WnT op Via Futura Experiment in 3d 1
2
1 Inhoudsopgave 1 Inhoudsopgave...3 2 Inleiding en doel van de rapportage...4 3 Opdracht: achtergrond, fasering, doel en doelgroep...5 3.1 Fase 1...5 3.2 Fase 2...5 3.3 Doel...5 3.4 Doelgroep...6 4 Ervaringen Fase 1...7 4.1 Het eiland...7 4.1.1 Evaluatie eiland...8 4.2 Training...8 4.2.1 Evaluatie training:...8 4.3 Eiland bezoek en gebruik...9 4.3.1 Evaluatie Eiland bezoek en gebruik...10 5 Ervaringen Fase 2...11 5.1 Het eiland...11 5.1.1 Evaluatie eiland...11 5.2 Eiland bezoek en gebruik...12 5.2.1 Evaluatie eiland bezoek en gebruik...12 5.3 De wedstrijd...15 5.3.1 Events...15 5.3.2 Evaluatie events...20 5.4 De ontwerpen van de deelnemers...21 5.4.1 Bevindingen van de deelnemers...23 6 Conclusies en aanbevelingen...24 6.1 Conclusies:...24 6.2 Aanbevelingen:...24 7 Bijlagen...26 3
2 Inleiding en doel van de rapportage In 2007 was Second Life (SL) een hype. Second Life is een online virtuele 3d omgeving met de mogelijkheid om als gebruiker zelf de omgeving in te richten. Zulke omgevingen zijn er meer, maar SL onderscheidt zich oa. door de afwezigheid van een tevoren gedefinieerd spelelement. (Meer over Second Life is te vinden in de bijlage i ). Bedrijven en overheden zagen de meerwaarde van SL en zetten hun eerste stapjes in deze virtuele wereld. Ook Rijkswaterstaat, WnT thema gebruiker van de toekomst, zag meerwaarde in SL en wilde daarmee experimenteren. WnT gaf daarvoor opdracht aan Moa Multimedia. Het doel van deze rapportage is het vastleggen van de ervaringen die Rijkswaterstaat (WnT) heeft opgedaan in de 3d wereld Second Life en een evaluatie daarvan. De evaluatie van het wedstrijddeel (het deel buiten SL) van Via Futura is eerder al intern WnT gedaan. 4
3 Opdracht: achtergrond, fasering, doel en doelgroep In eerste instantie was het de bedoeling om de eerste Nederlandse bouwlocatie (sandbox) in SL op te zetten en te onderzoeken welke ideeën de deelnemers hadden voor de snelweg van de toekomst. Omdat SL intussen steeds meer een politiek heet hangijzer werd (oa. Kamervragen over vermeende kinderporno) startte RWS een Visievoorbereiding. Deze was bedoeld om het hoger management te informeren en helpen met de besluitvorming omtrent SL. Als RWS met SL aan de slag ging, was het noodzakelijk om daar draagvlak voor te hebben bij het management. Een onderdeel van de visievoorbereiding was een onderzoek naar de meerwaarde van 3d en spelomgevingen voor RWS (document Visievoorbereiding RWS game door Fariko). Intussen werden alle lopende SL initiatieven in kaart gebracht en tijdelijk op een laag pitje gezet. 3.1 Fase 1 De WnT pilot ging aangepast van start, uitsluitend voor een selecte groep RWS ers. In fase 1 (Scarabee) werd een eiland gehuurd en beperkt ingericht. Na een training konden deelnemers experimenteren op het eiland. 3.2 Fase 2 Het management van RWS ging begin 2008 akkoord met de aanwezigheid van RWS in SL. Het WnT experiment kon nu uitgebreid verder. Het oorspronkelijke sandbox -idee was inmiddels achterhaald. In het Nederlandse deel van SL (0031) was inmiddels een sandbox beschikbaar voor bouwexperimenten. 3.3 Doel De opdracht werd daarom opnieuw geformuleerd, met de volgende doelen als uitgangspunt: 1) RWS wil experimenteren met samenwerken in 3D omgevingen. Het accent ligt hierbij op een nieuwe werkwijze. 2) RWS wil andere doelgroepen benaderen. De nadruk ligt op uitbreiding van het netwerk door contact te maken met de ontwerper van de toekomst. 3) RWS wil ideeën en beelden verzamelen voor de snelweg van de toekomst en deze tentoonstellen of anderszins verspreiden Second life was voor dit experiment nog steeds het beste medium, aangezien het de mogelijkheid geeft om online, interactief en 3-dimensionaal plannen en ideeën te visualiseren. Bovendien is SL gratis voor de deelnemers In fase 2 (Via Futura) werd daarom een ontwerpwedstrijd voor de Snelweg van de Toekomst gehouden in Second Life. Hiervoor werden 4 eilanden ingericht en gebruikt. De looptijd was van 22 september tm 25 oktober 2008 5
