Welzijn nieuwe stijl in gemeente Apeldoorn. Maatschappelijk agenderen gericht op de kanteling van formele naar informele zorg en het versterken van de zelfredzaamheid bewoners. Wat is interessant aan deze casus? De gemeente Apeldoorn wil een grotere rol van bewoners en vrijwilligers en een kleiner aantal professionele diensten bij de aanpak van vraagstukken op het terrein van zorg en welzijn. De bewoners steunen deze participatiedoelstelling, maar willen tijd om deze omslag te maken. Ook de wensen en eisen aan de professionele organisaties veranderen door de kanteling. Waar gaat het om? Bewoners, gemeente en maatschappelijke organisaties hebben randvoorwaarden benoemd om de zelfredzaamheid van bewoners te versterken. De hiervoor noodzakelijke randvoorwaarden en faciliteiten van de gemeente, het welzijnswerk en de zorg zijn tevens in beeld gebracht. Met deze kanteling wil de gemeente invulling geven aan welzijn nieuwe stijl, de terugtredende overheid en de versterking van de participatie van bewoners. Tevens wordt op deze manier gewerkt aan het realiseren van een forse bezuinigingsdoelstelling. Wat is het? In Apeldoorn zijn drie bijeenkomsten voor professionals en buurtbewoners georganiseerd. Deze hebben geleid tot inzicht in de (toekomstige) vraagstukken op het terrein van zorg en welzijn. Dit zijn o.m. de toenemende vergrijzing, eenzaamheid onder de oudere bewoners, problemen bij opvoeden en opgroeien. De gemeente wil in samenwerking met zorg en welzijnsorganisaties randvoorwaarden voor een goede kanteling creëren. In de nieuwe werkwijze blijven de professionele organisaties het vangnet van de zwaardere zorgvragen en in samenwerking met de informele zorg willen zij invulling geven aan de kanteling en welzijn nieuwe stijl. In de bijeenkomsten is door bewoners en professionals aangegeven welk huidig professioneel aanbod naar wens functioneert en wat er beter zou kunnen. Dit is verwerkt in de aanbevelingen voor de toekomst. Om te komen tot een overzicht van de randvoorwaarden en wensen om bij te dragen aan een grotere zelfredzaamheid van bewoners en de daarvoor noodzakelijke professionele structuur is ingegaan op de volgende onderdelen:
- Welke maatregelen zijn op gemeentelijk niveau nodig? - Wat heeft de informele zorg nodig? - Hoe ziet de (lokale) professionele ondersteuningsstructuur er nu uit en wat kan beter? - Hoe kunnen de informele - en professionele zorg op wijkniveau elkaar versterken en faciliteren zodanig dat het primaat ligt bij de informele zorg? - Welke competenties heeft de professionele zorg nodig om te werken in lijn met de kanteling en welzijn nieuwe stijl? Welke maatregelen zijn op gemeente niveau nodig? - Tijd om de omslag te kunnen realiseren en de samenredzaamheid vorm te geven. - Goede communicatie, werk aan bewustwording, bereid bewoners voor door middel van een enthousiasmerend communicatie traject. - Het flexibel omgaan met vraag en aanbod staat op gespannen voet met de strakke verantwoordingssystematiek van de overheid. Hierdoor liggen alle taken en inspanningen van de gesubsidieerde organisatie vast. - Inventariseer welke beperkingen er door regels zijn en welke losgelaten kunnen worden om meer flexibel te werken, zodat het aanbod de vraag volgt en niet leidend is. - Ontwikkel een duidelijk en overzichtelijk zorgaanbod. De gemeente Apeldoorn wil volgens onderstaand model werken Deze piramide is bedoeld om stappen aan te geven die mogelijk zijn voor de bewoner met een hulpvraag. Ook kan er voor een bewoner vanuit meer vlakken tegelijkertijd een arrangement worden samengesteld. Zo kunnen het sociaal netwerk en collectieve voorzieningen elkaar versterken; wanneer een collectieve voorziening zoals dagverzorging wordt aangeboden, kan bijvoorbeeld de mantelzorger het langer volhouden. Het gaat om het samenspel van informele en professionele inzet.
