Onderzoek Invoering nieuwe WMO per 2015 Onderzoeksopzet van de Rekenkamercommissie voor Vlagtwedde en Bellingwedde Inleiding De gezamenlijke Rekenkamercommissie (RKC) van de gemeenten Vlagtwedde en Bellingwedde heeft het voornemen om in de eerste helft van 2016 onderzoek te doen naar de invoering en uitvoering van de nieuwe Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO) per 2015 in de beide gemeenten. Met de landelijke afkondiging en invoering van de nieuwe WMO per 2015 werden, naast de aanpassing van de bestaande wet WMO, ook de uitvoering van enkele taken uit deze nieuwe WMO overgeheveld van de rijksoverheid naar de gemeenten. De RKC wil helder krijgen welke ambities en doelen de beide gemeenten hebben geformuleerd en bijgesteld om tot uitvoering van deze nieuwe gemeentelijke WMO taken per 2015 te komen. Er zal worden onderzocht hoe deze doelen beleidsmatig en organisatorisch zijn ingevuld en bijgesteld. En er zal worden onderzocht hoe tevreden de gemeenten, de betrokkenen en de inwoners/cliënten per zomer 2016 zijn met de resultaten van de invoering van de nieuwe WMO in de beide gemeenten. Ook wil de RKC inzicht krijgen in de effectiviteit van de gevolgde beleidsmatige- en organisatorische aanpak in beide gemeenten. De RKC voert hiervoor een verkennend kwalitatief onderzoek uit dat volgens de planning eind september 2016 is afgerond. Bij dit onderzoek in 2016 zullen de conclusies en aanbevelingen uit het WMO deel van het RKC onderzoek Van Beleid naar Uitvoering uit 2013 worden meegenomen en getoetst op toepassing van de aanbevelingen. Onderzoek Voor het onderzoek bestudeert de RKC de wet WMO, rijkscirculaires, beleidsdocumenten en de college- en raadsbesluiten van beide gemeenten zoals de visie op de invoering van de vernieuwing in het sociale domein (specifiek de WMO), de (provinciale) bestuursakkoorden voor de invoering van de WMO, de WMO uitvoeringsnota s en het WMO deel van de gemeentelijke begrotingen en rekeningen 2015. Daarnaast vinden er interviews en (groeps)gesprekken plaats met onder meer de leiding en de uitvoerders in de buurtteams/sociale wijkteams, de sleutelfiguren buiten en binnen de gemeentelijke organisatie zoals de direct betrokken gemeentelijke bestuurders, gesubsidieerde maatschappelijke organisaties, gecontracteerde zorgaanbieder(s) en bewoners/cliëntengroepen. Aanleiding Sinds de invoering begin 2015 van de nieuwe WMO, de Jeugdwet en de Participatiewet zijn de gemeenten zelf verantwoordelijk geworden voor een groot deel van de uitvoering van de wettelijke binnen het sociaal domein. Deze extra taken voor de gemeenteraad vraagt om extra inzet en grip op zowel gemeentelijk beleid als uitvoering als financiering. De RKC wil de gemeenteraden van beide gemeenten met dit onderzoek helpen een beeld te krijgen van haar sturing daarop en de eerste resultaten van deze sturing op zowel gemeentelijk beleid als uitvoering als financiering weergeven. Op basis hiervan doen wij aanbevelingen voor de toekomst van de uitvoering van de wettelijke taken uit de WMO met een doorkijk naar de toekomstige uitvoering van de wettelijke taken uit de Jeugdwet en Participatiewet.
Centrale onderzoeksvragen 1. Welke doelstellingen zijn door de Colleges geformuleerd en door de gemeenteraden besloten voor de invoering per 1/1/2015 van de nieuwe WMO en is daarbij SMART uitgewerkt hoe deze gerealiseerd gaan worden? 2. Hoe is aan de betrokkenheid van de gemeenteraden en inwoners/cliënten van beide gemeenten bij de formulering van deze WMO doelstellingen, bij de besluitvorming, bij de monitoring en bij de controle op de gewenste resultaten, vorm en inhoud gegeven? 3. Hoe SMART sturen de gemeenteraden zelf vanuit hun kaderstellende en controlerende rol op het gemeentelijk WMO beleid, en gedurende de uitvoering van dit beleid, en op de financiering van de uitvoering van dit beleid? Normenkader Procesnorm In dit onderzoek wordt de beleidscyclus uit het RKC onderzoek Van Beleid naar Uitvoering uit 2013 (Er wordt gewerkt met een Voorbereidings-, Plan-, Uitwerkings-, Uitvoerings- en Evaluatiefase) als procesnorm genomen. Dit is daarmee de meetlat waaraan de bevindingen uit dit onderzoek procesmatig getoetst worden. Besluitvormingsnorm In dit onderzoek wordt als kwaliteitsnorm voor de beleidsbesluitvorming het SMART model (De besluiten zijn Specifiek, Meetbaar, Acceptabel, Realistisch en Tijdgebonden) genomen. Dit is daarmee de meetlat waaraan de bevindingen uit dit onderzoek kwalitatief getoetst worden. Wettelijke inhoudelijke en financiële norm oude en nieuwe WMO Bij de invoering van de WMO in 2005 zijn door de regering en de 2 e kamer een aantal doelen gesteld die zijn verwerkt in de wettekst (meer aandacht en inzet op preventie, van rechtmatige zorgconsumptie naar vrijwillige zorgparticipatie, bij 1 gezin hoort 1 plan van 1 regisseur, de beslissingsbevoegdheid meer bij de professional, minder bureaucratie, meer invloed van inwoners/cliënten op de uitvoering van zorg en welzijn, etc.) In de nieuwe WMO wettekst en de daaruit volgende ministeriële besluiten en brieven staat daarnaast duidelijk omschreven waaraan een gemeente zich per 2015 dient te houden gedurende de uitvoering van de WMO, en de taken en budgetten die daaruit zijn gedelegeerd naar een gemeente. Beide wetteksten zijn daarom de inhoudelijke meetlat waaraan de bevindingen uit dit onderzoek kwalitatief getoetst worden.