3.4 Doelgroep Doelgroepen van de wedstrijd zijn: 1) Personen die vanuit hun vak of interesse mee willen denken over de snelweg van de toekomst. Interessante deelnemers zijn onder andere (landschap- )architecten, filosofen, stedenbouwkundigen, wegenbouwers, trendwatchers, kunstenaars, sociologen van hogescholen, universiteiten en onderzoeksinstellingen, etc. 2) Actieve Nederlandstalige Second Life gebruikers: deze groep bestaat uit early adapters en innovators wereldwijd. Een interessante uitbreiding voor de groep die mogelijk betrokken gaat worden bij de uitvoering van andere Wegen naar de Toekomst projecten. Second Life gebruikers die tevens behoren tot de hierboven beschreven groep zijn het meest interessant. (Meer informatie over de ontwerpwedstrijd ii is te vinden in de bijlage.) 6
4 Ervaringen Fase 1 4.1 Het eiland Het doel van de eerste fase was om intern RWS ervaring opdoen met SL. De geformuleerde doelen voor fase 2 speelden al wel op de achtergrond mee. Eind 2007 en begin 2008 is er een eiland (Scarabee) beschikbaar dat is ingericht naar een aangeleverd ontwerp. Eilandontwerp met RWS kenmerken Eilandontwerp zonder RWS kenmerken Aan het eiland mag niet zichtbaar zijn dat RWS de gebruiker is, vandaar dat alle RWS kenmerken uit het ontwerp worden verwijderd. Het eiland Scarabee Er werd een groep aangemaakt voor deelnemers die op het eiland mogen komen. Voor alle anderen was het eiland afgesloten. Er zijn verschillende standaard rollen binnen een groep die door de moderator ingesteld kunnen worden. Afhankelijk daarvan hebben deelnemers bepaalde rechten. Zo kunnen ze wel of niet bouwen etc. Binnen SL zijn standaard mogelijkheden om met de groep te kunnen communiceren: chat, instant messages, groepsberichten en halverwege fase 1 is ook voice communicatie (gesproken woord) mogelijk. Zo n 15 RWS ers werden lid van de Scarabee groep en hebben een aantal maanden kunnen experimenteren op het eiland. 7
4.1.1 Evaluatie eiland Het eiland was eenvoudig in te richten en prima te gebruiken. Alle reguliere SL tools werken goed. De omgeving is stabiel. Er moet regelmatig een nieuwe versie van SL worden geïnstalleerd. Voor werkplekken binnen RWS is dat een probleem. Ook waren er binnen RWS problemen met de toegang en de snelheid. Het huren van het eiland leverde problemen op: de verhuurder was wekenlang niet bereikbaar. Zo kon het Scarabee eiland niet 1 op 1 worden overgezet (wat wel een mogelijkheid is in SL). Het kopen van een eiland was waarschijnlijk gemakkelijker en goedkoper geweest, maar dat had niet de voorkeur van RWS. 4.2 Training Een deelnemers kende SL al en kon er zelfstandig gebruik van maken. De overigen kregen een training. In de training werden de volgende onderdelen werden behandeld: Start inloggen vanaf de werkplekken bij WnT (en SL installeren) avatar maken (denk na over de (voor)naam, schrijf je naam en inlog op!) avatar vormen en aankleden help eiland doorlopen (zelfstandig) lopen, vliegen, beheren van inventaris Op reis 0031 (nederlandse community) ABN AMRO en Amsterdam Arena (transportvormen) Parijs 1900 huis van Archis Writer (voorbeeld samenwerkend bouwen) Bouwen en interactie demo bouwen (sandbox Scarabee) zelf bouwen shirtjes foto s en film van het bouwen groep Scarabee aanvullen spraak proberen (afhankelijk van geluidskaarten) Fun SL paintball Racen Quizzen money trees 4.2.1 Evaluatie training: Na wat technische problemen met het installeren van SL op de standaard werkplek van RWS konden we aan de slag. Alle deelnemers kregen de startonderdelen met wat hulp onder de knie. Het gezamenlijk bezoeken van locaties gaf een goede indruk van de SL wereld en de mogelijkheden daarvan. Deelnemers vinden het leuk. Er wordt geproefd aan het interactie en bouwdeel. Het is vooral een demonstratie, zelf bouwen is nog lastig. Een vervolg daarop wordt daarom later gegeven, in SL zelf. Iedereen wordt lid van de besloten groep Scarabee 8