Wat heeft de informele zorg nodig: - Tijdelijke klussen zijn in, flexibeler omgaan met vraag en aanbod is noodzakelijk. - Vergoot het aanbod van vrijwilligers. Want ook het vrijwilligerswerk kent nieuwe impulsen. Meer aanbod van vrijwilligers is er door de mogelijkheden van Maatschappelijke stages benutten, de inzet van mensen met een beperking of mensen met een psychisch handicap mogelijk te maken. - Het aanboren van talenten is bij vrijwilligers een belangrijke succesfactor. - Nieuwe verbanden zijn mogelijk door de sociale media. Dat kan ook wijkgericht. Seniorweb is hiervoor een goed voorbeeld. Vrijheid en toch contact dat is het voordeel en de toegevoegde waarde, het haalt drempels weg want bewoners kunnen makkelijker iets vragen dan in een face to face contact. Voorwaarde is wel dat er cursussen zijn die het computergebruik beter mogelijk maken. - Een goede koppeling van aanbod van vrijwilligers en de vraag naar activiteiten. Een vrijwilligers vacaturebank bijvoorbeeld, ook de sociale media kunnen hier een rol inspelen. - Boor de babyboom generatie aan, die wil nog lang niet thuis zitten en zich wel nuttig maken. Daar zit veel potentie. Van cruciaal belang is dat maatschappelijke organisaties elkaar op buurtniveau weten te vinden. Zien als partner in de zorg en welzijnsaanpak. Diensten kunnen afstemmen en overdragen. De gemeente Apeldoorn heeft daarvoor de volgende structuur ontwikkeld. Deze is in een van de bijeenkomsten door bewoners en professionals kritisch tegen het licht gehouden gericht op de vraag of deze functie voldoet en wat er beter zou kunnen. De zogenaamde ruitstructuur waarbinnen de maatschappelijke organisaties samenwerken: Sociale Teams Woon Service gebieden Buurtregisseurs Centra voor Jeugd en Gezin Stadsdeelplatform
De sociale teams geven invulling aan de gecoördineerde aanpak van de zwaardere/meervoudige probleem situaties. Daarnaast zijn er de woonservicegebieden en centra voor jeugd en gezin waar de overige vragen rond wonen en leven en opgroeien behandeld worden en waarin gewerkt wordt aan goede voorzieningen en afstemming van aanbod. In het stadsdeelplatform zitten partijen die in de wijk actief zijn om de tafel en werken aan wijkprogramma s, zowel professionele organisaties als een vertegenwoordiging vanuit de wijkraad. De buurtregisseur is een spin in het web. In de voorbeeld gemeente is met deze functie beperkt ervaring opgedaan. Hoe kunnen informele- en professionele zorg elkaar op wijkniveau versterken en faciliteren? - Duidelijkheid bij professionals over hun toekomstige rol en de versterking van het informele netwerk. - Houd rekening met andere mogelijkheden van vrijwilligers (tijdelijk, projectmatig). - Goede koppeling vraag en aanbod van zorgvrager en vrijwilligers/informele zorg. - Nieuwe doelgroepen vrijwilligers (MAS, cliënten uit GGZ, Geh. zorg, babyboomgeneratie). - Werk aan vernieuwende vormen van contact tussen bewoners, sociale media enz. - Oog hebben voor dreigende eenzaamheid en vraagverlegenheid - In goed overleg met de gemeente als subsidiegever screenen van regelgeving en verantwoording op drempels in flexibel werken bij subsidierelaties - Kom met goede wervende vernieuwende ideeën. Welke competenties heeft de professionele zorg nodig?: - Brede vakkennis, professionaliteit - Nieuwsgierig en ondernemend (goedkoper/slimmer organiseren) - Creativiteit - Lef, out of the box denken - Omgevingsbewustzijn - Luisterend oor, eerst denken dan doen - Kennis van de sociale kaart - Open en kwetsbare houding - Makelaarschap, partijen/bewoners met elkaar kunnen verbinden - Loslaten Wat doet het? Door samen met de informele zorg de randvoorwaarden te benoemen en een duidelijke op elkaar afgestemde professionele structuur te ontwikkelen kan ook het netwerk van de informele zorg goed opgebouwd en versterkt worden. Hierdoor weten bewoners waar zij terecht kunnen in hun wijk met (professionele) zorgvragen. De aanbevelingen winnen aan kracht als partijen deze gezamenlijk vastleggen, bv. in de vorm van een wijkagenda.
Wat levert het volgen van deze aanpak op? Door middel van de wijkgerichte bijeenkomsten hebben de bewoners en de professionals stilgestaan bij de huidige en toekomstige problemen in de wijk en het (professioneel) aanbod van zorg en welzijnsdiensten. De gemeente heeft tijdens die bijeenkomsten haar inzet en mogelijkheden voor de komende jaren toegelicht. Door gezamenlijk actuele maatschappelijke vraagstukken te benoemen en de (on)mogelijkheden op het terrein van sociale cohesie en de inzet van de informele zorg is een goede basis gelegd voor de omslag richting versterken van de participatie en het draagvlak. Professionele organisaties kunnen na uitvoering van de maatregelen elkaar beter vinden en efficiënter samenwerken. Dit komt ook de hulpverlening aan de bewoners ten goede. De gemeente heeft inzicht in de stappen die zij moet zetten om een goede zorgstructuur neer te zetten en middelen die nodig zijn om het draagvlak bij bewoners te verbeteren. Wat zijn de kosten van deze aanpak? Alle organisaties zullen hier uren in moeten steken om de bijeenkomsten bij te wonen en voor te bereiden. Om de maatregel uit te voeren zal er aan scholing en implementatie gewerkt moeten worden en ook dat zijn geen productieve uren. Voor alle partijen is deze kanteling een intensief proces en het is van belang dat de gemeente als subsidiegever tijd uittrekt voor de eigen organisatie en ook voor de gesubsidieerde organisaties om dit zorgvuldig te doen. Ook mogelijkheden voor scholing en een goed communicatietraject zijn nodig. Beperkingen van het instrument, van de aanpak De aanpak door middel van bijeenkomsten geeft een momentopname en het wat verder dan een jaar of drie vooruitkijken is moeilijk. Het verdient aanbeveling de aanpak na enkele jaren te herhalen en de eerder genomen maatregelen kritisch de revue te laten passeren en te evalueren. Bewoners en professionals zijn in dit proces geen gelijkwaardige partijen. Hier moet in de benadering rekening mee gehouden te worden, bijvoorbeeld door het mogelijk maken van een externe deskundige voor bewoners en het organiseren van een bijeenkomst specifiek voor bewoners. Het verdient aanbeveling de nieuwe werkwijze bij de professionele organisaties planmatig te implementeren: scholing, intervisie en nalopen van de geijkte patronen zijn noodzakelijk om bij de professional de veranderende rol in de werkwijze te verankeren. Ook zal het buurt/wijkgericht werken concreet invulling moeten krijgen in de vernieuwde organisatie.