Zelf%doelen%centraal%stellen%% in%het%stedelijk%waterbeheer%

Zelf%doelen%centraal%stellen%% in%het%stedelijk%waterbeheer% Ontdek-samen- ontmoeten,'transparan3e' Durf-te-veranderen- ini3a3ef,'loslaten' Maatschappelijk-nut- mens,'leefomgeving,'welvaart' Laat-instrumenten-voor-je- werken- van'belemmering'naar'kans' - Maatwerk- crea3viteit,'aansluiten,' temporiseren'

Zelf%doelen%centraal%stellen%% in%het%stedelijk%waterbeheer Handelingsperspectievenomhetstedelijkwaterbeheer doelmatigenomgevingsgerichtintevullen meteffectiefgebruikvanjuridischeinstrumenten oktober2014

Inhoudsopgave Zelfdoelencentraalstellen...4 1 Inleiding...6 2 Ontwikkelingstedelijkwaterbeheer...8 2.1 Deintegraliteitvanhetstedelijkwaterbeheer...8 2.2 Deuitdaging:meebewegenmetbeidebenenopdegrond...11 2.3 Denkraamomsamendegoededingentedoen...14 2.3.1 Gezamenlijkeaanpak...17 3 Handelingsperspectiefstedelijkwaterbeheer...20 3.1 Praktijkvoorbeelden...20 3.2 Inspirerendehandelingsperspectieven...21 3.3 Watals...25 3.4 Inzetjuridischeinstrumentenbijeenbredegebiedsgerichteaanpak...26 4 Aandeslag...28 BIJLAGE1...29 Voorbeeldenuitdehuidigepraktijk...29 KeurHoogheemraadschapvanRijnland:Van Nee,tenzij naar Ja,mits...30 AanpakwateroverlastgemeenteWestlandenHoogheemraadschapvanDelfland...34 AanpakstedelijkewateropgaveEmmen...38 BIJLAGE2...41 Takenenbevoegdhedengemeentenenwaterschappen...41 COLOFON...44

VOORWOORD Zelf%doelen%centraal%stellen% HetBestuursakkoordWaterdaagtgemeentenenwaterschappenuitomvanuiteengezamenlijke verantwoordelijkheidvraagstukkenindewaterketenoptelossen.kosteneffectiviteitvaninvesteringen enefficiëntieinuitvoeringstaanvoorop.dekomendejarenzaldewerkwijzeingrijpendveranderen. Datkosttijd,vraagtlefenisindekernmensenwerk. Dezebrochuregaatinophet denken en doen inhetstedelijkwaterbeheer.vanuitgoede voorbeeldeniseenalgemeendenkraamvooreennieuweaanpakenwerkwijzeopgesteld,bedoeldals handvat.hetdenkraamheeftdriebelangrijkekenmerken. Teneersterichtenweonsopbewustwording:Ongemerktwerkenwevanuitnormenendogma s.we lossenproblemensectoraalop,compenserenoplokaleschaalofgaanuitvaneenstandaardbehoefte aanwaterbergingperhectare.dezenormenendogma szullenweeerstmoetenherkennen,voordat wezeloskunnenlatenendemaatschappelijkedoelenweercentraalstellen. Hettweedekenmerkisdenkenvanuitgezamenlijke%doelen:Inhetstedelijkwaterbeheerwordtvaker ingespeeldopmaatschappelijkeontwikkelingen,zoalsaandachtvoorduurzaamheid,actief burgerschap,samenhangendoptredendooroverheden,klimaatveranderingetc.eriseenomslagnodig vanhetuitwerkenvannormenenregelsnaarhetcentraalstellenvanmaatschappelijkedoelen.die doelenkunnenookbuitenhetgebiedvanstedelijkwaterbeheerliggen,denkaanruimtelijkekwaliteit enstadsontwikkeling.enhetgaatnietalleenomdoelenvanoverheden,maarookomdoelenvan bewonersenbedrijvenvoordeinrichtingvandeleefomgeving. Alslaatstewilhetdenkraamhandelingsperspectiefbieden:Zakenveranderenalleenalswezaken andersdóén.wijallennbestuurder,beleidsmedewerkereninhoudelijkdeskundigenkunnenhetverschil maken.doormaatschappelijknutcentraaltestellen,doormaatwerkderuimtetegevenendoorelkaar optezoekenensamenteontdekken. Wijhopendatdebespiegelingenindezebrochureendehandvattendiewordenaangereiktuinspireren eenvolgendestaptezettenindoelmatigstedelijkwaterbeheer drs.c.j.g.m.devet ir.ing.a.j.vermuë

Hetlerenvanervaringeneldersenhetbenuttenvannieuweenbestaandekennisisbelangrijkomde nieuweaanpakenwerkwijzeinuweigenpraktijktoetepassen.deverenigingvannederlandse Gemeenten(VNG)enUnievanWaterschappen(UvW)zettendeambtelijkeenbestuurlijkenetwerken inomditzoveelmogelijktefaciliteren.hetzelfdegeldtvoordekenniskoepelsstichtingrioneden STOWA.Zijwerkeninproeftuinenaankennisontwikkelingenverspreidendezekennisvia bijeenkomsten,nieuwsbrievenendeeigenwebsites.ookiserdewebsitesamenwerkenaanwater.nl waaropvoorbeeldenenervaringenwordengedeeld.daarnaastzijndekenniscoachesbeschikbaarom regio steondersteunen. Zoektuinspiratieenondersteuning?Neemdaneenseenkijkjeop: www.samenwerkenaanwater.nl www.rioned.org www.stowa.nl(themastedelijkwaterbeheer) www.vng.nl www.uvw.nl www.groenblauwenetwerken.com www.watercinczicht.nl www.onswater.nl www.citg.tudelft.nl(onderzoek,projecten,duurzameconcepten)