Na de training waren de meeste mensen goed in staat om zelfstandig SL te bezoeken. Eenvoudige dingen doen ging ook prima. Het kost wel tijd om de bediening van de avatar onder de knie te krijgen. 4.3 Eiland bezoek en gebruik Van het eiland werd regelmatig gebruik gemaakt. RWS ers die hoorden over het project waren er nieuwsgierig naar en werden ook lid van de groep. Snel werd duidelijk dat om elkaar (avatars) te treffen op het zelfde moment er echt iets afgesproken moet worden. Daarom werden er een aantal bijeenkomsten gehouden. Die werden goed bezocht. Er was een sessie waarin iedereen beter leerde bouwen. Er stonden dozen op het eiland met texturen (beton, asfalt etc). er lagen vormen die gebruikt konden worden. Het vervormen van land (terraformen), het maken van eenvoudige voorwerpen of werken met bestaande voorwerpen uit de sl bibliotheek leverde na de sl instructie weinig problemen op. Na het formele deel bleef een deel van de groep vaak hangen en ging soms nog op reis in SL. Bij interactie tussen deelnemers ontstaat al competitie om de coolste 3d gadgets (auto s, eigen gemaakte shirts, vuur, diverse voorwerpen, etc ;-). Het eiland ligt steeds vol met rondslingerende auto s en voorwerpen. Er werd een eerste test gedaan met bouwen: de swingende snelweg werd door Grover Gumbo aangeleverd en door XI Allen gerealiseerd. In korte tijd werd het ontwerp gemaakt. Na een eerste oplevering werden er aanpassingen gedaan en waren ontwerper en uitvoerder tevreden. De Swingende Snelweg Het eiland werd ook gebruikt bij de visievoorbereiding en getoond aan het management RWS. Die waren er in eerste instantie niet over te spreken. Ze vonden het een rommeltje met al die autowrakken en misten standaard RWS 9
informatie. Ook het snelweghuis werd aanvankelijk gezien als slechte reclame voor RWS. Na een toelichting over de totstandkoming was men wel erg enthousiast. Halverwege fase 1 komt in SL de mogelijkheid van spraak via een headset. Heel handig en veel directer. Nadeel is dat het gesprokene niet wordt opgeslagen. Het is dus vluchtiger dan chat. Sommigen voelden zich minder anoniem met het gebruik van de headset, dit ervaarde men zowel positief (betrouwbaar) als negatief (eng). 4.3.1 Evaluatie Eiland bezoek en gebruik Het samenkomen in de 3d omgeving werd gezien als meerwaarde: samen dingen bespreken en bekijken en doen. Bovendien is het samen aanwezig zijn (ontmoeten) in SL leuk en gezellig. Er hangt snel een informele sfeer. Dat laatste kan uiteraard ook een nadeel zijn, maar in deze fase was het een voordeel. Een toelichting van een gastheer/vrouw op het gevisualiseerde bij bezoekers die het project niet kenden, bleek belangrijk en was zelfs een meerwaarde: Een RWS er die het project niet kende, werd na zo n toelichting zo enthousiast dat ze zich gelijk aanmeldde bij WnT! Het bouwen op het eiland was voor een enthousiasteling na een goede instructie goed te doen. Een aantal anderen heeft zich er niet aan gewaagd en leverde liever op een andere manier zijn idee/ontwerp aan. Het uitvoeren daarvan was geen probleem. Het gaat snel, is eenvoudig te bespreken en aan te passen als het nodig is. De reactie van het management laat zien dat 3d beelden zonder goede toelichting ook een verkeerde indruk kunnen wekken. Men dacht op een representatief eiland van RWS te komen maar men bezocht eigenlijk een experimentele bouwplaats. Hieruit is af te leiden dat de kracht van 3d visualisatie (dat het direct zichtbaar is) ook gelijk een zwak punt kan zijn. Soms hebben ontwerpen toelichting nodig om ze te begrijpen. Dat is een belangrijk aandachtspunt. De doelen die genoemd zijn voor fase 2 speelden in fase 1 al op de achtergrond mee. Alle doelen zijn in meer of mindere mate gehaald: 1) Het experimenteren met samenwerken in 3D> meetings met RWS ers in SL. 2) Het benaderen van andere doelgroepen> in dit geval RWS ers die wel in SL zitten, maar de WnT-pilot niet kenden (6 van de deelnemers waren niet bij WnT betrokken). 3) ideeën voor de snelweg van de toekomst vastleggen> het snelweghuis. 10
