Ondervoeding bij ouderen

Ondervoeding bij ouderen Marian de van der Schueren, PhD Hogeschool van Arnhem en Nijmegen VU medisch centrum Stuurgroep Ondervoeding

Levensverwachting voor 50% van het cohort Christensen K et al, The Lancet 2009; 374: 1196 208

Liever sterk..dan zwk 3

Waarom hebben ouderen een verhoogde kans op ondervoeding?

Factoren die de voedingsstatus beïnvloeden bij ouderen Fysiek Psychisch Sociaal Medisch Afnemende smaak en geur Ontregeling van het verzadigingsgevoel Vertraagde opname Depressie Angst Eenzaamheid Mogelijkheid om boodschappen te doen Mogelijkheid om eten te bereiden Financiële status/ armoede Kauwproblemen Slikproblemen Ziekte Minder maagzuur Veranderingen in de levenssituafe Minder dagelijkse dingen kunnen uitvoeren Medicijngebruik Verminderde mobiliteit (spieren, boien) Minder vetvrije lichaamsmassa Verdriet Alleen eten Alcohol-verslaving Zwaarmoedigheid DemenFe Morley, 1997

Factoren die de voedingsstatus beïnvloeden bij ouderen Fysiek Psychisch Sociaal Medisch Afnemende smaak en geur Verminderde mobiliteit (spieren, boien) Vertraagde opname Depressie Angst Eenzaamheid Mogelijkheid om boodschappen te doen Mogelijkheid om eten te bereiden Financiële status/ armoede Kauwproblemen Slikproblemen Ziekte Ontregeling van het verzadigingsgevoel Veranderingen in de levenssituafe Minder dagelijkse dingen kunnen uitvoeren Medicijnen Minder maagzuur Verdriet Alleen eten Alcohol-verslaving Minder vetvrije lichaamsmassa Zwaarmoedigheid DemenFe Morley, 1997

Factoren die de voedingsstatus beïnvloeden bij ouderen Fysiek Psychisch Sociaal Medisch Afnemende smaak en geur Verminderde mobiliteit (spieren, boien) Vertraagde opname Depressie Angst Eenzaamheid Mogelijkheid om boodschappen te doen Mogelijkheid om eten te bereiden Financiële status/ armoede Kauwproblemen Slikproblemen Ziekte (chronisch of acuut) Ontregeling van het verzadigingsgevoel Veranderingen in de levenssituafe Minder dagelijkse dingen kunnen uitvoeren Medicijnen Minder maagzuur Verdriet Alleen eten Alcohol Minder vetvrije lichaamsmassa Zwaarmoedigheid DemenFe Morley, 1997

Voedingsbehandeling Huisarts / POH Verpleegkundige / Verzorgende Mantelzorger Verpleeghuisarts / Specialist ouderengeneeskunde Tandarts, fysio, dietist.

Definitie: Een BMI <18,5 (cliënten van 65 jaar en ouder een BMI 20,0) OF Onbedoeld gewichtsverlies > 6 kg in de laatste 6 maanden of > 3 kg in de laatste maand. 2015: N=3200

Prevalentie ondervoeding in eerstelijnszorg en thuiszorg 35% N = 814 12% 11% N = 1878 N = 1267 J.Schilp, Nutrition, 2012

Ondervoeding hangt samen met aantal ziektebeelden (LPZ 2012)

Een hogere zorgafhankelijkheid gaat samen met een hogere prevalentie ondervoeding (LPZ 2012)

Wat is ondervoeding eigenlijk? Te dun..? Ongewenst gewichtsverlies?

Klinische verschijnings vorm niet altijd duidelijk

Prevalentie ondervoeding l Er zijn vele wegen die naar Rome leiden.. Bron: Stratton et al. Disease related malnutrition

Body mass index functie en overleving op oudere leeftijd l l l l ~13.000 deelnemers >65 j oud 7 jaar follow-up Optimale functie bij BMI~24 l Optimale overleving bij BMI ~25-30 Geen beperkingen Al Snih S et al. Arch Intern Med 2007;167:774-80 Overleving

Te dun?

BMI en gewichtsverlies 14 12 10 8 6 Weight loss 4 No weight loss 5-10% Percent 2 0 >10% 11 15 19 23 27 31 35 39 43 13 17 21 25 29 33 37 41 45 BMI

Ondervoeding -> functieverlies Veroorzaakt door 5 basismechanismen: De energiebehoefte is hoger dan de energieinname Inflammatie verhoogde cytokine activiteit waardoor koorts, katabolie, verminderde spieraanmaak Inactiviteit, bedrust afbraak van spiermassa Hormonen: insuline is noodzakelijk voor anabolie en corticosteroïden veroorzaken katabolie Neuromusculaire atrofie door inflammatie vervanging van type II spiervezels voor type I spiervezels

