Nieuwsbrief van het Nationaal Hepatitis Centrum Jaargang 7, nummer 24, maart 2011 INHOUDSOPGAVE Informatie over de NHC nieuwsbrief Landelijke Hepatitisweek 2011 Invloed van alcohol en diabetes op de progressie van chronische hepatitis B Wijziging beleid hepatitis B-vaccinatieprogramma voor druggebruikers China onder de Dom HCV preventie in Europa onder jonge druggebruikers Screening chronische virale hepatitis in Europa Hepatitis A in dadels Hepatitis A-uitbraak in een Marokkaanse familie Veilige naalden World Hepatitis Day Evaluatie behandelrichtlijnen AASLD, EASL, Asian-Pacific consensus statement en de 2008 United States Panel Hepatitis B door onzorgvuldig gebruik van bloedsuikernaalden Nieuwe medicatie hepatitis C Bloeddonoren in België Overzicht lopende studies Informatie over de NHC nieuwsbrief De nieuwsbrief van het Nationaal Hepatitis Centrum verschijnt per kwartaal en geeft een overzicht van de recente ontwikkelingen omtrent virale hepatitis. Uitgebreide informatie kunt u verkrijgen via onze website www.hepatitis.nl of door telefonisch contact op te nemen met de Hepatitis Infolijn: (033) 422 09 88. Onze materialen zijn te bestellen via de NHC-website en via de Hepatitis Infolijn. Onze publicaties zijn gratis online in te zien en te downloaden. Als u opmerkingen of suggesties heeft, of als u deze nieuwsbrief niet meer wenst te ontvangen, kunt u een e-mail sturen naar: nieuwsbrief@hepatitis.nl Printversie Nieuwsbrief NHC maart 2011 1/11
Landelijke Hepatitisweek 2011 Op 25, 26 en 28 mei 2011 zal de Landelijke Hepatitisweek weer plaatsvinden in Congrescentrum Regardz de Eenhoorn te Amersfoort. Het thema deze keer is: Preventie, opsporing en behandeling van virale hepatitis, wat levert het op? Inmiddels staat het programma op de website en kunt u zich aanmelden via onze website: www.hepatitis.nl 25 mei is de dag voor de bedrijfsgezondheidszorg. Er wordt onder meer aandacht besteed aan preventie van letsels op de werkvloer, de nieuwe EU-richtlijnen en de afhandeling en behandeling van prikaccidenten. De tweede dag, 26 mei, is bestemd voor artsen, verpleegkundigen en andere medewerkers bij o.a. GGD-en, huisartsenpraktijken, verslavingszorg, justitie en MDL-afdelingen. Epidemiologie, opsporing, hepatitis E en behandeling van hepatitis komen aan bod. Er zijn speciale deelprogramma's voor MDL-artsen (tezamen met de Dutch Liver Week (DLW2011) van de Nederlandse Vereniging voor Hepatologie) en mensen die betrokken zijn bij voorlichting en vaccinatie in risicogroepen (tezamen met RIVM). De laatste dag, zaterdag 28 mei, is voor patiënten. Nieuwe behandelingen, re-integratie en medische, psychische en sociale problemen worden belicht. Elke dag begint plenair in de ochtend, terwijl in de middag workshops gehouden worden. Het programma is opgezet tezamen met de Nederlandse Leverpatiëntenvereniging, het CIb/RIVM (programma vaccinatie risicogroepen) en de maag-, darm- en leverartsen. Invloed van alcohol en diabetes op de progressie van chronische hepatitis B In een grote Amerikaanse studie zijn bijna 12.000 patiënten met chronische hepatitis B gedurende 2 jaar gevolgd en is de progressie van de leverziekte gemeten. De progressie van de leverziekte is vergeleken met onder andere leeftijd, geslacht, etniciteit en gezondheidsfactoren. Uit het onderzoek bleek dat het risico op gedecompenseerde levercirrose en primair levercelcarcinoom (HCC) hoger was in personen die veel alcohol gebruikten en die diabetes hadden. Het risico op HCC en gedecompenseerde levercirrose was ca 3x zo hoog bij veel alcoholgebruik en het risico op gedecompenseerde levercirrose was eveneens 3x zo hoog bij diabetes. Ook trad er vaker gedecompenseerde levercirrose en HCC op in mannen in vergelijking met vrouwen. Leeftijd en etnische achtergrond waren niet geassocieerd met progressie van de leverziekte. De studie is gepresenteerd op de AASLD 2010, in Boston, abstract 175, door M. Manos et al. Wijziging beleid hepatitis B-vaccinatieprogramma voor de doelgroep druggebruikers Sinds 1 januari 2009 is het CIb verantwoordelijk voor de coördinatie van het vaccinatieprogramma hepatitis B-risicogroepen. In het kader van dit programma worden homoseksuele mannen, prostituees en druggebruikers gratis gevaccineerd tegen hepatitis B. In 2010 heeft het CIb tezamen met het Trimbos-instituut onderzocht of het beleid nog voldeed in druggebruikers. Men had opgemerkt dat er steeds minder druggebruikers werden Printversie Nieuwsbrief NHC maart 2011 2/11