1 Inleiding Gemeentenenwaterschappenzorgensamenvoorhetomgaanmetwaterinstedelijkgebied. Gemeentenzamelenhuishoudelijkenbedrijfsafvalwaterin,waterschappenzuiverendat.Zodragenzij bijaaneengoedewaterkwaliteit.daarnaastmakenzijsamenkeuzesoverhoeomtegaanmet hemelwater,grondwaterenoppervlaktewater.dooropenwater,rioolstelselsenhetoptimaal benuttenvandeopenbareruimte,zorgenzijvoordrogevoeten. Gemeentenenwaterschappenstaangezamenlijkaandelatomdebeleidsvrijheid,diedeWaterwet biedt,vormtegeven.hetgaathierzowelombestaandeopgavenalsomuitdagingenvoorde toekomst.dekomendejarenwordenkeuzesgevraagdopgebiedenalshetcreërenvaneenprettigeen schoneleefomgeving,wateroverlastenctekort,hittebestrijding,devervangingvanbestaande infrastructuur,nieuwestoffeninafvalwater,innovatiesopdethema sgrondstoffenenenergie,en beschikbaarheidvanvakmensen.dekerndoelenstaanhierbijvoorop:volksgezondheid,drogevoeten enkwaliteitvandeleefomgevingnuenindetoekomst. Bijdeuitvoeringvandebeheertakenspelendethema skwaliteit,kwetsbaarheid,kostenenkennis eenbelangrijkerol.inhetbestuursakkoordwateruit2011zijnondermeerafsprakengemaaktover intensievesamenwerkingtussengemeentenenwaterschappenbijdeuitvoeringvandebeheertaken inhetstedelijkwaterendeafvalwaterketen.bijdeinvullingvandebeheertakenissamenhang belangrijk.hetgaathierzowelomdesamenhangvandeverschillendeonderdelenvanhetstedelijk watersysteem(o.a.afvalwater,hemelwater,grondwater,oppervlaktewaterendeleefomgeving),als ookomdesamenhangtussendetakenvangemeentenenwaterschap(ruimtelijkeontwikkeling, beheeropenbareruimte,beheerregionaalwatersysteem).heterkennenvanenrespecterenvan elkaarsbelangenishierbijhetvertrekpunt.hiermeekunnenwijburgersenbedrijvennogbetervan dienstzijn. BijdeafsprakenuithetBestuursakkoordishetuitgangspuntvanbestaandewetcenregelgeving bevestigd,dathetgaatomsamenwerkenopbasisvanafsprakenengelijkwaardigheidinplaatsvan eenzijdigevoorschriftenenvergunningen.opzichzelfeenopendeur,maardepraktijkblijktsoms weerbarstig. Figuur1:Samenwerkenopbasisvanafsprakenengelijkwaardigheid Zelfdoelencentraalstelleninhetstedelijkwaterbeheer pagina6

Indeuitvoeringspraktijkontstaatinvoorkomendegevallendiscussieoverhettoepassenvan bestaandejuridischeinstrumentenindecontextvandebeleidsvrijheid.dezediscussievindtzowel tussenalsbinnenorganisatiesplaats.eenbekendspanningsveldishetstrakkekadervoor vergunningsverlening,toezichtenhandhavingendemeeropontwikkeling,kansenencreativiteit gerichtecontextvanhetrealiserenvandewateropgaven. InopdrachtvanhetambtelijkkernteamVNGenUvWenondersteunddoorhetMinisterievan InfrastructuurenMilieuwordtindezebrochurehethandelingsperspectiefgeschetstomopeffectieve wijzemethetgenoemdespanningsveldomtegaan.hetdoelvandebrochureishetondersteunenvan gemeentenenwaterschappenbijdeintensievesamenwerkinginhetstedelijkwaterbeheerende afvalwaterketen.hiermeewillenbeidekoepelsdeontwikkelrichtingvoorhetstedelijkwaterbeheer nogmaalsbenadrukken: Gemeentenenwaterschappengevengezamenlijkvormaanhetstedelijkwaterbeheer metafsprakengebaseerdopwederzijdsvertrouwenenerkenningvanelkaarstakenen belangen;ditvormtdebasisomjuridischeinstrumenteneffectiefintekunnenzetten. Injanuari2011hebbenVNGenUvWsamenmetIPOenhetRijkeenhandreikinguitgebrachtonder detitel Samenwerkenopbasisvanafspraken,handreikingtoepassenregelgevingafvalwaterinde praktijk.dezehandreikingisopgesteldnaaraanleidingvandeveranderdewetgevingmetde inwerkingtredingvandewaterwetenonderliggendelozingenbesluiten.dehandreikingismetname gerichtophettoepassenvanderegelsrondomhetlozenvanstedelijkafvalwater. Dehandreikingisinhoudelijknogsteedsvankracht.Tochiserbehoefteomdecontextteverbreden vanspecifiekhetaspectlozenvanafvalwatertothetvolledigespeelveldvanhetstedelijk waterbeheerendeafvalwaterketen.devoorliggendehandreikingvoorzietdaarin. Naastdezehandreikingiserookeenmeerspecifiekehandreikingontwikkeldvoorhetthema indirectelozingen.dezehandreikingkuntuvindenop: http://www.infomil.nl/onderwerpen/klimaatclucht/handboekcwater/ Leeswijzer% Inhoofdstuk2wordendeontwikkelingeninhetstedelijkwaterbeheergeschetsteneenaanpak geschetstomopefficiëntewijzeintekunnenspelenopdezeontwikkelingen.inhoofdstuk3wordtdit, medeopbasisvanpraktijkvoorbeelden,vertaaldineenhandelingsperspectiefvoordegenendiebij hetstedelijkwaterbeheerbetrokkenzijn. Zelfdoelencentraalstelleninhetstedelijkwaterbeheer pagina7

