Scope Inzet van drinkwaterslib voor natuurherstel. Werkt dat? Brabant Water, Mark Bartels De productie van drinkwater is een continu proces. Bij de zuivering van grondwater worden mineralen gefilterd en verwerkt als grondstof voor de (landbouw)industrie. Anorganisch slib kan echter ook worden gebruikt bij natuurherstelprojecten. IJzerhydroxide en calciumcarbonaat kunnen als bufferstoffen functioneren op sterk fosfaatverzadigde of verzuringgevoelige bodems. De inzet van kalkslib wordt al bijna 30 jaar in de praktijk toegepast. Om de effecten van ijzerslib te beoordelen is op basis van veelbelovende kolomproeven gestart met veldproeven. Aanvullend op bodemchemie meten we effecten op bodemleven (mesofauna). Afgelopen jaren hebben verschillende waterbedrijven en natuurbeherende organisaties zich aangesloten bij een landelijk onderzoeksproject (TKI watertechnologie). De toepassing van drinkwaterslib lijkt duurzaam, het potentiële areaal is groot (EHS), maar wat zijn de effecten op lange termijn? Voorbeelden van toepassingen in de praktijk en tussentijdse resultaten van hoofd- en parallelonderzoek worden voor u uiteengezet. 1
2
Inzet drinkwaterslib voor natuurherstel 3
Werkt dat? 4
Vandaag Wie zijn wij en wat doen we als TBO? Duurzaam hergebruik grondstoffen Drinkwaterslib in verschillende smaken Kalk: Toepassing in de praktijk Mesofauna: onderzoek lange termijn IJzer: Onderzoek op grote schaal Vervolg 5
Organisatie Wie zijn wij en wat doen we als TBO? Duurzaam hergebruik grondstoffen Drinkwaterslib in verschillende smaken Kalk: Toepassing in de praktijk Mesofauna: onderzoek lange termijn IJzer: Onderzoek op grote schaal Vervolg 6
Bedrijf WBG 280 *aansluitingen (x1000) 01-01-2015 Waternet 480 PWN 750 WMD 190 Dunea 600 330 Evides 1000 Oasen Brabant Water 1100 Vitens 2400 WML 530 7
Landgebruik Circa 2200 ha eigendom 8
Grondstofbescherming Grondwater als basis voor drinkwater 30 waterproductiebedrijven 40 waterwingebieden / beschermingszones 9
Grondstofbescherming 10
Landschap 11
Bodemtypen 12
Historisch landschap 1850 13
Biodiversiteit 14
Dempen watergangen 15
Dempen watergangen 16
Dempen watergangen 17
Herinrichting Buulderbroek 18
Herinrichting Buulderbroek 19
Herinrichting Buulderbroek 20
Herinrichting Buulderbroek 21
Herinrichting Buulderbroek 22
Agrarische natuur 23
Inrichting bronnen 24
Nieuwbouw 25
Natuur 26
Duurzaamheid Wie zijn wij en wat doen we als TBO? Duurzaam hergebruik grondstoffen Drinkwaterslib in verschillende smaken Kalk: Toepassing in de praktijk Mesofauna: onderzoek lange termijn IJzer: Onderzoek op grote schaal Vervolg 27
Duurzaamheid Lange termijn discipline Inkoop plantmateriaal, beton en houtproducten Extensief en gifvrij onderhoud Hergebruik reststromen Klimaatneutraal 28
Duurzaamheid Copyright Desso 29
Duurzaamheid 30
Duurzaamheid 31
Duurzaamheid 2009 32
Duurzaamheid 2009 2010 33
Duurzaamheid 2009 2010 2013 34
Duurzaamheid 2009 2010 2013 2015 35
