08.45 Ontvangst en registratie 09.30 Opening jaarcongres, Janine van Kooten, voorzitter congrescommissie 09.40 Welkomstwoord, Nienke Nieuwenhuizen, voorzitter Verenso 09.50 Belofte van de toekomst Uitreiking Jan Stoopprijs 10.15 Denken we eigenlijk wel wat we doen? In onze zelfreflectie zijn denken en doen meestal gescheiden. Maar denken we eigenlijk wel wat we doen of doen we maar wat? Een nadere analyse met als doel om die vraag te beantwoorden ligt voor ons. Bert Otten 11.00 Koffiepauze 11.30 Aanvang ronde 1 Maak uw keuze uit sessie 1A t/m 1I 1A Gezondheidszorg in de (demente) thuissituatie, kan het beter en efficiënter? Diana Monissen, bestuursvoorzitter van De Friesland Zorgverzekeraar, is uitgenodigd om te spreken over hoe de gezondheidszorg voor ouderen met dementie die (nog) thuis wonen beter en efficiënter kan in de nabije toekomst. Wat is hiervoor nodig? En hoe kunnen we dat het beste aanpakken? Diana Monissen 1B 1C Zorg en Dwang: kansen voor de beroepsgroep! Het Wetsvoorstel Zorg en Dwang stipuleert een opschalend zorgmodel bij de toepassing en evaluatie van vrijheidsbeperking. Centraal in de presentatie staat de vraag hoe dit zogenaamde stappenplan benut kan worden om de professionaliteit van de zorg te versterken. Cees Hertogh De Wet Zorg en Dwang en de praktijk van de ouderenzorg De komende Wet Zorg en dwang biedt rechtsbescherming aan ouderen die onvrijwillige zorg ontvangen en legitimeert handelen van zorgprofessionals in situaties waar instemming ontbreekt. Het handelen van professionals in de ouderenzorg wordt echter niet alleen bepaald door het juridisch kader, maar ook door de in acht te nemen professionele normen. Centraal in de presentatie staat de vraag in hoeverre de komende wet professionals ondersteunt om hun professionele normen ingang te doen vinden in de praktijk. Kees Blankman Microbiotica en darmproblematiek bij ouderen. Van kosten naar besparen: wetenschap en praktijk Iatrogene darmaandoeningen zoals obstipatie en antibioticum-geassocieerde diarree komen vaak voor bij ouderen. In deze lezing zal worden ingegaan op de werkingsmechanismen achter het gebruik van probiotica bij deze klachten, en hoe dit gebruik kan bijdragen aan potentiële kostenbesparing en een verbeterde kwaliteit van leven. Dit alles zal worden geïllustreerd aan de hand van recente klinische resultaten verkregen binnen een verzorgingstehuis in Nederland. Eric Claassen en Olaf Larsen Rood
1D 1E Management van gedragsproblemen bij dementie: The good, the bad and the ugly Gedragsverandering is een veel voorkomend probleem bij ouderen met dementie, met grote gevolgen voor de patiënt en diens omgeving. Het vaststellen van de oorzaak en een adequaat behandelplan kunnen een enorme uitdaging zijn voor artsen. Bovendien blijken de huidige symptomatische behandelopties die in de richtlijnen staan vaak niet toereikend in de klinische praktijk. Aan de hand van een casus zullen de volgende punten besproken worden: - De meeste voorkomende oorzaken van gedragsveranderingen bij ouderen met dementie; - Wanneer en hoe passen wij medicamenteuze behandeling toe bij gedragsproblemen; - Wat omvat medicatie review in het kader van management van gedragsproblemen bij dementie; - Wat betekent het begrip washout periode in het kader van de behandeling van gedragsproblemen bij dementie en hoe passen wij dat toe; - Tetrahydrocannabinol (cannabis) als een nieuwe behandeloptie voor gedragsproblemen bij dementie. Amir Ahmed Oud of the box.? Voor innovatie moet oud in de box en jong tijdig uit de box! In deze presentatie staat de rol en het werk van de arts in het verpleeghuis centraal. Vanuit een historisch perspectief en de tijd van nu wordt naar de toekomst toe gekeken. Kansen en bedreigingen komen aan de orde. Duidelijk wordt dat de kansen nu eindelijk eens benut moeten worden. De tijd van dromen en denken is voorbij; het is nu tijd voor (overigens weloverwogen) durvers en doeners. Innovatie komt vaak niet meer van professionals die traditioneel opgeleid en jarenlang traditioneel