2 Ontwikkeling*stedelijk'waterbeheer Hetstedelijkwaterbeheerblijftinontwikkeling.Erisvolopaandachtvoordeintegraliteitvanhet beheer.daarnaastvragenmaatschappelijkeontwikkelingenvoortdurendomaanpassingen.kennis delenentoepassendoorintensievesamenwerkingeneenaanpakwaarbijdoelencentraalstaan,zijn hierbijbelangrijkevoorwaarden. Te-veel-water- Te-weinig-water- HiCe-in-de-stad- Waarde-uit-afvalwater- Nieuwe-stoffen- Gebrek-aan-personeel- Informa(sering- Hergebruik- Flexibiliteit- Verduurzamen- Decentralisa(e- Ac(ef-burgerschap- Goede-kwaliteit- Minder-kwetsbaarheid- Minder-meerkosten- Meer-kennis- Figuur2.Ontwikkelingendiehetstedelijkwaterbeheerbeïnvloeden 2.1 De%integraliteit%van%het%stedelijk%waterbeheer% Hetbeheervanstedelijkwatersysteemrichtzichopallefacettenvandestedelijkewatercyclus: hemelwater,grondwater,oppervlaktewaterenafvalwater.hetgaatnietalleenomwaterinbuizen, maarnadrukkelijkomalhetwaterinstedelijkgebied.alsdeverschillendewaterstromengescheiden zoudenzijnengeeninteractiemetelkaarzoudenhebben,zouhetbeheervanhetstedelijk watersysteemrelatiefeenvoudigzijn.dewerkelijkheidisanders:alleshangtmetallessamen(zie tekstkader). Zelfdoelencentraalstelleninhetstedelijkwaterbeheer pagina8

Alleshangtmetallessamen Deverschillendewaterstromeninhetstedelijkwatersysteembeïnvloedenelkaarvoortdurend.Enkelevoorbeeldenomdit teillustreren: o Hetgemengderioolstelselisontworpenvoorhetinzamelenentransporterenvanafvalwaterenhemelwater.Bij intensievebuienloopthetrioolvolenfungerenoverstortenalsventielenvanhetsysteem.bijoverstortingenkomt afvalwatergemengdmethemelwaterterechtinhetoppervlaktewatersysteem.ditkantijdelijkeenverslechteringvan dewaterkwaliteitveroorzaken. o Bijextremeregenvalfungeertdeopenbareruimtealsberging.Ditkansomstotschadeleiden.Bijhetvoorkómenvan schadeaangebouwendoorhevigeregenvalzaldemaatschappelijkeafwegingmoetenwordengemaaktoverde kosteneffectiviteitvaninvesteringen.kortom:accepterenvanschadeofinvestereninhetvoorkomenervan? o Intoenemendematewordthemelwaterafgekoppeldvanhetvuilwaterriool.Hetovertolligehemelwaterwordt afgevoerdnaarhetoppervlaktewaterofdebodem.bijlangdurigezwareregenkanhetwatersomsonvoldoendeuit hetbebouwdegebiedwordenafgevoerdmetpeilstijgingtotgevolg.hetoppervlaktewaterkanviaoverstortenhet rioolinstromen:zogenaamde negatieveoverstorten. o Dekosteneffectiviteitvanderioolwaterzuiveringwordtmedebepaalddoordehoeveelheidhemelwaterinhette zuiverenafvalwaterendevariatieerin.civieltechnischwordtdezuiveringgedimensioneerdopderegenwaterafvoer; eengrootaandeelregenwatervraagthogereinvesteringskosten.bovendienzullendeenergiekostenvoorverpompen enbeluchtentoenemenalshetaandeelregenwatertoeneemt.naarmatedeaanvoervanafvalwaterstabieleris,zal dezuiveringbetergeoptimaliseerdkunnenworden. Eenmooivoorbeeldvantoenamevansamenhanginhetstedelijkwaterbeheerendewijzewaarop gemeentenenwaterschappenmeeomgaanisdeontwikkelingvandeoptimalisatiestudies(oas).het kadervaneenoptimalisatiestudiekomtvoortuitdevraag:waarrichtdeoptimalisatiezichop?de eerstegeneratieoptimalisatiestudieswasmetnamegerichtopeenefficiëntewerkingvande rioolwaterzuivering.bijtweedegeneratieoptimalisatiestudies,waarnuaangewerktwordt,staan meerdere(maatschappelijke)doelencentraal.inveelgevallenleidtdattotandereuitkomsten,waarbij delaagstemaatschappelijkekostenvaninvesteringeninhetgehelestedelijkwaterbeheerende afvalwaterketenvooropstaan. Zelfdoelencentraalstelleninhetstedelijkwaterbeheer pagina9