5 Ervaringen Fase 2 5.1 Het eiland Als voorbereiding op de wedstrijd werden vier eilanden gehuurd en ingericht als 1 geheel. Technisch was het mogelijk geweest om het eerdere eiland Scarabee te verplaatsen in SL naar de nieuwe locatie. Dit is niet gelukt omdat de verhuurder niets meer van zich liet horen. Het eiland is sober ingericht. Naarmate de wedstrijd vorderde werden zaken waar behoefte aan was toegevoegd. Zo verscheen er een bouwkeet, een WnT promotiepaal, een presentatieplek met stoelen buiten, etc. Er was een test met een filmpresentatie van WnT (bestaande film) en met muziek. Willem Later en NovaLater Magic waren de virtuele assistenten op het eiland. Beelden van het eiland en van Willem en Nova 5.1.1 Evaluatie eiland Huren is kwetsbaarder dan kopen. Eigen land geeft directe controle maar daar staat tegenover dat er ook kennis nodig is om het te beheren. 11
Het inrichten van het eiland leverde geen probleem op. Voor deze opdracht gebeurde dat naar behoefte en dat bleek een van de grote voordelen van 3d. De filmpresentatie werkte meestal goed, maar niet altijd en niet bij iedereen. Per eiland is 1 film mogelijk, diezelfde film kan vaker gebruikt worden (op meerdere schermen vertoond). Een aandachtspunt bij film is dat niet iedereen op hetzelfde moment hetzelfde stuk film ziet. De kijker bepaald individueel wanneer de film start. Muziek op het eiland: werkt goed, maar had als nadeel dat als je het geluid zachter zette en vervolgens de muziek uitzette, de voicemogelijkheid het niet meer leek te doen. Dit kwam omdat je dan zonder het te weten het master geluid had aangepast (naar heel zacht). Meerdere mensen hadden dit probleem. De aanwezigheid van virtuele assistenten was een grote meerwaarde: ze voerden het beheer op het eiland uit (rotzooi opruimen, nieuwe zaken plaatsen) en maakten de deelnemers wegwijs. Vooral beginners in SL vonden het prettig om op weg geholpen te worden. Vaak was het ook noodzakelijk: Een deelnemer was 15 minuten kwijt. De rest van de groep was er al vandoor gevlogen, terwijl hij ergens op het eiland stond en niet wist hoe hij moest vliegen. Nova en Willem gaven ook op verzoek rondleidingen op het eiland of achtergrondinformatie bij de ontwerpen. Daar werd veel gebruik van gemaakt. Dit vereist dat de assistenten goed op de hoogte zijn van wat er in SL maar ook daarbuiten (werving, wedstrijd, etc) speelt. De communicatie met WnT daarover verliep goed. 5.2 Eiland bezoek en gebruik Iedereen die lid was van de groep Via Futura mocht bouwen, terraformen etc. Kortom alle privileges. Op verzoek werden er bouwworkshops georganiseerd om de deelnemers op weg te helpen en de mogelijkheden te laten zien. Er is van alle communicatievormen die SL standaard biedt, gebruik gemaakt: groepsberichten, chat, instant message, voice. Ook teleporten (iemand naar jouw locatie halen) vliegen, bewegen dmv hulpmiddelen (helicopter, vliegtuig, vliegend platform, autorijden etc) zijn uitgeprobeerd. Tijdens de wedstrijd is film en fotografie in SL gebruikt om de voortgang vast te leggen. 5.2.1 Evaluatie eiland bezoek en gebruik Het bouwen, terraformen etc werkte prima. De bouwworkshops werden goed bezocht en hoog gewaardeerd. Zowel zelf bouwen als laten bouwen werkt erg goed. De deelnemers waren daar enthousiast over. Op schaal bouwen kan niet altijd ivm de grootte van de avatar. En je wil het ontwerp toch aan alle kanten kunnen zien. Het bouwen heeft verder weinig beperkingen, zelfs de grondwaterstand kon worden aangepast. Alle communicatiemogelijkheden werken goed. Groepsberichten werden weinig gebruik door het beperkte aantal deelnemers. Instant massages gebruikten deelnemers onderling (1 op 1 communicatie). 12
