Provincie Vlaams Brabant

Transcriptie

1 30 Provincie Vlaams Brabant

2 31 MISSIE Visienota Ruimte - Kernnota

4 MISSIE Als provincie helpen we de uitdagingen van onze samenleving het hoofd te bieden. Deze visienota doet dit vanuit het ruimtelijke beleid: het bevat inhoudelijke basisprincipes, strategieën en thematische vertalingen die ambitieuze antwoorden bieden op de ruimtelijke uitdagingen waarmee we geconfronteerd worden. De missie is drieledig. Samenhang Op vlak van ruimtelijk beleid is de afstand tussen het Vlaamse en het gemeentelijke bestuursniveau vaak groot. Sommige ruimtelijke uitdagingen of doelstellingen worden noch door het Vlaamse, noch door het lokale niveau behandeld. Het resultaat? Onvoldoende regionale samenhang in de manier waarop wonen, economie, mobiliteit, voorzieningen, enzovoort georganiseerd worden. Het is de missie van onze provincie om die regionale samenhang wél te creëren. Het is immers een fundamentele voorwaarde voor een kwalitatief, duurzaam en klimaatneutraal 25 Vlaams-Brabant. 33 Partnerschappen De provincie neemt via een gebiedsgerichte werking een regisseursrol op zich. Zo zet ze op het terrein partnerschappen op, om met een geïntegreerde aanpak projecten vorm te geven. Samenwerkingsplatform Deze bovenlokale ondersteuning hangt samen met de ambitie van de provincie om het ruimtelijke beleid in te zetten als samenwerkingsplatform of brug tussen verschillende bestuursniveaus en beleidsdomeinen. Alle beleidsdomeinen komen immers samen in de ruimte rondom ons. De uitdagingen die in het vorige hoofdstuk aan bod kwamen zijn geen exclusief ruimtelijke werkvelden. Samenwerking over bestuursniveaus en beleidsdomeinen heen is daardoor zowel een kans als een noodzaak. 25 Provinciaal klimaatbeleidsplan klimaatbeleidsplan-2040_tcm pdf Visienota Ruimte - Kernnota

6 BASISPRINCIPES VOOR HET 35 RUIMTELIJK BELEID Wat zijn de basisprincipes van het ruimtelijke beleid? De opvattingen die de overgang van de maatschappelijke uitdagingen naar specifieke strategieën onderbouwen? Visienota Ruimte - Kernnota

7 BASISPRINCIPES VOOR HET RUIMTELIJK BELEID CULTUURLANDSCHAP ALS NIEUWE BRIL 36 Provincie Vlaams Brabant

8 CULTUURLANDSCHAP ALS NIEUWE BRIL Transformeren en verduurzamen Anno 2017 is er geen enkele plek op aarde waar de mens geen sporen heeft nagelaten. Uiteraard varieert die menselijke impact sterk, maar afwezig is hij nooit. Dat geldt ook voor de provincie Vlaams-Brabant. Onze provincie is het resultaat van de eeuwenlange wisselwerking tussen het fysische systeem en menselijke activiteiten: een cultuurlandschap. De ruimte in deze visienota bekijken we dan ook door deze bril. In het cultuurlandschap zien we twee dominante hoofdstructuren: de fysische structuur en de mobiliteitsinfrastructuur. De fysische structuur is natuurlijk ontstaan, en omvat de rivieren beekvalleien en de samenhangende natuurcomplexen. Deze elementen vormen samen een grensoverschrijdend netwerk, een landschappelijke structuur die we moeten beschermen en versterken, en kan uitgroeien tot een robuust open ruimtenetwerk, als zachte ruggengraat van het cultuurlandschap. De mobiliteitsinfrastructuur omvat de auto-, spooren waterwegen, tramlijnen en fietssnelwegen. De mobiliteitsinfrastructuur moeten we transformeren en verduurzamen door ze te integreren met andere ruimtelijke ontwikkelingen, en kan zo de basis vormen van een hoogdynamische structuur, als harde ruggengraat van het cultuurlandschap. 37 Bouwstenen van het cultuurlandschap De menselijke activiteiten doen zich voor in verschillende types van omgevingen, die we bouwstenen noemen. We onderscheiden vijf bouwstenen: Visienota Ruimte - Kernnota

9 BASISPRINCIPES VOOR HET RUIMTELIJK BELEID CULTUURLANDSCHAP ALS NIEUWE BRIL Fysische structuur De fysische structuur is natuurlijk ontstaan, en omvat de rivieren beekvalleien en de samenhangende natuurcomplexen. Deze elementen vormen samen een grensoverschrijdend netwerk, een landschappelijke structuur die we moeten beschermen en versterken, en kan uitgroeien tot een robuust open ruimtenetwerk, als zachte ruggengraat van het cultuurlandschap. 38 Provincie Vlaams Brabant