Dekernvandecomplexiteitvanhetstedelijkwatersysteemisderolvanhemelwatereninmindere mategrondwater.bij70%vandewoningenissprakevaneengemengdrioolstelsel.hierbijworden afvalwaterenhemelwatergemengdingezameldengetransporteerdnaarderioolwaterzuivering. OndankshetfeitdatbijnieuwbouwenherstructureringinNederlandveelalgescheidensystemen wordenaangelegd,zaldesituatievangemengderioleringzichnogdecenniavoordoen.hetis eenvoudigwegtekostbaaromdebestaandesystemeninkortetijdomtebouwenensomsookin technischopzichtongewenst. Eenbelangrijkaspecthierbijzijndeboekwaardeenkapitaallastenvandeinvesteringeninde bestaandeinfrastructuurenvoorzieningen.eengrootdeelvandezeinvesteringenzijn geactiveerd enwordenjaarlijkseafgeschreven.zolangdeinvesteringennognietvolledigisafgeschreven,hebben dekapitaallasten(rentekostenenafschrijving)eengroteinvloedopdejaarlijksekostenvanhet rioleringscenzuiveringsbeheer.langeafschrijvingstermijnen,hoebegrijpelijkookineenaantal gevallen,belemmerendaarmeedeflexibiliteitvanhetfysiekesysteemeninnovatiesdiezijngericht systeemaanpassingen. Derolvanhemelwaterinhetstedelijkwaterbeheerendeafvalwaterketen Hemelwaterisdecomplexefactorinhetstedelijkwatersysteem.Hetkanwordengeborgenen verwerktindeopenbareruimte,ingrondcenoppervlaktewatereninderiolering.intoenemende matewordtbijdeinrichtingvandeopenbareruimtegezorgdvoorbergingsvoorzieningen,waarin overtollighemelwatertijdelijkkanwordengeborgen,bv.openbaargroen,pleinen,stratene.d. Hiermeewordtschadedoorwateroverlastvoorkomen.Bijhevigebuienisovertollighemelwater tijdelijkzichtbaarindeopenbareruimte. Keuzesmakenopbasisvaninzichtindetoestandenhetfunctionerenvanhetsysteem Geziendeonderlingesamenhangtussendeverschillendewaterstromeninhetstedelijkwatersysteem énderelatietussendewaterstromenendeopenbareruimteisinzichtindetoestandenhet functionerenvanhetsysteeminz ngeheeleenbasisvoorwaarde.datklinktalseenopendeur,maar depraktijkkenttalvanvoorbeelden,waarbijsuboptimalekeuzeszijngemaaktalsgevolgvanhet dogmatischtoepassenvansectoralenormen(zieookparagraaf2.3)eneengebrekkiginzichtinde toestandenhetfunctionerenvanhetsysteem.ombijvoorbeeldaandebasisinspanningtevoldoen zijnvelebergbezinkbassinsaangelegd.dieblijkenindepraktijkinsommigegevallenminderfrequent voltelopendanopbasisvanberekeningenwasvoorzien.deinvesteringenbehalendaardoorniethet milieurendementdatbijaanlegwasverondersteld. Inzichtindetoestandenhetfunctionerenvanhetsysteemwordtverkregendoormetenenmonitoren endebeschikbaarheidvandejuisteervaringskennis.debasisishetmetenenregistrerenvandejuiste gegevens,zoalsoverstortingenenwaterstanden,alsmedehetanalysereneninterpreterenvandeze gegevens.dezeinformatieleidtincombinatiemetdejuistekennistotinzichtopbasiswaarvan maatschappelijkverantwoordekeuzeskunnenwordengemaakt.hetgaatdusomdecombinatievan data,informatieenkennisdieleidttotinzichtalsbasisvoorbewustekeuzesindeuitvoeringvande beheertaken.metanderewoorden:doordedingengoedtedoen,wordtinzichtverkregenenbenjein staatomdegoededingentedoen.dezerelatieisgeïllustreerdin Figuur3. Zelfdoelencentraalstelleninhetstedelijkwaterbeheer pagina10