ESPEN criteria Basiscriteria ondervoeding BMI <18,5 kg/m 2 Onbedoeld gewichtsverlies (>10% in onbepaalde Njd of >5% laatste 3 maanden), alnjd gecombineerd met: - Een lage BMI (<20 kg/m 2 bij leeuijd <70 jaar en <22 kg/m 2 bij leeuijd 70 jaar) OF - Een lage VVMI (<15 kg/m 2 bij vrouwen en <17 kg/m 2 bij mannen). 1. Te dun Ziektegerelateerde ondervoeding met inflammafe - Acute ziekte / trauma Ziektegerelateerde Ziektegerelateerde ondervoeding zonder ondervoeding met inflammafe inflammafe - Chronische ziekte 2. Ongewenst gewichtsverlies gecombineerd met een laag gewicht Ondervoeding zonder ziekte InflammaNe Ja Ja Nee Nee 3. Ongewenst gewichtsverlies gecombineerd met verlies van spiermassa (functie) InsulineresistenNe Ja Ja Nee Nee Verminderde Ja Ja Ja Ja funcnonaliteit Voorbeelden IC-paFënten, trauma, Chronische fase van een Dysfagie, ALS, Ziekte Armoede,

ESPEN criteria BMI <18,5 kg/m 2 Basiscriteria ondervoeding Onbedoeld gewichtsverlies (>10% in onbepaalde Njd of >5% laatste 3 maanden), alnjd gecombineerd met: - Een lage BMI (<20 kg/m 2 bij leeuijd <70 jaar en <22 kg/m 2 bij leeuijd 70 jaar) OF - Een lage VVMI (<15 kg/m 2 bij vrouwen en <17 kg/m 2 bij mannen). Ziektegerelateerde Ziektegerelateerde Ziektegerelateerde Ondervoeding ondervoeding met inflammafe - Acute ziekte / trauma ondervoeding met inflammafe - Chronische ziekte ondervoeding zonder inflammafe zonder ziekte InflammaNe Ja Ja Nee Nee InsulineresistenNe Ja Ja Nee Nee Verminderde Ja Ja Ja Ja funcnonaliteit Voorbeelden IC-paFënten, trauma, exacerbafe van een inflammatoire ziekte Chronische fase van een inflammatoire ziekte (bijv. Crohn, reuma) of oncologische ziekte Dysfagie, ALS, Ziekte van Parkinson, CVA, anorexia nervosa Armoede, eenzaamheid, verwaarlozing, rouw

Nieuwe ESPEN indeling:

Ondervoeding

Hoe vaak komt het voor?

Europa 505 miljoen inwoners thuiswonend in instelling Inwoners 470 miljoen (90-95%) 35 miljoen (5-10%) Percentage > 65j = 17% 80 miljoen 6 miljoen Prevalentie van ondervoeding, % ouderen 5-30 % 25-40 % 5% van 80 miljoen thuiswonende ouderen = 4 miljoen 25% 6 miljoen ouderen in instellingen = 1.5 miljoen Nederlandse thuiswonende ouderen: 280.000

Hoe is ondervoeding te herkennen? Te dun.. Ongewenst gewichtsverlies

Risicoscreening in de thuissituatie Bekijk instructiefilm = http://www.youtube.com/watch?v=al8i_hfhwbc Wijnhoven HA et al. Clin Nutr. 2012;31:351-8.

Screening op risicofactoren Ziekte Eenzaamheid Depressie Verminderde functionaliteit Lege koelkast Geen zin meer om Het smaakt me niet meer

Wat wordt gegeten? Van de hoofdmaaltijden Tussendoor

Gevolgen ondervoeding Afname gewicht en spiermassa Verminderde wondgenezing/ toename kans decubitus Meer kans op infecties (verminderde darmwerking en verlaagde weerstand) Hogere mortaliteit Ondervoeding Langere opnameduur Meer kans op complicaties Afname kwaliteit van leven Hogere behandelingskosten

Wat is eraan te doen?

1. Aanpassing gewone voeding 2. Loslaten oude gewoontes 3. Verrijken gewone voeding 4. Supplementen 5. Kunstmatige voeding

1. Ambiance 2. Sociaal netwerk 3. Hulp bij boodschappen en koken 4. Maaltijservice 5. Etcetera.

Verrijken l Eiwitpoeder l Vet: olie, boter, crème fraiche, l Koolhydraten: suikers

Voor ouderen Gezond: 1.0 Ziek: 1.2 1.5 ge/kg/dag Eiwitaanbeveling: 1.5 g E/kg/dag (optimale eiwitsynthese) 37

Optimale eiwitsynthese bij 25-30 gram eiwit per maaltijd Paddon-Jones, Curr Opin Clin Nutr Metab Care. 2009, Jan;12(1):86-90. Review. 38

Verrijkte producten www.maaltijdservice.nl

Ambiance https://www.youtube.com/watch?v=s-vohwona-m

Weerstandstraining Grote verschillen tussen ouderen Zo hoog mogelijke intensiteit Anaerobe metabolisme Dosis respons relatie? Herstelperiode Gericht op hulpvraag Peterson et al. 2010, Montero-Fernandez 2013. Eur. J. of Phys. and Rehab. Med.; 49-1.

In ontwikkeling: www.goedgevoedouderworden.nl Life rond 1 januari 2017

Een geïntegreerde aanpak Beweging Voeding Supplementen Sociale participatie Ziekte behandelen Voeding

Old age isn`t so bad when you consider the alternafve. Maurice Chevalier