10 Mobiliteitsinfrastructuur De mobiliteitsinfrastructuur omvat de auto-, spooren waterwegen, tramlijnen en fietssnelwegen. De mobiliteitsinfrastructuur moeten we transformeren en verduurzamen door ze te integreren met andere ruimtelijke ontwikkelingen, en kan zo de basis vormen van een hoogdynamische structuur, als harde ruggengraat van het cultuurlandschap. 39 Visienota Ruimte - Kernnota

11 BASISPRINCIPES VOOR HET RUIMTELIJK BELEID CULTUURLANDSCHAP ALS NIEUWE BRIL Steden Steden 26 worden gekenmerkt door hun historische centrumfunctie, een groot aanbod aan voorzieningen, een relatief hoge woondichtheid en een hoge tewerkstellingsgraad. Ze zijn multimodaal ontsloten, onderling verbonden en goed bereikbaar. Ze bieden de inwoners een kwaliteitsvol, lokaal en bovenlokaal aanbod van voorzieningen zoals cultuur, sport, onderwijs, detailhandel. Daardoor hebben steden een regionale aantrekkingskracht en vormen ze grote attractiepolen binnen de provincie. Steden zijn plekken waar functies met elkaar verweven worden. Het gaat hier om de steden Leuven, Aarschot, Diest, Tienen, Halle, Vilvoorde en Asse. Hoewel niet in de provincie gelegen, valt ook Brussel onder deze beschrijving Daarnaast zijn er in de provincie nog gemeenten die de titel stad dragen, maar daar heeft deze paragraaf geen betrekking op. Provincie Vlaams Brabant

12 Dorpenstructuur De dorpenstructuur is historisch gegroeid binnen onze provincie. Onze dorpen hebben een belangrijke woonfunctie en huisvesten diverse voorzieningen met een (veelal) lokale invloedssfeer. Je vindt er historisch patrimonium en plekken waar wonen en bedrijvigheid met elkaar verweven zijn. 41 Visienota Ruimte - Kernnota

13 BASISPRINCIPES VOOR HET RUIMTELIJK BELEID CULTUURLANDSCHAP ALS NIEUWE BRIL Perifere structuur De perifere structuur is een verzamelterm voor de grote diversiteit aan nederzettingsvormen aan de rand van kernen of langs (verbindings-) wegen. Vaak zijn het recent ontwikkelde structuren zoals woonlinten tussen dorpen en gehuchten, geplande woonwijken (vaak los van de kern en met een lagere dichtheid dan stad of dorp) en woonparken (vrijstaande woningen op ruime kavels in een uitgesproken beboste omgeving). Deze perifere structuur wordt gekenmerkt door een lage concentratie aan inwoners en activiteiten. Door de verspreiding van de bebouwing heeft deze structuur een sterke impact op de beleving van onze ruimte. 42 Provincie Vlaams Brabant

14 Economisch weefsel De bouwsteen economisch weefsel omvat grote bedrijventerreinen, detailhandelslinten langs steenwegen en kantoorlandschappen. Deze functies vormen vaak afzonderlijke clusters in het cultuurlandschap, en de gebouwen zijn doorgaans groter dan die in steden, dorpen en de periferie. 43 Visienota Ruimte - Kernnota

15 BASISPRINCIPES VOOR HET RUIMTELIJK BELEID CULTUURLANDSCHAP ALS NIEUWE BRIL Openruimtestructuur De openruimtestructuur beslaat soms grote delen van het cultuurlandschap, zoals in de grote aaneengesloten landbouwgebieden, die structurerende componenten vormen van de open ruimte. Elders bestaat die openruimtestructuur ook uit kleinere delen naast, tussen en in een bebouwde omgeving. De openruimtestructuur bestaat daar uit agrarische gebieden, doorsneden door ecologische infrastructuur. Je vindt er waardevolle erfgoedelementen (hoeves, kastelen ), kleine bos- of natuurkernen, maar ook geïsoleerde bebouwing. Recreatie en toerisme maken ook gebruik van de openruimtestructuur. 44 Provincie Vlaams Brabant