gevaccineerd. Uit het onderzoek bleek dat er een verschuiving optreedt in het druggebruik, namelijk dat steeds minder druggebruikers injecteren, waardoor het risico op besmetting met hepatitis B steeds kleiner wordt. Uit de melding van acute hepatitis B in het kader van de wet publieke gezondheid blijkt dat het aantal acute hepatitis B infecties door injecterend druggebruik de laatste jaren gelijk aan nul is. Wel is bij 25-30% van de acute infecties de transmissieroute onbekend, een deel daarvan zou veroorzaakt kunnen zijn door druggebruik. Echter de genotypering van de hepatitis B stammen wijst daar niet op. Vanaf januari 2012 zullen druggebruikers geen vaccinatie tegen hepatitis B meer krijgen in het kader van het programma hepatitis B-vaccinatie risicogroepen. Vanaf dat moment is de verslavingszorg verantwoordelijk voor de uitvoering en de financiering van het programma. Het Trimbosinstituut en het CIb zullen in de komende periode nauw samenwerken om deze overgang tot stand te brengen en te faciliteren. De brief hierover vindt u hier: http://www.rivm.nl/cib/binaries/brief%20beleidswijziging%20druggebruikers%2026-1- 2011%20def_tcm92-73160.PDF China onder de Dom Na het succes van de campagnes over hepatitis B onder de Chinese bevolking in Rotterdam en Den Haag, is de campagne ook in Utrecht op 7 februari gestart in aanwezigheid van wethouder Everhardt en belangrijke Chinese sleutelfiguren. Deze campagne is een initiatief van GG&GD Utrecht, de Chinese vrouwenvereniging Lai Yin, het Universitair Medisch Centrum Utrecht, het Diakonessenhuis en het Nationaal Hepatitis Centrum. Wethouder Everhardt sprak lovend over het initiatief van deze campagne. Volgens hem levert deze campagne veel gezondheidswinst onder de Chinese bevolking op. Wethouder Everhardt bedankte de aanwezigen voor hun medewerking bij het uitdragen van de boodschap onder de Chinese gemeenschap in Utrecht. Het primaire doel van deze campagne is om door actieve screening zoveel mogelijk dragers van hepatitis B en C op te sporen. Daarnaast zullen zoveel mogelijk vatbare mensen door middel van een vaccinatieserie tegen een toekomstige infectie met hepatitis B beschermd worden. Ook het vergroten van kennis over hepatitis B en C en bewustwording bij de Chinese bevolkingsgroep is een doel van deze campagne. Gedurende de campagneperiode gaat de GG&GD Utrecht op diverse plaatsen een gratis bloedtest uitvoeren (zie voor data en locaties www.zegneetegenhepatitisb.nl). In de campagneperiode wordt voorlichting gegeven bij Chinese verenigingen en buurthuizen en tijdens festiviteiten waar veel Chinese bezoekers verwacht worden. De campagne duurt zeker nog tot juni 2011. Printversie Nieuwsbrief NHC maart 2011 3/11
HCV preventie in Europa onder jonge druggebruikers In het kader van een EU-gesponsord project is in diverse Europese landen een inventarisatie gemaakt van de preventieve maatregelen die genomen zijn om besmetting van bloedoverdraagbare infecties, met name hepatitis C, bij druggebruikers te voorkomen. Voor Nederland heeft de Stichting Mainline meegewerkt aan het onderzoek. Richtlijnen en preventiebeleid in de verschillende landen zijn vergeleken. In een aantal landen bleek er geen nationale richtlijn of beleid te zijn. In 16 Europese landen bestond er een landelijk document over preventie en bestrijding van hepatitis C. In sommige landen was de documentatie vooral gericht op