Economie en Arbeidsmarkt

Economie en Arbeidsmarkt 1

3 Programma Economie en Arbeidsmarkt: werken aan een krachtiger, weerbaarder en duurzamere economie Investeren in het talent van elke Rotterdammer en het stimuleren van economische groei van Rotterdam zijn belangrijke speerpunten uit het Collegewerkprogramma 2010 2014 Werken aan talent en ondernemen. Om de economie krachtiger, weerbaarder en duurzamer te maken hebben we samen met stedelijke partners een duidelijke agenda opgesteld. Aanvullend hierop hieraan hebben we een programma ontwikkeld waarmee we de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt vormgeven. Het resultaat heeft u nu in handen: het programma Economie en Arbeidsmarkt. Hoe ontwikkelt de Rotterdamse economie zich, hoe kunnen we sterktes behouden en uitbouwen, en wat doen we om zwaktes te ondervangen? Hoe kunnen we inspelen op trends in de economie? Op de vele baanopeningen die als gevolg van de vergrijzing ontstaan? En wat is de rol van de gemeente hierbij? Dit en de maatregelen die daarvoor nodig zijn, worden de komende pagina s uitgewerkt. Het beleid richt zich op drie thema s: - Sterkere economische structuur - Aantrekkelijker vestigingsklimaat - Match tussen vraag en aanbod van arbeid Een deel van de plannen en inzet sluit aan op het in de vorige collegeperiode gevoerde (sociaal-) economische beleid. Maar er zijn belangrijke nieuwe accenten zoals op het gebied van acquisitie, (sociale) innovatie, regionale samenwerking, duurzaamheid en het versterken van het accountmanagement. Tevens worden verbanden gelegd tussen participatie, onderwijs en economie. We bundelen onze inzet omdat het voorhanden hebben van voldoende en gekwalificeerde werknemers immers essentieel is voor economische ontwikkeling. Het krachtiger, weerbaarder en duurzamer maken van onze economie is een opgave én een belang voor de hele stad en regio. Rotterdam heeft van oudsher het imago van een echte ondernemers- en werkstad en vanuit deze kracht is dit programma Economie en Arbeidsmarkt opgesteld. Als College van Burgemeester en Wethouders zijn we trots op het behaalde resultaat. Graag gaan wij samen met alle betrokken stedelijke partners aan het werk. Op zijn Rotterdams. College van Burgemeester en Wethouders

1 Economie Krachtiger, weerbaarder en duurzamer

2

4 Economie Krachtiger, weerbaarder en duurzamer

Inhoudsopgave Inleiding 7 1. De opgave 9 1.1 De economische situatie 9 1.2 Een krachtige, weerbare en duurzame economie 9 1.3 Doelen 13 1.4 Werkwijze 13 2. Sterkere economische structuur 15 2.1 Sterke clusters 16 2.1.1 Havengerelateerd cluster 16 2.1.2 Medisch en zorg 17 2.2 Stedelijke sectoren 18 2.2.1 Kennisintensieve zakelijke dienstverlening 18 2.2.2 Creatieve bedrijvigheid 19 2.2.3 Consumentendiensten 20 2.3 Innovatie en duurzaamheid 21 2.3.1 Een innovatief klimaat 21 2.3.2 Digitale technologie als vestigingsvoorwaarde 23 2.3.3 De economische potentie van duurzaamheid 24 2.4 De regionale dimensie 25 3. Concurrerende vestigingsvoorwaarden 27 3.1 Ruimtelijke vestigingsklimaat 27 3.1.1 Gebieden 27 3.1.2 Werklocaties 29 3.2 Bevorderen van het ondernemerschap 32 3.2.1 Dienstverlening aan ondernemers 32 3.2.2 Reductie administratieve lasten en aanpak irritatie top-10 33 3.2.3 Stimuleren ondernemerschap 34 3.3 Aantrekkelijke stad 35 3.4 De regionale dimensie 36 4. Versterken accountmanagement en acquisitie 37 4.1 Accountmanagement 38 4.2 Acquisitie 40 4.3 De regionale dimensie 41

5. Voorwaarden voor succes 43 5.1 Draagvlak en krachtenbundeling 43 5.2 Sturen op resultaat 43 5.3 Versterken van kennis en begrip van de economie 44 5.4 Economie richtinggevend in concern 46 5.5 Samenhang met de ander collegeprogramma s 46 5.6 Focus op de regio 47 6. Organisatie en Financiën 49 6.1 Organisatorische aspecten 49 6.2 Middelen 49 6.3 Communicatie 50 Bijlage: Doel Inspanningen Netwerk 51

