''%-+'5'%@'I- *5,?035*+,-077*+&,*5*(,*-+#'-5')-2#$%-,'2>>*+-,>>%=-- *5,?035*+,-0:5;*0'&$7=,"-'%-- '*.>*'%-*5,?0,,*035*+,-,0:5;*5*?,*"5?,5?- C-=<%=<&44&$%I-$%+"#$%("#%,&/&$0&1% L'1D*>227*)>,'M-9'1D(-&#$-5>@,'!'*%(@,'-/7,%#@'.'- ()77*%#(('%E- ;''N-2*7&1'5'%-&#$-5'%('%-5')-''%-,'.7*+'*+'- +'5'%@'-'%G7D-/755?%#/>@'.'-()77*%#(('%O- 4>><-''%->%+'*'-2*'('%)>@'-.>%-<1>/0)'%O- P'Q'%-72-!"#$%$&'()"!*$"&+#'-72-2#$%-<?%%'%-B#$9'%I-7E>E- B*#$.'%=-/-,M*,*40(-537"",*40%,?06,-"?,-/,*067*0-53:,'"05*0 %,?06&&-%&&N+4067"?%&M+,*067*0,,*0',+,377?407(5?7=,40.5$%06,-<5;?,*406,-+-5,=(,0<'5/40?,-M(?-,//,*40?&,*73,05*0 6,->7--5*(40(,":7**,*0'5$%773"%&M+5*(0 ;'&*?#<-2#$%7&('*.>@'(/0>1'%-6&#$.E-"8RSP8R!T:- 2
'$,&*J3&B%$--*%!"#$%D%E&,*-)A%%8T?%'!U% STApsgewijs Onbegrepen gedrag en Pijn bij dementie de Baas! Kernpunten: Gerandomiseerd gecontroleerd onderzoek (RCT), landelijk Ondersteuning voor zorgverleners en afgestemd op individuele bewoner. Multidisciplinair, integratie bestaande richtlijnen probleemgedrag Past binnen kwaliteitsbeleid Verantwoorde zorg V-<%"=%$M%8T?%'!1% www.vumc.nl/afdelingen/uno/stemmingengedrag/staoponderzoek E7?05"0%,?0:-&<',,3@01&&-0>5,40E7**,,-@0 E7?05"0,-07'077*(,+77*@0LO,$?@0 8T?!%W %.&%!"#$3(=&*I-0&4"#=<5%%!?X86?XR.% UV-#)'5(- W%+#/>@'-.77*- 2#$%M-(/7*'-X-Y- * Aanpassing op Zwakhalen et al. 2004 STAP 2 Het vaststellen van psychosociale behoeften (dagritme): 1. STORENDE PRIKKELS UIT OMGEVING Het dagritme bekijken Tijd Huidige activiteiten Gedrag 7.30 Persoonlijke verzorging 8.00 Ontbijt in huiskamer 8.30 In huiskamer 9.00 Lichamelijke oefeningen met andere bewoners 9.30 10.00 Koffie/thee in huiskamer, is onrustig 10.30 In huiskamer; roept af en toe om zijn vrouw 11.00 Naar toilet o.b.v. verzorgende 11.30 Wordt naar eettafel in huiskamer gebracht, ondanks enig lichamelijk verzet 12.00 Eten in huiskamer; is onrustig+ eet weinig. 12.30-14.30 In bed. Doet korte dutjes.. Roept tussendoor om zijn vrouw 2. BALANS TUSSEN STIMULERENDE EN RUSTGEVENDE ACTIVITEITEN 3. BETEKENISVOLLE CONTACTEN 15.00 Gaat naar toilet o.b.v. verzorgende. 15.30 Zit in huiskamer. Roept af en toe 16.00 16.30 Echtgenote en dochter komen op bezoek, praten af en toe tegen meneer. Zitten in huiskamer. 17.00 Bezoek helpt meneer met eten. Meneer eet wat meer dan vanmiddag. 17.30 Bezoek blijft nog bij meneer in de huiskamer. 