behandeling en minder op preventie. In 8 landen werd een preventiebeleid in de documentatie beschreven. In 6 landen is er een selectieve documentatie voor risicogroepen. Als belangrijkste interventies worden genoemd: a. naalden omwisselprogramma voor druggebruikers en drug consumption rooms ; b. testen op hepatitis C en vaccinatie tegen hepatitis A en B; c. risico-awareness en advies; d. behandeling van hepatitis C. In bijna alle landen werd een actief testbeleid ten aanzien van hepatitis C gevoerd, behalve in Portugal. Voorlichting over virale hepatitis en preventie werd eveneens in bijna alle landen gegeven, behalve in Oostenrijk. Dertien landen noemden behandeling van hepatitis C een belangrijke interventiemaatregel. In ongeveer de helft van de landen (ca 8) werd voorlichting gegeven aan het algemene publiek over het risico op infectie door o.a. bloedproducten, tatoeages, piercing, etc. Bron: EU project nr JLS/2008/DPIP/AG/142 Screening op chronische virale hepatitis in Europa De Viral Hepatitis Prevention Board (VHPB) heeft naar aanleiding van de voorjaarsbijeenkomst 2010, haar nummer van januari 2011 geheel gewijd aan screening-programma s voor chronische hepatitis. De criteria voor screening die Wilson en Jungner in 1986 publiceerden gelden nog steeds. Maar in de afgelopen 40 jaar zijn nieuwe criteria toegevoegd, zoals het definiëren van doelstellingen en doelgroepen, bewezen effectiviteit van de screeningsmethoden, kosteneffectiviteit en evaluatie. De VHPB pleit voor heldere richtlijnen bij het opzetten van screeningsprogramma s. Het is niet waarschijnlijk dat het screenen van de gehele bevolking kosteneffectief zal zijn. Beter is het om specifieke doelgroepen te screenen, waarbij van belang is om tailor-made screening programma s op te zetten omdat iedere doelgroep een aparte benadering vraagt, zoals diverse migrantengroepen, gevangenen, etc. Uiteraard moet het voordeel van screenen opwegen tegen de kosten. Het moet helder zijn wat de doelstelling is met betrekking tot screening. Screening-programma s in Europa voor HCV blijken voor intraveneuze druggebruikers en voor migranten kosteneffectief te zijn, evenals voor HBV bij zwangeren. Vroege diagnose en snelle behandeling leveren gezondheidswinst op. De prevalentie van virale hepatitis is hoog onder migranten afkomstig van zowel binnen als buiten Europa. Virale hepatitis wordt ook wel een silent killer genoemd, 65-75% van de mensen die geïnfecteerd zijn, weten niet dat zij de ziekte hebben. Wereldwijd zijn meer dan 350 miljoen mensen chronisch geïnfecteerd met HBV en 130-170 miljoen mensen met HCV en sterven er jaarlijks bijna 1 miljoen mensen aan chronische virale hepatitis. In de VS sterven meer mensen aan chronische virale hepatitis dan aan HIV. Er is nog steeds onvoldoende kennis over virale hepatitis bij het publiek, de professionals en bij de politiek. Het jaar 2010 kende verschillende momenten waarop virale hepatitis onder de aandacht werd gebracht: - In mei hebben de WHO lidstaten tijdens de World Health Assembly een resolutie over virale hepatitis aangenomen en werd 28 juli als Wereld Hepatitis Dag benoemd. - De verwachting is dat de ECDC (European Centre for Disease prevention and Control) aandacht blijft schenken aan virale hepatitis - In oktober vond de Hepatitis B and C summit conference in Brussel plaats waarbij Printversie Nieuwsbrief NHC maart 2011 4/11
