Loopbaanoriëntatie en begeleiding voor decanen en mentoren Loopbaanoriëntatie staat in het voortgezet onderwijs volop in de belangstelling. De VO raad ziet loopbaanoriëntatie en -begeleiding (LOB) als een belangrijk instrument om leerlingen hun talenten, mogelijkheden en wensen voor de toekomst te laten ontdekken en zich voor te bereiden op de arbeidsmarkt. Bijkomend effect is dat effectieve loopbaanbegeleiding studie-uitval reduceert. Uit onderzoek blijkt dat gemotiveerde leerlingen die weten wat ze willen het beter doen in het vervolgonderwijs en op de arbeidsmarkt. Investeren in de studieloopbaan van leerlingen verdient zich uiteindelijk terug (Bron: Stimuleringsplan LOB, VO raad). Tekst: Agnes van der Linden Op verzoek van de Dienst Maatschappelijke Ondersteuning (DMO) van de gemeente Amsterdam, ontwikkelde Onderwijsadviesbureau Dekkers (OAB Dekkers) uit Nuenen, een opleidingstraject voor decanen en mentoren in het voortgezet onderwijs. Doel van dit traject was het verstevigen van de deskundigheid op het gebied van loopbaanoriëntatie en -begeleiding bij de deelnemende scholen. In dit artikel een verslag van het interview dat ik had met een aantal deelnemers en betrokkenen van bureau Dekkers. Ik ben benieuwd hoe binnen scholen gedacht wordt over loopbaanbegeleiding. Mijn eerste vraag aan de decanen is daarom of de manier van denken over het belang van loopbaanbegeleiding van studenten binnen uw school de laatste jaren veranderd is? Op onze scholen is dat zeker het geval. Sinds jaar en dag maken onze leerlingen een keuze voor een vervolgopleiding en wij ondersteunen hen in dit proces. In het verleden gaven we vooral voorlichting en was schoolkeuze iets dat buiten het lesprogramma plaatsvond. Maar nu gaat het wezenlijk anders, wij ondersteunen en begeleiden onze leerlingen in de oriëntatie op hun loopbaan. We benaderen loopbaanoriëntatie nu meer als een leerproces dan als een keuzeproces.
Kiezen voor een juiste vervolgopleiding betekent voor jongeren dat ze leren hun talenten te ontdekken en te weten wat ze willen. Als we straks het loopbaanoriëntatieproces binnen onze school volledig geïmplementeerd hebben, maakt het deel uit van het curriculum. Door effectieve loopbaanoriëntatie en -begeleiding (LOB) helpen wij een leerling om met meer resultaat en meer plezier de opleiding en loopbaan te vervolgen. We helpen ze om zelf een keuze te kunnen maken. En tevens proberen we daarmee verkeerde studiekeuzes en voortijdig uitval te voorkomen. De leerlingen maken een weloverwogen keuze en onderbouwen die keuze. Ik heb gekozen voor, omdat.. Ziet u als decanen ook bij andere scholen of instanties de aandacht voor loopbaanoriëntatie toenemen? Natuurlijk staan onze scholen niet alleen in de extra aandacht voor loopbaanoriëntatie. Ook vanuit de overheid zien we dat er aandacht is. De VO raad heeft als onderdeel van haar stimuleringsplan LOB, een richtinggevend document opgesteld. Het voorkomen van studie-uitval, verminderen van switchen tussen opleidingen en het vermijden van studievertraging zijn achterliggende motieven die de overheidsinteresse verklaren. Ook hier in Amsterdam is er vanuit de gemeente aandacht voor loopbaanoriëntatie. De Dienst Maatschappelijk Ontwikkeling ziet het belang en de waarde van effectieve loopbaanoriëntatie op scholen. Vanuit haar verantwoordelijkheid investeert zij in de deskundigheidsbevordering van mentoren en decanen in het voortgezet onderwijs. Want de veranderende kijk op loopbaanoriëntatie stelt ook andere eisen aan de professionaliteit van de betrokken medewerkers op onze school. Op die reden heeft DMO bureau Dekkers gevraagd een opleidingsprogramma voor mentoren en decanen te ontwikkelen en uit te voeren. En daar waren wij erg blij mee. DMO heeft inderdaad de vraag neergelegd bij bureau Dekkers. Hoe zijn jullie binnen het bureau met de vraag van DMO aan de slag gegaan? Wij begeleiden als bureau al jarenlang scholen bij het opzetten en implementeren van studieloopbaanbegeleiding. Naast onze eigen ervaring hebben we bij het ontwerp van het opleidingstraject dankbaar gebruik gemaakt van de resultaten van onderzoek dat is uitgevoerd naar LOB. Uit die onderzoeken komt naar voren dat er voor LOB een aantal succesfactoren te noemen zijn:
