Een voorbeeld van een rekenles op SBO De Speelman - t Honk te Boxtel, Datum 31-05-2001 Groep 3/4 Leerkracht Sita Strikwerda Observator Frans Moerlands Duur van de les 1 uur Het is donderdagmorgen. Om half 11 begint de les. Deze keer wordt die vooral besteed aan oefenspelletjes. De les levert een bont pallet aan interessante ervaringen. Hieronder wat beknopte notities. Een rekenles met spelletjes Als ik binnenkom gaat de les net van start. Sita heeft diverse spelmaterialen op de tafels gelegd. De kinderen krijgen kort uitleg omtrent de bedoeling en gaan vervolgens in tweetallen aan de slag. Zonnespel (zie ook http://www.fi.uu.nl/toepassingen/00235 ) Op de bank liggen gekopieerde zonnespellen (zie afbeelding); de tienvouden zijn groen, de vijfvouden rood gekleurd. De leerlingen spelen met 2 gewone dobbelstenen en gekleurde fiches. Ik observeer de kinderen even en stel vast dat de oplossingaanpak steeds bestaat uit het een voor een tellen. Ook als waarden als 11 worden gegooid. Op zich is daar niets op tegen, maar het zou beter zijn als de leerlingen ook met grotere sprongen zouden werken. Typisch iets om (kort na de introductie van het spel) klassikaal aan de orde te stellen. Sita stelt het later bij dit groepje ter sprake. Er wordt 6 en 4 gegooid en de leerling wil weer een voor een gaan tellen. Door een subtiele sturing van Sita (kan het ook sneller?) wordt het één grote sprong van 10. Verder is ook de uitvoering van het spelmateriaal erg bepalend. Om te beginnen zou het mooier zijn om hier dobbelstenen met getallen te gebruiken i.p.v. met ogen. De fase van het leren herkennen en samenstellen van dobbelbeelden is voor deze leerlingen inmiddels een gepasseerd station. Getaldobbelstenen tillen dit op een iets hoger, iets formeler niveau. Op de bewerkingstekens na zijn het sommetjes. Getaldobbelstenen zijn verkrijgbaar met getallen van 0-5 en met getallen van 5-10. Met name de laatsten zijn erg interessant als het gaat om het verkorten van de telweg. Ze leveren immers steeds worpen
op die over de 10 gaan. Flinke aantallen dus: 12,14, 15 enz. Een voor een tellen wordt dan wel erg bewerkelijk. Verder zouden de fiches transparant moeten zijn, zodat je de getallen steeds blijft zien en dus eerder verleid wordt om te rekenen i.p.v. te tellen. Als je het getal waarop je staat niet ziet (zoals op de bovenste foto) dan zul je ook niet makkelijk aan het rekenen slaan. Kleine details, met een grote impact. Tafelspel Het kopieerblad 15.1 uit groep 4 van Wis en Reken ligt uitvergroot op de bank. Het spel wordt gespeeld met een dobbelsteen en fiches. Het gaat erom wie het eerst over de finish is. Op het blad staan getallen, maar ook (tafel)sommen. Kom je op een som dan moet je het goede antwoord geven om te mogen blijven staan. Een fout antwoord betekent dat je terug moet naar je oude plaats. Hoe de leerlingen elkaars antwoorden controleren is me niet helemaal duidelijk. Voor zover ik zag kwamen er geen conflicten uit voort. We hebben dat wel eens anders gezien! De kinderen vertellen me overigens dat ze spelletjes leuk vinden. Op mijn vraag of ze er wel iets van leren wordt bijna beledigd gereageerd: Je moet de sommen toch uitrekenen, daar leer van hoor! Meer algemeen valt op dat er betrekkelijk rustig wordt gespeeld. Sita onderbreekt op een gegeven moment kort het spelen. De kinderen krijgen een compliment voor het harde werken. Maar enkele leerlingen komen niet goed op gang, doordat ze een te moeilijk spel hebben genomen. Sita legt de verantwoording terug bij de leerlingen en raadt de kinderen aan om alleen spelletjes te kiezen waar ze zelfstandig mee uit de voeten kunnen. Een mooi voorbeeld van hoe je kinderen serieus neemt en hoe je tegelijk de kinderen leert om ook op hun beurt de eigen verantwoordelijkheid serieus te nemen. Sommen oefenen met somkaartjes De leerlingen werken in tweetallen. De een laat de som zien, de ander geeft het antwoord. Is het antwoord goed dan krijgt de leerling het kaartje en verzamelt zo de sommen die hij of zij beheerst. De andere kaartjes worden apart gelegd (en komen later opnieuw aan de orde) De somkaartjes (zelf gemaakt) zijn van het gebruikelijke type: som op de voorkant, antwoord op de achterkant. De somkaartjes zijn geplastificeerd en hebben dezelfde kleur, ongeacht het niveau van de som. Zo blijven de kaartjes mooi en is voor de leerling niet aan de buitenkant te zien of het om een makkelijke of een moeilijke som gaat.
