Organizing Rhizomic Development along a Regional pilot network in Flanders ORDERin F ontwerpend onderzoek naar een infrastructuur-gedreven verstedelijkingsmodel CASE KLEIN-BRABANT Steunpunt Ruimte, programma 2 workshop 08.11.2012 Matthias BLONDIA / Erik DE DEYN KULeuven OSA Research Group matthias.blondia@asro.kuleuven.be / erik.dedeyn@asro.kuleuven.be
ORDERin F Onderzoeksvragen 2 onderzoeksvragen: 1 Is het mogelijk om een succesvol presterend OV netwerk binnen de sterk gefragmenteerde ruimtelijke ordening van Vlaanderen te ontwerpen, dat op lange termijn voldoende economische, sociale en milieuvoordelen biedt? 2 Kan dit regionaal OV netwerk als hefboom dienen om op lange termijn de gesuburbaniseerde ruimtelijke ordening van Vlaanderen te herstructureren? Het ruimtelijk structurerend potentieel van openbaar vervoer wordt erkend, maar is in concrete infrastructuurprojecten vaak slechts impliciet aanwezig (uitzondering: stationsomgevingen). Dikwijls zijn infrastructuurprojecten zelfs contraproductief voor het expliciete ruimtelijke project. ORDERin F heeft als doel het potentiele ruimtelijk project van een regionaal OV-net te onderzoeken en te expliciteren.
Regionaal openbaar vervoer? Bestaande treinnet
Regionaal openbaar vervoer? Bestaande busnet
Regionaal openbaar vervoer? Hybride modi en maatwerk Buitenlandse best practices tonen een waaier aan hybride modi: Stadtbahn / Bybane / Light Rail / Light Railway / S-Bahn / City Rail / Tramway / LRT / Tram-Train / Train-Tram / Supertrams / Sprinters / Light Train / Regio-Tram / BRT / BHNS / ORDERin F: LRT als hypothese. "Light rail is een railgebonden vorm van openbaar vervoer dat gebruikt wordt op de schaal van de stedelijke regio en de stad. In tegenstelling tot trein en metro is light rail per definitie geschikt om tot op zekere hoogte te integreren in de openbare ruimte en desgewenst te mengen met regulier wegverkeer. (R Van Der Bijl et al.) v.l.n.r.: Zürich, Karlsruhe, Mulhouse wijzerzin: Brisbane O-Bahn, Mulhouse Tram, Bogota BRT, Karlsruhe Tram-Trein, Randstadrail
OV als ruimtelijk project Verdichten van OV-knopen: Transit Oriented Development T.O.D.= Het concentreren van stedelijke ontwikkeling rond stations, met als doel het OV-gebruik te stimuleren, en het ontwikkelen van transportsystemen die bestaande en geplande concentraties ontsluiten. L. Bertolini et al.
OV als ruimtelijk project Verdichten van OV-knopen: T.O.D. T.O.D.= Het concentreren van stedelijke ontwikkeling rond stations, met als doel het OV-gebruik te stimuleren, en het ontwikkelen van transportsystemen die bestaande en geplande concentraties ontsluiten. L. Bertolini et al.