opgeroepen werd tot een Europa-brede strategie betreffend communicatie, preventie en beleid van virale hepatitis en om virale hepatitis als een belangrijk gezondheidsprobleem te zien. Binnenkort zijn nieuwe geneesmiddelen voor chronische hepatitis C te verwachten. In tegenstelling tot chronische hepatitis C kan bij hepatitis B het virus niet worden geklaard. Wel kan bij hepatitis B het virus onderdrukt worden, waardoor complicaties voorkomen worden. Screening op hepatitis B is belangrijk omdat door middel van vaccinatie de partners en kinderen van hepatitis B patiënten beschermd worden en verdere transmissie van dit virus voorkomen kan worden. Bij chronisch geïnfecteerden is tijdige behandeling van belang om levercirrose en leverkanker te voorkomen, waarmee belangrijke gezondheidswinst valt te behalen. Bron: Viral Hepatitis, January 2011, Volume 19 Number 1 Hepatitis A in dadels In het wekelijks overzicht van infectieziektesignalen van 9 december 2010 werd weer melding gemaakt van hepatitis A. Ditmaal waren dadels afkomstig uit Algerije besmet met het hepatitis A virus. De dadels zijn inmiddels uit de winkels gehaald. Er loopt nog onderzoek of enkele patiënten met hepatitis A in verband gebracht kunnen worden met deze besmette dadels, maar er is geen duidelijke stijging gezien in de meldingen van hepatitis A in OSIRIS, het landelijke meldingssysteem voor infectieziekten. Bron: Wekelijks overzicht infectieziektesignalen 9 december 2010. Hepatitis A-uitbraak in een Marokkaanse familie GGD Midden Nederland heeft melding gemaakt van een uitbraak van hepatitis A in een Marokkaanse familie waarbij ten minste 14 personen besmet zijn geraakt. De besmette personen verbleven o.a. op een basisschool, een peuterspeelzaal en een dagopvang voor verstandelijk gehandicapten. De GGD heeft op deze instellingen voorlichting gegeven en vaccinaties verstrekt. Omdat er al meerdere besmettingen hadden plaatsgevonden zal nog uitgebreider gevaccineerd worden. De bron van deze epidemie is nog niet bekend; familiebezoek in Marokko of consumptie van besmet voedsel kunnen de aanleiding zijn geweest. Bron: Wekelijks overzicht infectieziektesignalen 27 januari 2011 Veilige naalden Het UMC Groningen is in januari overgestapt naar het gebruik van veilige naalden. Veilige naalden zijn naalden met een veiligheidssysteem waarbij de naald na het gebruik terugtrekt of er een beschermkapje overheen gaat, waardoor prikaccident voorkomen worden. Printversie Nieuwsbrief NHC maart 2011 5/11
Het aantal prikaccidenten kan aanzienlijk verminderd worden door het gebruik van veiligheidssystemen. Niet alleen voor bloedafname, ook voor injectiesystemen en infusen zijn thans veiligheidssystemen beschikbaar. World Hepatitis Day Vanaf dit jaar is World Hepatitis Day niet meer in mei gehouden, maar op 28 juli, de geboortedag van dr. Baruch Blumberg. Dr. Blumberg heeft in 1967 het hepatitis B virus ontdekt en aan hem wordt ook de ontwikkeling van het eerste vaccin tegen hepatitis B, in 1969, toegeschreven. Blumberg onderzocht de relatie tussen genetische factoren en ziekte en ontdekte dat veel hemofiliepatiënten antistoffen in hun bloed hadden, gericht tegen een eiwit gevonden bij een aboriginal. Dit eiwit bleek later het met HBV geassocieerde HBsAg te zijn. In 1976 ontving Dr. Blumberg de Nobelprijs voor zijn ontdekking. De datum is van belang voor het ondernemen van activiteiten om virale hepatitis onder de aandacht te brengen bij een groot publiek. Evaluatie behandelrichtlijnen AASLD, EASL, Asian-Pacific consensus statement en de 2008 United States Panel Myron John Tong et al hebben bestudeerd of de huidige hepatitis B behandelrichtlijnen voldoende zijn om patiënten met een verhoogde kans op het ontwikkelen van hepatocellulair carcinoom of andere ernstige leverziekten, te identificeren. Dit hebben ze gedaan door (retrospectief) de in de richtlijnen genoemde criteria toe te passen in een groep van 369 patiënten waarvan er 30 hepatocellulair carcinoom (HCC) kregen en er 37 overleden aan andere ernstige leverproblemen. Uit het onderzoek blijkt dat veel hepatitis B patiënten, waaronder ook patiënten die HCC ontwikkelden of overleden ten gevolge van de leverziekte, met de huidige richtlijnen niet in aanmerking zouden komen voor antivirale therapie. Meer kunt u lezen in het artikel. Bron: Evaluation of Current Treatment Recommendations for Chronic Hepatitis B: A 2011 Update. Myron John Tong, Leeyen Hsu, Patrick W. Chang, Lawrence Mitchell Blatt. Journal of