1-4-2006 tot 31-3-2009

Projectgegevens Titel project Rotterdams Rossen Projectnummer Contactpersoon Begin- en einddatum van het project IAO5123 Thérèse Martens 1-4-2006 tot 31-3-2009 A. Uitgangspunten voor project Beschrijf het probleem dat het project beoogt op te lossen, de situatie wordt verbeterd in termen van regio / sector en betrokken opleidingen Inleiding De innovatie is gericht op het verbeteren en stimuleren van het ondernemerschap en het ondernemend zijn van werknemers in Rotterdam en de regio. Rotterdam heeft dringend behoefte aan nieuwe startende ondernemers die zich met hun bedrijf in Rotterdam of regio willen vestigen en de bedrijfsvoering ervan kunnen uitoefenen. Het percentage dat binnen anderhalf jaar staakt is groot. Ondernemen is meer dan alleen een product of dienst verkopen. Op commercieel, financieel en personeelsgebied komt er veel op de ondernemer af. Naast goed opgeleide ondernemers zijn er bekwame werknemers nodig om een economisch gezonde bedrijfspositie te verwerven of te behouden. Ondernemende werknemers zijn zich bewust van hun inzet en rol in het bedrijf en dragen bij aan het economisch succes van de werkgever. De innovatie is nodig: - om te zorgen dat er werk is en blijft; - als marktverbreding in andere marktsegmenten en/ of klantenkringen; - om voldoende ondernemers te hebben voor bedrijfsovernames; - als versterking van de leefbaarheid en veiligheid in Rotterdam en het verhogen van de aantrekkelijkheid van de stad om in te wonen, te werken en te recreëren; - voor het opleiden van deelnemers/studenten; - voor het verbeteren en stimuleren van de ondernemerszin en geest; - om een broedplaat voor ondernemerschap te laten ontstaan. Rotterdam is een verjongende stad in een vergrijzend Europa. Om toekomstkansen voor jongeren te vergroten is het van groot belang dat er ontwikkelingskansen geboden worden. Een innovatieve aanpak is van belang om nieuwe ondernemers op te leiden en ondernemende werknemers af te leveren. Het Albeda College heeft in de onderwijsvisie het ondernemerschap en ondernemend zijn als een van de 5 ankerpunten opgenomen en als speerpunt voor het onderwijs geformuleerd. Probleem Het ROC leidt voornamelijk studenten op voor een beroep. In de Beroepspraktijkvorming (BPV) maken studenten kennis met het beroep en doen de eerste ervaringen op. Binnen het ROC is er minimale aandacht voor het ondernemerschap. Binnen enkele opleidingen (techniek, horeca, detailhandel) is het vanuit de kwalificatiestructuur opgenomen.de studenten krijgen extra lessen en opdrachten om naast de vakkennis van de beroepsopleiding inzicht te krijgen in het belang van een commerciële aanpak en het goed bijhouden van de financiën. Het betreft een theoretische aanpak met opdrachten, die vanuit aangedragen kennis worden uitgevoerd. Een BPV-periode waarin je als aankomend ondernemer ervaringen kan opdoen is er nauwelijks. Bij het merendeel van de opleidingen komt het ondernemerschap in de kwalificatiestructuur niet aan bod terwijl binnen die werk-

velden nieuwe producten ontwikkeld worden en er voor ondernemers kansen liggen om ze aan te bieden. In de ontwikkeling van de huidige economie zijn er ook nieuwe markten aan het opkomen waar nieuwe ondernemers werk kunnen creëren o.a in de multimedia, de recreatieve - en vrijetijdssector. De innovatieve aanpak In een samenwerking met het bedrijfsleven en instellingen van de Economic Development Board Rotterdam (EDBR) heeft het ROC Albeda de Rotterdamse Ondernemersschool (ROS) opgezet om activiteiten vanuit het ankerpunt ondernemend zijn en ondernemerschap te ontwikkelen. De ROS wil voor het ROC Albeda een totale aanpak voor het ondernemersonderwijs gaan ontwikkelen en inzetten. Het doel is om bij de 25.000 studenten die een reguliere beroepsopleiding volgen de ondernemerstalenten te gaan herkennen, te selecteren en te begeleiden bij het opzetten van een eigen bedrijf. We streven ernaar om binnen 3 jaar minimaal 250 studenten (1% van het totale aantal studenten) te begeleiden bij het opzetten van een eigen bedrijf. Bij alle studenten van de reguliere opleidingen wil de ROS in het een na laatste jaar van de opleiding een indicatietest afnemen om ondernemerskenmerken te signaleren. Bij een positieve indicatie volgt een assessment. Alleen studenten die over potentiële ondernemerskenmerken en kwaliteiten beschikken, kunnen startend ondernemer worden. Starten van een eigen bedrijf Studenten kunnen in het laatste jaar naast hun reguliere opleiding starten met de opzet van een eigen bedrijf. In overleg met de reguliere opleiding wordt gekeken welke onderdelen van de opleiding hierbij aansluiten en of de BPV omgezet kan worden in de verrichtingen voor het eigen bedrijf. Daarnaast vraagt het opzetten van een eigen bedrijf een extra investering van 400 uur. Tijdens het project wordt aan een voorstel gewerkt om het ondernemerschap in een major-minor combinatie ROC breed aan te bieden.studenten met ondernemerstalenten hebben bij de invoering van competentiegericht onderwijs dan de mogelijkheid om de minor te benutten voor het starten van een eigen bedrijf en gebruiken de major om geschoold te worden voor het beroep. Het ROC wil een methodiek ontwikkelen waarbij begeleiding en ondersteuning geboden gaat worden bij de start van een eigen bedrijf. De uitwerking en uitvoering van het bedrijfsplan is de leidraad en sluit aan bij de activiteiten die de startende ondernemer moet verrichten. Een vaste trajectbegeleider biedt de startende ondernemer begeleiding bij de werkzaamheden en coacht hem/ haar in de bedrijfsvoering. De bedrijven en instellingen uit de EDBR leveren deskundigen om de startende ondernemer te adviseren, te begeleiden en te faciliteren bij specifieke vragen op het gebied van marketing, financiën, netwerk, personeel en management. De Stichting Zwarte Zaken- Vrouwen Nederland (ZZVN) geeft advies bij de ontwikkeling van de instrumenten (indicatietest, assessment en methodiek)voor doelgroep specifiek gebruik, organiseren thematische bijeenkomsten en bieden een netwerk van 450 leden. Er komt een programma-aanbod dat door het ROC, de Hogeschool Rotterdam en bedrijven en instellingen ingevuld gaat worden. Het programma-aanbod is zeer uiteenlopend en sluit aan op praktische vragen van de startende ondernemers. Er wordt een e-coach-systeem door de Overdracht BV, in samenwerking met de ROS, ontwikkeld en ingezet om ongeacht tijd en plaats het traject en de verrichtingen van de startende ondernemer te kunnen volgen, het programmaaanbod te kunnen zien en reserveringen hiervoor te doen. Er worden chatsessies georganiseerd om tijdsbesparend, efficiënt te werken en te kunnen inspelen op de actualiteit. Studentenbedrijf Van het Ontwikkelingsbedrijf Rotterdam (OBR gebouwenbeheer), één van de samenwerkingspartners, wordt een antikraakpand als bedrijvenverzamelgebouw ter beschikking gesteld.de startende ondernemers kunnen hierin bedrijfsruimte gebruiken.studenten van de facilitaire dienstverlening gaan, gedurende een jaar, als studentenbedrijf voor de startende ondernemers diensten ontwikkelen en leveren. Door het studentenbedrijf leren studenten hoe ze moeten handelen om producten af te zetten. Aan het einde van het jaar wordt het studentenbedrijf overgedragen aan de volgende groep. De stichting Jong Ondernemen, betrokken bij de opzet en uitvoering, gaat een bedrijfsoverdracht voor 2