7 Inleiding Hoe ontwikkelt de economie zich, hoe kunnen we sterktes behouden en uitbouwen en wat doen we om zwaktes te ondervangen? Hoe kunnen we inspelen op trends in de economie? Dit en de maatregelen die daarvoor nodig zijn, worden in dit programma uitgewerkt. Met deze maatregelen wil het college een van haar belangrijkste doelen bereiken, namelijk dat de economie er over vier jaar beter voor staat of, zoals in het collegewerkprogramma staat, de economie krachtiger, weerbaarder en duurzamer is. Een deel van de inzet sluit aan op het in de vorige collegeperiode gevoerde economische beleid, maar er zijn belangrijke nieuwe accenten, zoals op het gebied van innovatie en duurzaamheid en het versterken van het accountmanagement. Bij de samenstelling van het programma zijn instellingen, organisaties en het bedrijfsleven betrokken in beleidsateliers, themabijeenkomsten en een schriftelijke consultatieronde. De consultaties hebben bruikbare en welkome suggesties voor het programma opgeleverd en bieden duidelijke aanknopingspunten voor samenwerking. De opbouw van het programma is als volgt. Hoofdstuk 1 behandelt de opgave. In hoofdstuk 2 (economische structuur) wordt beschreven hoe we onze sterke clusters en sectoren kunnen versterken en de economie innovatiever en duurzamer kunnen maken. Hoofdstuk 3 beschrijft de hierbij horende vestigingsvoorwaarden en in hoofdstuk 4 komen accountmanagement en acquisitie aan de orde. Hoofdstuk 5 benoemt voorwaarden voor succes.

8

9 Hoofdstuk 1 De opgave 1.1 De economische situatie De stedelijke economie draait goed door, met zelfs weer een lichte stijging van de werkgelegenheid. In de zorgsector ontstonden de meeste banen. De economie in het Rijnmondgebied kromp in 2009 met 3,3%, maar de werkgelegenheid is redelijk overeind gebleven. Onderdelen die het zwaar hadden, zoals haven en transport, herstellen zich weer. Het aantal starters in de eerste twee kwartalen van 2010 is 12% hoger dan in dezelfde kwartalen van 2009 en 2008. De grootste toename van het aantal vestigingen van nieuwe bedrijven was in de zakelijke dienstverlening. Weliswaar stijgt de werkloosheid, maar de langdurige werkloosheid neemt af: werklozen zijn sneller aan een baan te helpen. Er is een stijgende arbeidsparticipatie, met name van laagopgeleiden 1. De crisis heeft de economische verhoudingen flink opgeschud. Alle economische actoren moeten zich daar dan ook op instellen. Het college wil de crisis zo snel mogelijk achter zich laten. Doel is dat de economie er over vier jaar beter voorstaat. 1.2 Een krachtige, weerbare en duurzame economie Volgens het collegewerkprogramma wil het college de Rotterdamse economie krachtiger, weerbaarder en duurzamer maken. Maar wat betekent dit? De Rotterdamse economie wordt gekenmerkt door drie samenhangende economische systemen: 1. De internationale mainport Rotterdam, gebaseerd op productie en logistiek. 2. Het grootstedelijke systeem met (internationale) hoofdkantoren, zakelijke diensten en kennisinstellingen, deels gerelateerd aan de mainport. 3. De omvangrijke stedelijke economie, die bestaat uit diverse vormen van stedelijke consumentendiensten aan bewoners en bezoekers. De drie systemen zijn onderling via allerlei bedrijfs- en netwerkrelaties nauw verweven. Over het algemeen geldt dat bedrijven die (inter-)nationaal opereren, en hun goederen en diensten vooral buiten de regio afzetten, inkomengenererend zijn voor de regio. Dit terwijl bedrijven die hun goederen en diensten vooral afzetten binnen de eigen regio, primair draaien op bestedingen door bewoners en bedrijven uit dat gebied. Dat gaat in het bijzonder op voor de consumentensector. Een krachtige en weerbare economie kent een evenwichtige mix van deze drie systemen en type bedrijven. 1. Economische Verkenning Rotterdam 2011.