Gastroenterology and Hepatology 2011; accepted January 2011 http://onlinelibrary.wiley.com.proxy.library.uu.nl/doi/10.1111/j.1440-1746.2011.06623.x/abstract Acute hepatitis B door onzorgvuldig gebruik van bloedsuikernaalden In oktober 2010 is in North Carolina melding gemaakt van een onverwacht aantal gevallen met acute hepatitis B in een lokaal ziekenhuis. Verder onderzoek door de Public Health afdeling van North Carolina leidde naar een instituut voor begeleid wonen. Daar werden vingerpriknaalden op een onveilige wijze gebruikt onder andere door hergebruik van deze naalden. Uiteindelijk werden 8 patiënten opgenomen in het ziekenhuis waarvan er 6 overleden aan de gevolgen van de infectie met hepatitis B. Het is niet duidelijk hoeveel patiënten besmet waren. Bron: CDC. MMWR 18 februari 2011 / 60(06); 182. Nieuwe medicatie hepatitis C Binnenkort breekt een nieuw hoofdstuk aan in de behandeling van hepatitis C. Tot nu toe konden patiënten met deze leverziekte alleen behandeld worden met een combinatietherapie van injecties met peginterferon-alfa en pillen ribavirine. Helaas zijn de slagingskansen van deze therapie met name onder genotype 1 patiënten beperkt; slechts de helft van deze groep raakt het virus met standaardtherapie voorgoed kwijt. Juist voor deze patiënten komen nieuwe medicijnen op de markt, naar verwachting halverwege 2012, begin 2013. Ondertussen is er al Printversie Nieuwsbrief NHC maart 2011 6/11
veel bekend geworden over deze nieuwe medicatie uit onderzoek onder gezonde vrijwilligers en hepatitis C patiënten. De medicijnen Er zijn twee nieuwe medicijnen die geregistreerd zullen worden voor de behandeling van hepatitis C: Telaprevir en Boceprevir. Beide middelen remmen de aanmaak van nieuwe virusdeeltjes. Het is de bedoeling dat patiënten met één van deze twee middelen behandeld gaan worden, tegelijk met de huidige duo-therapie met peginterferon-alfa en ribavirine. Omdat patiënten in totaal drie medicijnen zullen gaan gebruiken tijdens de behandeling wordt ook wel gesproken van triple-therapie. Op dit moment kan nog niet gezegd worden of de nieuwe medicijnen verschillen wat betreft de kans om het virus voorgoed kwijt te raken. Wel zijn er verschillen in bijwerkingen. Patiënten die Telaprevir gaan gebruiken, kunnen een vervelend jeukende huidafwijking krijgen. Gelukkig is dat voor de meeste patiënten geen reden om vroegtijdig met de behandeling te stoppen. Bij Boceprevir melden veel patiënten dat ze last hebben van een hinderlijke metaalsmaak in de mond. Tot slot geven beide medicijnen een verhoogde kans op bloedarmoede. De patiënten Niet iedereen komt in aanmerking voor behandeling. Voorlopig zullen alleen patiënten met genotype 1 behandeld worden met de nieuwe triple-therapie. Er moet nog onderzocht worden of de medicijnen geschikt zijn voor patiënten met andere genotypes, in het bijzonder genotype 4, die ook moeilijk te behandelen zijn met de huidige duo-therapie. Op dit moment is er nog niet bekend of de medicijnen geschikt zijn voor patiënten die een levertransplantatie hebben ondergaan. Ook de werkzaamheid en veiligheid bij patiënten die naast hepatitis C andere ziektes hebben, zoals terminale nierinsufficiëntie of een co-infectie met het Hiv-virus, moet nog onderzocht worden. Daarnaast moet nog bekeken worden of het echt nodig is om iedereen met triple-therapie te behandelen. Een aantal patiënten reageert goed op de huidige therapie en een extra middel geeft natuurlijk wel een risico op nog meer bijwerkingen. De vernieuwde behandeling Zowel Boceprevir als Telaprevir worden in pilvorm geleverd en moeten naar verwachting drie keer per dag ingenomen worden. Het uiteindelijke behandelregime van de twee medicijnen zal echter verschillen. Patiënten die met Telaprevir behandeld gaan worden, zullen de eerste twaalf weken van de behandeling de drie medicijnen tegelijk krijgen. De resterende tijd van de behandeling zullen ze alleen peginterferon-alfa