het studentenbedrijf ontwikkelen, zodat de zaak officieel overgedragen kan worden. Gedurende het studentenbedrijf worden de competenties van de werknemers/studenten gevolgd in een digitaal monitorsysteem van Entrepreneur Consultancy. Hierdoor ontstaat inzicht in hoe de werknemers functioneren en kan op ondernemend gedrag en ondernemerschap gestuurd worden. De ervaringen met het studentenbedrijf worden in een handleiding voor het ROC opgenomen en gepresenteerd aan de opleidingen en branches. De loopbaan De Hogeschool Rotterdam heeft sinds kort een lectoraat Business Development in het MKB. De kennis die op het gebied van het MKB wordt ontwikkeld of aanwezig is wordt uitgewisseld. In het kader van de loopbaan gaan de ROS en de Hogeschool een traject ontwikkelen en opzetten waarbij studenten van het HBO de minor ondernemerschap kunnen volgen bij het ROC en startend ondernemers van het ROC gebruik kunnen maken van producten en diensten van de HRO en desgewenst opleidingen of onderdelen van een opleiding kunnen volgen. Beschrijf de doelen / het doel van het project Met het project Rotterdams Rossen willen we de volgende doelstellingen bereiken: - Het creëren van een ondernemersinfrastructuur, die gedragen wordt door gezichtsbepalende Rotterdamse ondernemers en vertegenwoordigers van kennis- en andere instellingen in de regio, om studenten te ondersteunen, te begeleiden en te faciliteren bij het opzetten van een eigen bedrijf. - Door een gezamenlijke aanpak een bijdrage leveren aan het verbeteren van het ondernemerschap door nieuwe startende ondernemers te scholen. - Een plaats om een blijvende innovatiedaadkracht te bewerkstelligen: door de inzet van producten en diensten van de ondernemers en instellingen. Bij het opzetten van een eigen bedrijf worden kennis en ervaringen al werkend ingebracht en verwerkt (geen woorden maar daden). - Een cultuurverandering op gang brengen in het beroepsonderwijs waarbij ondernemend zijn en ondernemerschap een plaats krijgen in het reguliere aanbod. - Een major- minor variant voor opleidingen van het ROC om getalenteerde studenten in de minor te laten starten met het opzetten van een eigen bedrijf. - De loopbaanperspectieven verbreden door ondernemend zijn te stimuleren en ondernemerschap te koppelen aan de beroepsopleiding. Hiermee willen we de volgende resultaten bereiken: Het in beeld krijgen van ondernemerstalenten door het afnemen van een indicatietest bij studenten van het ROC. Het inzetten van een assessment om startende ondernemers te selecteren. Een het opleiden van 250 studenten (ROC) in een minorvariant: bij het starten van een eigen bedrijf naast de reguliere beroepsopleiding. Er wordt uitgegaan van de volgende verdeling: - 70 tot 80% is major (beroepsopleiding) - 20 tot 30% is minor (ondernemerschap) Van de student wordt een extra eigen inzet gevraagd (naast major-minor) van 400 uur op jaarbasis. Een methodiek om startende ondernemers te begeleiden bij het opzetten van het eigen bedrijf naast de beroepsopleiding. Een programma voor inzet van een studentenbedrijf van Jong Ondernemen met een monitorsysteem om competenties te meten bij de studenten. 3