Voice en chat sprongen er uit als meest gebruikte vormen. Beiden werkten uitstekend voor samenwerken in 3d. Voice maakt het persoonlijk, betrouwbaar en bekend omdat je de stemmen van de anderen kan horen. Sommige deelnemers voelden daar enige schroom bij, vooral in het begin. Het is een beetje eng en raar dat mensen die je niet kent (uit het echte leven) wel je stem kunnen horen. Naarmate de deelnemers elkaar virtueel steeds beter leerden kennen, werd het ook minder onwennig. Een goede internetverbinding is essentieel. Een deelnemer had voortdurend vastlopers en dan ben je zonder iets te kunnen doen zo een half uur verder. Een overweging zou kunnen zijn om bij soortgelijke vervolgprojecten eerst een fysieke afspraak te maken met de deelnemers. De verwachting is dat je dan sneller aan samenwerken toekomst, omdat je elkaar al kent. Voor dit experiment werkte voice het beste, het is erg laagdrempelig. Mensen die niet serieus zijn, zullen terughoudend zijn met voice. Het maakt het allemaal veel persoonlijker. Voice heeft wel als aandachtspunt dat het snel informeel wordt. Dat is zowel een voordeel (laagdrempelige open communicatie, leuk en gezellig) als een nadeel (afdwalen van het onderwerp, meligheid, niet zakelijk). Ook chat werd veel gebruikt. Het voordeel daarvan ten opzichte van voice is dat de tekst bewaard blijft. Het behandelde is later terug te lezen. Bij chat zijn deelnemers geneigd om beter te formuleren. Typen gaat langzamer dan praten. Ook werd gebruik gemaakt van de combinatie chat en voice (mensen zonder headset, trage verbinding etc.). Wat opvalt is dat in de communicatie veelt terug te vinden is over het leren samenwerken in een 3d omgeving en alles wat daar bij mis kan gaan: [12:26] Blend Windlow: Willem zegt; hoor je me? [12:26] Willem Later: ik jou wel [12:26] Willem Later: ja zonet ook hoor [12:26] Blend Windlow: hahah [12:26] Blend Windlow: ik ga nog even bij pixelsquad kijken [12:27] Zora Landar: hello [12:28] You: stuur de hele chat maar.. heb net uitgelogd... [12:29] You: zora, you there? [12:29] Zora Landar: ik was ook even weg net, kon niet meer bewegen [11:01] Willem Later: heb je voice? [11:01] ChelseaChelsea Ballyhoo: ik denk het niet [11:01] Willem Later: ik wel [11:01] Xi Allen: ik niet [11:03] Xi Allen: heb je eenheadset op? [11:04] Xi Allen: je hebt in elk geval speakers en een microfoon nodig:-) [11:04] Xi Allen: en dat zit samen in en headsetje Teleporten werd gebuikt om de avatar over het eiland te verplaatsen. Er waren soms problemen met de hoge toren tussen de 4 eilanden. Je kwam dan niet op de gewenste locatie, maar ergens in het midden bij de toren. Beginners hadden daarna moeite om zich weer te oriënteren. Teleporten werd ook gebuikt om de groep samen te brengen op een specifieke locatie (je kan iemand naar je toe halen). Dat kan zowel op Via Futura als in SL als geheel. Hier waren geen problemen mee. 13
De toren op het midden van het eiland Vliegen en bewegen met hulpmiddelen werd door alle deelnemers gedaan. Beginnelingen (in SL) hebben er soms moeite mee (gamers weer niet, die zijn gewend aan dit soort bewegingen dmv een toetsenbord). Alle deelnemers kregen het onder de knie na oefenen en instructie. Van sommige hulpmiddelen is niet gelijk duidelijk hoe ze werken of moet de bediening geoefend worden. Een begeleider is dan handig. De helikopter die we gebruikten, werkte op grote hoogte niet meer. Tijdens de prijsuitreiking werden de winnaars er uitgegooid en de heli vloog weg naar... (we hebben hem niet meer gezien). Gelukkig zijn virtuele ongelukken niet zo dramatisch, kunnen de avatar niet gewond raken en kwam de heli weer in het inventaris van de eigenaar ;-). De reacties hierop waren wel vol beleving (wat er met de avatar gebeurde werd als echt ervaren): ik werd er gewoon uitgegooid! en we zaten samen in de heli en toen deed hij opeens raar. De onderdompeling (mate van beleving van de virtuele wereld) van SL is dus groot. De helicopter gaat er vandoor Noot: de schrijver van dit stuk heeft sinds het eiland weg is een ontheemd gevoel in SL, alsof een vertrouwde plek weg is. 14