10

11 De internationaal georiënteerde bedrijvigheid staat in het teken van: de havengerelateerde industrie en dienstverlening (transport en logistiek, energie, procesindustrie en maritieme zakelijke dienstverlening) en de kennisintensieve zakelijke dienstverlening (kennisdiensten). Meer op de regio en de stad georiënteerd zijn de clusters medisch en zorg en de sectoren detailhandel, horeca, cultuur (consumentendiensten) en de creatieve bedrijvigheid. Deze sterke sectoren samen dragen de regionale economie en arbeidsmarkt: daar zit onze kracht. Die kracht moet worden vastgehouden om de economie (weer) sterker te maken en te groeien. Wat is een krachtige, weerbare en duurzame economie? In een krachtige en weerbare economie is er een hecht stedelijke en regionaal netwerk van bedrijven dat verbonden is met de sterke internationale sectoren en voorziet in de wensen van de bewoners en de bezoekers van de stad. Deze economie wordt gekenmerkt door permanente vernieuwing, zowel door startende en groeiende bedrijven en vestiging van kwalitatief interessante bedrijven als door de continue verbetering van de kwaliteit van arbeid, ondermeer door de voortdurende verbetering van scholing van de bevolking. Bewoners, werknemers en ondernemers dagen elkaar uit succesvol te zijn, zij kunnen zich verbeteren en hun talent ontwikkelen en voelen zich verantwoordelijk voor hun werken leefomgeving. In deze economie bestaat voldoende vraag en dynamiek in de hele arbeidskolom, waardoor iedereen die wil participeren een plaats kan vinden. Voor de inhoudelijke onderbouwing van dit document is gebruik gemaakt van de Economische Verkenning Rotterdam 2011, een aantal onderzoeken: w.o. Deloitte (Internationale markt- en sectoranalyse Rotterdamse regio), Wouter Jacobs (World Port City Networks), Roland Berger (Op weg naar nieuwe Economische agenda Zuidvleugel), Frans Nauta (Herijking innovatiebeleid Rotterdam), Intelligence Group (Het behoud van Rotterdamse studenten), Arbeidsmarktprognoses 2010 (Bureau Louter) en de Economic Review hoger onderwijs (OECD), de uitkomsten van de consultatierondes en een aantal expertbijeenkomsten.

12 Wat zijn de belangrijkste sterktes, zwaktes, kansen en bedreigingen? Sterk - De havengerelateerde sectoren en het medisch- en zorgcluster. - Uitstekende internationale bereikbaarheid. - Goed ontwikkelde kennisinfrastructuur. - Groot aanbod aan hoog opgeleide arbeidskrachten. Zwak - Relatief minder sterk in kennisintensieve stedelijke sectoren. - De economie vernieuwt zich onvoldoende, groei werkgelegenheid blijft achter. - Het innovatief vermogen van het bedrijfsleven is ondergemiddeld, m.u.v. de zakelijke dienstverlening. - Het op leidings niveau van de beroepsbevolking is gemiddeld genomen relatief laag. Kansen - De kansen in de sfeer van energie, klimaat en water in mainport, havencluster en de stad. - De sterke medisch en zorgsector in relatie tot de demografische trends. - Grote gebiedsontwikkelingen en programma s (Binnenstad, Stadshavens en Zuid) bieden kansen om in te spelen op de vestigingswensen van de sterke sectoren. - De Rotterdamse ondernemende cultuur. Bedreigingen - Regionale versnippering. - Teruglopende collectieve middelen (ook bij grote bedrijven). De economische sectoren blijven sterk door zich te vernieuwen, te innoveren en in te spelen op de kansen, bijvoorbeeld op het gebied van duurzaamheid. Duurzaamheid vertaalt zich zowel in de haven (biobased-economy), in Stadshavens (watertechnologie) en in de stad (bouw en architectuur). Hun bijdrage aan de stad is blijvend, doordat ze goed aarden in een gebied of stadsdeel, door toeleverings- en uitbestedingrelaties of omdat ze zonder veel moeite personeel vinden. Daarmee is een aantal randvoorwaarden voor kracht, weerbaarheid en duurzaamheid gegeven: een sterk innovatief klimaat, goede fysieke vestigingscondities met ruimte voor ondernemerschap, een goede internationale bereikbaarheid, een goed opgeleide beroepsbevolking en een aantrekkelijke leefomgeving (gezond, groen, voorzieningen). Om beter voelbaar te maken hoe het er met de economie voorstaat, gaan we gebruik maken van de economische index (zie pagina 42).