gewerkt hebben. Laat hen maar in de box (=het verpleeghuis) blijven werken. De toekomst heeft toekomstbestendige specialisten ouderengeneeskunde nodig die oud of the box kunnen denken en handelen en ook buiten de box kunnen werken. Wilco Achterberg Blauw B Oranje 1F Vernieuwing bij de uitgang (deel 1) Yvonne van Inge neemt u mee in haar visie over de zorg tijdens de laatste levensfase. Yvonne van Ingen Blauw A 1G 1H Wegenwacht op weg Hoe blijf je geïnspireerd in een omgeving waar de eisen toenemen. Terwijl mensen en bedrijven steeds hogere eisen stellen. Daarbij wordt de autotechniek steeds gecompliceerder. Hoe help je samen meer dan een miljoen mensen per jaar, per direct, weer op weg? Dit zijn de vragen waar je als wegenwacht dagelijks voor staat. Ik wil u graag een kijkje geven in de wereld van de wegenwacht. Een vak, dat ik met liefde al vijfentwintig jaar uitoefen. Gijsbert Pronk Logica bestaat niet De deelnemers worden op interactieve en creatieve wijze geconfronteerd met de belemmeringen van hun logisch denken. Treedt binnen in een wereld van optisch bedrog en misleidingen en pas op; niets is wat het lijkt te zijn! Menno Pronker Paars Groen A 12.15 Zaalwissel
12.25 Aanvang ronde 2 Maak uw keuze uit sessie 2A t/m 2I 2A 2B 2C 2D 2E Doen is durven en wat durf jij te doen? Veel ouderen met complexe problematiek, waaronder ouderen met dementie, blijven langer thuis wonen. De specialist ouderengeneeskunde is steeds vaker betrokken bij het leveren van extramurale zorg. Huisartsen vragen hen in consult om de klinische en functionele diagnostiek te verhelderen, zorgproblemen te kaderen en samen met de eerste lijn oplossingen te bedenken. Complexe patiënten in de thuissituatie, zeker de patiënten met dementie, zijn voor een specialist ouderengeneeskunde een ware uitdaging! De dilemma s in de zorg voor deze thuiswonende ouderen, zeker de dilemma s bij dementie, doen een beroep op de creativiteit van de specialist ouderengeneeskunde. Graag bespreek ik met u hoe ik dagelijks mijn creatieve vaardigheden mag inzetten vanuit de ambulante ouderen- GGZ. Ik hoop u te inspireren! Janine Collet Passend psychofarmacagebruik bij probleemgedrag dementie: kan dat wel? Tijdens dit congres zullen de onderzoekers van de Nijmeegse PROPER-studie (PRescription Optimization of Psychotropic drugs in Elderly nursing home patients with dementia) hun eerste resultaten presenteren. Zij zullen daarbij ingaan op de redenen waarom artsen psychofarmaca voorschrijven, de ontwikkeling van een instrument om passend gebruik te meten en de invloed van verschillende factoren op dit gebruik. Onderzoekers PROPER-studie Nijmegen Moderator: Raymond Koopmans Microbiota en darmproblematiek bij ouderen. Van kosten naar besparen: wetenschap en praktijk deel 2 Iatrogene darmaandoeningen zoals obstipatie en antibioticum-geassocieerde diarree komen vaak voor bij ouderen. In deze lezing zal worden ingegaan op de werkingsmechanismen achter het gebruik van probiotica bij deze klachten, en hoe dit gebruik kan bijdragen aan potentiële kostenbesparing en een verbeterde kwaliteit van leven. Dit alles zal worden geïllustreerd aan de hand van recente klinische resultaten verkregen binnen een verzorgingstehuis in Nederland. Eric Claassen en Olaf Larsen Anders kijken naar probleemgedrag: casus Nachtrust voor Louis Na jaren in de GGZ woont Louis (78) sinds twee jaar in een verpleeghuis. Zijn verstandelijke beperking én fysieke achteruitgang, zorgen voor claimend gedrag en onrust s nachts. Trauma s uit zijn jeugd achtervolgen Louis al zijn hele leven. Paul Knippers Intercollegiale feedback: niet gemakkelijk, wel nuttig en mogelijk Het geven van feedback aan een collega is niet gemakkelijk. Het is echter belangrijk en zinvol. In deze sessie wordt een methode toegelicht en geoefend welke het geven van feedback in deze situaties gemakkelijker wordt gemaakt. Het is een interactieve sessie. Gebruik makend van diverse korte filmpjes worden situaties uit het dagelijks leven geschetst. Vervolgens worden deelnemers in staat gesteld om in korte rollenspellen deze methode van intercollegiale feedback toe te passen. Károly Illy en Paul Brand Rood Blauw B Oranje