16 De twee hoofdstructuren - de fysische structuur en de mobiliteitsinfrastructuur - werken sterk door op het niveau van de verschillende bouwstenen. Afhankelijk van hun ligging en van de voorgestelde ruimtelijke strategieën in deze visienota (zie hoofdstuk 4), stellen we voor de vijf bouwstenen van de menselijke activiteiten een herstructurering, consolidatie of groei voorop. Deze typologie is niet bedoeld om alle structuren in onze provincie af te bakenen. Wel helpt ze om de Vlaams-Brabantse ruimte te lezen en om structuren te herkennen. Bovendien zorgde de typologie er bij de uitwerking van deze visienota voor dat alle types van ruimte steeds in beeld bleven. Deze lezing van het cultuurlandschap houdt ook rekening met het specifieke ruimtelijk beleid voor de kernen van het Vlaams strategisch gebied rond Brussel (VSGB). Vilvoorde krijgt een plaats binnen de bouwsteen steden en de overige delen van het VSGB krijgen een plaats binnen de overige bouwstenen: dorpenstructuur, perifere structuur, economisch weefsel, als openruimtestructuur. De bijzondere opgave voor het VSGB blijft van toepassing door de eigenheid van de woonregio s te erkennen (zie thema wonen) en de economische roeping van bepaalde delen van de Vlaamse Rand te erkennen (zie thema economie). 45 Elk deel van de provincie is zeer divers. De uitdagingen zijn dus verschillend van plek tot plek en vragen een aanpak op maat. Visienota Ruimte - Kernnota

17 BASISPRINCIPES VOOR HET RUIMTELIJK BELEID CULTUURLANDSCHAP ALS NIEUWE BRIL Openruimtestructuur 46 Mobiliteitsinfrastructuur Perifere structuur Steden Provincie Vlaams Brabant

18 Dorpenstructuur Economisch weefsel 47 Fysische structuur Visienota Ruimte - Kernnota

19 BASISPRINCIPES VOOR HET RUIMTELIJK BELEID BASISPRINCIPES 48 Provincie Vlaams Brabant

20 BASISPRINCIPES Drie ruimtelijke principes overstijgen het niveau van de bouwstenen. Ze zijn zo fundamenteel dat we ze niet zien als strategie, maar als basisprincipes van deze Visienota Ruimte. Efficiënt ruimtegebruik De natuur, de landbouw, wonen, onze economie of mobiliteit, recreatie en toerisme, ze hebben allemaal ruimte nodig om zich te organiseren. In het verleden werd voor elke sector bestudeerd hoe groot de nood aan ruimte juist was. Het ruimtelijk beleid was in essentie een grote verdeeloperatie waarbij elke sector een deel van de beschikbare ruimte kreeg toegewezen. Dat is vandaag niet meer mogelijk omdat de vraag naar ruimte gewoon te groot is. Daarom bekijken we het ruimtelijk beleid vandaag op een heel andere manier: de ruimte wordt niet langer verdeeld maar georganiseerd volgens een optimaal ruimtelijk rendement. In het witboek BRV wordt ruimtelijk rendement gedefinieerd als de mate waarin een bepaald gebied gebruikt wordt voor maatschappelijke doeleinden. Ruimtelijk rendement ontstaat wanneer meer activiteiten op eenzelfde oppervlakte gerealiseerd worden zonder afbreuk te doen aan de leefkwaliteit. 27 We vertalen dit naar vier verschillende principes voor het ruimtelijk beleid: compact bouwen, verweving of meervoudig ruimtegebruik, tijdelijk ruimtegebruik en ruimtelijke transformatie. 49 Principes van ruimtelijk rendement Compact bouwen. Ruimtelijk rendement betekent in eerste instantie compact bouwen. Door woningen te schakelen en te stapelen in plaats van ze te spreiden. Dus ook hoger bouwen, met respect voor de schaal en context van omgeving. Verweving of meervoudig ruimtegebruik. Sommige functies kunnen perfect van dezelfde ruimte gebruik maken. Zo beantwoorden woningen met groendaken ook een ecologische vraag. Een turnzaal van een school kan buiten de schooluren ruimte bieden aan een sportclub of andere vereniging. Hoewel vandaag de eerste stappen gezet worden, blijft meervoudig ruimtegebruik nog grotendeels onontgonnen terrein, net zoals verdichting en de optimalisatie van 27 Witboek BRV p. 183 Visienota Ruimte - Kernnota