13 1.3 Doelen Als het erom gaat de economie de komende vier jaar sterker te maken, zijn er voor stad en regio drie doelen: 1. De economische structuur versterken. 2. Concurrerende vestigingsvoorwaarden bieden. 3. Voldoen aan de vraag naar arbeid in de economie. De economische structuur versterken De concurrentiekracht van de sterke clusters moet sterker worden, de clusters moeten zo veel mogelijk spin-off opleveren en verankerd zijn in stad en regio. De innovatiekracht van de economie moet groter worden. Concurrerende vestigingsvoorwaarden bieden Stad en regio moeten concurrerend zijn als vestigingsplaats. De beschikbaarheid van bedrijfsruimte, de dienstverlening aan het bedrijfsleven, de kwaliteit van de regelgeving, de bereikbaarheid en de kwaliteit van de stad als woon- en leefstad spelen hierbij mee. Voldoen aan de vraag naar arbeid in de economie Rotterdam heeft naar verhouding veel lager opgeleiden en relatief minder midden- en hoog opgeleiden. Het in balans brengen van de kwaliteit van vraag en aanbod is een belangrijke opgave, waarbij het ook gaat om het vergroten van vitaliteit van de beroepsbevolking. Invalshoeken zijn in- en doorstroming, het ontwikkelen van de werkgelegenheid op middenen hoog niveau, het aanbieden van carrièrelijnen en het stimuleren van werkenden om verder te leren. Deze opgave is zo urgent dat deze in het speciaal daarop gerichte programma Arbeidsmarktontwikkeling wordt opgepakt. Aan de kernopgaven zijn prioriteiten verbonden. Het realiseren ervan heeft voorrang, desnoods ten koste van andere onderwerpen. De prioriteiten worden ter plaatse in aparte tekstkaders vermeld. Samen met de partners gaan we ze zo SMART mogelijk definiëren zodat ze als sturingskader voor het programma kunnen dienen. 1.4 Werkwijze De maatregelen vragen goed op elkaar afgestemde inspanningen van gemeente en stedelijke en regionale partners. Met deze partners wil het college de samenwerking aangaan. Het college wil samen met de partners investeren in de onderbouwing van kennis en begrip van de economie, waardoor de maatregelen doelgerichter en effectiever kunnen worden. Het wil ook met de partners nadenken over de koers op langere termijn. En het wil waar mogelijk samen de uitvoering van de benodigde maatregelen ter hand nemen. In het programma is aangegeven hoe het college die samenwerking wil organiseren. Dit betreft ook de samenwerking met regionale partners.

14

15 Hoofdstuk 2 Sterkere economische structuur In de economische theorie wordt onder het begrip economische structuur verstaan: Het geheel van factoren die het productief vermogen van de economie bepalen. Het gaat om het soort bedrijven dat in stad en regio gevestigd is, in welke sectoren deze actief zijn, in welke levensfase ze verkeren, hoe concurrerend en innovatief ze zijn binnen hun markt en welke omvang ze hebben. Ook hoort de kwaliteit en beschikbaarheid van de productiemiddelen erbij, waaronder arbeid. Er is geen one size fits all definitie. Elke stad en regio heeft haar eigen unieke kenmerken, die met elkaar bepalen hoe sterk de economische structuur is. Het gaat om een gebalanceerde mix van grote en kleine bedrijven, internationaal opererende ondernemingen en bedrijven die de lokale markt bedienen, starters, groeiers en volwassen bedrijven, zittende bedrijven en nieuwe vestigingen van buiten. Behalve de sectorstructuur zijn grootte, de dynamiek van bedrijven (starters, uitbreidingsinvesteringen) en het innovatief vermogen belangrijke onderdelen van die mix. Prioriteit Sterke clusters De concurrentiepositie van de sterke clusters wordt sterker 2 De Rotterdamse economische structuur wordt sterk gekenmerkt door en bepaald door het havengerelateerde cluster en het cluster medisch en zorg. Deze clusters zijn belangrijk voor het behoud en de groei van de werkgelegenheid en bedrijvigheid, nu en in de toekomst. Hoe sterker de concurrentiepositie van deze clusters; des te groter het groeivermogen van de economie 3. De beleidsinzet is de concurrentiepositie van deze clusters te versterken, door zo gunstig mogelijk randvoorwaarden aan te bieden en door gerichte inzet van de instrumenten van het economisch beleid. Naast deze clusters onderscheiden we enkele stedelijke sectoren. Dit zijn sectoren die belangrijk zijn voor werkgelegenheid en een betekenisvolle bijdrage leveren aan het stedelijke woon en leefklimaat, namelijk de zakelijke dienstverlening, de creatieve bedrijvigheid en de consumentendiensten. De inzet voor deze sectoren is primair randvoorwaardenscheppend. 2. Afgemeten aan het marktaandeel van de clusters. 3. Bronnen: onder andere OECD review, onderzoek Roland Berger, Randstad 2040 (in lijn met de Rotterdamse Economische Visie).