en ribavirine nemen. Patiënten die Boceprevir krijgen, zullen de eerste vier weken uitsluitend peginterferon-alfa en ribavirine gebruiken. Daarna wordt Boceprevir aan de behandeling toegevoegd en gebruikt tot het einde van de behandeling. Momenteel wordt nog gekeken wat de meest optimale behandelduur is voor beide medicijnen. Waarschijnlijk zal dat 24 of 48 weken zijn, afhankelijk van de virale respons op de behandeling. Uiteindelijk is de verwachting dat ongeveer 75% van de patiënten het virus voorgoed kwijtraakt met deze triple-therapie, een behoorlijke verbetering ten opzichte van de huidige behandeling. Begeleiding tijdens behandeling De nieuwe middelen zijn ook voor artsen een grote uitdaging. De verwachting is dat patiënten massaal herbehandeld zullen gaan worden. In het Erasmus MC zijn we ons daarom nu al aan het voorbereiden om de infrastructuur zo te verbeteren, dat patiënten tegen de tijd dat de nieuwe medicijnen er zijn, optimale begeleiding kunnen krijgen. Zo wordt er bijvoorbeeld een speciaal dermatologisch team geïnstalleerd dat ervaring heeft in de herkenning en behandeling van huidafwijkingen bij triple-therapie. Het is in het belang van de patiënt om behandeld te worden in een centrum waar expertise is op het gebied van de triple-therapie. Het behandelregime is niet eenvoudig toe te passen en daarom moet dit bij voorkeur gedaan worden door artsen die met regelmaat hepatitis C patiënten behandelen en daardoor voldoende ervaring opbouwen. Een optimale begeleiding zorgt er voor dat patiënten de juiste dosering van alle medicijnen krijgen en dat minder patiënten vroegtijdig stoppen vanwege Printversie Nieuwsbrief NHC maart 2011 7/11
bijwerkingen. Op deze manier hebben patiënten de beste kans om het virus voorgoed kwijt te raken. En daar is het iedereen uiteindelijk allemaal om te doen. Ludi Koning, arts-onderzoeker en Rob de Knegt, mdl-arts, beiden werkzaam in het Erasmus MC Bloeddonors in België Mensen die ooit besmet waren met het hepatitis B-virus komen sinds kort niet meer in aanmerking om bloeddonor te zijn in België. Door deze aanscherping in de regelgeving vallen ongeveer 0,3% van de Belgische bloeddonoren weg. De regelgeving is aangepast om bloed nog veiliger te maken. Mensen die gevaccineerd zijn tegen hepatitis B blijven natuurlijk wel welkom als bloeddonor. Bron: De Morgen, 20 januari 2011. Lopende studies Hepatitis B: 1. Nieuwe behandelmethode voor patiënten met chronische hepatitis B (AMC) Voor onderzoek naar een nieuwe behandelmethode voor chronische Hepatitis B zoekt het Academisch Medisch Centrum (AMC) ziekenhuis in Amsterdam mannen en vrouwen (die niet zwanger zijn of borstvoeding geven) tussen de 18 en 65 jaar die: de diagnose chronische Hepatitis B hebben en op dit moment inactieve ziekte hebben. (Dit houdt in: geen verhoogde leverwaarden en een lage virale load) op dit moment niet behandeld worden en het afgelopen half jaar geen behandeling hebben gehad. bereid zijn om gedurende een periode van 1,5 jaar een aantal keer naar het AMC te komen DOEL VAN HET ONDERZOEK Het is gebleken dat bij een deel van de patiënten met chronische hepatitis B met een actieve ziekte en een hoge virale load, behandeling met een combinatie van medicijnen kan leiden tot genezing van de ziekte. Het doel van dit onderzoek is om door middel van soortgelijke combinaties te onderzoeken of genezing van chronische hepatitis B mogelijk is bij patiënten met een inactieve ziekte en een lage virale load. In dit onderzoek worden behandelde patiënten vergeleken met een controle groep onbehandelde patiënten. PERIODE ONDERZOEK De behandelingsduur bedraagt 48 weken, met een follow up periode van 24 weken. In deze periode zult u frequent gecontroleerd worden in het AMC. Daarna zal gedurende een periode van vijf jaar een keer per jaar controle plaatsvinden. VERGOEDING In heel Nederland zult u voor deelname aan dit onderzoek reiskosten vergoeding ontvangen. MEEDOEN OF MEER WETEN? Bel AMC: 020-5668468 ( u kunt eventueel een bericht achter laten op het antwoordapparaat) of e-mail: leverresearch@amc.nl 2. ARES-studie (Erasmus MC en AMC) Patiënten die worden behandeld met nucleos(t)ide analogen (virusremmers zoals lamivudine, adefovir, entecavir, telbivudine en tenofovir) moeten deze behandeling vaak langdurig voortzetten. Het beëindigen van de behandeling leidt namelijk in het merendeel van de patiënten tot het weer actief worden van het hepatitis B virus. Er is recent gestart met een onderzoek waarbij Printversie Nieuwsbrief NHC maart 2011 8/11