In samenwerking met de HRO het ondernemersonderwijs in Rotterdam en regio vormgeven, het inzetten van ontwikkelde producten en diensten van het ROC en de HRO t.b.v. startende ondernemers en de loopontwikkeling stimuleren door een breed aanbod van opleidingen en scholing binnen het ROC en binnen de HRO aan te bieden. Concrete effecten voor de Regio - Door het bieden van een broedplaats voor ondernemers gaat de ondernemerszin- en geest opbloeien, waardoor de werkgelegenheid gestimuleerd wordt. - Door het opleiden van ondernemers komen er meer en goede stageplaatsen voor studenten. - Door het aanbod van meer goed geschoolde gevestigde ondernemers wordt het woon- en leefklimaat aantrekkelijker. De methodiek bestaat uit de volgende onderdelen: - Een aanpak van doen en leren: Bij het ondernemerschap komt veel kijken.het ondernemerschap doet een beroep op vele uiteen lopende competenties. De ondernemer die een product of dienst gaat aanbieden moet in beeld hebben welke markt hij wil bereiken, zicht hebben op financiën, met personeel kunnen omgaan, het bedrijfsproces in goede banen leiden en een netwerk kunnen onderhouden. De Rotterdamse Ondernemersschool (ROS) biedt ondernemers/studenten begeleiding en ondersteuning bij het opzetten van een eigen bedrijf.de benadering van de ROS is doen en leren. Al ondernemend wordt de ondernemer/student wijs in het ondernemerschap. Centraal staat het Ondernemingsplan Met ondersteuning van een vaste trajectbegeleider van de Rotterdamse Ondernemersschool gaat een ondernemer/student aan de slag. Het ondernemingsplan (cd rom KvK) is de leidraad om een bedrijf te gaan opzetten, over te nemen of verder te gaan professionaliseren. - Trajectbegeleiding: Bij de uitwerking en uitvoering van het ondernemingsplan krijgt de ondernemer/student te maken met de kerntaken van het ondernemerschap, de volgende zijn hiervoor door de ROS geformuleerd: - Ontwikkelen en uitvoeren van commercieel beleid (marketing). - Ontwikkelen en uitvoeren van financieel beleid (financiering en financiële administratie). - Ontwikkelen en uitvoeren van personeelsbeleid (personeel en organisatie). - Operationeel management (logistiek beleid en het beheren van het bedrijfsproces). - Netwerken en onderhouden van relaties. Zie bijlage 1, voor de verdere uitwerking van de kerntaken. De ondernemer/student gaat werkzaamheden (in het eigen bedrijf) verrichten die als activiteiten voor de opleiding worden gezien. Er wordt ondersteuning geboden bij de uitvoering van de werkzaamheden. De trajectbegeleider beoordeelt de verrichtingen die getoetst worden aan de inhoud van de kerntaken. Hij begeleidt de ondernemer/student bij de activiteiten om de werkzaamheden succesvol te verrichten. De ondernemer/student wordt aangesproken op zijn ondernemerskwaliteiten. In het ondernemersprofiel staan de persoonskenmerken genoemd die naar aanleiding van wetenschappelijk onderzoek bij succesvolle ondernemers in het MKB zijn vastgesteld.vanuit het ondernemersprofiel wordt de ondernemer/student gecoacht. (bijlage 2) - Programma-aanbod: De ROS biedt een programma-aanbod waarbij activiteiten aangeboden (workshops, colleges, bijeenkomsten ) worden. De activiteiten komen uit het netwerk van de ROS, het ROC Albeda, Hogeschool Rotterdam, het EDBR, het ZZVN en uit het netwerk van de ondernemer/student. De activiteiten die een ondernemer/student onderneemt worden bijgehouden in een e-coach systeem. 4

- E- coaching systeem: Het opleidingstraject is via het e-coach systeem te volgen.ongeacht tijd en plaats kunnen de ondernemer/student en directe betrokkenen het individuele maatwerktraject inzien.de behaalde resultaten van de uitwerking en uitvoering van het ondernemersplan zijn als activiteiten weergegeven. De ondernemer/student heeft inzage in het programma-aanbod en kan inschrijven op de activiteiten. Via een sms services wordt de ondernemer/student op de hoogte gehouden. Naast de persoonlijke ontmoetingen wordt ook via e- conferences en chatten met elkaar gecommuniceerd. - Beoordeling en certificering op basis van succes, bepaald door ondernemers, instellingen en de ROS. De bewijzen van de uitwerking en uitvoering van het ondernemingsplan worden door de ondernemer/student verzameld en bewaard in het portfolio. De bewijsstukken worden door de ondernemer/student op een vastgesteld tijdstip aan de legitimatiecommissie (ROS, EDBR en extern netwerk)gepresenteerd. De ondernemer/student presenteert zijn bedrijf, succesvol handelen zal blijken uit de resultaten. Bij een positieve beoordeling wordt de waardering in een diploma van de ROS uitgedrukt. Met het K.C Handel zal bekeken worden of de resultaten een diploma Ondernemer op niveau 4 rechtvaardigen. Het studentenbedrijf Deelnemers leren hoe een bedrijf gerund wordt in een beschermende omgeving. Zij gaan als bedrijf de facilitaire dienst verzorgen in het bedrijvenverzamelgebouw. Van de studenten wordt verwacht dat ze: voor het runnen van het bedrijvenverzamelgebouw een marktonderzoek doen en een aanbod van producten en diensten bepalen; een ondernemingsplan, halfjaarverslag en jaarverslag schrijven; een zakelijke bankrekening openen en via internet bankieren; op basis van het ondernemingplan aandelen verkopen; verantwoording afleggen aan aandeelhouders in aandeelhoudersvergaderingen; functies verdelen en verantwoordelijkheid nemen voor een bepaalde afdeling; functioneringsgesprekken houden; de inkoop, productie, marktbewerking en verkoop in Nederland of daarbuiten regelen; de administratie voeren op basis van een internetbased boekhoudpakket; loonbelasting, BTW en vennootschapbelasting afdragen en de aandeelhouders terugbetalen. Het studentenbedrijf draagt aan het einde van het leerjaar het bedrijf over aan de volgende groep. Bij de start van het bedrijf wordt een indicatietest als nulmeting bij de studenten afgenomen. Gedurende het jaar worden de competenties van de studenten via een digitaalvolgsysteem van Entrepreneur Consultancy gevolgd. Door de metingen krijgen de docenten inzicht in de competentieontwikkeling van de studenten. Door ondersteuning en begeleiding kan ondernemend gedrag gestimuleerd worden en potentiële ondernemers worden geselecteerd. Het voorbeeld van het studentenbedrijf is toepasbaar bij meerdere opleidingen die in het kader van de beroepspraktijk diensten en producten leveren, zoals een toneelproductie van de theaterschool of fitnesslessen voor personeel door de Sport en bewegen. Het voorstel is om vanuit de onderwijsvisie bij de uitwerking van het ankerpunt ondernemend zijn en ondernemerschap te verwijzen naar Jong Ondernemen en naar de Rotterdamse Ondernemersschool als deelnemers een bedrijf willen gaan starten. 1. Thema s van het project 5

Het project is gericht op versterking van de relatie onderwijs bedrijfsleven: Ja Nee vergroting van de externe gerichtheid van het beroepsonderwijs en de oriëntatie van het beroepsonderwijs op de vraagzijde, in het bijzonder het bedrijfsleven Toelichting Het verbeteren en stimuleren van het ondernemerschap en het ondernemend zijn in Rotterdam en de regio. Ja bevordering van de leerloopbaan van de leerling/student en de doorstroom in het beroepsonderwijs Toelichting Aan de student wordt de mogelijkheid geboden om in het laatste jaar van de beroepsopleiding (minorvariant) een bedrijf te starten met begeleiding en ondersteuning (verbreding aanbod) Naast het succesvol neerzetten van een bedrijf krijgt hij ook een kwalificatie die de mogelijkheid biedt om een opleiding of onderdelen ervan te volgen bij het HRO (doorstroom). ja verhoging van de professionaliteit van degene die het beroepsonderwijs heeft afgerond Toelichting De minor ondernemerschap kan na het beëindigen van de beroepsopleiding doorlopen. Studenten die liever eerst de beroepsopleiding willen afmaken kunnen na het behalen van hun reguliere diploma de het scholingstraject voor ondernemer volgen. Het instromen kan vanuit de student op ieder moment. Innovatie van de pedagogiek en didactiek van het beroepsonderwijs ja Toelichting De opleiding Ondernemer gaat uit van doen en leren. De student start zijn bedrijf en afhankelijk van zijn vraag krijgt hij begeleiding en ondersteuning. De resultaten worden beoordeeld aan de hand van het functioneren en de bewijzen. De opzet en het runnen van een studentenbedrijf wordt door Jong Ondernemen begeleid. De studenten gaan aan de slag en leren eveneens. De aanpak is competentie gericht. De ontwikkelingen van de individuele student zijn via het digitale monitorsysteem van Entrepreneur Consultancy te volgen. ja 6