16 2.1 Sterke clusters 2.1.1 Havengerelateerd cluster Het haven- en industriecomplex is belangrijk voor de nationale en regionale economie en ook voor de stad en de Rotterdamse bevolking. De grote investeringen en logistieke stromen die ermee gemoeid zijn, zorgen ervoor dat (de regio) Rotterdam een vestigingsplaats wordt voor haven gerelateerde dienstverlening in de sfeer van maritiem recht, verzekeringen, kennisdiensten, financiering en merchant banking. Het havengerelateerd cluster omvat twee deelsectoren die hieronder worden beschreven. Tabel 1 Kansen voor havengerelateerd cluster Bron: Deloitte, Jacobs (EUR), Ecorys, Louter en Roland Berger. haven- en industrie complex (hic) kwalitatieve bijdrage Verdere groei van HIC vertalen naar afgeleide groei in de stedelijke economie (zie onderstaande sectoren) kwantitatieve bijdrage Omvang arbeidsmarkt (2010): 45.000 (Rotterdam). Verwacht aantal baanopeningen voor HIC 1.775-2.400 in regio groot Rijnmond. Toegevoegde waarde: 13,5 mln. havengerelateerde zakelijke dienst verlening Kennisintensieve sector op raakvlak zakelijke dienstverlening en haven. Internationale niche en bijdrage Rotterdam Smart Port. Kennisdiensten bieden ook banen aan lageropgeleiden. Omvang arbeidsmarkt (2010): 3.600 7.200 Verwachte groei 2% / in unieke internationale nichemarkt. Verwachte groei toegevoegde waarde: 3 tot 4 miljoen (2 2,5%) Toegevoegde waarde: 159 mln. Het cluster maakt de komende decennia een transitie door. Traditionele sectoren zoals transport en logistiek, chemie en energie ontwikkelen en vernieuwen zich volop. Dat gebeurt op allerlei manieren: door efficiencyverhogende en kostenbesparende maatregelen, door waarde toe te voegen aan bestaande producten en processen en door nieuwe groeimarkten aan te boren. Een voor haven en stad strategisch toekomstperspectief is te vinden in kansen en trends op het gebied van water- en deltatechnologie, de biobased economy en duurzaam en energiezuinig bouwen. De vernieuwing binnen de havengerelateerde sectoren kenmerkt zich door de opstap naar nieuwe economische activiteiten. Een deel van de bedrijvigheid die hieruit voortvloeit, is kennisintensief en kantoorhoudend. Het gaat om activiteiten in de sectoren zelf, maar ook in toeleverende havengerelateerde dienstverlening. Deze bedrijven vragen om een vestigingsmilieu dat goed aansluit op de kwaliteiten die de grootstedelijke agglomeratie Rotterdam biedt: Goede bereikbaarheid en verbindingen. Voldoende aanbod van centrumstedelijke, goed bereikbare werklocaties en aantrekkelijke woonlocaties. De nabijheid van kennisinstellingen, zakelijke en overige dienstverleners (financieel, commercieel, facilitair, cultureel, detailhandel) en een groot aanbod van hoogopgeleiden.