OV als ruimtelijk project Stationsomgevingen in Vlaanderen wijzerzin: Knokke-Heist, Ronse, Aarschot, Asse Recente en geplande stationsprojecten in Vlaanderen
ORDERin F Ontwerpend onderzoek netwerk./regio evaluatiemethodes lijn/corridor knoop/weefsel
ORDERin F Ontwerpend onderzoek Diffuus netwerk Centrumstad met verzorgingsgebied Infrastructuurcorridor
Case study: regio Klein-Brabant Situering De regio Klein-Brabant
Verkennend ontwerpend onderzoek MaHS/MaUSP Infrastructure Urbanism Studio
Verkennend ontwerpend onderzoek Recurrente thema s: onderlinge samenhang ontsluiten van infrastructuurknopen versus ontsluiten van woonkernen transformatie van het peri-urbane verstedelijkingspatronen haltedichtheid versus snelheidsefficiëntie herconfiguratie van post-industriële weefsel bedienen van huidige mobiliteitsvraag versus creëren van nieuwe mobiliteitsvraag inplanten van nieuwe centraliteiten en functies hergebruik van bestaande infrastructuur versus aanleg van nieuwe corridors ontsluiten van zachte functies (recreatie, landschap) intermodaliteit tussen netwerken knoopvorming
Verkennend ontwerpend onderzoek Definiëren van een aantal ruimtelijke scenario s Scenario 1: transformatie van heavy-rail Hergebruik van bestaande en voormalige heavy-rail infrastructuur als traject voor light rail, heeft als belangrijkste voordeel dat de noodzakelijke infrastructuur reeds aanwezig is. Conflicten met betrekking tot ruimtelijke integratie worden vermeden. Verdichting van weefsel rondom haltes biedt nieuwe ontwikkelingsmogelijkeden Scenario 2: sturende landschapsstructuren De inherente logica van landschapsstructuren geeft aanleiding tot context-specifieke verstedelijking aan de randen van de riviervalleien. Opeenvolgende lagen van infrastructuur hebben deze leesbaarheid vertroebeld, waardoor patronen diffuus werden. Een herwaardering van deze landschapsstructuren als ruggengraat voor nieuwe light railverbindingen, stimuleerrt een duurzame verstedelijking, in nauw verband met het landschap. Scenario 3: vertramming van bus corridors Hoewel het bestaande busnetwerk fijnmazig en gebiedsdekkend zijn, zijn er toch een aantal trajecten waar verschillende buslijnen samenkomen in een bundel. Deze bundels zijn op vandaag de belangrijkste dragers van openbaar vervoerverplaatsingen. Bijgevolg hebben ze een maximaal potentieel binnen een diffuus netwerk. Het exacte trajectverloop wordt afgewogen in verhouding met de bestaande weginfrastructuur.
Het structurerend potentieel van water-, spoor-, en weginfrastructuur Historisch perspectief 2 de helft 20 ste eeuw: Snelwegennetwerk, algemene ontsluiting van het territorium 1 ste helft 20 ste eeuw: Lineaire groei (verlinting) langs secundaire wegen 19 de eeuw: Dens spoorwegnetwerk, groei van kernen langsheen lijnen Tot en met 18 de eeuw: fijnmazig netwerk van dorpen, met concentraties langs de waterrand Lagen van opeenvolgende infrastructuurnetwerken helpen om de achterliggende logica van de diffuse stad te begrijpen. Door chronologische lagen van infrastructuurgebonden ontwikkeling te ontleden, wordt de functionele relatie met topografie and hydrologie duidelijk. Ruimtelijke patronen, gelinkt aan de natuurlijke landschapsstructuur zijn nog steeds te onderscheiden en worden steeds sterker gewaardeerd als leefomgeving. Er ontbreekt echter een efficiënte infrastructurele ruggengraat. Het spoorwegennet en de steenwegen (als huidige assen van busverkeer) vormen historisch twee belangrijke infrastructurele dragers van ontwikkeling, met elk een eigen logica.
Bestaande (infra)structuren
als drager voor een nieuw netwerk
Scenario: Heavy rail transformatie / vertramming van buscorridors Bestaand OV-net Railway lines Bus lines according to frequency
Scenario: Heavy rail transformatie Selectie van lijnen 1. 3. 2.
Scenario: Heavy rail transformatie 1 2 1 2 3 3
Scenario: Heavy rail transformatie / vertramming van buscorridors Bestaand OV-net Railway lines Bus lines according to frequency
Scenario: Bus corridor transformatie Selectie van lijnen 2. 1. 3. 4.
Analyse van de landschapsstructuren langs de Schelde en Rupel vallei Meerlagige lezing van het landschap: - topographie - hydrologie - productief landschap - nederzettingsstructuur - infrastructuurtracés ingebed in het landschap
Scenario: Landschapstructuren als drager Selectie van lijnen 1. 5. 2. 3. 4.