4. Beschrijf de samenstelling, inhoudelijke inbreng en expertise van het samenwerkingsverband Naam partner samenwerkingsverband Omschrijving inhoudelijke inbreng Stichting Jong Ondernemen Jong Ondernemen past het studentenbedrijf aan voor de opzet van het facilitair bedrijf, begeleidt het studentenbedrijf en regelt een bedrijfsoverdracht. Jong Ondernemen ontwikkelt samen met de opleiding Facilitaire Dienstverlening een programma voor het opzetten van een studentenbedrijf ter ondersteuning van producten en diensten die een opleiding wil gaan leveren. Omschrijving deskundigheid Wekelijks contact met een mentor uit het bedrijfsleven, die op bedrijfskundig gebied tips en adviezen geeft. Een accountant die de boekhouding van het studentenbedrijf controleert. Een docent die studenten en docenten begeleidt bij het opzetten van een studentenbedrijf. Een Netwerk van 900 vrijwilligers uit het bedrijfsleven. Entrepreneur Consultancy EDBR Feijenoord Erasmus MC Ontwikkelingsbedrijf Rotterdam (OBR) INGbank Rotterdam Rotterdam Airport Unilever Nederland BV Broekman Group Logica CMG Dura Vermeer Havenbedrijf Rotterdam Ahoy Rotterdam Hogeschool Rotterdam Begeleiding en ondersteuning bij het gebruik van het digitale monitorsysteem om de ontwikkeling van de competenties van de deelnemers in het studentenbedrijf te kunnen volgen. Ondersteuning en advies bij: - de methodiek ontwikkeling - indicatietest ROC breed Inbreng van kennis, diensten en producten door leden van de EDBR als versterking van het opleidingstraject om: een innovatief programmaaanbod te kunnen samenstellen; ondernemers/studenten optimale ondersteuning te geven; ondernemers te adviseren, beoordelen en kwalificeren aan de hand van de bedrijfsresultaten. De EDBR gaat aan de vol gende activiteiten invulling geven: Coaches uit diverse branches: om startende ondernemers van dienst te zijn bij specifieke vragen en problemen uit de branches of van bedrijfsonderdelen. Begeleiding van ondernemers zowel op persoonlijk als financiële gebied. De E Scan ondernemerstest van Entrepreneur Consultancy (wetenschappelijk getoetst ) wordt ingezet om inzicht te krijgen in het ondernemers profiel. De EDBR, een platform met ruim dertig opinieleiders uit het bedrijfsleven, onderwijs, wetenschap en cultuur, aangevuld met de directeur(en) van OBR en het Havenbedrijf Rotterdam, adviseert het College van B&W over de economische succesvolle sectoren, waarin de komende jaren moet worden geïnvesteerd. Tegelijk maakt zij zich sterk voor een snelle uitvoering van kansrijke (economische) projecten. Door de inzet van expertise en netwerk verschaaft zij extra kennis, informatie en geld, waardoor op korte termijn resultaten kunnen worden geboekt. De EDBR-leden betrekken zoveel mogelijk belanghebbenden bij dit proces. 7

Juridische ondersteuning, o.a.: wanbetalers, personeelsgeschillen, contractbreuk, eigendomsrechten, faillissement, adviezen bedrijfsvorm. Kennisoverdracht in de vorm van hoorcolleges en beantwoorden specifieke vragen van ondernemers in de vorm van bijvoorbeeld een vast e-mailspreekuur. Bij de Kamer van Koophandel Rotterdam een vast aanspreekpunt: voor vragen bij het schrijven van het bedrijfsplan en het betrekken van het aanbod van diensten en producten van de Kamer van Koophandel. Informatie bankzaken: financierings- en bedrijfsadviezen. Voor individuele adviezen aan startende ondernemers en kennisoverdracht in de vorm van hoorcolleges. Voor het voeren van de boekhouding, uitvoeren van de belastingwetgeving, bijhouden van BTW- afdracht, etc. Ter beschikking stellen van netwerk, verwijzing naar experts en informatieoverdracht in de vorm van hoorcolleges Zwarte Zaken Vrouwen Nederland (ZZVN) OBR: samenwerking met de bedrijfsruimtebank, informatie over vergunningen en samenwerking met de ondernemerswinkel. Hoorcollege kennisoverdracht: vergunningen, samenwerking bedrijfsruimtebank, bezoek ondernemerswinkel. Organiseren van netwerk bijeenkomsten. Organiseren van thematische bijeenkomsten. Coaching en training. Verwijzingen naar derden. Ontwikkelen en advies De Stichting Zwarte Zakenvrouwen biedt zwarte zakenvrouwen een netwerk waarin ze onderlinge ervaringen en contacten kunnen uitwisselen. De ondersteuning van elkaar kan er toe leiden 8