Figuur3:Derelatietussendata,informatie,kenniseninzichtdieleidttotbewustekeuzes inhetbeheervanhetstedelijkwatersysteem(bron:archwise) Deuitdagingenverantwoordelijkheidvoorgemeentenenwaterschappenisombijkeuzesinhet beheervanhetstedelijkwatersysteemdeintegraliteitvanhetsysteemenkosteneffectiviteitvan investeringenenlokaalmaatwerkalsleidendprincipetelatengelden.dieuitdagingbeperktzich overigensnietalleentothetstedelijkwaterindebebouwdekom,maargeldtzekerookvoorde buitengebieden.dezorgplichtenvangemeentenenwaterschappen(ziebijlage)biedenvoldoende beleidsvrijheidomhierinvullingaantegeven. 2.2 De%uitdaging:%meebewegen%met%beide%benen%op%de%grond% Voordekomendejarenzijnvoorhetbeheervanhetstedelijkwatersysteemeenaantal maatschappelijkeontwikkelingenrelevant: 1. Technologischeontwikkeling Voorhetstedelijkwatersysteemisereenaantaltechnologischeontwikkelingengaandediede komendejarenvaninvloedzullenzijnopdeuitvoeringvandebeheertaken: o Informatisering Dooro.a.sensortechnieken,mobieletoepassingen,radarensatellietbeeldenneemthetaantal gegevensexponentieeltoe.ookdeuitwisselbaarheidvanentoegangtotgegevensviainternet neemtsneltoe.dezeontwikkelingbiedttalvanmogelijkhedenomhetinzichtindetoestand enhetfunctionerenvanhetsysteemtevergroten.ookzaldetransparantierichtingburgersen bedrijvenoverhetsysteemendebeheerpraktijkaanzienlijktoenemen. o Techniekenvoorhetterugwinnenvangrondstoffenenhernieuwbareenergie Intoenemendematekomentechniekenbeschikbaaromenergieengrondstoffenterugte winnenuithetafvalwater.voorbeeldenhiervoorzijnhetbenuttenvantemperatuurverschillen Zelfdoelencentraalstelleninhetstedelijkwaterbeheer pagina11

Zelfdoelencentraalstelleninhetstedelijkwaterbeheer pagina12 tussenafvalwaterenomgeving,slibvergisting(biogas)endeproductievanbioplastics.vanuit hetbestaandecentraleafvalwatersysteemzijnconceptenalsdeenergiefabriekende grondstoffenfabriekinopkomst.ookdecentraletechniekenkomenop. Kortom:hetthemawaardecreatieuitafvalwaterisrelevantgeworden.Datlevertnieuwe vragenopoverafzetmarktvanproductenendiensten,detaakopvattingvandeoverheidende relatiemetmarktpartijen. o Flexibilisering Hetdenkenoveromgaanmetafvalwaterverandertsnel.Technologischzijnervoortdurend innovaties(neredazuiveringstechniek,mogelijkhedenrelining,etc.)endemografischkent eenaantalregio skrimp.voloponzekerheiddus,maartegelijkheeftdeinfrastructuurdie aangelegdwordteentechnischeafschrijvingstermijnvanveledecennia.erligteengrote uitdagingomflexibiliteittecreëreninhetsysteem,zoweltechnischalsfinancieel,omsnelin tekunnenspelenopnieuweomstandighedeneninzichten. 2. Klimaatveranderingenverstedelijking Klimaatontwikkelingiseenfactoromrekeningmeete houdenbijdekeuzesinhetbeheervanhet watersysteem,zowelstedelijkalsindebuitengebieden. Datgebeurtalvolopenzaldekomendejarenalleen maartoenemen.toenemendeextremeninhetweer, zoalsperiodenvandroogteenintensievebuienzijn bepalendvoorderobuustheidvanhetstedelijk watersysteem. Alsgevolgvandeeconomischecrisisisdestedelijke uitbreidingbeperktenligtdenadrukinderuimtelijke dynamiekmetnameopherstructureringenrenoveren inbestaandstedelijkgebied.alsdecrisisvoorbijis,kan datveranderen. Naastherstructureringenrenovatieisookdetrendvan hetverhardenvanparticulierterreinrelevant.steeds meertuinenwordenverhardenvoordeafvoervanhemelwateraangeslotenophetrioolstelsel. Eenpercentagevan50%vanhetaangeslotenverhardoppervlakopderioleringdatbestaatuit particulieregebouwenenterreinenisgeenuitzondering. 3. Demografischekrimp Inspecifiekeregio sisintoenemendematesprakevandemografischekrimp.debevolking vergrijstalsgevolgvandedemografischeopbouw,deeconomischeontwikkelingstaatonderdruk endejongeregeneratiestrekkenweg.hetfenomeenvandemografischekrimpkanzoweleen bedreigingzijnalseenkans. Debedreigingvandemografischekrimphangsamenmetdetoekomstbestendigefinancieringvan debeheertakeninhetstedelijkwaterbeheerendeafvalwaterketen.steedsminderburgersen bedrijvenbrengendeheffingsinkomstenopmetalsgevolgdathetinbedrijfhoudenvanhet collectievesysteemvoordezebelastingbetalerssteedsduurderwordt.