Soms waren er problemen met de oriëntatie op het eiland omdat het zo groot was. Deelnemers raakten dan de weg kwijt bv terug naar de bouwkeet. Teleporten bracht dan uitkomst. Het gebruik van film en fotografie in SL leverde geen problemen op en is een goede manier om beeldend verslag te maken. 5.3 De wedstrijd Op maandag 22 september 2008 startte de wedstrijd met een virtuele bijeenkomst (event) op het Via Futura eiland. Daarna werd er op het eiland gebouwd door de deelnemers. De wedstrijd liep tot 25 oktober 2008. Tussendoor waren er (wekelijks) virtuele bijeenkomsten. Afhankelijk van de behoefte van de deelnemers werden die ingevuld. Als slot was er een virtuele prijsuitreiking op dinsdag 11 november 2008. Daar werd de uitslag door de jury bekend gemaakt. 5.3.1 Events De eerste bijeenkomst (kickoff) was een welkom op het eiland met een bouwdemonstratie. Vervolgens gingen de deelnemers zelf aan de slag met bouwen, terraformen en structuren/textuur toevoegen aan de gemaakte objecten. Kickoff 22 september, bouwdemo, deelnemers aan de slag en het resultaat van de sessie (bij daglicht de dag erna). De tweede bijeenkomst was een afspraak van Willem met Alex van Dulmen. Alex kreeg uitleg over het eiland, over wedstrijd en kreeg een bouwlocaties toegewezen. Alex ging zelf aan de slag op SL. 15
Bouwlocatie Alex van Dulmen Het derde event was een bouwdemo voor Blend op 9 oktober 2008. Blend wilde niet zelf gaan bouwen maar wel alles weten over de (on)mogelijkheden in relatie tot het ontwerp. bouwdemo Blend waarbij we natte voeten kregen door verandering van het grondwaterpeil Het vierde event was een kijkje tijdens het maken van de Blend-Tunnel. 16
Binnen twee uur was de basis van het ontwerp klaar. Blend zelf gaf daarbij instructie aan de bouwer. Het vijfde event was het afmaken van het Blend ontwerp. Foto s invoegen Het afwerken van de details Op 4 november gaf Alex een toelichting op zijn ontwerp (ook tbv de film) 17
Uitleg over het snelweghuis. Op 9 november gaf Blend een toelichting op het ontwerp (ook tbv de film) In de kas op de Blend tunnel Op 11 november was de feestelijke afsluiting van het experiment Ontvangst op de feest locatie 18
Bezoek snelweghuis Bezoek Blendtunnel 19
De winaars krijgen hun vlucht in de helicopter en genieten daarna van de after party 5.3.2 Evaluatie events Events bleken een prima manier om elkaar te ontmoeten in SL. De deelnemers waren erg enthousiast over SL en de mogelijkheden. Dat RWS daar iets mee deed vonden ze verrassend en goed. Het bleek steeds opnieuw belangrijk om deelnemers op weg te helpen in SL en toelichting te geven op de wedstrijd, de mogelijkheden, etc. Deelnemers vonden dat prettig, ook al stond alle informatie op de website. Aandachtspunt De bouwworkshops werden goed gewaardeerd. Deelnemers konden daarna als ze dat wilden zelf aan de slag. Er werden zo verschillende experimenten op het eiland uitgevoerd. Alex heeft zijn ontwerp helemaal zelf uitgevoerd en daar weinig problemen bij ondervonden. Blend gaf er de voorkeur aan het ontwerp te laten bouwen. Het proces van samenwerken kwam daarbij goed op gang. Het werkte goed en snel om tegelijk aan de slag te zijn. De interactie leverde een meerwaarde op: antwoorden op vragen, zaken die niet duidelijk waren, verdieping van het ontwerp door er over te praten en het voor je te zien. Het leverde nieuwe ideeen op en was bovendien heel leuk. Dat het geen fysieke bijeenkomst was, leverde