Kenniscentrum KC.Handel Hogeschool Rotterdam assessment en methodiek voor doelgroep specifiek gebruik. Samenwerking met het Ondernemersplein Kwalificeren van ondernemers detailhandel op basis van bedrijfsvoering en resultaten. Gezamenlijk het ondernemersonderwijs in Rotterdam en regio gestalte geven door: Studenten van het HRO met ondernemersbloed in te laten stromen bij De ROS. Onderwerpen en of gastlessen leveren voor het programma aanbod In het kader van de leerloopbaan het aansluiting HBO een doorstroom realiseren voor opleiding of onderdelen van een opleiding HBO breed. Diensten vanuit het lectoraat: - cursussen en trainingen; - masterclasses; - seminars; - lectorenlezingen; - rondetafelgesprekken. dat ze elkaar helpen een positie op te bouwen. Een herkenbaar netwerkwerk is nodig om een achterstandspositie in te lopen en kansen te gaan creëren. De vaak dubbele taakbelasting van zorg en arbeid en een gebrek aan kennis over wet en regelgeving maakt dat zwarte zakenvrouwen zich niet optimaal profileren. Netwerk ondernemerschap Deskundigheid competentieprofiel ondernemer Een van de aandachtgebieden van het lectoraat Business Development is het MKB. De kenniskring die hierdoor zijn vorm krijgt heeft tot doel een Kennisoverdracht, kennisverspreiding, kenniscirculatie en kennisontwikkeling op gaan te brengen. Binnen de kenniskring is het volgende geformuleerd: Het aandachtsveld BD-MKB richt zich op de waardecreatie in bedrijven binnen de sector van het Midden en Kleinbedrijf. Het gaat daarbij vooral om het ondersteunen van de ontwikkeling van MKB bedrijven en de revitalisering van bedrijvigheid. Als geografisch werkgebied gaat de kenniskring daarbij uit van nationaal en internationaal georiënteerde bedrijfsactiviteiten in de Rotterdamse regio en de wijken in het Rotterdams stadsgebied. Speciale aandacht zal worden besteed aan het promoten van het ondernemerschap, het verbeteren van de kwaliteit van het ondernemerschap en het meer richten van het beroepsonderwijs op het ondernemerschap. In het tweede aandachtsveld is 9

het onderzoek van de kenniskring ten behoeve van het regionale MKB onder andere gericht op: bevordering ondernemerschap vernieuwend ondernemen human resources management bedrijfsopvolging revitalisering van bedrijvigheid in Rotterdamse projecten als Zuidwijk en Stadhavens. internationalisering Kenniskringen verbinden wetenschappelijk onderzoek en onderwijs met vraagstukken uit de praktijk. In een kenniskring buigen lectoren, onderzoekers, docenten en studenten zich gezamenlijk over probleemstellingen die een interdisciplinaire aanpak nodig hebben. De Overdracht B.V ROC Albeda De Overdracht gaat vanuit de digitale producten sonar (e-coach systeem BPV) en echo (toetsplanner) een ontwerp maken voor het bouwen van een e-coach systeem voor de opleiding Ondernemer van de ROS. De ROS biedt startende ondernemers ondersteuning en begeleiding bij het opzetten van een eigen bedrijf. De opleiding Facilitaire Dienstverlening gaat studenten faciliteren die het bedrijven verzamelgebouw facilitair gaan runnen. Bureau Onderwijs biedt ondersteuning bij de uitvoering van het ankerpunt ondernemend zijn en ondernemerschap binnen het ROC. Aanbod diverse HBO- opleidingen. Het ontwikkelen van digitale onderwijsproducten om de leeromgeving te verbreden en verplaatsen. Plaats en tijd zijn hierdoor minder afhankelijk en leren wordt via digitale ondersteuning 24 uur mogelijk. Scholingstraject voor startende ondernemers: Indicatietest Assessment Trajectbegeleiding Programma aanbod E-coach-systeem Opleiding Facilitaire dienstverlening Ontwikkelen onderwijsvisie, uitzetten van beleid voor het ROC 10

Ontwikkelingsbedrijf Rotterdam Beheer gebouwen (OBR) De afdeling Rearch & Development gaat de conceptmethodiek op basis van resultaten en uitkomsten verder uitwerken. Verder is biedt de afdeling financiële en inhoudelijke ondersteuning Ter beschikking stellen van een antikraakpand als bedrijvenverzamelgebouw. Ondersteuning Facilitair studentenbedrijf.de ROS biedt startende ondernemers ondersteuning en begeleiding bij het opzetten van een eigen bedrijf. Deskundigheid onderzoek, ontwikkeling en monitoring Onderhoud en beheer gebouwen 11

5. Beschrijf de innovatie in het project Samenwerking Door het project gaat het ROC Albeda een samenwerking aan met de Hogeschool, bedrijfsleven en instellingen in Rotterdam en de regio om het ondernemerschap en het ondernemend zijn te stimuleren en te verbeteren. Alleen door een samenwerkingverband kan de aansluiting van het beroepsonderwijs op het bedrijfsleven gerealiseerd worden. De innovatie is er op gericht om het onderwijs vanuit een regionale samenwerking anders te organiseren. Het ondernemerschap wordt in een opzet van een major-minor combinatie door regionale bedrijven, instellingen en ROC Albeda en de Hogeschool Rotterdam vormgegeven. Projectfinanciering: Alle partners dragen bij aan het project in de vorm van eigen middelen en capaciteit (mensen, faciliteiten). Zonder aanvullende middelen zou het voorgenomen project onvoldoende kans krijgen, noch zou het mogelijk zijn de samenwerking met de scholen en bedrijven op de voorgenomen wijze vorm te geven. Leerloopbaan: Studenten van het ROC Albeda en de HRO met ondernemerstalenten en ambities kunnen naast de beroepsopleiding opgeleid worden om een bedrijf te starten. De loopbaanontwikkeling wordt door een major-minor variant vergroot. Er wordt ook de mogelijkheid geboden om van het ruime aanbod van de MBO en HBO gebruik te maken. Het starten van een eigen bedrijf en het deelnemen aan een studentenbedrijf: De pedagogisch didactische benadering gaat uit van doen en leren, waarbij het eigen bedrijf centraal staat en het studentenbedrijf een rijke leeromgeving biedt. Het leren ondernemen leer je het beste in de praktijk van je eigen bedrijf en ondernemend zijn kun je alleen oefenen in een contextrijke situatie. Technologische innovatie: Er wordt een e-coach systeem ontwikkeld om de opzet van het eigen bedrijf te kunnen volgen, het programma aanbod in te zien en reserveringen te doen en om deel te nemen aan digitale bijeenkomsten. Het e-coach systeem vormt de schil van het ondernemersonderwijs. Bij de het studentenbedrijf wordt het digitale monitorsysteem van Entrepreneur Consultancy ingezet om de ontwikkelingen van competenties te volgen. Andere vernieuwingsproject: Voor het opzetten van dit project is gebruik gemaakt van de eigen ervaringen met het Innovatiearrangement :Zoek de overeenkomsten en maak het verschil (2003), van het Equalproject (2004):Kennis voor een gevulde Winkelwagen en De kunsten van de aanstaande ROC ondernemer (2005 provincie). Aansluiting strategie: De strategische thema s van de Economische Development Board Rotterdam met ondernemerschap als een horizontaal speerpunt dat aangrijpt in alle sectoren, worden door de taskforce Vernieuwend Ondernemen en het ROC Albeda (speerpunt ondernemend zijn en ondernemerschap) in samenwerking met de Hogeschool op z n Rotterdams vertaald naar: geen woorden maar daden! 12