Deelvragen per hoofdvraag van het onderzoek 1. Welke doelstellingen zijn door de Colleges geformuleerd en door de gemeenteraden besloten voor de invoering per 1/1/2015 van de nieuwe WMO en is daarbij SMART uitgewerkt hoe deze gerealiseerd gaan worden? 1.1 Welke doelstellingen zijn er geformuleerd voor de realisatie van de nieuwe gedecentraliseerde WMO? 1.2 Is concreet en SMART uitgewerkt hoe deze doelstellingen van de nieuwe WMO gerealiseerd worden? 1.3 Komen deze doelstellingen volledig overeen met de eisen en intenties vanuit de WMO van 2005 en de nieuwe WMO van 2015 2. Hoe is aan de betrokkenheid van de gemeenteraden en inwoners/cliënten van beide gemeenten bij de formulering van deze WMO doelstellingen, bij de besluitvorming, bij de monitoring en bij de controle op de gewenste resultaten, vorm en inhoud gegeven? 2.1 Op welke wijze zijn de gemeenteraden en inwoners/cliënten in positie geweest bij het formuleren van doelstellingen voor de nieuwe WMO? 2.2 Op welke wijze en met welke indicatoren wordt de realisatie van de gestelde WMO doelstellingen geëvalueerd? 2.3 Hoe wordt de tevredenheid van de bestuurders, zorgaanbieders, hulpverleners en cliënten gemeten? 2.4 Is voor de gemeenteraden en inwoners/cliënten duidelijk vastgelegd op welke momenten en in welke vorm de gemeenteraden en inwoners/cliënten worden geïnformeerd over de resultaten en effecten van de uitvoering van de nieuwe WMO? 3. Hoe SMART sturen de gemeenteraden zelf vanuit hun kaderstellende en controlerende rol op het gemeentelijk WMO beleid, en gedurende de uitvoering van dit beleid, en op de financiering van de uitvoering van dit beleid? 3.1 Is geformuleerd en geëvalueerd wat voor beide gemeenten de inhoudelijke en financiële gewenste effecten en vermijdbare risico s zijn bij het realiseren van de WMO doelstellingen? 3.2 Zijn de resultaten in effecten en de reductie van risico s gedurende de uitvoering voldoende in beeld bij de beide gemeenteraden? 3.3 Kunnen de gemeenteraden gedurende de uitvoering sturen op het verhogen van de effectiviteit en het reduceren van de inhoudelijke en financiële risico s?
