IJburg in de voorhoede van de stedelijke ontwikkeling! Uitwerking scenario voor IJburg, Definitieve versie 19 april 2013 Oriëntatie op de toekomst nodig Op IJburg is ruim 10 jaar ervaring opgedaan met wijkgerichte aanpak van meervoudig e problemen. Er is in die jaren veel bereikt, al was dat niet altijd gemakkelijk. In de vorm van het IJ-office is door de samenwerkende zorgaanbieders 1 een eenvoudige en herkenbare structuur neergezet om meervoudige en e problematiek te herkennen en bewoners èn de op IJburg werkzame professionals met een gerichte aanpak te ondersteunen. Met subsidie van ZonMw is er het afgelopen jaar hard gewerkt om de organisatie te optimaliseren en de samenwerking te verder te structureren. Bewoners en professionals weten IJ-office te vinden en de ervaringen zijn positief. Recent onderzoek van Twynstra Gudde toont de meerwaarde van IJ-office aan, zowel op kwaliteit als cliënttevredenheid. Daarbij is door Twynstra Gudde ook gekeken naar de kosten. Twynstra Gudde concludeert dat het IJ-office rendabel kan zijn, enkel al op de coördinatiekosten. Dus zonder dat de shared savings, dus de maatschappelijke opbrengsten door kwaliteitsverhoging en besparingen door substitutie daarin zijn mee genomen. Eind 2012 liep het experimentele karakter van IJ-office ten einde. Partners beraden zich nu of zij IJ-office als voorziening op IJburg in stand kunnen houden. De wenselijkheid en meerwaarde staan daarbij buiten kijf maar het is ook nodig dat het IJ-office een bredere inbedding krijgt en steviger financiële basis. Het jaar 2013 wordt daarbij als een overgangsjaar gezien. Zowel in het zorgdomein als in het welzijnsdomein doen zich grote veranderingen voor. Door decentralisatie vanuit de AWBZ naar de Wmo neemt de rol van de gemeente (cq. stadsdeel) verder toe en wordt de verbinding met het jeugddomein en maatschappelijke participatie versterkt. De gemeente Amsterdam ontwikkelt momenteel de kaders om de voorzieningen op stedelijk niveau afstemmen en te stroomlijnen. Tegelijkertijd moet een forse bezuiniging worden doorgevoerd. Ook in het zorgdomein zet de ontwikkeling naar een meer gebiedsgerichte aanpak verder door. Dit alles betekent dat bestaande posities en rollen verschuiven en dat gemeenten, zorgaanbieders en zorgverzekeraars gezamenlijk voor een forse opgave staan. Tegelijkertijd biedt dit ook nieuwe kansen. Juist nu een herinrichting plaatsvindt in het veld van zorg en welzijn kan optimaal worden geprofiteerd van wat op IJburg in de laatste jaren is bereikt en kunnen resultaten worden verzilverd en benut. In deze notitie worden de pluspunten van het IJburgse model op een rijtje gezet en wordt een scenario beschreven voor verankering binnen het kader dat momenteel door de gemeente wordt ontwikkeld. De inzet is om de sterktes van de huidige aanpak, die in de dagelijkse praktijk goed blijkt te werken, te behouden en verder te verankeren binnen de nieuwe context van de stedelijke ontwikkelingen. De ambitie is helder: IJburg in de voorhoede 2 van de stedelijke ontwikkeling van een gebiedsgerichte aanpak over de grenzen van wonen, zorg en welzijn. Kenmerken van de IJburgse aanpak De IJburgse aanpak onderscheid zich door de combinatie van de volgende punten: 1. de aanpak is gebiedsgericht en specifiek voor de wijk IJburg; 2. de aanpak richt zich zowel op de ondersteuning cliënten als van professionals; 3. de aanpak is integraal, dus over de grenzen van zorg, wonen en welzijn; 1 Osira, Arkin, Cordaan, SAG, Dynamo, Civic en ViiA. 2 Mogelijk als proeftuin. 1