Drinkwaterslib Wie zijn wij en wat doen we als TBO? Duurzaam hergebruik grondstoffen Drinkwaterslib in verschillende smaken Kalk: Toepassing in de praktijk Mesofauna: onderzoek lange termijn IJzer: Onderzoek op grote schaal Vervolg 36
Drinkwaterslib Oppervlakte water Vanuit rivieren en IJsselmeer Via infiltratie in de duinen Nieuwe stoffen Grondwater Watervoerend pakket Virusvrij Antropogene invloed beperkt 37
Drinkwaterslib 38
Landschap en abiotiek 39
Landschap en abiotiek 40
Drinkwaterslib Leonello Calvetti/Stocktrek Images/Corbis 41
Drinkwaterslib Opslag en afvoer drinkwaterslib 2015 Afzetmarkt drinkwaterslib 2015 1% 3% 1% 1% 1% 7% 7% 49% 27% 13% vast na ontwatering vast uit droogbed riool vloeibaar of vast vloeibaar uit vijver vloeibaar uit silo 61% 29% onbekend baksteen vergisting huisvuil rwzi vergisting agrarisch landbouw Totaal volume ds: 3883 ton Totaal volume ds: 3,9 kton 42
Drinkwaterslib 43
Kalkslib Wie zijn wij en wat doen we als TBO? Duurzaam hergebruik grondstoffen Drinkwaterslib in verschillende smaken Kalk: Toepassing in de praktijk Mesofauna: onderzoek lange termijn IJzer: Onderzoek op grote schaal Vervolg 44
Kalkslib 45
Kalkslib CaCO 3 46
Kalkslib 47
Kalkslib 48
Kalkslib 49
Kalkslib 50
Kalkslib 51
Kalkslib 52
Kalkslib 53
Kalkslib 54
Mesofauna Wie zijn wij en wat doen we als TBO? Duurzaam hergebruik grondstoffen Drinkwaterslib in verschillende smaken Kalk: Toepassing in de praktijk Mesofauna: onderzoek lange termijn IJzer: Onderzoek op grote schaal Vervolg 55
Mesofauna Mvuijlst/Creative Commons / Steve Hopkin 56
Mesofauna 57
Mesofauna Twee meetmomenten: t=0: voorafgaand aan toediening t=1: eerste meting na toediening kalkslib (3/4 jaar) Bodemchemie effecten Totaal plant beschikbaar P Totaal Ca, Fe, Al Uitwisselbaar Ca, Basische Kationen en Al/Ca ratio NO3, NH4 en NH4/NO3 ratio Mesofauna Basale info: dichtheden adulten en juveniele collembola Soortenrijkdom van collembola 58
Mesofauna 59
Mesofauna
Mesofauna
Mesofauna
Aantal individuen Aantal individuen Mesofauna 60 50 70 60 40 50 30 40 20 30 10 20 0 Kalkslib Imago Juveniel Controle 10 0 Kalkslib Controle
Aantal individuen Mesofauna 140 120 100 80 60 40 20 0 Imago juveniel
Aantal Soorten Mesofauna 6 5 4 3 2 1 0 Kalkslib Controle
IJzerslib Wie zijn wij en wat doen we als TBO? Duurzaam hergebruik grondstoffen Drinkwaterslib in verschillende smaken Kalk: Toepassing in de praktijk Mesofauna: onderzoek lange termijn IJzer: Onderzoek op grote schaal Vervolg 66
IJzerslib 67
IJzerslib Fe(OH) 2 68
IJzerslib Fe(OH) 2 www.ecopedia.be 69
IJzerslib 70
IJzerslib 71
IJzerslib Fosfaat (P 2 O 5 ) 72
IJzerslib TKI Drinkwaterslib Toepassing van drinkwaterslib op fosfaatrijke gronden t.b.v. natuurontwikkeling 73
IJzerslib DOELEN 1. Ervaring krijgen met de toepassing van drinkwaterslib op verschillende bodemtypen (zand-veen-klei) en vochtcondities. 2. Ontwikkelen van een machine die met minimale bodemdruk, goede menging en constante dosering drinkwaterslib kan opbrengen. 74