Opzet Rekenkameronderzoek Ambities en resultaten invoering nieuwe WMO 2015 Het onderzoek kent onderstaande fases die niet altijd noodzakelijkerwijs altijd chronologisch aansluitend op elkaar hoeven te volgen. Er zal soms sprake zijn van overlap tussen de afronding van de voorliggende fase en de start van de volgende fase. Fase 1 De besluitvorming rond de onderzoeksvraagstelling, -opzet en tijdsplanning De RKC zal de concept onderzoeksvraagstelling, -opzet en tijdsplanning bekend maken aan de beide gemeenteraden en de betreffende afdelingen door deze ter inzage te leggen en door deze toe te lichten aan de betreffende afdelingen en alle gemeenteraadsfracties. Na deze overleggen zal de RKC komen tot een definitieve onderzoeksvraagstelling, -opzet en tijdsplanning, rekening houdend met de reacties op het voorgelegde concept. Fase 2 De voorbereiding op het starten van het onderzoek in de beide gemeenten Het onderzoek zal starten doordat alle voor het onderzoek relevante documentatie zal worden opgevraagd bij de secretaris van de RKC. Het zal hier naar verwachting gaan om WMO wetteksten, ministeriele en gemeentelijke verordeningen, -circulaires en brieven, en om de gemeentelijke verslagen van handelingen in het beleidsproces, -contractering, -publiciteit, -uitvoering en evaluatie. Tegelijk zullen door de RKC secretaris afspraken worden gemaakt voor interviews met ambtenaren, managers, wethouders, zorgaanbieders, vrijwillige en hulpverleners en bewoners -/cliëntengroepen. Fase 3 De start van het onderzoek met bestudering van de aangeleverde documentatie De aangeleverde WMO wetteksten, ministeriele en gemeentelijke verordeningen, -aanwijzingen en brieven, en gemeentelijke verslagen van handelingen in WMO beleidsproces, -contractering, - publiciteit, -uitvoering en evaluatie zullen worden doorgenomen. Dit leidt tot een inhoudelijk gedetailleerder normenkader voor de onderzoeksopzet. En op basis van de bevindingen uit de bestudeerde documentatie zal invulling worden gegeven aan de vragen voor de geplande interviews. Fase 4 Het vervolg van het onderzoek met het interviewen van de betrokkenen In de interviews zal toelichting worden gevraagd op de resultaten van de vergelijking tussen de aangeleverde WMO documentatie en het normenkader. Ook zal gevraagd worden naar de relevante resultaten en ervaringen in de praktijk om deze te kunnen toetsen aan de WMO documentatie en aan het normenkader. De interviewtekst zal door de geïnterviewde worden geaccordeerd Fase 5 Het analyseren van de resultaten uit de vergelijking tussen documentatie en praktijk Tijdens deze analyse door de RKC zelf is het mogelijk dat er nog incidenteel een gesprek plaats vindt met eerder geïnterviewden voor een nadere toelichting en controle. Fase 6 Het opstellen van het concept onderzoeksrapport De RKC stelt zelf, met eventuele ambtelijke ondersteuning, het concept onderzoeksrapport op en legt dit voor een technische toetsing voor aan de geïnterviewden. Tevens wordt een concept persbericht toegevoegd. Fase 7 Het uitbrengen van het definitieve onderzoeksrapport aan de beide gemeenteraden Voordat het definitieve onderzoeksrapport wordt uitgebracht wordt het concept onder embargo toegezonden aan de gemeenteraden met een afschrift aan de beide colleges en aan betrokkenen voor een reactie. Daarna wordt het rapport definitief uitgebracht, aangeboden en toegelicht aan de beide gemeenteraden. En er wordt een persbericht uitgebracht.
Opzet Onderzoeksrapport Deel I: Bestuurlijke samenvatting Inleiding en Leeswijzer Aanleiding van het onderzoek Opzet van het onderzoek 2. Conclusies en aanbevelingen Conclusies Aanbevelingen Deel II: Verslag van Bevindingen 3. Doelstellingen en realisatie van de gedecentraliseerde WMO 3.1 Inleiding 3.2 Bevindingen op de deelvragen 4. Betrokkenheid van gemeenteraden en inwoners/cliënten bij de WMO doelstellingen 4.1 Inleiding 4.2 Bevindingen op de deelvragen 5. Sturing van gemeenteraden op de inhoudelijke en financiële resultaten en risico s 5.1 Inleiding 5.2 Bevindingen op de deelvragen Bijlagen Bijlage A Kengetallen Sociale domein Vlagtwedde/Bellingwedde 2014/2015/2016 (1 e helft) Bijlage B Overzicht van geraadpleegde literatuur, documenten en verslagen Bijlage C Lijst van gesproken raadsleden en geïnterviewde personen, groepen en organisaties Bijlage D Overzicht van doelstellingen WMO 2005 en nieuwe WMO 2015 Bijlage E Overzicht gebruikte afkortingen en begrippen Bijlage F Bestuurlijke reactie colleges van B&W Schatting totale onderzoekskosten en tijdsplanning Mei Fase 1 kost 2 bijeenkomsten en 20 uur voorbereiding en afronding 3.000 Mei Fase 2 kost 8 uur overleg onderzoeksleider met contactpersonen 750 Juni Fase 3 kost 20 uur documentatieselectie en -onderzoek 1.750 Juni/Juli Fase 4 kost 100 uur voorbereiding, uitvoering, uitwerking interviews 8.000 Augustus Fase 5 kost 50 uur analyseren door de 3 rekenkamerleden 4.000 Augustus Fase 6 kost, afhankelijk van de ambtelijke ondersteuning, 40 uur 3.500 September Fase 7 kost 2 bijeenkomsten en 20 uur voorbereiding en afronding 3.000 Overige kosten en onvoorzien 1.000 Totale kosten onderzoek per gemeente 12.500 Totale kosten gehele onderzoek 25.000