4. De aanpak richt zich op het vergroten van zelfredzaamheid en inzet van informele zorg; 5. de aanpak heeft zich in de praktijk bewezen. Kijken we naar waarom de IJburgse aanpak succesvol is, dan moet in de eerste plaats worden gewezen op de bestuurlijke afspraken die op IJburg konden worden gemaakt. De aanbieders hebben elkaar gevonden om samen een vernieuwende integrale aanpak op IJburg te realiseren. Dat betekent een gezamenlijke doelstelling om wonen, welzijn en zorg te ontschotten, de doelmatigheid en effectiviteit te vergroten en uiteindelijk de kwaliteit voor de cliënt te vergroten. Zorgpartners hebben zich daaraan ook financieel gecommitteerd. Een tweede belangrijke reden voor het succes is de inrichting van IJ-office als gezamenlijk ondersteuningsbureau. De meerwaarde van een goede organisatie, de gestructureerde werkwijze en de procesondersteuning is groot. Hierna wordt nog apart op de werkwijze van het IJ-office ingegaan. Een andere succesfactor die hier moet worden genoemd zijn de persoonlijke netwerken die zijn ontstaan. Spin off van de werkwijze van IJ-office was dat mensen elkaar leerden kennen, zowel op het uitvoerende- als op het managementniveau. Deze persoonlijke netwerken vormen het cement in de samenwerking op IJburg. Belangrijk is ook geweest dat er veel tijd en energie is gestopt in de positionering van het IJ-office ten opzichte van andere voorzieningen. Dit heeft bijgedragen aan het succes maar vraagt nog altijd aandacht. Binnen Amsterdam bestaan meerdere coördinatiemechanismen naast elkaar 3. IJ-office onderhoudt goede contacten met de relevante neven- en bovenliggende voorzieningen en heeft hiermee heldere werkafspraken gemaakt. Soms is het immers onvermijdelijk om op te schalen naar een zwaardere voorziening of om de regie over te dragen naar een meer gespecialiseerde stedelijke of landelijke voorzieningen. Door een goede afstemming met andere coördinatiemechanismen worden ongewenste dubbelingen voorkomen. Onderliggende principes De visie waarop de samenwerking op IJburg berust kan in vier principes worden samengevat: 1. Dicht bij de burger als onderdeel van de wijk. Dat wil zeggen laagdrempelig, een breed dienstenpakket, een grote kennis van wat er is en wat er speelt in de wijk en de menselijke maat als uitgangspunt; 2. De cliënt staat centraal. De eigen regie en zelfredzaamheid van de cliënt staat voorop. De cliënt zoveel mogelijk betrokken maar tegelijkertijd ook aangesproken en gesteund om zelf de regie te houden 3. 0 1 2 principe Streven naar de eenvoudigste vorm van hulpverlening. Waar kan via het eigen netwerk, informele zorg of vrijwillige inzet (0 de lijn), waar professionele zorg nodig is zo dicht mogelijk bij huis (1 ste lijn) en waar noodzakelijk gebruik makend van (1½ lijn) of doorverwijzend naar specialistische zorg (2 e lijn). Dit principe wordt ook wel stepped care genoemd. 4. 1 1 1 principe Bij meervoudige e problematiek wordt er voor één cliëntsituatie uitgegaan van één eenduidige regie door een casemanager op basis van één gezamenlijk en integraal plan van aanpak. Door problemen vroeg te herkennen (signalering) door een outreachende aanpak wordt escalatie zoveel mogelijk voorkomen.. 3 Zie ook Vergelijking Oud-Oost met IJburg, Gecoördineerde zorg vergeleken, Twynstra Gudde, februari 2013 2
IJ-office ondersteunt de uitvoering voor zorg en welzijn op IJburg De inrichting door de zorgpartners van het IJ-office als gezamenlijk ondersteuningsbureau, is zoals gezegd één van de sleutels tot het succes geweest op IJburg. In deze paragraaf wordt het IJ-office kort beschreven en wordt meerwaarde toegelicht. In de bijlage wordt meer uitvoering op de functies van het IJ-office ingegaan. Het IJ-office is er zowel voor bewoners als voor professionals. Bewoners kunnen er terecht voor al hun vragen op het brede terrein van wonen, zorg en welzijn. IJ-office geeft antwoord, adviseert of bemiddelt. Daarbij kan het ook gaan om bewonersinitiatieven, vrijwillige inzet en toeleiding naar passende zorg. Ook professionals kunnen zich met hun vragen tot het IJ-office wenden. Maar zij kunnen ook (het vermoeden van) e problematiek melden. Op basis van het signaleringsprotocol en met in achtneming van de privacy van de cliënt starten medewerkers van het IJ-office dan een traject van vooronderzoek en triage. Afhankelijk van de beoordeling van mate van iteit op zowel zorgaspecten als welzijnsaspecten wordt voor een meest passende aanpak gekozen. Uitgangspunt is om de eigen regie te versterken en enkelvoudige zorg te bieden waar dat volstaat. Gebruik kan worden gemaakt van de methodiek Eigen Kracht Centrale (EKC), maar ook van vrijwillige inzet