IJzerslib 1. Onderzoek naar effecten van drinkwaterslib op verschillende bodemtypen Meerdere kleinschalige veldproeven op locaties met verschillende bodemtypen en vochtcondities. Bepalen effecten op bodemchemie en vegetatie. 2. Onderzoek naar techniek van opbrengen drinkwaterslib Bouwen en testen in het veld van machine die drinkwaterslib op een effectieve manier kan opbrengen. 3. Verkrijgen van meerjarige onderzoeksresultaten Verlenging van de reeds lopende veldproef nabij Heeze (gestart in 2013) met meetronde in 2015. 75
IJzerslib Onnen Bloemkampen, nabij Harderwijk De Scheeken, Liempde Landgoed Mentink Heeze 76
IJzerslib Verkrijgen meerjarige onderzoeksresultaten Veldproef Groote Heide/Heeze 77
IJzerslib Ijzerslib opgebracht met reguliere mestinjecteur Links met zode, rechts na verwijderen zode 78
IJzerslib Alle behandelingen werden gefreesd IJzerslib wordt door frezen goed met bodem vermengd indien zode is verwijderd Frezen in vlakken met zode was moeilijker..en resulteerde in organische, kleiige laag 79
IJzerslib Problemen bij toediening Fe-gehalte bodem stijgt meer bij later opbrengen Fe-gehalte bodem stijgt veel meer dan berekend voor intacte zode, voor situatie zonder zode te weinig opgebracht 80
IJzerslib Bodemchemie-Pw (controle waarde op T0=12) 35,00 30,00 25,00 20,00 15,00 10,00 5,00 0,00 2013 2014 2015 Bodemchemie-PSI (controle waarde op T0=0.15) 0,30 0,25 0,20 0,15 0,10 0,05 0,00 2013 2014 2015 81
IJzerslib Gefreesd Proefvlak Fe2 en zfe2 op T=0 (JUNI 2013) Proefvlak Fe2 en zfe2 op T=1 (SEP 2013) Proefvlak Fe2 en zfe2 op T=2 (SEP 2014) 82
IJzerslib Vegetatie ontwikkeling Biomassa productie lijkt niet geremd door ijzerslib 83
IJzerslib Ijzerslib verlaagde gras:kruid ratio-effect wordt minder P-gehalte Gestreepte witbol niet verlaagd door toediening ijzerslib (data 2014) 84
IJzerslib Onderzoek naar effecten van drinkwaterslib op verschillende bodemtypen Zode verwijdering Aanbrengen bekisting Opbrengen ijzerslib In helft van elk met ijzerslib behandelde proefvlakken is maaisel van soortenrijk schraal grasland opgebracht 85
IJzerslib Vuistregels voor toepassing ijzerslib Gebruik type met zo laag mogelijke P-gehalte IJzergehalte 30-40% Verhouding P/Fe+Al (PSI) <0,1 Droge stof gehalte 10-30% Aandeel Ca, afhankelijk van je project Verwachte dosering Fe: 1-5 kg/ton ds 86
IJzerslib Vuistregels voor toepassing ijzerslib Gebruik type met zo laag mogelijke P-gehalte IJzergehalte 30-40% Verhouding P/Fe+Al (PSI) <0,1 Droge stof gehalte 10-30% Aandeel Ca, afhankelijk van je project Verwachte dosering Fe: 1-5 kg ds/m2 (10-50ton kg ds/ha) 87
Vervolg Wie zijn wij en wat doen we als TBO? Duurzaam hergebruik grondstoffen Drinkwaterslib in verschillende smaken Kalk: Toepassing in de praktijk Mesofauna: onderzoek lange termijn IJzer: Onderzoek op grote schaal Vervolg 88
Vervolg Productie ton / jaar op basis van toepassing 5cm/m2 4593 geschikt ongeschikt 35361 89
Vervolg 90
Inzet drinkwaterslib voor natuurherstel 91
Het werkt! 92
93