geen problemen op. Deelnemers waren ook erg nieuwsgierig naar de ontwerpen van de anderen. Die konden al worden bekeken terwijl de wedstrijd nog liep. Bij deze wedstrijd was dat geen probleem (bij andere toepassingen is het mogelijk niet altijd de bedoeling dat inzendingen al te zien zijn). Deelnemers waren zelfs zo enthousiast dat er speciale events waren voor toelichting op de ontwerpen. Ook dat leverde weer een verdiepingslag op. Steeds opnieuw werd duidelijk dat het verhaal bij de ontwerpen, ook al zie je het al voor je in 3d, belangrijk blijft. De afsluiting en evaluatie in SL was een gezellige gebeurtenis. Het lukte prima om dit te doen zonder elkaar te zien. De grootte van de groep en het feit dat 20
deelnemers elkaar niet allemaal kende zorgde soms voor verwarring. Wellicht is het in een vervolg handig om eerst een voorstelrondje te doen. Met meerdere personen loop je ook eerder tegen de grenzen van de techniek aan. Hoe meer mensen, ballonnen en bewegende feestversiering op het eiland, hoe trager alles werd. Dat kon gelukkig ter plekke worden opgelost. Na afloop vond men het jammer dat het voorbij was. Het was een raar idee om elkaar daarna niet meer te ontmoeten (terwijl een deel van de deelnemers elkaar nooit in het echt heeft gezien!). Er kwam een verzoek het eiland voorlopig aan te houden ivm belangstelling voor de ontwerpen vanuit de WUR en EZ. 5.4 De ontwerpen van de deelnemers Naast experimenten op het eiland zijn er drie ontwerpen gerealiseerd. Op het bouwbord bij de keet werd bijgehouden wie waar aan de slag was. Meer over de inhoud en de achtergronden van de ontwerpen is te zien in de film die gemaakt is van het project. Tijdens het bouwen werd naast film ook fotografie gebruikt om eea vast te leggen. Graaf Floris maakte zelf in SL een meerdeks snelweg met een geluidsscherm. Omdat het hier een uitgebreid experiment betrof deed dit ontwerp op verzoek van de deelnemer niet mee aan de wedstrijd. Ontwerp Graaf Floris Het tweede ontwerp was van de groep Blend. Blend heeft het ontwerp laten uitvoeren. Zoals eerder bij de events beschreven, werkte dat prima. 21
Het Blend ontwerp Het derde ontwerp was van Alex van Dulmen. Alex ging zelf aan de slag en had daar weinig moeite mee. Hij bouwde zijn ontwerp eerst in het klein en vervolgens op ware grootte. 22
De opbouw van het snelweghuis van Alex De ontwerpen zijn door de jury beoordeeld. Dit is vastgelegd in een juryrapport. 5.4.1 Bevindingen van de deelnemers Na de wedstrijd werd de deelnemers gevraagd naar hun bevindingen. Ze gaven daarbij het volgende aan. Alex: Dit was een eerste kennismaking met SL en met samenwerken op afstand aan ontwerpen en ze te bespreken. (Noot: Alex kon desondanks zijn ontwerp helemaal zelf realiseren!). Hij ziet veel goede en leuke kanten. Alex vond het toelichten van zijn ontwerp geen probleem. Wel vond hij het lastig om datzelfde voor de 3d film te doen. Hij komt dan communicatiemogelijkheden tekort, zoals gezichtsuitdrukking, handgebaren etc. Dingen die je met een fysieke presentatie wel kan gebruiken. Hij vond het leuk om op deze manier te werken. Blend: Wilde heel erg bedanken voor alle hulp en ondersteuning die hij gekregen heeft. Ook voor Blend was het de eerste keer om in een 3d omgeving te communiceren over een ontwerp. Hij vond het een toegevoegde waarde, voor weergave en een sfeerimpressie van een ontwerp (3D). Verder vond hij het gezellig en leuk. Pluspunt was ook het communitygevoel in SL. Ook was hij heel blij met de presentatie van het ontwerp in de 3d film. Ook de professionele jury was erg enthousiast over de mogelijkheden en de kwaliteit van de ontwerpen. En dat zijn niet de minsten als het gaat om ervaring met 3d. 23
