energiegids.nl Energiemonitoring 13 Energiebesparing vraagt integrale aanpak In de Nederlandse utiliteitsmarkt is een duidelijke verandering in de energievraag zichtbaar. Marktontwikkelingen, zoals stijgende energieprijzen, strengere (inter)nationale beleidsdoelstellingen en besparingen door slechte economische tijden, leiden tot een toenemende vraag naar flexibele en duurzame kantoorhuisvesting. Klanten stellen hogere eisen aan de energieprestaties van een gebouw op het gebied van CO 2 -uitstoot, energie- en servicekosten, binnenklimaat, duurzaam imago, duurzame energieopwekking en wet- en regelgeving. Deze ontwikkeling vraagt om geïntegreerde energie-oplossingen, zegt Guido Frenken, algemeen directeur Cofely West Nederland BV. Het vroegtijdig nadenken over energiebesparende oplossingen in het ontwerpproces bij nieuwbouw en renovatie of herbestemming gebeurt nog veel te weinig, zegt Frenken, die tevens directeur is van Cofely Energy Solutions. Cofely is Europees marktleider op het gebied van duurzame technologische oplossingen voor energie en milieu. Het bedrijf ontwerpt, installeert en beheert energie-oplossingen en biedt een scala aan geïntegreerde voorzieningen en services. Door vroegtijdig kennispartners bij het ontwerpproces te betrekken bevorder je innovatie en creativiteit. Veel energie-oplossingen blijken aan het eind van het ontwerpproces ineens niet meer inpasbaar, omdat het ontwerp daarop niet is afgestemd. Dat leidt vaak tot gemiste kansen. Ik kom uit de lucht- en ruimtevaart en daar wordt alleen maar in geïntegreerde oplossingen gedacht. Er wordt daar gewerkt aan de rand van wat technisch mogelijk is. Er hoeft maar één partij te falen en die raket valt weer uit de lucht. Guido Frenken, algemeen directeur Cofely West Nederland BV: Door vroegtijdig kennispartners bij het ontwerpproces te betrekken bevorder je innovatie en creativiteit. Veel energie-oplossingen blijken aan het eind van het ontwerpproces ineens niet meer inpasbaar, omdat het ontwerp daarop niet is afgestemd. TCO Vastgoedeigenaren worstelen door de stagnerende economie in toenemende mate met de kostenkant van hun vastgoedportefeuille. Het energieverbruik wordt een steeds belangrijker verkoopargument. Er moet beter worden nagedacht over onderhoud en beheer van de energie-oplossingen in een gebouw. Belangrijke uitdaging is daarbij: hoe kan ik van reactief naar preventief onderhoud? Ook wordt er volgens Frenken veel te weinig gekeken naar de Total Cost of Ownership (TCO). Hierbij wordt, naast de stichtingskosten, ook gekeken naar de financiële gevolgen van keuzes in de ontwerpfase van gebouwen. Bij gebouwen is bijvoorbeeld niet alleen de huurprijs of de bouwprijs van een gebouw relevant, maar ook de kosten tijdens gebruik voor energie, schoonmaak, onderhoud, bouwkundig onderhoud, beveiliging, bouwkundige aanpassingen en parkeerkosten. Frenken: Er moet voorkomen worden dat verkeerde bezuinigingen in de investeringskosten leiden tot een veelvoud aan verhoogde exploitatiekosten. De lange termijn is veel interessanter dan de korte termijn. De kosten gaan wat dat betreft voor de baten uit. Zorg dat je tijdens de gebruiksfase zo onafhankelijk mogelijk bent van de stijgende energieprijzen. Dat betekent goed isoleren en gebruikmaken van duurzame energie-oplossingen, zoals zonne- en windenergie, warmteterugwinning en warmte/koude-opslag in de bodem. Energiemonitoring Een belangrijke drijfveer voor energiebesparing is volgens Frenken bewustwording: Zorg dat de gebruiker of gebouweigenaar inzicht krijgt in het energieverbruik. Dan creëer je draagvlak voor het nemen van energiebesparende maatregelen. Hoe vaak zie ik niet dat bijvoorbeeld in een gebouw zowel de airco als verwarming aan staan! Men is zich daar niet van bewust.