LOB wordt integraal aangepakt binnen de school en maakt onderdeel uit van het curriculum LOB is maatwerk: het wordt leerling- en vraaggericht vormgegeven Alle docenten zijn betrokken en zodoende is er een breed draagvlak binnen de school De directie van de school ondersteunt het LOB ten volle. Onze eigen ervaring bevestigt deze succesfactoren. Wij hebben ze daarom benut als basis voor de vormgeving van het leertraject. Een tweede uitgangspunt vormt de beschrijving van de specifieke rollen en taken van de decanen en hun rol in het proces van loopbaanoriëntatie en -begeleiding. Binnen veel scholen zijn de decanen de regisseur in het opzetten en invullen van het nieuwe LOB. Om LOB succesvol te kunnen implementeren zijn activiteiten nodig op drie niveaus: strategische niveau: het ontwikkeling en uitdragen van visie en beleid. tactisch (structureel?) niveau: organiseren en implementeren van LOB binnen de school. operationeel niveau: begeleiding van collega s in de nieuwe rol, spreken met leerlingen en ouders, geven voorlichting en onderhouden van de externe contacten, veelal ander scholen. Omdat mentoren en decanen ieder een eigen specifieke rol spelen in het loopbaanoriëntatieproces, heeft DMO ons gevraagd aparte trainingen te ontwikkelen voor mentoren en decanen. Daarnaast hebben we een aantal verdiepende thematische workshops opgezet en aangeboden. Kunnen jullie schetsen hoe de programma s voor de mentoren en de decanen zijn opgezet? De training voor de decanen gaat uit van de rol van decaan als regisseur. Het implementeren van LOB binnen de school is een proces waarin op een andere manier gedacht en samengewerkt wordt. De decaan regisseert dit traject binnen de eigen school en stuurt de mentoren aan. We hebben de training opgebouwd rond de drie genoemde niveaus en vanuit de bewezen succesfactoren. Tevens besteden wij in de decanentraining ruime aandacht aan het coachen van leerlingen met als doel dat de leerling zelf sturing neemt in het eigen leerproces en in het maken van de keuze voor vervolgonderwijs. Als afsluiting van de decanentraining hebben de deelnemers een plan gemaakt voor de verdere implementatie van LOB op de eigen school.
Naast de decaan als regisseur werken mentoren als uitvoerder. In de training van de mentoren (vier dagdelen) gaan we vooral in op het voeren van effectieve loopbaangesprekken. In het eerste dagdeel schetsen we het kader rondom LOB. Zowel theorievorming rond LOB wordt besproken als het stimuleringsplan van de VO raad. In het tweede dagdeel staat het loopbaangesprek centraal. Literatuur over loopbaandialogen en oplossingsgericht coachen vormen de basis voor het voeren van gesprekken. In het laatste dagdeel zoomen we in op het keuzeproces. We kijken naar de ontwikkeling van het brein van de jongeren en de invloed daarvan op het keuzeproces. Het vierde en laatste dagdeel is een terugkomdag waarin de groep de ervaringen deelt van de laatste twee maanden binnen de eigen school. Daarin wordt expliciet gekeken naar de resultaten van de trainingen voor de verschillende deelnemende scholen. Ik begrijp dat jullie als bureau een aantal inhoudelijke keuzes gemaakt hebben bij de vormgeving van het traject. Werken jullie daarnaast vanuit een specifieke visie op leren? Naast de inhoudelijk keuzes die we als bureau gemaakt hebben bij de vormgeving van het traject, hebben wij uiteraard ook onze didactische afwegingen gemaakt. Een bekende uitspraak van Galileo Galilei is de medewerkers van ons bureau uit het hart gegrepen: Je kunt een mens niets leren, je kunt hem alleen helpen het zelf te ontdekken in zichzelf. Het LOB-traject is zo opgezet dat de deelnemers binnen het kader van de aangeboden theorie en vanuit nieuwsgierigheid hun eigen zoektocht kunnen uitvoeren. Kernvragen daarin zijn: wat is LOB, wat is het voor mij als decaan en wat is onze schoolvisie?. Iedere decaan doorloopt een eigen zoekproces en versterken elkaar in het uitwisselen van ervaringen. Wat ook belangrijk is in onze aanpak is ons geloof in een waarderende benadering. Wij kijken graag naar veranderingsprocessen binnen scholen vanuit het perspectief van mogelijkheden in plaats van moeilijkheden. Wat goed gaat binnen een school, wordt vanuit de waarderende benadering versterkt. Er wordt gewerkt vanuit de kracht van mensen en organisaties.