17 Wat willen we bereiken? - Sterke concurrentiepositie van het cluster. - Grotere synergie tussen haven en stad en sterke havengerelateerde economie. De groei van de haven wordt vertaald naar afgeleide groei in deelsectoren in de stedelijke en regionale economie, namelijk transport en logistiek, metaal, procesindustrie, energie en de maritieme (zakelijke) dienstverlening. Inspanningen en activiteiten van gemeente en van gemeente en samenwerkingspartners - Aanbieden van passende vestigingsvoorwaarden in programma s en in de gebiedsgerichte aanpak. Samen met regionale partners (Havenbedrijf Rotterdam en bedrijfsleven) zetten we in op de kansen in de haven die resulteren in kansrijke uitvoeringsprojecten in vooral stadhavens en de binnenstad. - Bouwen aan een sterke triple helix in verband met Clean tech Delta. - De uitvoering van vijf strategische regionale samenwerkingsprojecten (Deltri, Strategische Agenda Zuidvleugel, Regionale herstructureringsopgave bedrijfsterreinen, Programma Regionale Knooppunten van de Stadsregio). Deze opgaven hebben hun zwaartepunt binnen het haven- en industriecomplex, maar hebben ook invloed op andere sectoren en delen van de stad. - Met bedrijven en het Havenbedrijf werken aan een attractieve arbeidsmarkt, opleidingenstructuur; (door)ontwikkelen van Smart Port. - In de evaluatie van het Uitvoeringsprogramma Haven wordt gekeken of het programma Carrière in de haven wordt voortgezet of misschien wordt verweven in een andere (bredere) aanpak. - Acquisitie en accountmanagement top-100. 2.1.2 Medisch en zorg De gezondheidszorg krijgt veel aandacht in de regio Rotterdam. Het gezond zijn, houden en krijgen van de bewoners is van groot belang. Bovendien levert het banen op. De medische en zorgbedrijven vormen samen (qua werkgelegenheid) de grootste stedelijke economische sector met 60.900 banen (2010). De sector biedt banen voor starters, stimuleert de doorstroom van lager opgeleiden en bindt hogeropgeleiden aan stad. De zorgsector levert een hoop bedrijvigheid op, zoals de innovatie van zorgverlening en zorgondersteuning (door technologische ontwikkelingen). De sector biedt groeikansen in zorginnovatie: 25% van de MKB- innovaties komt uit de gezondheidszorg. Het medisch cluster, gekoppeld aan het Erasmus Medisch Centrum, en in Medical Delta-verband met de Technische Universiteit Delft en de Universiteit Leiden, is klein maar kansrijk, innovatief en genereert hoogwaardige werkgelegenheid.

18 Tabel 2 Kansen voor medisch en zorg Bron: Deloitte, Louter en Roland Berger. medisch en zorg kwalitatieve bijdrage Zorg- en welzijn sector met werkgelegenheid op alle beroepsniveaus, biedt kansen voor startbaan en doorstroom. Klein en kansrijk zijn biomedische R&D en nieuwe bedrijvigheid in zorginnovatie. kwantitatieve bijdrage Omvang arbeidsmarkt (2010): 60.900 Verwachte groei +10.000 banen tot 2015 (3% p.j. 2010 2015) ) en medisch en zorg grootste banenmotor Omzet (2009) 2,5 mrd Wat willen we bereiken? - Sterke concurrentiepositie van het cluster. Inspanningen en activiteiten - Voorzetting van het programma Economische Ontwikkeling Medisch en Zorg Rotterdam, waarin door gemeente en partners zoals Erasmus Merdisch Centrum, Maasstad Ziekenhuis wordt gewerkt aan gebiedsontwikkeling, kennisvalorisatie (biomedical fund, incubator), zelfredzaamheid (E-health, domotica) en arbeidsmarkt. - Bouwen aan een sterke triple helix (samenwerking tussen overheid, kennisinstellingen en bedrijfsleven) en Rotterdamse propositie rond kansrijke biomedische R&D, E-health & domotica en Zorginnovatie. - Creëren van concurrerende vestigingsvoorwaarden via de gebiedsgerichte aanpak (m.n. Binnenstad en Zuid en het programma werklocaties). - Vergroten beschikbaarheid personeel (in het programma Arbeidsmarktontwikkeling). - Accountmanagement instellingen en acquisitie; vergroten internationale zichtbaarheid en ondersteunen branding op excellente deeldomeinen. 2.2 Stedelijke sectoren 2.2.1 Kennisintensieve zakelijke dienstverlening De kennisdienstverlening is onderdeel van de zakelijke dienstverlening, met als deelsectoren juridische en financiële dienstverlening, accountancydiensten en adviesbureaus 4. Unieke internationaal onderscheidende niches voor Rotterdam zijn de havengerelateerde zakelijke dienstverlening en de architectuursector. Deze hoogwaardige sector is belangrijk voor het aantrekken en vasthouden van kenniswerkers. De sector stelt hoge eisen aan het vestigingsklimaat. In de kennisintensieve zakelijke dienstverlening verwachten we tot 2015 1.000 extra banen (Louter 2010, prognose 2010 2015). 4. De activiteiten in schoonmaak, beveiliging en catering zijn onderdeel van de zakelijke dienstverlening, maar behoren niet tot de kennisintensieve zakelijke dienstverlening.

