Cognitieve revalidatie Caroline van Heugten Symposium MS 2 dec. 2013, Ede Dept P&N, MHeNS, FHML Dept NP&PP, FPN
Cognitieve gevolgen van MS Cognitieve gevolgen: * geheugenstoornissen * verminderde mentale snelheid * overige domeinen Maar ook emotionele en gedragsmatige gevolgen: * depressie/somberheid * angst * verwerkingsproblematiek En ook: * vermoeidheid * verminderde belastbaarheid Vergeet niet: * problematiek bij familie en andere naastbetrokkenen
Cognitieve gevolgen van MS onzichtbaar
Cognitieve gevolgen van MS onzichtbaar
Cognitieve revalidatie (CBO richtlijn 2012) Het is waarschijnlijk dat de gemodificeerde story-memory techniek effect heeft op het leren en geheugen bij mensen met MS met name in de niet-gecomputeriseerde vorm en mensen die mild tot ernstig zijn aangedaan Het is waarschijnlijk dat self-generation helpt bij het onthouden van deelstappen van complexere dagelijkse activiteiten waardoor een verbetering optreedt van de uitvoering daarvan Het is warschijnlijk dat cognitieve training via computerprogramma s een significant effect heeft op de prestaties op diverse cognitieve testen, terwijl er over generalisatie naar het functioneren in het dagelijks leven weinig bekend is
Faramcologische behandeling van cognitieve stoornissen (CBO richtlijn 2012) Er zijn aanwijzingen dat donepezil in een dosering van 10 mg per dag een gunstig effect heeft op het verbaal geheugen en op andere cognitieve domeinen met lichte tot ernstige afwijkingen op de MMSE Voor rivarstigmine werd na 12 weken geen effect gevonden op geheugenpresetaties (wechsler Memory Scale) Er zijn aanwijzingen dat modafinil en methylfenidaat een gunstig effect hebben op aandacht (D2, PASAT) Er zijn aanwijzingen dat pemoline en amantadine niet meer effect lijken te hebben dan een placebo-effect op aandacht, verbaal geheugen en psychomotorische snelheid bij vermoeidheidsklachten Er zijn aanwijzingen dat amantadine in een dosering van 30 mg per dag een effect heeft op leren en uitgestelde reproductie, maar bevestigend onderzoek is nodig om het effect vast te stellen
Op welk niveau behandelen we cognitieve stoornissen? (WHO ICF) Ziekte/aandoening Functie Structuur Activiteiten (dagelijks leven) Participatie (maatschappij) Omgevingsfactoren Persoonlijke factoren 7
Op welk niveau behandelen we cognitieve stoornissen? (WHO ICF) MS Cognitieve stoornissen Activiteiten (dagelijks leven) Participatie (maatschappij) Omgevingsfactoren Persoonlijke factoren 8
Behandeling van neuropsychologische gevolgen Hersenletsel Stimulaitemethoden Functietraining Medicatie Vaardigheidstraining Strategietraining Hulpmiddelen Omgevingsaanpassing Educatie en voorlichting Omgevingsstructurering Educatie en voorlichting Gedreagsregulatie Arbeidsrevalidatie Geintegreerd programma Lotgenotencontact Educatie en voorlichting Lotgenotencontact Systeemtherapie Cogniteve gedragstherapie Psychotherapie Sociale vaardigheidstraining 9
Behandeling op functieniveau MS Functietraining Medicatie Activiteiten (dagelijks leven) Participatie (maatschappij) Omgevingsfactoren Persoonlijke factoren 10
Behandeling op functie niveau? Donepezil, amantadine, modafinil, methylfenidaat, pemoline TMS rtms tdcs ctbs Vogt (2009), Brenk (2008), Tesar (2005), Solari (2004), Hildebrandt (2007) (werk)geheugen, mentale snelheid, executief functioneren
Behandeling op functieniveau: uitkomst? MS Functietraining Medicatie Activiteiten (dagelijks leven) Participatie (maatschappij) Omgevingsfactoren Persoonlijke factoren 12
Training op activiteiten niveau MS Functie Structuur Vaardigheidstraining Strategietraining Hulpmiddelen Omgevingsaanpassing Educatie en voorlichting Participatie (maatschappij) Omgevingsfactoren Persoonlijke factoren 13
Training van vaardigheden en strategieen: compensatie Story memory technique: * Visualisatie om leren te faciliteren (imagery) * Gebruik van context om nieuwe informatie te leren (Chiaravalloti, 2005, 2013) Self-generation: Effectief voor aanleren van dagelijkse activitieten (koken, administratie) bij MS patienten en gezonde controles (Goverover, 2008)
Optimale maatschappelijke participatie MS Functie Structuur Activiteiten (dagelijks leven) Omgevingsstructurering Educatie en voorlichting Gedreagsregulatie Arbeidsrevalidatie Geintegreerd programma Lotgenotencontact Omgevingsfactoren Persoonlijke factoren 15
Brain Integration Programma (Arnhem) (Geurtsen, 20111) Start behandeling wonen relaties werk, vrijetijd Integratie balans Zelfstandig wonen: voor 25% -> na 66% Werk: voor 18% -> na 54% Einde behandeling Kosten-effectief na 8 jaar
Invloed van persoonlijke factoren Hersenletsel Functie Structuur Activiteiten (dagelijks leven) Participatie (maatschappij) Omgevingsfactoren Persoonlijke factoren 17
Invloed van persoonlijke factoren Niet beinvloedbare factoren zoals leeftijd, opleiding en geslacht Wel beinvloedbare factoren zoals coping, motivatie, attitude
Coping: omgaan met stressvolle situaties (Mikula, 2013) Kwaliteit van leven Problem-focussed coping (29%) fysiek mentaal Steun zoeken (24%) leeftijd EDSS Onplezierige emoties en gedachten stoppen (35%)
Invloed van omgevingsfactoren Hersenletsel Functie Structuur Activiteiten (dagelijks leven) Participatie (maatschappij) Omgevingsfactoren Persoonlijke factoren 20
Invloed van externe factoren Niet beinvloedbare factoren zoals toegang tot medische zorg Wel beinvloedbare factoren zoals zoeken naar sociale steun en draagkracht familie
Invloed van externe factoren Informatie aan patient én familie verbetert stemming van patient Wynia (2010): Case management voor patient en mantelzorger
En dus: Cognitieve stoornissen komen veel voor bij MS Behandeling is gewenst Er is nog weinig goed effectonderzoek Aanbevolen wordt om compensatiestrategieen te leren of specifieke vaardigheden te trainen wanneer er sprake is van cognitieve stoornissen om de negatieve gevolgen van deze stoornissen tegen te gaan Medicatie voor cognitieve stoornissen wordt niet aanbevolen Geef infomatie en voorlichting Optimaliseer persoonlijke factoren Denk aan de mantelzorgers
Dank voor uw aandacht