18.00 Bezoek gaat naar huis. TV staat aan in huiskamer. Meneer kijkt er niet naar. dommelt weg in rolstoel 18.30 Meneer dommelt nog steeds in rolstoel 19.00 Idem 19.30 Gaat naar toilet en daarna voorbereidingen voor nacht o.b.v. verzorgende. Tussen 20.00 en 7.30 uur In bed. Vaak wakker. Roept tussen 2.00 uur en 3.00 uur bijna voortdurend om zijn vrouw. 3
Overzicht (huidige) dagritme Tijd Voorgestelde aangepaste activiteiten 7.30 Persoonlijke verzorging Het nieuwe dagritme 8.00 Ontbijt in huiskamer met andere bewoners 8.30 In huiskamer met andere bewoners 9.00 Lichamelijke oefeningen in activiteitenruimte 9.30 Uitrusten in makkelijke stoel op eigen kamer 10.00 Koffie/thee met andere bewoners in huiskamer 10.30 In huiskamer met andere bewoners 11.00 Naar toilet o.b.v. verzorgende 11.30 Wordt naar andere, rustiger eettafel in huiskamer gebracht 12.00 Eten in huiskamer 12.30 Wordt naar bed gebracht. 13.00 In bed 13.30 In bed 14.00 Groepsactiviteit o.b.v. activiteitenbegeleider 14.30 Groepsactiviteit o.b.v. activiteitenbegeleider 15.00 Gaat naar toilet o.b.v. verzorgende. 15.30 In huiskamer met andere bewoners 16.00 Dochter komt langs. Zitten in eigen kamer van meneer en praten samen. 16.30 Meneer en dochter lopen eindje binnen of buiten. 17.00 Echtgenote komt op bezoek en helpt meneer met eten in de huiskamer. Dochter gaat naar huis. 17.30 Meneer en echtgenote lopen eindje binnen of buiten. 18.00 Meneer en echtgenote zitten in huiskamer. 18.30 Echtgenote is nu (meestal) naar huis. Meneer kijkt naar tv-programma of DVD die aansluit bij zijn voorkeuren. 19.00 Meneer kijkt naar tv-programma of DVD. Verzorgende probeert daarna daarover gesprek op gang te brengen. 19.30 Toiletgang en daarna voorbereidingen voor nacht o.b.v. verzorgende. Tussen 20.00 en 7.30 uur Meneer wordt naar eigen kamer gebracht. Gaat niet eerder dan 20.30 in bed liggen. Overzicht nieuwe dagritme Vervolg STA OP! H'"0%,?0(,+-7(05*0+,.,0"?7::,*0"($+&,-*#-$"#$&:&"5=,N0 6,-7*+,-?40(70+7*0*77-0+,06&'(,*+,0"?7:05*0%,?00 :-&?&$&'K00.*/$&'+!0&('&$,$"&1$*!")%(2/3'&'*!&$%&)55"&-,$%6& 789:&;<0PJ,?05*.,Q,*0,*0M5?:-&<,-,*067*0$&3N&-?I 5*?,-6,*=,"R40&K7KS0 Reminiscentie Zintuigactivering (snoezelen) Beweging 789:&=S0!-&,T,%7*+,'5*(0:5;*3,+5$7=,0 789:&>S0!"#$%&N7-37$70&N0$&*"M'?7=,0.3&4=<&44"$)&$%8T?%'!U% WY Q-MZB&M*")&*%-"1$)%$0$"&)$#%!)%<&%(&33*,&4&$&("#% /&$=&$%,"&%,"<%$"&<%/&&*%)3&,%I&*(--4%BM$$&$%,M",&4"#B%/-B&$Y% [Y F&$%(&<&*&%&$%/&&*%3+%:&<%"$,"I",M%<3&)&=$&,&$% (&:-$,&4"$)%<&%)&I&$5%I-$%J3Z&4%?@'($/$&0(2"/*!AB+$"%-4=% )$#%!)'0%-1*$C$"Y%% Maar waarom nu STA OP!? 4