Terug naar de decanen want zij hebben het programma gevolgd. Hoe zag voor jullie als decanen het traject er uit? En hoe hebben jullie het programma ervaren? Voor alle deelnemers aan de LOB-trainingen was een map beschikbaar met relevante achtergrondinformatie en voorbereiding- en verwerkingsopdrachten. Voorafgaand aan een bijeenkomst lazen we de theorie en voerden we een praktijkopdracht uit. De bijeenkomsten werden benut om verder op de theorie in te gaan en met behulp van de praktijkopdrachten de vertaling te maken naar ieders individuele praktijk. Want in die praktijk zitten natuurlijk grote verschillen. Tijdens de training was veel ruimte voor het oefenen van gespreksvaardigheden en dat was wel heel prettig en nuttig. In de nieuwe benadering van loopbaanoriëntatie leren we de leerlingen zelf een keuze te maken. Voor ons als decanen betekent dat dus dat we niet direct in de actie schieten maar dat we het de leerling ook echt zelf laten doen. Belangrijk is dus dat we scherp luisteren naar de leerling en goede vragen stellen. Dat kun je bijna niet genoeg oefenen. Het was prettig dat OAB Dekkers het programma niet tot in detail had uitgewerkt. Er was een raamwerk en daarbinnen werd op basis van de vragen en behoeften van de deelnemers het programma verder ingevuld. Aan het einde van een bijeenkomst werd het programma voor de volgende keer gemaakt. We konden actuele praktijksituaties inbrengen en die werden in de training besproken. Op die manier werd tijdens de opleidingsdagen de verbinding gemaakt met ieders dagelijkse praktijk. Je zag tijdens de training dat de deelnemende scholen verschillen in visie op LOB en dat ze zich in verschillende fasen van de implementatie van LOB bevinden. Doordat het opleidingsprogramma niet helemaal uitgewerkt was, kon het passend gemaakt worden voor iedere deelnemende school en hun mentoren en decanen. De diversiteit van de doelgroep stimuleerde het uitwisselen van praktijkverhalen en het leren van elkaar en dat maakt het programma extra sterk. Dat klinkt natuurlijk erg goed. Kunnen jullie ook verwoorden welke concrete resultaten er bereikt zijn op jullie school door deelname aan het traject? De mensen van onze scholen die hebben deelgenomen aan de opleidingsprogramma s waren over het algemeen erg tevreden over de inhoud en de opzet van de trainingen. Er is veel geoefend met vragen stellen, ruimte geven en waarderend benaderen en dat waren voor veel deelnemers belangrijke leermomenten.
Zowel voor de decanen als voor de mentoren is de eigen rol binnen het LOB helderder geworden. Daarnaast hebben we na de training veel scherper waar we als school staan in het proces van implementatie en wat een logische volgende stap kan zijn. Maar we zijn er nog lang niet. Het opzetten en implementeren van loopbaanoriëntatie is een proces dat tijd vergt. Maar we hebben dankzij de training wel weer een stap gezet. Nog een laatste vraag aan bureau Dekkers. De opleidingstrajecten zijn aan veel scholen aangeboden. Hoe hebben jullie dat georganiseerd? Omdat de meeste deelnemende scholen niet de ruimte in hun formatie hebben voor de organisatie van het opleidingstraject, hebben we die taak op ons genomen. Er is een website ontwikkeld waarmee scholen online informatie kunnen opvragen over de trainingen en zich direct kunnen inschrijven. En dat heeft goed gewerkt. De trainingen zijn aangeboden aan 71 scholen in de gemeente Amsterdam. Totaal 325 mentoren en 23 decanen van 29 verschillende scholen hebben deelgenomen aan de trainingen. Zij hebben de trainingen met een ruime zeven beoordeeld. Een slotwoord van een van de decanen: Inhoudelijk wist ik het eigenlijk allemaal wel maar door de training ben ik me veel meer bewust geworden van de verandering van mijn rol als decaan. Om LOB succesvol te kunnen invoeren moeten we anders gaan denken, anders gaan leren en anders gaan begeleiden. Het is een enorme uitdaging om met dat inzicht nu binnen mijn eigen school verder aan het werk te gaan. Maart 2012 www.goedeverhalen.nl