wordt gekeken of het tijdelijk toevoegen van peginterferon aan de behandeling met entecavir leidt tot een grotere kans op een blijvende onderdrukking van het hepatitis B virus na het stopzetten van de behandeling. Hiervoor worden patiënten óf behandeld met alleen entecavir óf behandeld met een combinatie van entecavir en peginterferon. Patiënten met een chronische hepatitis B en een positief HBeAg kunnen deelnemen aan deze studie. Voor nadere informatie kan contact opgenomen worden met Milan Sonneveld via 010-7034513 of via m.j.sonneveld@erasmusmc.nl. In het AMC kan contact opgenomen worden met tel. 020-5668468 of via leverresearch@amc.nl 3. PADD-studie (Erasmus MC) Dit is een studie voor patiënten met chronische hepatitis B die al langdurig met virusremmers worden behandeld. In deze studie zal peginterferon worden toegevoegd aan de huidige behandeling met virusremmers om te onderzoeken of een blijvende onderdrukking van het hepatitis B virus na het stopzetten van de behandeling mogelijk is. Voor nadere informatie kan contact opgenomen worden met Pauline Arends via 010-7031618 of via p.arends@erasmusmc.nl Hepatitis C: 1. Micro-RNA studie bij hepatitis C. Gezocht: Mannelijke en vrouwelijke patiënten met chronische hepatitis C Voor onderzoek naar een mogelijk nieuw geneesmiddel (een zogenaamde micro RNA-122 remmer) ter behandeling van chronische hepatitis C zoekt het Academisch Medisch Centrum (AMC) in Amsterdam en het Erasmus MC (EMC) in Rotterdam in samenwerking met PRA International in Zuidlaren mannen en vrouwen (die niet zwanger zijn of borstvoeding geven) tussen de 18 en 65 jaar die: de diagnose chronische hepatitis C met genotype 1 hebben en hiervoor nog niet eerder zijn behandeld; bereid zijn om voorafgaand aan het onderzoek een uitgebreide medische keuring te ondergaan in het Erasmus MC of AMC; bereid zijn om 1 periode (1 dag en 1 nacht) in het onderzoekscentrum van PRA in Zuidlaren te verblijven en verschillende korte bezoeken te brengen aan het onderzoekscentrum van PRA international te Zuidlaren en aan het EMC of het AMC. Periode onderzoek Begin 2011 Vergoeding U zult voor deelname aan dit onderzoek een financiële vergoeding ontvangen. Na de behandeling met de onderzoeksmedicatie zal uw arts met u bekijken of het zinvol is om met de standaardbehandeling van hepatitis C te beginnen. Meedoen of meer weten? Bel AMC: 020-5668468 (u kunt eventueel een bericht achter laten op het antwoordapparaat) of e-mail: leverresearch@amc.nl. Bel Erasmus MC: 010-7033038 (u kunt eventueel een bericht achter laten op het antwoordapparaat) of e-mail: mdlpoli@erasmusmc.nl. Daarnaast kun u ook contact opnemen met PRA International op werkdagen tussen 8.30 en 17.00 uur: 0900 22 55 772 vanuit Nederland, 0031 50 8505798 vanuit het buitenland (lokaal tarief). Verwijs hierbij naar de vermelde studiecode (100431). 2. VIRID-studie bij hepatitis C patiënten met genotype 1 of 4 (Erasmus en UMC St. Radboud) Sinds 2008 loopt in het Erasmus MC en UMC Radboud en vele andere centra in Nederland, een Printversie Nieuwsbrief NHC maart 2011 9/11