19 Tabel 3 Kansen voor kennisintensieve zakelijke dienstverlening Bron: Deloitte, Louter en Roland Berger. kennisdiensten kwalitatieve bijdrage 41% van de zakelijke dienstverlening (25.300 banen) is hoogwaardige arbeid. kwantitatieve bijdrage Omvang arbeidsmarkt (2010): 54.900 Waarvan 25.300 hoogwaardige banen Verwachte groei voor zakelijke dienstverlening: + 3.000 banen tot 2015 (1,1% p.j.) en voor hoogwaardige banen + 1.000 tot 2015 (0,9%) Wat willen we bereiken? - Sterke concurrentiepositie van de sector. Inspanningen en activiteiten - Creëren van gunstige vestigingsvoorwaarden door gebiedsgerichte aanpak (o.a. Binnenstad, Stadshavens, werklocaties). - Aanbieden van up to date ICT infrastructuur (Glazen Maas, ook relevant voor andere sectoren). - Vergroten beschikbaarheid personeel (in het programma Arbeidsmarktontwikkeling). - Inzet van acquisitie en accountmanagement (top 100 en accountmanagement instellingen). 2.2.2 Creatieve bedrijvigheid De creatieve bedrijven zijn aantrekkelijke werkplekken voor hoger opgeleiden. Creatieve bedrijvigheid en creatieve professionals zijn goed voor het imago van de stad en maken van Rotterdam een aantrekkelijke vestigingsstad. Beleving, identiteit en lifestyle spelen daarbij een grote rol. Tabel 4 Kansen voor creatieve bedrijvigheid creatieve bedrijvigheid kwalitatieve bijdrage Draagt bij aan het innovatievermogen van andere sectoren, zowel bedrijfsmatig als maatschappelijk. Draagt bij aan een stedelijk aantrekkelijk vestigings klimaat en de kwaliteit van gebiedsontwikkelingen. kwantitatieve bijdrage Omvang arbeidsmarkt (2010): 9.900 Verwachte groei: Het cluster blijft de komende jaren stabiel. Hierbinnen vindt enige verschuiving plaats. Wat willen we bereiken? - De creatieve industrie moet zoveel mogelijk bijdragen aan gebiedstransformatie en gebiedsverbetering, talentontwikkeling, de innovatie in andere bedrijfstakken en op andere maatschappelijke terreinen.

20 Inspanningen en activiteiten - Creeren van gunstige vestigingsvoorwaarden. - Stimuleren van ondernemerschap onder de creatieve beroepsgroepen. - Op peil houden van het aantal creatieve werkplaatsen. Dit gebeurt door vastgoedeigenaars te stimuleren vastgoed (tijdelijk) beschikbaar te stellen voor creatieve bedrijvigheid. 2.2.3 Consumentendiensten Hieronder vallen horeca, detailhandel en de vrijetijdseconomie. De sector staat garant voor veel banen, biedt (lager)opgeleiden de kans om door te groeien en zorgt voor bestedingen in de stad. De vrijetijdseconomie is (met de creatieve bedrijvigheid) belangrijk voor de beeldvorming van Rotterdam als aantrekkelijke en levendige stad. De sector consumentendiensten is voor ca. 80% afhankelijk van de lokale markt. De groei is afhankelijk van consumentenbestedingen. Om die groei te bereiken, is diversiteit en onderscheidendheid van het aanbod belangrijk. Tabel 5 Kansen voor consumentendiensten Louter. consumentendiensten kwalitatieve bijdrage Draagt bij aan kwalitatief woon- en leefklimaat en imago stad Veel werk op MBO-niveau (doorgroei). kwantitatieve bijdrage Omvang arbeidsmarkt (2010): 46.300 Verwachte groei + 3.000 banen tot 2015 (1,3%) 22% van de bestedingen afkomstig mensen buiten de stad. Wat willen we bereiken? - Sterke concurrentiepositie van de sector. Inspanningen en activiteiten - Creëren van gunstige vestigingsvoorwaarden door gebiedsgerichte aanpak (o.a. Binnenstad). - Aantrekken van bezoekers, bedrijven en bewoners van buiten Rotterdam. - Citymarketing en de inzet van evenementen.