21 BASISPRINCIPES VOOR HET RUIMTELIJK BELEID BASISPRINCIPES de bestaande ruimte. Hier liggen nog veel onbenutte kansen die het ruimtelijke rendement kunnen verhogen. Tijdelijk ruimtegebruik en ruimtelijke transformatie. We moeten de ruimte zo vormgeven dat ze kan blijven evolueren en transformeren. Ook na de huidige generatie. Ruimtelijk beleid mag geen mogelijkheden hypothekeren, maar moet mogelijkheden creëren. Door de toenemende ruimtevraag wordt de maatschappelijke behoefte aan tijdelijk ruimtegebruik steeds groter. Leegstaande gebouwen of onbenutte terreinen in afwachting van een concreet project kunnen deze behoefte mee invullen. Dat geldt vooral in stedelijke gebieden waar de druk op de ruimte het grootst is. Dit tijdelijke ruimtegebruik is vandaag nog niet evident door een gebrek aan kennis en ervaring. Als provincie willen we dit potentieel activeren. Daarbij zullen uiteenlopende spelers aan zet zijn, van initiërende overheden tot bottom-up initiatieven van burgers De afbouw van bijkomend ruimtebeslag. Dit betekent dat we de kansen van het bestaande weefsel benutten om ruimte te creëren voor wonen, economie, voorzieningen en mobiliteit. Zo vrijwaren we de open ruimte en bieden we het hoofd aan maatschappelijke uitdagingen als voedselproductie, waterbuffering of natuurbehouden ontwikkeling. Bovendien beperken we de verdere versnippering van de ruimte en de ongewenste effecten die deze versnippering heeft op mobiliteit, landschappelijke beleving en maatschappelijke kosten (infrastructuur, nutsvoorzieningen ). Nabijheid en bereikbaarheid sturen ruimtelijke ontwikkelingen Aan de basis van ruimtelijke mobiliteit liggen twee grondbeginselen: nabijheid en bereikbaarheid. Deze twee zijn zodanig fundamenteel, dat ze gelden als ruimtelijk basisprincipe. Nabijheid en bereikbaarheid zijn inhoudelijk en strategisch sterk aan elkaar gekoppeld. Bereikbaarheid staat voor het gemak waarmee mensen een reeks diensten kunnen bereiken binnen een bepaald tijdsbestek (het werk, de crèche, onderwijs, winkels, een plek om te ontspannen ). Bereikbaarheid bestaat uit twee belangrijke componenten: nabijheid en verplaatsingsmiddel (te voet, per fiets, collectief vervoer, privaat autoverkeer ). Nabijheid is de afstand die een persoon moet afleggen. Het gemak waarmee een persoon die afstand kan afleggen met een geschikt verplaatsingsmiddel, bepaalt dus de bereikbaarheid. 28 Voor meer info zie D.EFAC.TO (2011). Tijdelijk anders bestemmen. In opdracht van Rijkswaterstaat, InnovatieNetwerk, Deltares en CURNET. Raadpleegbaar via kenniscentrumvlaamsesteden.be/documents/2011/inspiratieboek%20tijdelijk%20anders%20 bestemmen.pdf. Provincie Vlaams Brabant

22 Sociale impact Bereikbaarheid en nabijheid hebben ook een belangrijke sociale component. Ze bepalen immers ook de mate waarin iemand kan participeren in de samenleving. Net daarom geldt dit basisprincipe zowel in de bebouwde context als in perifere gebieden. De provincie gaat ervan uit dat nabijheid en bereikbaarheid sturend moeten zijn voor ruimtelijke ontwikkelingen. Ruimtelijke ontwikkelingen moeten gebundeld worden in goed bereikbare kernen. Dat geeft lokale voorzieningen het nodige draagvlak, doet onze verplaatsingsbehoeften afnemen en remt een verdere versnippering van de open ruimte af. Fysische systeem als basis, een geïntegreerde benadering van de ruimte Het cultuurlandschap is het resultaat van de eeuwenlange wisselwerking tussen het fysische systeem en menselijke activiteiten. 29 Menselijke activiteiten hebben hun stempel op het landschap gedrukt, maar evengoed heeft het fysische systeem menselijke activiteiten begrensd en gestuurd. Denk maar aan overstromingen of het verschil in bodemvruchtbaarheid. 51 De uitdagingen waarmee we vandaag geconfronteerd worden, maken meer dan ooit duidelijk dat we de natuurlijke logica en de werking van het fysische systeem moeten beschermen en te versterken. Niet alleen in de open ruimte, ook in de stedelijke en de landelijke gebieden. Dit basisprincipe betekent niet dat ruimtelijke ontwikkelingen geen impact meer mogen hebben op het fysische systeem. Het betekent wel dat die impact gemiddeld gesproken een positieve bijdrage moet leveren aan de werking ervan. Samenhang Omdat de beschikbare ruimte beperkt is, moeten we de verschillende ruimtevragen in samenhang bekijken. Een geïntegreerde benadering, met samenwerking tussen verschillenden actoren en sectoren. De herwaardering van het fysische systeem moet de samenhang tussen natuurlijke processen en ruimtelijke ontwikkelingen opnieuw zichtbaar maken. Respect voor het fysische systeem geeft duidelijke structuur aan ruimtelijke ontwikkelingen en maakt het cultuurlandschap leesbaar en duurzaam. 29 Het fysisch systeem is het geheel van eigenschappen, processen en onderlinge relaties van klimaat, lucht, bodem en water. In de ruimtelijke context zijn vooral de bodemeigenschappen, het watersysteem en het reliëf van belang omdat deze rechtstreeks in verband staan met het bodemgebruik. Visienota Ruimte - Kernnota