Dekansvandemografischekrimpisdatdedrukopderuimteafneemt.Hierdoorontstaatruimte voorde(her)ontwikkelingvan blauw en groen indeleefomgeving,waardoorderuimtelijke kwaliteitindebebouwdeomgevingtoeneemt. 4. Toenemendeaandachtvoorduurzame ontwikkeling Demaatschappelijkevraagnaarduurzaamheid neemttoe,nietalleenmilieutechnisch,maarook economischensociaal.hetgaatomtrendsals voorkomenvanenergieverspilling,decirculaire economieendeaandachtvoor arbeidsomstandighedenindegeheleketenbijde productievangoederen.omdezeduurzame ontwikkelingvormtegevenzijninnovatieve arrangemententussenoverheden,bedrijven,burgers,ngo s,kennisinstellingenenonderwijs nodig. Eenmooivoorbeeldvandezeduurzameontwikkelinginhetstedelijkwaterbeheerende afvalwaterketenishetsluitenvankringlopenophetgebiedvanwater,energieengrondstoffen.in deroutekaartafvalwaterketenvanvngenuvw(2012)zijnvoorbeeldenopgenomenvoorhet sluitenvandekringlopen. 5. Actiefburgerschapensamenhangendoptredenoverheid Burgersenbedrijvenverwachtenvandeoverheideensamenhangendeenverantwoordeinvulling vandezorgplichteninhetbeheervanhetstedelijkwatersysteem.eentoegankelijkeoverheiddie handeltvanuiteenbreedmaatschappelijkbelangensamenwerktbijdeuitvoeringvanhaartaken iseenvanzelfsprekendheid. Burgersenbedrijvenzijnmondigerenbetergeïnformeerd,zijaccepterenoverlastminderen nemenzelfintoenemendemateinitiatiefomdingenteorganiseren.ookhebbenzijeigenplichten tenaanzienvanhetomgaanmethemelwater,hetvoorkomenvangrondwaterproblemenenhet aansluitenopderioleringofhetanderszinsverwerkenvangebruiktwater.daarvanzijnzijvaak nietopdehoogte.eengoedevoorlichtingdoordeoverheidoverrisico sopwateroverlast,de beleidskeuzesdiewordengemaakt,uitvoeringsaspectenvanprojectenendeeigen verantwoordelijkheidvanburgersenbedrijveniscruciaal. 6. Decentralisatieenregionalisering Deeconomischecrisisversneltdetrendvandecentraliseren.Incombinatiemeteenbezuinigingsc opgavemaaktditorganisatieskwetsbaarintermenvancontinuïteit,capaciteitenkennis.een reactiehieropisschaalvergrotingenhetregionaliserenvandeuitvoeringvantakenintalvan sectoren.ditheeftzowelbetrekkingopdeorganisatieszelf(fusieswaterschappenen gemeentelijkeherindelingen)alsookopdegezamenlijkeuitvoeringvantaken(o.a.sharedservice centers,vergunningverlening,toezichtenhandhavinginregionaleuitvoeringsdiensten). Deoptimaleaanpakenschaalkanperwerkprocesoftaakinhetstedelijkwaterbeheerende afvalwaterketenverschillen.zoiseennetwerkaanpakbijplanvorminginteressantomkenniste delenenbindingtehoudenmetdossiersalsstadsontwikkelingenwegbeheer.eendergelijke, flexibeleaanpakisookgeschiktomsteedsdejuistepartnerstevindenvoorinnovatieve Zelfdoelencentraalstelleninhetstedelijkwaterbeheer pagina13

Zelfdoelencentraalstelleninhetstedelijkwaterbeheer pagina14 ontwikkelingen.voormeeroperationele,uitvoerendetaken,zoalsmetenenmonitorenis samenwerkingopgroteschaalmogelijk.erontstaatzohetprincipevanmultischaligheid:per werkproceswordtbezienwateenoptimaleschaalisomhetprocesteorganiseren. Deuitdagingvoorhetbeheervanhet stedelijkwatersysteemdekomende jarenisomteanticiperenopde maatschappelijketrendsende toepassingvannieuwetechniekenin hetstedelijkwaterbeheerte bevorderenenzonodigregisseren.in hetbelangvanvolksgezondheiden kwaliteitleefomgevingvormthetin standhoudenvande basisvoorzieningenhierbijhet uitgangspuntenwordtflexibiliteit gevraagdomtekunnenanticiperenop degeschetstemaatschappelijke ontwikkelingen.zozalerzoveelmogelijk rekeningmoetenwordengehoudenmet dezeontwikkelingbijlangetermijninvesteringeninhetkadervanvervangingvanderioleringen zuiveringsinstallaties.hoedathetbestekan,issterkafhankelijkvandelokalesituatie. 2.3 Denkraam%om%samen%de%goede%dingen%te%doen% DeverantwoordelijkhedenrondafvalwaterbeheerzijnverankerdindeWetmilieubeheer(2008),de Waterwet(2009)enverschillendeuitvoeringsbesluiten(AMvB s).dekomendejarenkrijgendeze verantwoordelijkhedeneenplaatsindenieuweomgevingswet.debasisgedachtebijdewettelijke taakverdelingissamenwerkenomdevolksgezondheidoptimaalteborgenendeleefomgevingzoveel mogelijknaardeeisenenwensenvanburgersenbedrijvenvormtegeven.gemeentenen waterschappenzettendaarbijdehengegevenbevoegdhedengezamenlijkinbinnende(wettelijke) beleidsvrijheid. Ondanksdeopzichzelfhelderetaakverdelingisuitvoeringindepraktijksomsweerbarstig.Deinvulling indepraktijkiszekergeen businessasusual ;hetvraagtomeenanderemaniervanwerken.het tijdperkvansamenwerkenopbasisvannormeneneenzijdigevoorschriftenenvergunningenis voorbij.ditbetekentdatdeeneoverheiddeanderenietmeerdwingendoplegtwelkemaatregelen dieandermoetnemenofconfronteertmetalgemaaktekeuzes.deessentieisnusamenwerkenop basisvanafspraken.basisvoorwaardehiervoorzijna)hetgevoelvanurgentieenwederzijdse afhankelijkheid(metanderewoorden:deovertuigingdatsamenwerkendaadwerkelijkeen maatschappelijkprobleemoplost),b)eenvertrouwensrelatieenc)heterkennenvanelkaars belangen. Uitgangspunt:"in"stand"houden"basisvoorzieningen" (volksgezondheid,"kwaliteit"leefomgeving)" Uitdaging:"Inspelen"op"nieuwe" ontwikkelingen" Figuur4.Uitdaginginhetstedelijkwaterbeheer