energiegids.nl Energiemonitoring 15 Door middel van energiemonitoring kan het energieverbruik in beeld worden gebracht. Daar zijn diverse softwareprogramma s voor, die de verbruiksgegevens vertalen naar prachtige tabellen en grafieken op de computer of smartphone. Cofely Energy Solutions gebruikt een intelligente energy analyse tool: Energy Navigator. Frenken: Hiermee kunnen wij een vastgoedeigenaar of huurder snel inzicht in de energieprestaties van zijn gebouw geven. De Energy Navigator meet de hoeveelheid elektriciteit, gas en warmte/koude die door de hoofdmeters gaat. De waarden worden afgezet tegen de weerkundige gegevens van het KNMI en de kenmerken van een gebouw. Frenken waarschuwt echter dat alleen energiemonitoring niet zaligmakend is: Energiemonitoring is leuk, maar je moet er ook iets mee doen. Op basis van het energiegebruik op hoofdmeter niveau kunnen wij zeer gedetailleerd besparingsmogelijkheden inzichtelijk maken. Het energiegebruik kunnen wij op afstand aflezen, zonder een gebouw te betreden. Onze ervaring is dat door slimme aanpassingen in het gebouw, installaties en gebruikersgedrag besparingen van zelfs 20 tot 40% op energiegebruik realiseerbaar zijn. Bijkomend voordeel is dat de leefbaarheid in de gebouwen voor de gebruikers wordt verbeterd door het comfort te optimaliseren. En een beter comfort leidt tot betere arbeidsprestaties. Uit het meten van de energieprestaties komen soms ontluisterende cijfers naar voren, zegt Frenken: Dan heeft een gebouw een A-label, maar dan blijkt het een operationeel gebruik te hebben dat meer past bij een G-label. Maar met de Energy Navigator kunnen wij energieverspilling eenvoudig opsporen en verhelpen. Afwijkingen worden op deze manier veel eerder vastgesteld waardoor voorspelde energieprestaties altijd Dertig jaar duurzame energie op IJDock ASR Vastgoed Ontwikkeling en Cofely Energy Solutions (CES) sloten in 2011 een overeenkomst waarmee Cofely dertig jaar verantwoordelijk werd voor de duurzame energievoorziening op IJDock. Cofely tekende voor de levering van warmte en koude aan particuliere en zakelijke klanten. Dit levert een besparing op aan fossiele energie en vermindert de CO 2 -uitstoot met 84 procent. Dit komt overeen met 663 ton CO 2 per jaar. De overeenkomst vertegenwoordigde een waarde van 22 miljoen euro. IJDock is gerealiseerd in het IJ, in de nabijheid van het Centraal Station in Amsterdam. Er zijn vijf verschillende functies gevestigd, zoals het aleis van Justitie, het Korps Landelijke olitiediensten (KLD), kantoren, horeca, 56 appartementen en een hotel. Het totale gebied heeft een bruto vloeroppervlak van ongeveer 89.000 m², inclusief een openbare parkeergarage. Als resultaat van deze overeenkomst was/is Cofely Energy Solutions verantwoordelijk voor het ontwerp, de financiering, realisatie en exploitatie van de warmte en koude-installatie (WKO), inclusief distributieleidingen en afleversets. De exploitatieperiode voor de levering van warmte en koude geldt voor 30 jaar. Alle gebouwen en woningen op IJDock worden voorzien van warmte en koude door middel van de WKO-installatie. De volledige WKOinstallatie bestaat, naast de grondwaterbronnen, uit afleverstations, warmtepompen, verwarmingsketels, droge koelers en een distributienet. De elektrisch aangedreven warmtepompen die hierbij worden gebruikt, worden door Electrabel - net als Cofely onderdeel van GDF SUEZ - voorzien van groene stroom.
16 Energiemonitoring energiegids.nl Warmte/koudeopslag installatie op Oosterdokseiland te Amsterdam. Gebieden Energie Neutraal In 2020 moet Nederland voldoen aan de ambitieuze Europese doelstellingen op het gebied van CO 2 -reductie en duurzame energieopwekking. Dat betekent 20% minder uitstoot van broeikasgassen dan in 1990 (vooral CO 2 ) en een aandeel duurzaam opgewekte energie van 14% (nu nog een schamele 4 tot 5%) van het totale energiegebruik. De gebouwde omgeving is verantwoordelijk voor 40% van de CO 2 -uitstoot in Nederland. Om de Europese doelstellingen te bereiken, wordt er dus een forse inspanning van die omgeving verwacht. Tien koploperbedrijven zetten daarom in op energieneutraliteit op gebiedsniveau. Het ambitieniveau van GEN (Gebieden Energie Neutraal) is zeer hoog: energieneutraliteit voor een heel gebied. Daarbij kunnen we denken aan een gebied met meer dan duizend woningen en utiliteitsgebouwen. De ambitie is om gebieden te ontwikkelen die niet meer afhankelijk zijn van fossiele brandstoffen. Dit is te bereiken door de inzet van energie-efficiënte toepassingen, zoals isolatie, en een effectieve uitwisseling en opslag van energiestromen. De resterende energievraag zal duurzaam opgewekt moeten worden, denk aan zonne-energie