6 Conclusies en aanbevelingen 6.1 Conclusies: Het samenwerken (op afstand) in een 3d omgeving werkt goed. Alle doelen van het experiment zijn gehaald. Het was leuk om te doen voor iedereen die er aan meewerkte. De externe deelnemers waren erg enthousiast en verrast over de mogelijkheden van SL en over het feit dat RWS daarin faciliteerde. Ze leerden RWS van een andere (onverwachte) kant kennen. Binnen RWS waren mensen sceptischer over SL dan daarbuiten. Met name de CD (nodig voor communicatie en promotie) kon maar moeilijk worden overtuigd van de waarde van het experiment. Dat zorgde voor aanzienlijke vermindering van slagkracht bv. bij de werving. Door het ontbreken van een goede media-mix was het aantal deelnemers beperkt. De kwaliteit van inzendingen was bijzonder hoog. Zien is geloven. Er is wel uitleg nodig bij wat je ziet. Moderatie is nodig om beginnelingen te ondersteunen of te helpen met bouwen. Het eenvoudig gebruiken van SL levert na een korte instructie weinig problemen op. Iemand die zijn eigen weg vindt, moet een paar uur investeren. Een expert laten bouwen nav een aangeleverd voorstel werkte uitstekend. Het zelf bouwen is voor de liefhebber prima te doen Tot nu toe is SL behoorlijk uniek in zijn soort. Over de continuïteit van LindenLab zijn soms twijfels. Een alternatief zou een eigen maatwerk 3d omgeving (private virtual world) voor RWS zijn. Een aantal bedrijven zoals ABN experimenteert daar mee. Voordeel is het eigen baas zijn over de omgeving. Nadeel is dat de omgeving niet veel gebruikers heeft en ontwikkeling dus van een kleinere groep moet komen. Ook moet binnen de organisatie veel specifieke kennis worden opgebouwd op het gebied van 3d. 6.2 Aanbevelingen: Maak het aantrekkelijker voor gebruikers om mee te doen. Gebruikers zijn tot meer bereid, als ze er zelf ook meer aan hebben (een baan, een netwerk, een stageplaats, etc). Ga door met 3d! Experimenteer en leer. Laat de opgedane ervaring niet verloren gaan maar gebruik die om vervolgprojecten scherper te kunnen inzetten. Mobiliseer binnen RWS mensen die affiniteit hebben met 3d en nieuwe werkwijzen. Binnen RWS zijn mensen met veel ervaring op dit gebied. Er zijn verschillende projectleiders die 3d bij aanlegprojecten gebruiken om bewoners te informeren. Er zijn projectleiders die 3d gebruikt hebben om bedieningsgebouwen te testen etc. Als die personen elkaar weten te vinden, ontstaat het draagvlak dat nodig is om 3d toepassing overtuigend uit te dragen binnen en buiten RWS. Het bedenken en uitwerken van toepassingen in samenwerking met externe partijen is dan eenvoudiger. 24
Zorg dat de ontwerpen blijvend voor RWS bewaard blijven. Kies voor standaard pakketten en formaten om de ontwerpen te kunnen blijven gebruiken. Maak bijvoorbeeld een 3d tentoonstelling. (De modellen van Blend en Alex zijn nog beschikbaar!) Mogelijk vervolg 3d omgevingen een rol kunnen spelen: Communicatie intern Groepssamenwerking op afstand interne communicatie op afstand online netwerken thuiswerken. Communicatie extern over nieuwe inrichting van de omgeving met burgers/gebruikers bij inspraak (beslismomenten, interactie met omgeving) bij onderhoud (wat wordt er gedaan en hoe) van werken (weg, tunnel, brug, sluis) arbeidsmarkt communicatie ontwerptool ontwerpen eerst 3d modelleren en uitproberen (voorbeeld bedieningsgebouw sluis eefe) als hulpmiddel bij aanbesteding (3d functioneel specificeren) tijdens de realisatie van ontwerpen voor aanpassingen simulatie (vaar)wegbeeld onderzoek (DVS) verkeersveiligheid training (bv verkeerscentrale) verkeersstromen Beheer 3d areaal beheer (bundeling ruimtelijke informatie) processen 3d modelleren De bewezen (!) meerwaarde van de inzet van 3d zit in: Verkorting doorlooptijd inspraak en voorlichting Creëren van draagvlak, gedragenheid Snellere besluitvorming Vroegtijdig commitment Verdwijnen interpretatieverschillen Kwaliteitsverbetering Terugdringen projectrisico s Winst in tijd en of geld Mogelijkheden hergebruik Op geen andere manier te laten zien Imagoverbetering 25