Overzicht van vernieuwingsprojecten binnen het samenwerkingsverband Naam partner Naam project Korte omschrijving Deelgemeente Feijenoord, OBR, KC.Handel, Winkeliersvereniging en eigenarenplatform Kennis voor een gevulde winkelwagen (Equal) De doelstelling is om met inzet van het beroepsonderwijs startende allochtone ondernemers van de Boulevard Zuid ondersteuning te bieden. De vragen, problemen en behoeften worden vanuit een samenwerking met de partners vertaald naar een praktijkgerichte scholingsaanpak. De opdrachten zijn gericht op de werkzaamheden van de ondernemer. ROC Albeda, bedrijven en maatschappelijke organisaties Kunsten van de aanstaande ROC ondernemer Via een test worden deelnemers geselecteerd die beschikken over ondernemerschap. Tijdens het ondernemers assessment worden de vaardigheden, ondernemerskenmerken en kwaliteiten onderzocht die nodig zijn om een eigen bedrijf op te zetten. 13

Heeft het samenwerkingsverband zich georiënteerd op vergelijkbare innovatieve projecten? Zo ja, omschrijf de wijze van oriëntatie, de resultaten van de oriëntatie, hoe gebruik is gemaakt van deze resultaten en waarin het eigen project onderscheidend is. In het project Kennis voor een gevulde winkelwagen wordt in een winkelgebied scholing verzorgd. De partners worden vanuit de eigen contacten met de ondernemers ingeschakeld en hebben belang bij een kwaliteitsverbetering om een winkelstraatgebied weer rendabel te maken. Vanuit een gezamenlijke aanpak (ketenbenadering) worden contacten gelegd en afspraken over scholing (ondernemers en inzet stagiaires) gemaakt. Uit onderzoek voor het project Rotterdams Rossen kwam naar voren dat de verschillende partners producten en diensten hebben ontwikkeld om de kwaliteit van het ondernemend zijn en ondernemerschap te verbeteren. Het leverde een context voor een plan van aanpak om ondernemersonderwijs voor het ROC Albeda te realiseren in een nauwe samenwerking met de Hogeschool Rotterdam. Voor het project De kunsten van de aanstaande ROC ondernemer zijn een intake en een assessment ontwikkeld om te onderzoeken of er ondernemerstalenten aanwezig zijn. Het betrof een project bij de Techniek en was gericht op vroegtijdige schoolverlaters. De instrumenten zijn beschikbaar voor het project Rotterdams Rossen en gaan aangepast worden. Ja ja Nee Omschrijf hoe docenten en management bij de ontwikkeling van de innovatie zijn betrokken. De onderwijsvisie is aan alle medewerkers van het ROC Albeda gepresenteerd en als koers uitgezet voor de komende jaren. Voor het ankerpunt ondernemend zijn en ondernemerschap zijn Jong Ondernemen en de ROS als ijkpunten voorgesteld. Bij vaststelling wordt dit door bureau Onderwijs naar alle branches gecommuniceerd en uitgedragen. Door de ROS worden alle opleidingen benaderd en voorgelicht over het project en gevraagd mee te werken om studenten te werven die een eigen bedrijf willen starten. De indicatietest wordt bij alle opleidingen ingezet en afgenomen bij studenten. Bij een positieve indicatie worden de studenten doorverwezen voor een assessment. Bij een toelating en het starten van een eigen bedrijf vindt afstemming met de beroepsopleiding plaats. Al doende en lerend wordt binnen het ROC met alle betrokkenen het ondernemersonderwijs ontwikkeld en vormgegeven. Het kennistransport begint vanuit het beleid en is vertaald in de onderwijsvisie, vervolgens zijn ijkpunten geformuleerd, docenten en management worden hierover geïnformeerd via bulletins, actueel en intranet. Door het project Rotterdams Rossen gaat kennisuitwisseling plaatsvinden. De ervaringen, voorbeelden en de gevraagde inzet zijn verleidingen om docenten en het management te betrekken en uit te nodigen voor bijeenkomsten die in samenwerking met de partners georganiseerd gaan worden. 14

B. Operationaliseren van aanpak 6. Beschrijf de operationele activiteiten (desgewenst kunt u de samenhang tussen de activiteiten in een schema weergeven) Activiteiten Tijdpad Partners prestatie/mijlpaal Fase 0 project ondersteunende activiteiten 0.1 Project directie 1-4-2006 tot 31-3-2009 ROC Albeda/ROS Ontwikkeling vormgeven met extern en intern partners ondernemersonderwijs ROC en aansturing inhoudelijk/financieel uitwerking aanpak Ondersteuning projectleider 0.2 Inhoudelijke project coördinatie ROC Albeda/ROS Coördineren van de ontwikkelingen bij de uitwerking van de aanpak en het creëren van het ondernemersonderwijs in samenwerking met de partners 0.3 Projectadministratie ROC Albeda/ROS Administratieve ondersteuning bij projectontwikkeling en uitwerking 0.4 Stuurgroep ROC Albeda/ROS Hogeschool Rotterdam EDBR Lector Business Development Ondersteuning en aansturing van ontwikkelingen bij de uitwerking van het project + advies structuur voor samenwerking partners bij implementatie 0.5 Ondersteuning Research & Development ROC Albeda/ROS 0.6 Kwaliteitszorgsysteem Albeda/ROS Hogeschool Rotterdam KC. Handel De overdracht bv ZZVN Jong Ondernemen Entrepreneur Consultancy De Overdracht bv 0.7 PR activiteiten ROC Albeda/ROS Hogeschool Rotterdam KC. Handel ZZVN Advisering aanpak ondernemersonderwijs Onderzoek, ontwikkeling, uitwerking en begeleiding bij inzet methodiek Monitoring project ontwikkeling en uitwerking aanpak - tussentijdse rapportage - eindrapportage Opzet en uitvoering PR-plan van de ontwikkelingen en uitwerkingen van project producten en diensten voorintern, de partners en het netwerk 15