in de breedste zin van het woord. Hierbij wordt gebruik gemaakt van de zelfredzaamheidsmatrix. Bij meervoudige en e problemen wordt een multidisciplinair team gevormd uit de aangesloten zorg- en hulpverleners en wordt een casemanager aangewezen. Het IJ-office ondersteunt en faciliteert dit multidisciplinaire team door middel van een cliëntvolgsysteem. Dit is een eenvoudig webbased informatie- en communicatiesysteem waar ook de cliënt zelf en twee personen uit zijn of haar informele steunsysteem toegang toe hebben. Op basis van het uitvoeringsplan worden behandeldoelen en acties geformuleerd waarvan de voortgang wordt bijgehouden (logboek). Cliënten kunnen ook eigen doelen stellen. In de figuur zijn de kernfuncties van IJoffice in blauw aangegeven. Dit zijn: laagdrempelige toegang, informatie en advies, signalering en preventie en coördinatie en ondersteuning. De uitvoering van zorg en welzijn is in de vier groene blokken weergegeven. Deze blokken vormen de kwadranten op twee assen waar de mate van iteit is aangeven voor zorg en welzijn. Zijn beide weinig en is de cliënt voldoende zelfredzaam zal worden gekozen voor een lichte aanpak met een hoofdrol voor de cliënt zelf (Eigen Kracht). Aan de andere kant van het spectrum, dus bij meervoudig e problemen, is goede triage en een geïntegreerde aanpak aangewezen. IJ-office faciliteert in dat geval het multidisciplinaire overleg en de casemanager, beheert het cliëntvolgsysteem maar heeft zelf geen uitvoerende taken. Wanneer jeugd of gezinsproblematiek centraal staat of de coördinatie het beste elders plaatsvindt, vindt er een warme overdracht plaats naar OKC/JGZ of - indien nodig - opschaling naar een bovenliggende voorziening (Stagnatietafel, OMPG, opname). 3
Door een goede registratie kunnen prestaties op verschillende indicatoren worden gemeten. Het IJ-office is zo in staat om periodiek voortgangsrapportages te verzorgen. Scenario: Verder uitbouwen van het model binnen een stedelijke context De ambitie van de partijen op IJburg is om, voortbouwend op wat nu is bereikt, het IJburgse samenwerkingsmodel uit te bouwen, te versterken en te borgen. Daarbij moeten verbindingen worden gelegd met het stedelijk kader dat voor de uitvoering van de WMO, jeugdzorg en participatie is ontwikkeld. Het jaar 2013 geldt daarbij als een overgangsjaar, waarin de gezamenlijke zorgpartijen de financiering van het IJ-office nog voor hun rekening nemen. Vanaf 2014 moet in samenwerking met DWZS, het Stadsdeel en Achmea, de nieuwe werkwijze operationeel zijn (proeftuin). Dit betekent in de eerste plaats dat er inhoudelijk naar integratie moet worden gezocht. Uit de verschillende werkbijeenkomsten die de afgelopen periode zijn gehouden blijkt dat het Stedelijk Kader en de werkwijze op IJburg goed op elkaar aansluiten. Vanuit de wijkgerichte filosofie en het perspectief van de gebruikers ligt het voor de hand om het Breed Sociaal Loket als voorziening op te nemen in de laagdrempelige toegang van het IJ-office. Het Stedelijk Kader biedt daarvoor ook de ruimte in de vorm van decentrale spreekuren. Ook de aanpak zoals nu ontwikkeld in Samen Doen sluit naadloos op de IJburgse werkwijze aan. Deels is deze complementair. Samen Doen zal, als een vroeg in te zetten en generiek interventieteam, het IJburgse model verder kunnen versterken. O.a. het aansluiten van DWI kan gezien worden als een meerwaarde voor het IJburgse model. De overheveling van functies uit de AWBZ en de besparingen die daarbij moeten worden gerealiseerd betekent een forse opdracht aan alle partijen op IJburg. Zorgpartners vinden het daarbij van belang om, vanuit de wijkgerichte integrale visie, met elkaar tot een inhoudelijk antwoord te komen en nieuwe arrangementen te ontwikkelen over de grens van zorg en welzijn (cq. ZVW, AWBZ en Wmo) heen. Voorkomen moet worden nieuwe schotten ontstaan langs de randen van de veranderde financiering. Het jaar 2013 moet daarom worden benut om met elkaar, dus de samenwerkende zorgpartijen, WZS, Stadsdeel en Achmea, in gesprek te gaan over de aanbesteding van vernieuwende zorgarrangementen om te komen