DebeleidsvrijheiddiedevernieuwderegelgevingenhetBestuursakkoordWaterbiedenenhet samenwerkingsprocesdathiervoornodigis,vragenwelomhetnemenvanverantwoordelijkheid.er bestaatgeenblauwdrukdiemetwatknippenenplakkenvoorelkesituatieeenoplossinggeeft.het vraagtomeennieuweaanpak,omhetsamenzoekennaaroptimaleoplossingenvoor watervraagstukkenindebebouwdeomgeving. DevoorgesteldeanderewerkwijzeisgeïllustreerdinhetdenkraaminFiguur5.Inhetdenkraamgaan partijengezamenlijkoppad.zijnemenzelfhetinitiatiefomgezamenlijkedoelenteformuleren.op basisvankenniseninzichtenwordenoplossingsrichtingenbepaald.hierbijwordtzoweldeervaring Handreiking voor de aanpak van vraagstukken over stedelijk water Het denkstappenmodel vandeeigenorganisatiealsvankennisinstellingen,bedrijvenenbewoners ingezet.bijhetzoekennaaroplossingenwordtrekeninggehoudenmet maatschappelijkeontwikkelingen(zie2.2)enwordendebelangenvanalle betrokkenpartijengerespecteerd. Hetvindenvandejuistemaatregelenvergtinzichtinhetfeitelijk functionerenvanhetsysteemeninzichtinheteffectendekostenvan mogelijkeoplossingsrichtingen.ervaringskennisishierbijvangrootbelang. Hetzoekennaaroplossingsrichtingenvindtmetopenvizierplaats.Het denkstappenmodeldatdoorstowaenrionedisontwikkeld,ishierbijeen nuttighulpmiddel. Alternatievenwordenvergelekenopbasisvanbatenenkosten.Pasalsdegewensteoplossingis bepaald,wordtbezienoferbelemmeringenzijninnormen,regelgeving,wettenofcultuuromde oplossingookdaadwerkelijkterealiseren.alsopdezewijzeoplossingenwordengevondendiealle belanghebbendenonderschrijven,magverwachtwordendatergeenmajeurebelemmeringenzullen optreden.immersmaatschappelijkgewensteoplossingenzoudenzichdoorgaansgesteundmoeten ziendoorwetcenregelgeving.erkanzelfsgezochtwordennaarmogelijkhedenomjuridische instrumentenintezettenomdegewensteoplossingteversterken 1.Alsertochbelemmeringenzijn, kanbezienwordenofbeperkteaanpassingenaanhetontwerpdebelemmeringkunnenwegnemen. Ookeenkritische(her)interpretatievanderegelskanhelpen:zijndenormenenregelsechtzostriktof biedenzijruimtevoordegewensteoplossing?eenbekendvoorbeeldisdebasisinspanning:dieisvaak alshardenormtoegepastterwijlhetinfeitenietmeerdaneengeneriekeafspraakwas.als belemmeringenblijvenbestaan,kannagegaanwordenofderegelsopredelijketermijnkunnen wordenaangepast.alsdatnietmogelijkis,zullensecondcbestoplossingeninogenschouwgenomen moetenworden. Bijdeuiteindelijkgewensteénhaalbareoplossingwordtaangegevenaanwelketoetsbare voorwaardendeoplossingdienttevoldoen.dittoetsingskaderwordtgebruiktbijtoezichten handhavingtijdensderealisatiecengebruiksfase.envanuitdefeitelijkehandhavingworden ervaringenopgehaald,diebenutkunnenwordenbijhetvindenvandemeestgeschikteoplossingin nieuwesituaties. 1 ZiebijvoorbeelddecasusEmmeninbijlage1 Zelfdoelencentraalstelleninhetstedelijkwaterbeheer pagina15

Figuur5:Denkraamwerkwijzeinhetstedelijkwaterbeheer:samenoppadomdoelenterealiseren ROmiek.nl Zelfdoelencentraalstelleninhetstedelijkwaterbeheer pagina16