studie waarin een dubbele dosis ribavirine wordt vergeleken met de standaarddosering bij de behandeling van hepatitis C. Daarnaast wordt behandeld met PEG-interferon. Om bloedarmoede te voorkomen wordt EPO (erythropoietine) gegeven. De studie wordt uitgevoerd in patiënten met HCV genotype 1 of 4 met een virusload >400.000 IU/mL, omdat bij deze patiënten de standaardbehandeling minder vaak slaagt. De ribavirine-dosering wordt onderzocht in deze studie omdat er aanwijzingen zijn dat met een hogere dosis ribavirine het succespercentage van de behandeling vergroot kan worden. Op de website www.virid.nl staat alle informatie, zowel voor behandelaars als patiënten. Patiënten kunnen zich aanmelden via een van de arts-onderzoekers, via email of telefonisch. 3. Actief testen (Erasmus MC) Chronische hepatitis C wordt in de westerse wereld voornamelijk via druggebruik overgedragen en het grootste gedeelte van de huidige HCV patiënten is op deze wijze geïnfecteerd geraakt. Project Actief Testen is opgezet door Erasmus MC, GGD Rotterdam en Bouman-GGZ met het doel voormalig en actief druggebruikers in Rotterdam laagdrempelig screening en behandeling op HCV aan te bieden. De onderzoeksarts van het Erasmus MC houdt hepatitis C spreekuur bij twee locaties van Bouman-GGZ en doet onderzoek naar de haalbaarheid van antivirale therapie bij deze doelgroep volgens deze multidisciplinaire opzet. Psychiatrische bijwerkingen en kwaliteit van leven worden bijgehouden middels vragenlijsten (SCL-90, SF-36) en succes wordt gemeten aan de hand van SVR, bijwerkingen, dosisreducties en drop-out rate. Patiënten worden gerecruteerd via Bouman-GGZ, locaties Poli West en Poli Centrum en de studie is inmiddels uitgebreid naar de locaties Poli Noord en Poli Zuid in samenwerking met het Maasstad Ziekenhuis. 4. Fase 3 studie met 2 de generatie protease remmer (AMC en LUMC) Binnenkort gaat een placebo gecontroleerde studie met een 2 de generatie proteaseremmer, gecombineerd met Peg-interferon en ribavirine, van start. Patiënten die nooit eerder behandeld werden kunnen hier aan mee doen. Patiënten in de placebogroep krijgen later de gelegenheid om met deze proteaseremmer als nog behandeld te worden. 5. Therapietrouw bij standaard antivirale therapie voor hepatitis C: IMPACT-studie (UMC Utrecht) Mogelijk is therapietrouw een factor die de respons op peginterferon / ribavirine therapie voor chronische hepatitis C beïnvloedt. In de IMPACT-studie testen we een interventie om de therapietrouw voor ribavirine te meten en verbeteren. Hiervoor maken we gebruik van een nieuwe medicatiedispenser (www.sensemedic.com), die niet alleen het medicatiegebruik van patiënten registreert maar ook een SMS-herinnering stuurt wanneer de patiënt de ribavirine niet inneemt. In deze studie worden patiënten gerandomiseerd voor een interventiegroep (standaard antivirale therapie + Sensemedic medicatiedispenser) of een controlegroep (standaard antivirale therapie zonder Sensemedic medicatiedispenser). Patiënten worden gedurende 24 weken gevolgd, ongeacht behandelingsduur. De IMPACT-studie is inmiddels goedgekeurd in het UMC Utrecht, Maastricht Universitair Medisch Centrum, Medisch Centrum Haaglanden en het VU Medisch Centrum. Voor vragen over de studie kunt u contact opnemen met drs. L.G. van Vlerken, telefonisch (088-7550224) of via e-mail (L.G.vanVlerken@umcutrecht.nl). Informatie AMC studies Informatie over alle AMC-studies kunnen ingewonnen worden per E-mail (leverresearch@amc.nl) of per telefoon (020-5668468) op het secretariaat, waarna U terug gebeld wordt door een van de leverspecialisten. Informatie Erasmus MC hepatitis C studies Voor algemene informatie of vragen over één van de Hepatitis C Erasmus-studies kunt u contact opnemen met drs. R. Roomer, drs. D.M. Hotho, Drs. A. van der Meer of dr. R.J. de Knegt via 06-12368887 (HCV-telefoon) of per e-mail: mdlpoli@erasmusmc.nl. Printversie Nieuwsbrief NHC maart 2011 10/11
Informatie UMC Utrecht hepatitis studies Voor informatie over de studies op het UMC Utrecht kunt u contact opnemen met de Polikliniek MDL-ziekten, Huispostnummer F 02.618, drs. L. van Vlerken, 088-7550224, of L.G.vanVlerken@umcutrecht.nl Printversie Nieuwsbrief NHC maart 2011 11/11