0.8 Organisatie Kennistransport 0.9 Klankbord intern extern ROC Albeda/ROS Uitwerking plan van aanpak voor Kennisoverdracht, Kennisverspreiding, Kenniscirculatie en kennisontwikkeling van instrumenten, producten, diensten, ervaringen en ontwikkelingen 1-4-2006 tot 31-3-2009 Weerklank van 12 betrokken branche directeuren over de ontwikkeling en uitwerking van de producten en diensten Voorstel voor implementatie binnen de branches Weerklank van een belangstellend ROC Fase 1 voorbereiding 1.1 Beëdigen stuurgroep 1-4-2006 tot 1-6-2006 Formeren en installatie stuurgroep Overeenkomst over de doelstelling + communicatiestructuur en overlegcontacten 1.2 Samenstelling werkgroepen 1-4-2006 tot 1-6-2006 Benoemen werkgroep voorzitters, formeren en installatie werkgroepen Overeenkomst over de doelstelling + communicatiestructuur en overlegcontacten 1.3 Verwerving projectleider 1-4-2006 tot 1-6-2006 Functieprofiel, werven + aanstellen 1.4 Startconferentie 1-5-2006 tot 1-9-2006 Start van het kennistransport Prestatie aanpak + diensten, instrumenten en partners Logistiek draaiboek: locatie, datum, programmering, uitnodigingen 1.5 Ontwerp/ontwikkeling e- coachsysteem 1-4-2006 tot 1-6-2006 De Overdracht b.v ROC Albeda/ROS Concept e-coach systeem opleiding ondernemer 1.6 Ontwerp studentbedrijf voor facilitair bedrijf met overname en competentie volgsysteem 1-4-2006 tot 1-6-2006 Jong Ondernemen ROC Albeda Facilitaire Dienstverlening Entrepreneur Consultancy Opzet studentenbedrijf voor bedrijf facilitaire dienstverlening 1.7 Intake instrument omzetten naar digitale indicatietest studenten ROC 1.8 Aanpassing assessment ROS 1-4-2006 tot 1-6-2006 ROC Albeda/ROS De overdracht bv Inzetbaar indicatie instrument (concept) 1-4-2006 tot 1-6-2006 ROC Albeda/ROS Inzetbaar assessment voor studenten ROC en HBO 16

1.9 Uitwerking grote lijnen van de methodiek 1.10 Voorstel programma- aanbod met inzet van partners 1.11 Uitwerking voorstel verdieping en verbreding loopbaan studenten ROC en HRO 1.12 Opzet plan van aanpak kennistransport Fase 2 testen producten/ontwikkeling 2.1 Testen en aanpassen e-coach systeem n.a.v ervaringen en bevindingen met studenten 1-4-2006 tot 1-6-2006 ROC Albeda/ROS Werkmodel methodiekvoor ondersteuning en begeleiding studenten ROC en HBO 1-4-2006 tot 1-6-2006 ROC Albeda/ROS Een opzet en een format voor een flexibel programma-aanbod met invulling van inzet partners (EDBR) 1-4-2006 tot 1-6-2006 ROC Albeda/ROS Hogeschool Rotterdam 1-4-2006 tot 1-6-2006 ROC Albeda/ROS Hogeschool Rotterdam KC. Handel /ondernemersplein 1-6-2006 tot 1-7-2008 De Overdracht b.v ROC Albeda ROS ROC Branches Hogeschool Branches Voorstel verdieping en verbreding loopbaan mogelijkheden Uitwerking en uitvoering plan van opzet kennistransport in een nauwe samenwerking Getest en bruikbaar e-coach systeem 2.2 Testen en aanpassen studentenbedrijf facilitaire dienstverlening en bevindingen van gebruik competentiemonitor in een aanpak verwerken Overname facilitairbedrijf Testen naar het volgende leerjaar 2.3 Testen en aanpassen indicatietest n.a.v ervaringen en bevindingen afname 1-9-2006 tot 1-7-2008 ROC Albeda ROS Jong Ondernemen Entrepreneur Consultancy Opleiding Facilitaire Dienstverlening 1-9-2006 tot 1-7-2008 ROC Albeda ROS De Overdracht bv ZZVN Aanbeveling inzet studentenbedrijf als instrument om het ondernemend zijn te oefenen en om een gevraagd product of dienst te kunnen aanbieden Indicatietest voor studenten ROC om talent voor ondernemerschap te herkennen 2.4 Testen en aanpassen assessment naar aanleiding van ervaringen en bevindingen 2.5 Testen, ontwikkelen en aanpassen methodiek n.a.v ervaringen van startende ondernemers in het scholingstraject 2.6 Programma aanbod leveren, evaluatie voor invulling en aanpassing 2.7 Aanbod verdieping en verbreding loopbaan creëren door inzet van diensten en producten 1-9-2006 tot 1-7-2008 ROC Albeda ROS Entrepreneur Consultancy Hogeschool ZZVN 1-9-2006 tot 1-7-2008 ROC Albeda ROS Entrepreneur Consultancy Hogeschool ZZVN KC.Handel EDBR 1-9-2006 tot 1-7-2008 ROC Albeda ROS EDBR 1-9-2006 tot 1-7-2008 ROC Albeda ROS Hogeschool Rotterdam Assessment instrument om studenten te beoordelen en te adviseren om een bedrijf te starten met ondersteuning van de ROS Methodiek om startende ondernemers te ondersteunen en te begeleiden Aanpak voor een programma aanbod, studenten ROS Minor variant ondernemerschap, starten eigen bedrijf voor studenten ROC Albeda en Hogeschool Rotterdam 17