21 2 figuur 1 Kansrijke clusters en stedelijke sectoren Bron: Stadsontwikkeling. OBE Economie. boven gemiddeld 45.000 a.p. HIC (Rotterdam) 7.200 a.p. maritieme zak. dienstverlening 15.500 a.p. medisch concurentiepositie 45.000 a.p. zorg 25.300 a.p. kennisdiensten 46.300 a.p. consumentendiensten 9.900 a.p. creatieve bedrijvigheid beneden gemiddeld laag kennis intensiteit hoog aantal arbeidsplaatsen: <10.000, >10.000 <40.000, >40.000 groei aantal arbeidsplaatsen (a.p.): boven gemiddeld, geen groei 2.3 Innovatie en duurzaamheid 2.3.1 Een innovatief klimaat Innovatie is een belangrijke bron van welvaartsgroei en maakt de stad en regio economisch weerbaarder. Steden die kennisintensief zijn, blijken minder gevoelig voor conjunctuurschokken. Innovatieve kracht is nodig voor een sterke economische structuur. In een goed werkend innovatiesysteem wordt (nieuwe) kennis gegenereerd en uitgewisseld. Vervolgens benutten bedrijven dit voor de ontwikkeling van nieuwe diensten en producten. De gemeente ondersteunt al langer initiatieven en projecten om innovatie te bevorderen. Ze zijn gericht op de basisvoorwaarden voor innovatie: Onderwijs en talentontwikkeling. Een aantrekkelijk woon- en leefklimaat voor kenniswerkers. Het creëren van hoogwaardige werkgelegenheid. Een krachtige ICT-sector.

22 Desondanks blijft de innovatiegraad van Rotterdamse (industrie)bedrijven -met uitzondering van de zakelijke dienstverlening- achter bij het landelijk gemiddelde. Op meerdere fronten is verbetering mogelijk. Kansen liggen er als het gaat om (de voorwaarden voor) een goed werkend innovatiesysteem 5. Ontwikkelingen zoals het Nieuwe Werken en de opkomst van de sociale media kunnen als draagolf dienen. Een belangrijke sleutel voor verbetering is te vinden in het veel beter afstemmen en samenwerken tussen bedrijfsleven, overheid en gemeente t.a.v. koers, prioriteiten en inzet van middelen. Innovatie is veel meer dan kennis en R&D. Of kennisontwikkeling daadwerkelijk tot bestendig economisch effect leidt voor bedrijf en regio, hangt in sterke mate af van ondermeer de: Kwaliteit van het ondernemerschap. Flexibiliteit en competenties van het personeel. Kwaliteit van het bedrijvennetwerk. Verbinding tussen kennisinstellingen en bedrijfsleven. Feitelijke voorwaarde voor economisch effect is innovatie in brede zin. Het effect wordt vergroot door sociale innovatie: het ontwikkelen van nieuwe managementvaardigheden (dynamisch managen), het hanteren van innovatieve organisatieprincipes (flexibel organiseren) en het realiseren van hoogwaardige arbeidsvormen (slimmer werken en talentontplooiing). Het doel: de productiviteit verbeteren en een vernieuwing in de arbeidsorganisatie en arbeidsrelatie. Dit leidt tot verbeterde prestaties van de organisatie en de ontplooiing van talenten. In het programma, de Innovatieagenda en het programma Arbeidsmarkt ontwikkeling wordt deze brede basis gekozen. Wat willen we bereiken? - De achterstand van de innovatiegraad ten opzichte van het landelijk gemiddelde wordt verkleind, of wordt zelfs hoger dan het landelijk gemiddelde, door een betere samenwerking tussen overheid, bedrijfsleven en kennisinstellingen. Prioriteit Beter innovatief klimaat Breed gedragen innovatieagenda, een door partners in de regio gedeelde langetermijnvisie, strategie en aanpak voor het bevorderen van innovatie. 5. Onderzoeken: OECD review, Frans Nauta, Economische Verkenning Rotterdam 2011, Volberda.