2F 2G 2H 2I Eindigheid is zo passé Sterven en de moderne mens in de 21 e eeuw Vanuit ideeën over maakbaarheid, worden ziekte en sterven gezien als een anomalie. Als mensen toch dood gaan of als er sprake is van verval, leidt dat tot verontwaardiging. Hoe moeten we hierover denken? En wat zouden de gevolgen kunnen zijn voor de aangeboden zorg? Dorothea Touwen Vernieuwing bij de uitgang (deel 2) Arts, filosoof en schrijver Bert Keizer neemt in deze sessie het stokje over van Yvonne van Ingen en Dorothea Touwen en neemt u mee in zijn visie over de zorg tijdens de laatste levensfase. Bert Keizer Acute geneeskunde: richtlijnen en praktijk Hoe heeft u de acute geneeskundige zorg voor uw patiënt geregeld? Over de praktische aspecten van praktijkvoering en de implementatie van de multidisciplinaire richtlijn anticiperende besluitvorming over reanimatie. Robert Helle Map your mind De deelnemers maken kennis met een manier van aantekeningen maken die afgestemd is op het gebruik van het laterale brein. Mindmapping is o.a. ontwikkeld als een slimme manier om informatie uit brainstormsessies vast te houden, maar werkt ook als die brainstorm in je eigen hoofd plaatsvindt. Menno Pronker FLITSPRESENTATIE: Wanneer kan de patiënt naar huis? Bespreking van onderzoek naar factoren die mogelijk gebruikt kunnen worden bij het inschatten van de opnameduur van revalidanten, die electief een totale heupprothese hebben gekregen. Menke Baller FLITSPRESENTATIE: Verpleegproblemen bij mensen met een nietresponsief waaksyndroom Het aantal verpleegproblemen bij mensen met een Niet Responsief Waaksyndroom is groot. Door het systematisch uitvragen van de EVV-ers is het duidelijk geworden welke onderwerpen in de nabije toekomst prioriteit behoeven binnen de verpleegkundige onderzoekslijn. Anke Persoon FLITSPRESENTATIE: UKON-zorgprogramma: van wetenschap naar praktijk Resultaat en werkwijze: Een multidisciplinaire werkgroep van professionals uit acht zorgorganisaties, ondersteund door het UKON-bureau, heeft gewerkt aan een zorgprogramma CVA-revalidatie waarin richtlijnen en onderzoek zijn vertaald naar de praktijk. Els Derksen Blauw A Paars Groen A Groen B
13.10 Lunchpauze met van 13.30-14.15 de mogelijkheid om de volgende lunchsessies of de posterpresentaties te bezoeken. De patiënt in de cloud? Waar gaat het heen met het EPD? We doen steeds meer via websites. Bankzaken, online shoppen, Facebook of Twitter, het kan overal en altijd. Maar wat betekent dit voor patiëntenzorg en dossiervoering? Is het een bedreiging of geeft het kansen? En wat is die cloud eigenlijk? GeriMedica daagt u in een interactieve sessie uit hierover na te denken. Henk de Jong 14.30 Aanvang ronde 3 Maak uw keuze uit sessie 3A t/m 3I 3A 3B 3C Cholinesterase remmers: twee richtlijnen, twee adviezen Denkt u ook wel eens na over nut en noodzaak van cholinesteraseremmers? Twee wetenschappelijke commissies bogen zich erover maar kwamen tot verschillende aanbevelingen. Toch zijn beide adviezen rationeel te noemen. Dika Luijendijk FLITSPRESENTATIE: Probleemgedrag bij mensen met dementie in de huisartspraktijk Presentatie van de resultaten van een cross-sectionele studie bij 117 patiënten met dementie en hun mantelzorgers in de huisartspraktijk. Petra Borsje FLITSPRESENTATIE: Specialisten ouderengeneeskunde en spiritualiteit (bij levenseindezorg) Hoe denken specialisten ouderengeneeskunde over spiritualiteit en spirituele levenseindezorg? Een flitspresentatie over de uitkomsten van onderzoek. Marie-José Gijsberts Waarom wachten op de wet Zorg en Dwang? Aan de hand van praktijkvoorbeelden wordt besproken op welke wijze het wetsvoorstel Zorg en Dwang de zorg aan kwetsbare ouderen wil verbeteren. Wie vallen onder de wet, wat wordt bedoeld met onvrijwillige zorg en hoe wil de wet goede zorg (= zo min mogelijk onvrijwillige zorg) stimuleren? De vraag hierbij is: wachten we