2.8 Ontwikkelen Scholingsprogramma 1-4-2006 tot 1-6-2006 ROC Albeda/ROS Hogeschool Rotterdam KC. Handel ZZVN Doorstroom HBO en of instroom MBO bij opleidingen of onderdelen ervan voor studenten van beide instituten. De minor variant voor ondernemerschap parallel Aan de beroepsopleiding 2.9 Opzet project Website 1-4-2006 tot 1-6-2006 ROC Albeda/ROS Digitale informatie over het project, link naar platform 2.10 Ontwerp Nieuwsbrief 1-4-2006 tot 1-6-2006 ROC Albeda/ROS Instellen redactie, format nieuwsbrief, verschijningdata en oplage vaststellen en in kaart brengen van (e-mail)adressen 2.11 Opzetten Helpdesk 1-4-2006 tot 1-6-2009 ROC Albeda/ROS Inrichting en bemanning, bekend maken van helpdesk 2.12 Bemensen Helpdesk 1-4-2006 tot 31-3-2009 ROC Albeda/ROS Functioneren helpdesk Beantwoorden van vragen en inbrengen bij projectmanagement Fase 3 Kennistransport 3.1 Conferentie met activiteiten om kennis te delen, uitwisselen en nieuwe bevindingen aan te dragen 3.2 Presentatie/ uitwisseling producten en diensten startende bedrijven en studenten bedrijven 3.3 Interactief platform: website: Project Rossen met nieuwsflitsen 1-9-2006 tot 1-7-2008 ROC Albeda/ROS Hogeschool Rotterdam KC. Handel De overdracht bv ZZVN EDBR Jong Ondernemen Entrepreneur Consultancy De Overdracht bv 1-9-2008 tot 31-3-2009 ROC Albeda/ROS Hogeschool Rotterdam KC. Handel De overdracht bv ZZVN EDBR Jong Ondernemen Entrepreneur Consultancy De Overdracht bv 1-4-2006 tot 31-3-2009 ROC Albeda/ROS KC handel Bijeenkomst kennisroulatie van ontwikkelingen, uitwerkingen projecten/diensten samenwerkingsverband en ondernemers/studenten en studentenbedrijven Indicatietest Assessment Methodiek: Trajectbeleiding Programma-aanbod e-coach systeem bedrijven Uitwerking aanpak: digitale weergave ontwikkeling en uitwerking van het project Rotterdams Rossen e-mail Nieuwsflitsen verzenden naar netwerk en belangstellenden 3.4 Blauwdruk/draaiboek implementatie 1-1-2008 tot 31-8-2008 ROC Albeda/ROS Hogeschool Rotterdam KC Handel De overdracht BV De uitwerking van de aanpak ondernemersonderwijs ROC - scholingstraject minor - studentenbedrijf - loopbaan ver- 18

breding student ROC Albeda/Hogeschool Fase 4 evaluatie/afronding 4.1 Tussenevaluatie December 2007 ROC Albeda/Ros Verslag Tussenstand resultaten diensten en producten + procesgang en samenwerking 4.2 Eindevaluatie 1-1-2009 tot 31-3-2009 ROC Albeda/Ros Eindverslag van resultaten project. Fase 5 Implementatie 5.1 Inzet ondernemers onderwijs ROC Albeda in samenwerking met de Hogeschool Rotterdam 1-9-2008 ROC Albeda/Ros Hogeschool Rotterdam Aanbod Rotterdamse ondernemersschool Studentenbedrijf 19

Beschrijf de projectorganisatie Beschrijf de projectorganisatie Om de concrete effecten en de beoogde resultaten te realiseren met de innovatieve aanpak wordt een projectorganisatie opgezet, die er als volgt uitziet: De stuurgroep is als volgt samengesteld : voorzitter; directeur Onderwijs, leden; Lector Business Development in het MKB van de HRO, een lid van de EDBR en directeur ROS. De stuurgroep is verantwoordelijk voor de aansturing van het project binnen de gestelde beleidskaders. Om het ondernemersonderwijs een vaste plaats te geven binnen het ROC en de HRO ontwikkelt de stuurgroep, aan de hand van opgedane ervaringen en bevindingen, een organisatieopzet met een structuur waarin de scholen, bedrijven en instellingen zijn ondergebracht en taken en rollen zijn uitgewerkt. Tevens wordt er door de stuurgroep contact gezocht met het VMBO om ze te betrekken in de ontwikkeling van het ondernemersonderwijs voor Rotterdam en regio. De stuurgroep biedt ondersteuning aan de projectmanagement die verantwoordelijk is voor de uitvoering van het project om een totale aanpak voor het ondernemersonderwijs te realiseren. Klankbordgroep intern is als volgt samengesteld: voorzitter, directeur ROS, en de 12, directeuren van de branches.de klankbordgroep is verantwoordelijk om vanuit de eigen vragen en problemen een actieve weerklank te geven over de ontwikkeling van producten en diensten, het kennistransport, de testperiode, voorstel van implementatie en de verspreiding van de resultaten. Klankbordgroep extern wordt samengesteld door vertegenwoordigers van het ROC Nijmegen, de voorzitter van de klankbordgroep is de directeur van het projectbureau. De klankbordgroep geeft vanuit een niet betrokken rol in de uitvoering feedback op de ontwikkeling van producten en diensten, het kennistransport, de testperiode, voorstel van implementatie en de verspreiding van de resultaten. Productgroep Studentenbedrijf is als volgt samengesteld:voorzitter; directeur Facilitaire Dienstverlening, leden; regiomanager Jong Ondernemen, directeur Entrepreneur Consultancy, coördinator Facilitaire Dienstverlening, wijkeconoom OBR beheer, docent studentenbedrijf en de directeur van het studentenbedrijf. De productgroep is ervoor verantwoordelijk het studentenbedrijf te laten aansluiten bij producten en diensten die het bedrijf van de opleiding Facilitaire Dienstverlening wil gaan leveren aan startende ondernemers in het bedrijvenverzamelgebouw en voor een model voor bedrijfsoverdracht. Hieraan wordt het digitale monitorsysteem van Entrepreneur Consultancy gekoppeld om de competentieontwikkeling van de werknemers en werkgever te volgen en te begeleiden. De ervaringen met producten en resultaten worden in een handleiding voor het ROC verwerkt, zodat het studentenbedrijf ter versterking van het ondernemerschap en het ondernemend zijn bij meer opleidingen ingezet gaat worden. Productgroep Methodiek voor Startende Ondernemers is als volgt samengesteld: voorzitter; hoofd Research & Development ROC Albeda, leden; manager opleiding Small Business, projectleider e-coach-systeem De Overdracht, een lid van de EDBR, de voorzitter Zwarte Zakenvrouwen Nederland en opleiding manager KC.Handel. De productgroep is verantwoordelijk voor de ontwikkeling van de methodiek met instrumenten, zoals de trajectbegeleiding, het programma-aanbod en het e-coach-systeem en het zorgdragen van de inzet en uitvoering. Productgroep ondernemersloopbaan is als volgt samengesteld : voorzitter; directeur ROS, leden; directeur Small Business, Beleidsmedewerker bureau Onderwijs Albeda. De productgroep is verantwoordelijk voor: Het ontwikkelen van een digitale ondernemers indicatietest met een uitvoeringprogramma voor het gehele ROC Albeda. 20