Selectie van sites 5 1 1 2 2 3 4 4 3 5
Overzicht ontwerpvragen Een evaluatie van het potentieel van elke corridor a.h.v. 7 vragen: 1. Wat is de huidige ruimtelijke structuur? 2. Wat is de gewenste/voorgestelde ruimtelijke structuur/verstedelijking? 3. Wat is de specifieke rol die light rail inneemt om deze structuur te bekomen??! 4. Wordt de precieze tracering van de lijn binnen de corridor bepaald door het voorgestelde concept? 5. Is de voorgestelde configuratie de meest wenselijke? + 6. Wat is de toegevoegde waarde van het voorgestelde traject voor het omliggende weefsel en de nieuwe ontwikkeling? Kunnen ruimtelijke doelstellingen ook bereikt worden zonderlight rail implementatie? 7. Zijn er voldoende randvoorwaarden om ontwikkelingsmogelijkheden te kaderen?
Ontwerpend onderzoek Rivier, spoorweg en steenweg lopen parallel, ertussen bevinden zich grote industrieterreinen die destijds watergebonden waren, met spooraftakkingen Door afgeschafte treinstations te heropenen als light rail halte ontstaan nieuwe kleinschalige stationsomgevingen. Perceelsgewijze herontwikkeling van brownfields?! Hergebruik van oude haltes en spooraftakkingen biedt belangrijke ontsluitingsmogelijkheden De bestaande spoorweg bepaalt het tracé Gezien de hoge dichtheid van dit gebied, de dynamiek ban de nabijgelegen A12 en de afname in watergebonden activiteiten, is een strategie om het waterfront perceel per perceel te transformeren wenselijk + De ruimtelijke transformatie wordt ondersteund door een grotere tbereikbaarheid via OV, neemt de druk af van de gesatureerde steenweg Waterfront, perceelstructuur, spoorlijn en steenweg bieden een duidelijk richtinggevend kader
Work in progress: opsporen van ontwerplogica Een sequentieel lint van kleine en middelgrote woonkernen gelegen langs een lokale steenweg Verdichten van steenwegstrips en woonkernen Light rail infrastructuur verbindt en scheidt bestaande en nieuwe ontwikkelingen!? Eenduidige bepaling van trace door het volgen en gedeeltelijk vervangen van bestaande mobiliteit op zijn bestaande infrastructuur De voorgestelde tram ondersteunt het bestaand ruimtelijk beleid en een duurzame verdichting van kernen, Tram bepaalt zwaartepunt van te verdichten gebieden, maar geen grenzen. Versterken van verdichtingsbeleid Ondersteuning van spontane ontwikkeling van onderuit
Ontwerpend onderzoek 2 Bestaande watergebonden kernen spreidenm noordwaarts uit, Eenduidig afgebakend door tussenliggende polders Versterken van bestaane historische nuclei, gericht op het waterfront Light rail omzoomt en begrenst de ontwikkelingen, waarbij het waterfront opgewaardeerd wordt als publieke ruimte?! Light rail traject volgt kaaien in de kernen en perceelsgrenzen daarbuiten, volgt dus bestaande publieke en residuele ruimtes Duurzame uitbreding van bestaande kernen + Ontsluiting en kadering van landschappelijke kwaliteiten, voornamelijk door het versterken van waterfront Bepaald door brownfields aan de rand van bestaande kernen
Matrix van karakteristieken Traject Fysieke verschijning Drager van verstedelijking Infrastructuur
Matrix van karakteristieken Traject Fysieke verschijning Drager van verstedelijking Strip Infrastructuur
Matrix van karakteristieken Waterloop Binnen/buitenbocht Productie Watergebonden? Strip Infrastructuur
Verdere stappen -scenario s verder uitwerken (i.h.b. busscenario) - afwegen van scenario s in case Kl-Br om tot netwerkvoorstel te komen (methode in opmaak) - uitwerken van de knooppunten in dit netwerk - terugkoppeling naar grote schaal (methode in opmaak) KLEIN BRABANT NOORD LIMBURG WESTHOEK VLAAMSE ARDENNEN HASPENGOUW
Besluit: leren i.f.v. andere context
Besluit: Ontwerpend onderzoek om ontwerplogica s te achterhalen
Organizing Rhizomic Development along a Regional pilot network in Flanders ORDERin F ontwerpend onderzoek naar een infrastructuur-gedreven verstedelijkingsmodel CASE KLEIN-BRABANT kader opzet methodologie tussentijdse resultaten Matthias BLONDIA KULeuven OSA Research Group matthias.blondia@asro.kuleuven.be