op de wet of zorgen we dat het wetsvoorstel (op de goede punten ) achterhaald zal zijn? Robert Helle Plasklachten bij mannen: één pot nat? Een man met plasklachten? Dat ligt altijd aan de prostaat Of toch niet? De laatste jaren zijn er nieuwe inzichten over de pathofysiologie van plasklachten, ofwel LUTS, bij mannen. De blaas en comorbiditeit spelen ook een grote rol. Deze nieuwe inzichten geven handvatten om de behandeling van LUTS bij mannen nog beter aan te passen aan de behoefte van patiënten. Uroloog Cobi Reisman neemt u aan de hand van theorie en zijn praktijkervaring mee door deze nieuwe inzichten. Naast anatomie en epidemiologie komen vooral ook praktische zaken aan bod als het rectaal toucher, het mictiedagboek en de IPSS lijst. Cobi Reisman Rood
3D 3E FLITSPRESENTATIE: Het beloop en de behandeling van symptomen bij dementie Bespreking van longitudinale studieresultaten over het beloop van belastende symptomen (pijn, agitatie, kortademigheid) en de ingezette behandeling bij verpleeghuisbewoners met dementie, vanaf opname in het verpleeghuis tot aan overlijden. Simone Hendriks Dementiezorg nu en straks: naar een integrale visie en praktijk De lezing geeft inzicht in ontwikkelingen in de dementiezorg en de huidige kwaliteit ervan bezien vanuit cliëntenperspectief en toont waar verbetering nodig is. Er wordt ingegaan op hoe de specialist ouderengeneeskunde kan bijdragen aan een meer integrale dementiezorg. Rose Marie Dröes De Stip: van hokjes naar cirkels en spiralen Over dromen van stippen aan de horizon, op weg gaan vanuit inspirerende missies en het verlaten van hokjesgeest. Als inspiratie om out-of-the box te denken en van belemmerende vakjes creatieve cirkels en spiralen te maken. Om datgene verder te brengen waar we voor staan en gaan. Jan Lavrijsen CSI Rotterdam Forensische geneeskunde, ouderengeneeskunde, wat is de relatie? En wat maakt de combinatie zo leuk en afwisselend? Leen Los Specialist ouderengeneeskunde op Aruba: over doen en laten Opzet en ontwikkeling ouderenzorg op Aruba, een multiculturele samenleving, verschillen en overeenkomsten met de Nederlandse setting, uitdagingen, vallen en opstaan maar met blijvend enthousiasme en succes Nienke Gonzalez Diaz-Smits en Earl Johanns Blauw B Oranje 3F MS: kortsluiting (deel 1) Over het aanbieden van optimale, geïntegreerde zorg in de eigen omgeving met opzet van een regionaal netwerk. Gerald Hengstman Blauw A 3G 3H 3I Licht op gevorderde MS, schakelen van neuroloog naar specialist ouderengeneeskunde MS in het progressieve stadium vraagt een behandeling meer gericht op behoud van kwaliteit van het bestaan. Een presentatie over behandeling van de MS verschijnselen en beperkingen vanuit een diagnostische en/of therapeutische invalshoek. Laura Pielage en Johan Koops Het ABCDE van de acute ouderengeneeskunde De ABCDE-systematiek is een internationaal gehanteerde methodiek in de acute geneeskunde en geeft structuur, prioriteit en zekerheid bij de hulpverlener. Met een interactief programma gaan we de eerste verkennende stappen hierin maken. Anita Wandel Intercollegiale feedback: niet gemakkelijk, wel nuttig Verdieping van sessie 2 E Karoly Illy en Paul Brand Mee(r)bewegen, maar hoe dan? Een GRZ minutenwals Hoe kun je de behandelminuten in de geriatrische revalidatie optimaal benutten voor iedere revalidant? Over (mee)bewegen met de regels en ruimte maken voor revalidatiebehandeling. Aafke de Groot Paars Groen A Groen B