tot een wijkgerichte en integrale aanpak over de grenzen van cure, care, welzijn, wonen en participatie. Het gaat er om enerzijds met elkaar oplossingen te vinden voor de vraagstukken die zich aandienen rond scheiden van wonen en zorg, ambulante zorg, dagbesteding, begeleiding lage ZZP s, verzorging en huishoudelijke hulp, maar ook om kansen te creëren en te komen herinrichting en de invoering van nieuwe zorgconcepten (sociale onderneming, inzet van basiszorgteams). De coördinatiefunctie en triage van het IJ-office kan hierbij optimaal worden benut. Daarbij is het te overwegen om voor een proefperiode ook de indicatiestelling (gedeeltelijk) door IJ-office te laten uitvoeren. Daarmee zou een belangrijke randvoorwaarde voor gebiedsgerichte bekostiging kunnen worden gerealiseerd. In de ogen van de huidige partners moet bekostiging en bestendiging een expliciet onderdeel uitmaken van een proeftuin. Verschillende varianten zijn hierbij mogelijk. Te denken valt aan een vaste bijdrage aan de exploitatiekosten van het IJ-office, het aanbesteden van functies, een opslag voor coördinatiekosten of casemanagement of, zoals al genoemd, een vast gebiedsgericht budget. Enkele laatste punten die nadere uitwerking vragen zijn: het vergroten van de efficiency, de toetreding van nieuwe aanbieders en de verdere formalisering van het bestuurlijk model. 4
Bijlage 1: Ondersteuningsbureau IJ-office Laagdrempelige toegang Voor Cliënt én Professional Informatie & Advies Signalering & Preventie Coördinatie & ondersteuning zorg weinig Triage 1.Eigen Kracht 2a Regulier Welzijn Clientvolgsysteem / Managementinformatie welzijn weinig Informatie en Advies Bewonersinitiatieven/ activiteiten Vrijwilligersuitzendbureau Breed Sociaal Loket Netwerk/ Mantelzorgondersteuning 2b reguliere Zorg Gezondheid Psychisch Welbevinden Ouderen, LG, LVB, GGZ Aandachtsgebieden: - Hometeams/ Zorgketen o.a. COPD, Obesitas, Diabetes etc. Begeleiding Ind.: AWBZ > WMO - Dagbesteding/ Werk - SWZ lage ZZP s AMW SDV SR Collectief aanbod Participatie/werk Jeugd 3. Geïntegreerde Aanpak Triage en Uitvoedersoverleg PvA 1-1-1 A.d.h.v. Zelfredzaamheidsmatrix 3a. Gezinnen - OKC/JGZ plus afv. IJ-partners 3b. Volwassen - Vrz IJ-office, HA, AMW, (POH-)GGZ, vpl. thzrgteam, kl.adviseur plus?? Samen Doen Team o.a. DWI 3c. Opschalen Stagnatietafel- KO/GO- (O)MPG - Linking Pin Vrz Ij-office Regie OKC/JGZ Regie MP?CRG welzijn zorg IJ-office: 1 1 1 principe 5
De functies nader bekeken: 1. laagdrempelige toegang herkenbaar en laagdrempelig; zowel fysiek loket (locatie Haveneiland) als telefonisch en digitaal; inloop voor bewoners van IJburg, waarbij iedere vraag wordt voorzien van een antwoord; vraagbaak voor professionals; toeleiding 0-1-2 en 1-1-1 2. advies en informatie het gaat daarbij om: informatie, vraagverheldering, advies, kortdurende ondersteuning, woningaanpassing, kleine verrichtingen, ondersteuning aanvraag WMO-voorzieningen, doorverwijzing 4 ; spreekuren Breed Sociaal Loket; vrijwilligers uitzendbureau (ViiA); mantelzorgondersteuning; 3. signalering en preventie vroegsignalering op basis van afgesproken protocol; casefinding en ontdubbeling; inzet interventie teams, outreachend en generalistisch (Samen Doen); 4. coördinatiefunctie triage volgens de trits: toestemming cliënt vooronderzoek triage; optioneel: indicatie CIZ; samenstelling multidisciplinair team 5 en aanwijzen casemanager: 1-1-1; ondersteuning van team, de casemanager én de cliënt; organiseren en voorbereiden overleg, registratie in geautomatiseerd systeem, moderator cliëntvolgsysteem, administratie-, regel- en belwerk, afstemmingsoverleg, etc.. Eventueel kan verantwoording en beleidsondersteuning als een vijfde functie worden genoemd opstellen jaarplannen en jaarverslagen; periodieke rapportages aan de hand van prestatie-indicatoren vertegenwoordiging naar derden; communicatie en PR interne scholing en werkontwikkeling; beheer. 4 Zo mogelijk direct een afspraak maken 5 Samenwerking t.b.v. meest kwetsbaren. Aard en samenstelling afhankelijk van indicatiegebied 6
Bijlage 2. Het procesmodel meervoudig e zorg 7