Rekenpyramide Dit spel blijkt redelijk pittig. Als ik kom buigen de kinderen zich over de som 89+8. Ze komen er niet goed uit. Sita laat ze naar de getallenlijn op het bord gaan en laat ze met een magneet 89 markeren. Vervolgens wordt met een tweede magneet 8 verder geteld. Het antwoord is niet af te lezen, omdat de kaarten omgekeerd op het bord hangen, met alleen de tienvouden zichtbaar. De leerlingen moeten m.b.v de structuur het antwoord vinden. Het gepaste niveau want de leerlingen melden vrijwel direct dat het antwoord 97 moet zijn. De getallenlijn / zonnelijn blijkt op dit moment een belangrijke rol te spelen. Bij nagenoeg alle rekenproblemen tot 100 wordt hij geraadpleegd. Sita heeft het overigens goed voor elkaar. Haar middenbord is magnetisch, dus kan ze de platen met magneten op het bord vastplakken. Maar ze kan ook magneten als pionnen of als markering gebruiken en dat is erg handig. Lotto Ook dit soort spelletjes worden met veel plezier gespeeld. Dat de tekeningen en de sommen inhoudelijk geen enkele verwantschap hebben en dat bomen en paddestoelen alleen aan de voorkant stippen tonen deert ze niet. Het is gewoon een vrij makkelijk puzzeltje.
Computer Uiteraard wordt ook de computer ingeschakeld. Kleurrijke spelletjes rond basale sommetjes. Met plezier een poosje aan te werken? Zo te zien wel ja. Gewoon (?) sommen maken Wie uitgespeeld is of nog wat sommen wil oefenen kan dat natuurlijk ook. Tom heeft nog moeite met de sommen van het type 36-24. Maurice mag hem helpen op de gang. Een geplastificeerde getallenlijn gaat mee en wordt als hulpmiddel gebruikt. Maurice houdt z n uitleg simpel: bij de som 68-37 telt hij een voor een 37 posities terug en komt keurig op 31 uit. Dat moet je achter de som schrijven., legt hij Tom uit. Ik bemoei me ermee en probeer Tom tot verkorting te verleiden. Het gaat om de som 94-52. Ik vraag hem of hij een spong van 10 ook in één keer kan maken. Tom denkt van wel. Hij verzet z n potloodpunt van 94 naar 84 en controleert tellend of dit inderdaad 10 minder is. Eenmaal daarvan overtuigd, beent hij direct met stappen van 10 verder naar 44. Van daaraf nog 2 posities terug en klaar is Tom: 42!
Gezamenlijke activiteiten: de rekeneend Na de spelactiviteit haalt Sita de rekeneend uit z n nestje. Conform het Waku Waku idee (zie ook www.rekenweb.nl/leraren, ideeënbus) wordt een antwoordgetal gekozen waar de leerlingen vervolgens sommen bij bedenken. Er wordt gekozen voor 50. De kinderen weten sommen genoeg te vinden: van 49+1, 20 +30, 55-5 t/m 1000-950. Is de som goed dan kwekt de eend vijftig. Is de som fout dan knikt de eend meewarig met z n koppie. Het is duidelijk een activiteit die voor de leerkracht leuk is om te doen. Het stukje toneel dat wordt opgevoerd als een moeilijke som wordt bedacht; het rekken van het antwoord. Maar zeker ook het feit dat alle leerlingen mee kunnen doen. Iedereen kan immers een som bedenken. Wel ontstaat al snel de neiging om supersommen te bedenken. Als eenmaal een kind een som als 300-250 heeft bedacht wil iedereeen met dit soort kanjers scoren. Dat gaat niet iedereen even goed af. Gelukkig gaat het hier alleen om een eend die geen vijftig wil zeggen. Echt hard afgestraft word je niet. Snoepjes tellen; structureren om overzicht te krijgen Alsof het allemaal nog niet genoeg is, improviseert Sita als toegift nog een prachtige activiteit rond de traktatie die de leerlingen hebben gekregen. Het gaat om een doosje met salmiaksnoepjes. De leerlingen hebben dit doosje eerder op de dag al gehad en natuurlijk is er links en rechts al stevig van gesnoept. Door sommigen zelfs zoveel dat ze al heel snel klaar zijn met de vraag die Sita ze stelt: Zoek eens uit hoeveel snoepjes je nog hebt. De bakjes worden omgekeerd en de snoepjes worden een voor een geteld. En zoals te verwachten raakt menigeen halverwege de tel kwijt. Voor Sita een prachtig uitgangspunt voor een stukje reflectieve interactie. Want, zo legt ze de leerlingen voor, wat kun je nu doen om te zorgen dat je de tel niét meer kwijt raakt? Diverse oplossingen passeren de revue: opnieuw beginnen ; op een papiertje schrijven ; enz. Maar ook - en dat werd alom gezien als een heel handige: groepjes van 10 maken! Dus nog eens aan de slag. Alom verschijnen nu groepjes van 10. Sita buit de kracht van deze ordening stevig uit. Ze laat leerlingen niet alleen zeggen hoeveel ze er zelf hebben, maar vraagt ze ook om het bij anderen te bepalen. En dat blijkt nu ineens een fluitje van een cent.
Met Tom praat ik zelf nog even door. Hij had maar liefst 79 snoepjes. Ik nam steeds een of meerdere snoepjes weg en vroeg hem naar het resterende aantal. Na enig aarzelen ging dit bijzonder goed en ook snel. De groepjes van 10 waren zo geteld, daarna alleen nog de snoepjes van een eventueel gebroken groepje tellen. Ook hier weer typisch zo n moment dat leerversnelling heel dicht bij komt. Al met al een voorbeeldige activiteit die de kern raakt van een van de meest cruciale vaardigheden binnen het aanvankelijk rekenen: greep krijgen op onoverzichtelijke hoeveelheden door er structuur in aan te brengen.