X3$94M="&% C"I-U%N3*))*3&+% Z')-0'*<'%%'%-.>%-2#$%-&#$-+'5'%@'-#(-%#')-97-JZ-*<RZ"<%O- P')-72-":,$5U,/,0M5=*(,*0.>%-2#$%-C-(,+-7("6,-7*+,-5*(,*0 ;'&*?#<-''%-+"#$3(=&*I-0&R"$=<*M/&$<=-97>1(-+'-"8RSP8R!T- [''(-&'B?()-.>%-.77*77*+'1'%O- \?+'*'%-B#11'%-D>5#1#'G97*,.'*1'%'*(-%#')-])7)-1>()^-9#$%=-7D-9#$%-&>%,-75- +'-7%>_>%<'1#$<0'#+-)'-.'*1#'9'%=-&>%,-.77*-+'-]77*9>><-.>%-+'-2#$%^- "#$%-077*)-&#$-0')-7?+'*-B7*+'%- J'%('%-+#'-%#')-6<?%%'%:->>%,'.'%-+>)-9'-2#$%-0'&&'%=-9?11'%-B'1-,''%- 2#$%-0'&&'%O- Grote organisatie in Noord-Holland Verschillende locaties boven het kanaal (13) Samenwerking UNO-VUmc!*-B0#B%&$%&*I-*"$)&$%8T?%'!U%K>L% \2-+'-";-0''*()-.''1.?1+#,-7%*?()=-&#$.E-172'%=- *7'2'%-'%G7D->,*'((#'-%>>*-0')-2'*(7%''1E- A*37$%?0<5**,*0%,?0?,73V0%&,0&30?,0(77*03,?0+5?0 (,+-7(@0 J'+'B'*<'*(-,7'+-,'(/0771+-#%-&'1'.#%,(,'*#/0)'- 75,>%,=-'%-9'Q'%-+#)-77<-#%-&#$-7E>E-&#$-7%*?()-'%-+'- +>,'1#$<('-97*,E- B,"&*+7*/"0<,>&*,-"0*5,?07'=;+0<,(-,:,*40,*07K(K6K0>,-+0+,0 7-?"0(,-77+:',,(+06&&-0&*-M"?3,+5$7=,K0 B5?0>,-/?0,$%?,-0=;+,'5;/0,*0<&&+0(,,*0&:'&""5*(,*K0!*-B0#B%&$%&*I-*"$)&$%8T?%'!U%K>>L- S`8-\"O->1(-''%-27(#@'.'-)7'.7',#%,->>%-+'- 97*,-,'9#'%E- 811'-97*,5'+'B'*<'*(-0'&&'%-a-+>,+'1'%-(/071#%,-,'<*','%=-.>%?#)-bF\!4b5/GS`8-\"O!"*7$'/)- 6#%/1E->*)('%=-2(H/0717,'%:E- WM'=+5"$5:'5*75-,077*:7/0,X?-70<,'7*(-5;/80 E7?05"0%,?0:-&<',,3@01&&-0>5,40E7**,,-@0 E7?05"0,-07'077*(,+77*@0LO,$?@0 V-<%I"&4%,--*("#%3+1% S%'1-*'(?1)>>)G#%9#/0)-&#$-/1#c%)'%O- "#$%-B7*+)-&#$-5'+'B'*<'*(-*5,?0%,-/,*+0>1(-0')- *5,?0$&*$-,,?0B7*+)->>%,','.'%O- `'*?,07?+'%+-#%-.'*97'<-75-2#$%5'+#/>@'- d'<'%+'->/@'(-.77*-5'+'b'*<'*(- e%)07?(#>(5'--+77*-9#/0)&>>*-*'(?1)>>)-- d')*7<<'%0'#+-d>5#1#'-'%-&'97'<'*(- `#$+(#%.'()'*#%,-- 5
.&%+*-B0#B%"$%(&&4,%\=$3&J&4&$]% 'I&*-44%93$94M="&A% "7(#@'D- >1-.'*,)-0')-#%-0')-&',#%-''%-@$+(#%.'()'*#%,- F*I-*"$)&$%M"<%,&%+*-B0#B% O&&^%M%$3)%I*-)&$%&$_3@%3+/&*B"$)&$1% ;&,-$B<%I33*%MZ%--$,-9:<U% FR/-"4A%/Y+"&+&*`IM/9Y$4% DE&F$#('AB&G$"+%4CH.FIJK&L"'M+44+3&&!?#N&,$%0*$$)B4(')$"$$'/4"#$&,!"&#$%&O-$AB-%'+'+%!!+&P3&Q!C$%&OR>==& STUS&O8&9C'+$%#!C& 6