15.30 Koffie/theepauze 16.00 Aanvang ronde 4 Maak uw keuze uit sessie 4A t/m 4I 4A 4B 4C Is dat uw moeder Een indringende voorstelling over dementie. In een wachtkamer van een huisarts wachten een moeder, haar dochter en een onbekende vrouw. De moeder heeft de ziekte van Alzheimer in een vergevorderd stadium. De onbekende vrouw wordt vergeetachtig en gaat daarom naar haar dokter. Door haar angst stelt zij vrij impertinente vragen. Zo erg dat de dochter met cynisme, onmacht en boosheid reageert. Waarom deze reactie? Schaamt zij zich soms, of doet zij dat omdat zij haar moeder kwijtraakt? Marijke Kots Ouderenmishandeling: durf doorbreken We kennen allen schrijnende situaties uit de weerbarstige praktijk waarbij ouderen worden geslagen, verwaarloosd, bedreigd en beledigd en toch wordt het mishandelen van ouderen weinig gemeld en (nog erger) nauwelijks doorbroken en gestopt. De lezing is specifiek gericht op het systematisch signaleren en doorlopen van het stappenplan bij ouderenmishandeling. Er wordt een praktische en interactieve werkvorm gehanteerd, waarbij gewerkt wordt vanuit twee centrale thema s herkennen en erkennen van (signalen) van ouderenmishandeling. Vervolgens worden praktische handvaten aangereikt om zelf actief in actie te komen om de dreigende situatie te verbeteren in het belang van de oudere. Ingrid Henssen-van Hees FLITSPRESENTATIE: Verplicht coschap ouderengeneeskunde werkt! In deze presentatie zullen de resultaten van een onderzoek van het KNMG Studentenplatform naar de gevolgen van een verplicht coschap ouderengeneeskunde op de populariteit van het specialisme worden gepresenteerd. Maartje Conijn FLITSPRESENTATIE: Frailty assessment in patiënten met ernstige aortaklepstenose Transcatheter Aortaklepvervanging is een alternatief voor de chirurgische ingreep bij hoog risico patiënten. Frailty assessment toont risicofactoren op ontstaan van delier en kan daarmee waardevol zijn voor stratificatie van behandeling van kwetsbare patiënten met ernstige aortaklepstenose. Patricia Assmann FLITSPRESENTATIE: Hartfalen bij verpleeghuisbewoners; prevalentie en diagnostiek Presentatie van data van het onderzoek naar hartfalen bij verpleeghuisbewoners met als focus de prevalentie van hartfalen (HF) bij verpleeghuisbewoners en daarnaast de predictieve waarde van de diagnose hartfalen bij verpleeghuisbewoners. Marielle van der Velden Rood
4D 4E 4F 4G 4H 4I Van wetenschap naar praktijk: Grip op Probleemgedrag Vanuit wetenschappelijke literatuur én evidence-based richtlijnen (zoals de richtlijn Probleemgedrag van Verenso) wordt het belang van een gestructureerde en multidisciplinaire aanpak van probleemgedrag bij dementie benadrukt. In de praktijk blijkt het vaak lastig deze gestructureerde multidisciplinaire aanpak goed vorm te geven. Onderzoekers van het VUmc en het Radboudumc ontwikkelden daarom het zorgprogramma Grip op Probleemgedrag, waarmee verzorgenden, psychologen en specialisten ouderengeneeskunde samen via methodisch werken aan de slag gaan met probleemgedrag bij dementie. Dit zorgprogramma werd wetenschappelijk onderzocht en het gebruik van dit zorgprogramma blijkt te leiden tot vermindering van verschillende vormen van probleemgedrag en een verminderd gebruik van antipsychotica en antidepressiva én een verbetering van de werktevredenheid van zorgverleners. Sandra Zwijsen Sie wollen ihre Mutter doch nicht verhungern lassen? Over het werken als Nederlandse specialist ouderengeneeskunde in een Duits verpleeghuis. Marijke van der Vaart-Bakker Wat zit er dan eigenlijk in de box? Heeft de ouderengeneeskunde voldoende inhoud om een rol te spelen in het geweld van de specialistische geneeskunde? Tjomme de Graaf MS kortsluiting Vooral doen Maar wat wil het gevoel? Ervaringen uit de eerstelijn, de consultatiemogelijkheden voor de huisarts en het netwerken in de regio - een kwestie van doen. Maar in de praktijk komt toch ook het gevoel om de hoek kijken. Kees van Gelder De HOTline Huisartsen en specialisten ouderengeneeskunde houden het hoofd koel in crisissituaties. Marijke Boorsma-Meerman Lijmen van wonden Welke wonden kun je lijmen en welke niet? Hoe lijm je op de juiste manier en waar moet je op letten? Michel de Gouw Blokken op modules Vanuit inhoud een reëel bekostigingsrevalidatie module maken. Van dromen naar doen. Spreker wordt snel bekend gemaakt. Blauw B Oranje Blauw A Paars Groen A Groen B 16.45 Zaalwissel
16.55 Psst Hoor jij wat ik hoor..? Plenaire afsluiting door mystery guest 17.25 Einde congres /wissel zaal 17.40 Algemene ledenvergadering 18.45 Borrel + aansluitend dinerbuffet 21.00 Afsluiting