2.3.1 Gezamenlijkeaanpak Intensievesamenwerkingiseenbelangrijkmiddelomdenieuwewerkwijzeterealiseren.Samen werkenmaakthetmogelijkomelkaarskennis,inzichtenervaringtebenutteneneenaanpakte hanterenmetbredeinhoudelijkeafwegingenenlokaalmaatwerk.samenwerkenmaakthetmogelijk omnogbetertedoenwaarjezelfenalsorganisatievoorstaat.datvraagtookomreflectie:waarsta ikvoor?neemikmijnverantwoordelijkheid?doeikdedingen,dievanmijverwachtmogenworden, goed?zorgikvooreenzorgvuldigeafwegingenonderbouwingbijhetformulerenvanmaatregelen? Bijhetbeheervanhetstedelijkwatersysteemzijnvelesamenwerkingsverbandenrelevant(Figuur6:) Samenwerken)met)burgers,)instellingen,)organisa/es) 0)par/cipa/e;)integrale)oplossingen) Samenwerken)met)bedrijven)en)kennisinstellingen) 0)kennis)en)innova/e)versterken) Samenwerken)in)de)keten) 0)denken)in)gesloten)ketens)(bijvoorbeeld)waterketen)+)hergebruik)) Samenwerken)tussen)gelijke)organisa/es) 0)versterken)kennis)en)verminderen)kwetsbaarheid) Samenwerken)binnen)organisa/es) 0)thema s)verbinden) Figuur6.Verschillendeassenvansamenwerkinginhetstedelijkwaterbeheer 1. Samenwerkenmetdirectbetrokkenen:participatiemetburgersenbedrijven Stedelijkwaterbeheereninrichtingvandeopenbareruimtezijnnauwverweven.Bijhet vervangenvaneenrioolbuisgaatvrijweldegehelestraatopen;alsernieuwegebouwenof terreinenaangelegdworden,wordtnaarmogelijkhedenvoorwaterberginggezocht.voordirect betrokkenen(burgersenbedrijven)betekentditeenimpactophunleefomgeving.vanbelang daaromomsamenmethentezoekennaaroplossingenenmogelijkhedenomnaasthet watervraagstukookgelijkanderevraagstukkenoptelossen,zoalsbijvoorbeeld Zelfdoelencentraalstelleninhetstedelijkwaterbeheer pagina17

parkeerproblemenofgeluidoverlastvandrempels.bovendienkandelokalekennisvaak uitstekendhelpenbijhetslimoplossenvanbijvoorbeeldwateroverlast:waarstaaterheteerst wateropstraat,watbelemmerteengoedewaterafvoer,etc. 2. Samenwerkentussenoverheidenbedrijfsleven Bijhetbeheervanhetstedelijkwatersysteemvindtvolopsamenwerkingplaatstussenoverheid enbedrijfsleven.demarkt(adviesbureausenuitvoerendbedrijfsleven)zet50tot75%vande beheerkostenom.hetisdanookzinvolkritischtekijkenofmarktpartijenopdejuistewijze wordeningeschakeld:wordtdebijprivatepartijenaanwezigekennisgoedbenut,wordtruimte gebodenvoorinnovatieenwordenweldejuistepartnersgevonden?hetinschakelenvan marktpartijenopbasisvan meestetoegevoegdewaarde (prestatieinkoop)lijkteenbelangrijke ontwikkelrichtinginhetsamenwerkentussenoverheidenbedrijfsleven.goed opdrachtgeverschapishierbijcruciaal. Voorbeelden: DegemeenteSchouwencDuivelandheefthetprocesvanreinigen,inspecteren, beoordelenenverwerkenvananalysegegevensdoormiddelvanprestatieinkoop aanbesteed.datleverdeeenbesparingopvan15%endedoorlooptijdismet eenjaarteruggebracht. WaterschapNoorderzijlvestheeftviaprestatieinkoopdezuiveringGarmerwolde aanbesteed.ditbooddemarktderuimteomeennieuwetechniekalsnereda aantebieden.hetheefttotforslagerekostengeleid 3. Samenwerkentussenoverheidenkennisinstellingen Kennisvormteenbelangrijkesleutelomtekomentotdoelmatigbeheer.Hetgaathierover kenniseninzichtindetoestandenhetfunctionerenvanhetgehelestedelijkwatersysteemen kennisovermaatregelceffectrelaties.bijkennisontwikkelingspelenkennisinstellingeneen belangrijkerol.daarnaastiskennisdoorwerkingvanbelang.hoekandebestaandekennis concreetwordentoegepastindepraktijk?zoisbijvoorbeeldkennisnodigoverdeeffectenvan lozingenophetwatersysteemomdenadeligegevolgengerichtaantekunnenpakken:waarheeft eengeïnvesteerdeeurohetgrootsterendement?kennisovereffectiviteitvan beheermaatregelenalsreinigenvankolkenenriolensteltonsinstaateenoptimaal beheerprogrammauittevoeren.enbijvoorbeeldinzettingsgevoeligegebiedenspeeltdevraagop welkewijzebijvervangingbeterrekeninggehoudenkanwordenmetdekarakteristiekvanhet gebied.doorsamenwerkingtussenpraktijkenkennisinstellingenkannieuwekennisworden ontwikkeldenontsloten.eenmooivoorbeeldvandezesamenwerkingishetzogenaamdenereda conceptdatdooreenconsortiumvanoverheid,universiteit,kennisinstellingenen ingenieursbureau sisontwikkeld. 4. Samenwerkentussengemeentenenhetwaterschap Desamenwerkingtussengemeentenenwaterschappenheeftbetrekkingopzoweldebeleidscen investeringsprogrammering(vervangingscenverbeterinvesteringen)alsdeuitvoeringvan Zelfdoelencentraalstelleninhetstedelijkwaterbeheer pagina18