en het gebruik van omgevings- en aardwarmte. Het energieneutrale gebied moet ook economisch rendabel zijn voor alle betrokken partijen. GEN maakt daarom een complete business case van een gebied, waarin alle energiegerelateerde (meer)kosten en opbrengsten staan. Denk aan zuid-oriëntatie van woningen als zonnepanelen gewenst zijn, gebruik van restwarmte van nabijgelegen industrie, warmte/koude-opslag, transport, enzovoort. Daarom zijn er zo veel verschillende partijen bij GEN aangesloten. Alle relevante kennis is vertegenwoordigd. Bijvoorbeeld op het gebied van: techniek, financiering, wet- en regelgeving, samenwerkingsvormen en gebruiksgedrag. Aan de slag De tien grote GEN bedrijven uit de bouw-, energie-, financiële diensten-, en kennissector hebben drie jaar samengewerkt om hun ambities voor een aanpak op gebiedsniveau waar te maken. Met ondersteuning van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties is nieuwe kennis en ervaring opgedaan in verschillende concrete gebieden. Voor nieuwbouw in projectlocatie Valkenburg en voor bestaande bouw in de wijken Kerschoten in Apeldoorn en Rubroek in Rotterdam. Wat er nu ligt zijn aantrekkelijke oplossingen voor de bestaande bouw en nieuwbouw. Met onder andere gebiedsplannen, businessmodellen, routeplanner, gebiedsatlas, bewegingsplan, cashflowmodellen en tal van tools en praktische handvatten. Alle producten zijn samengebracht in de GEN Impactcase. Een totaalaanpak waarmee er in andere gebieden met hoge energieambities al binnen één week belangrijke concrete stappen kunnen worden gezet om een beweging in gang te zetten. Met de Impactcase in handen trekken de partijen het land in om dit jaar nog meer locaties GEN-proof te maken en alle kennis breed uit te dragen en te borgen. Ook willen ze samen in één groot gebied aan de slag om de ontwikkelde methoden in de praktijk te brengen. Geïnteresseerde gemeentes en corporaties worden opgeroepen zich te melden.
energiegids.nl Energiemonitoring 17 kunnen worden behaald. Dat is belangrijk want het daadwerkelijke energieverbruik bepaalt in toenemende waarde mede de waarde van een gebouw bij verkoop of verhuur. Geïntegreerde oplossing Het optimaliseren van rendement, prestatie en functionaliteit van alle technische installaties in gebouwen kan beter gecoördineerd worden. Ook zijn op dit moment de meeste onderhoudscontracten nog ingericht op basis van een inspanningsverplichting, terwijl er een toenemende behoefte is aan prestatiecontracten, zegt Frenken. Hij pleit daarom nadrukkelijk voor het streven naar geïntegreerde energie-oplossingen: Er is nooit sprake van één energie-oplossing, maar altijd een combinatie van meerdere energiemaatregelen. Als iemand bij ons komt en vraagt om zonnepanelen, dan vragen wij eerst waarom hij zonnepanelen wil. Wil een gebouwgebruiker alleen energie besparen, of gaat het ook om overwegingen als MVO, huurders vasthouden, voorspelbare energierekening, minder storingen of imago? Wellicht biedt een combinatie van energiebesparende maatregelen dan een goedkopere energie-oplossing, zowel op de korte als lange termijn. Er wordt vaak te snel om een oplossing gevraagd, terwijl er geen nog geen goed begrip van het probleem is. De keuze voor geïntegreerde oplossingen vraagt het vroegtijdig inschakelen van kennispartners, zoals Cofely. De klant vraagt koude, warmte en een bepaalde CO 2 -reductie. Die vraag zet je af tegen een tijdshorizon van maximaal vijftien jaar. Daar gaan we dan mee aan de slag. Eventueel voeren we bij bestaande bouw eerst een Energy Scan uit. Met die Energy Scan ontvangt de klant - na een onderzoek van twee tot vijf dagen - tien tot vijftien besparingsvoorstellen met een hoge besparing, snelle terugverdientijd en zonder verstoring van het productieproces. ESCo In sommige gevallen zal een gebouweigenaar niet de financiële middelen hebben om energiebesparende maatregelen te nemen, terwijl die waarschijnlijk binnen een bepaalde termijn zijn terug te verdienen. Gelukkig zijn er op de Nederlandse markt sinds enkele jaren zogenoemde energiedienstenleveranciers actief, oftewel ESCo s. ESCo staat voor Energy Service Company. Deze leverancier is feitelijk een Energieneutraal A1 Bedrijvenpark Deventer Gemeente Deventer en Cofely hebben in 2013 een overeenkomst gesloten voor de energievoorziening voor het A1 Bedrijvenpark Deventer. Cofely zorgt voor de duurzame lokale energieopwekking, de distributie en de levering van energie aan afnemers. Het elektriciteitsnet wordt een modulair intelligent energienetwerk. Ook tekenden Cofely en Raedthuys een overeenkomst voor de aanleg en exploitatie van twee windturbines op het naastgelegen bedrijventerrein Kloosterlanden. Bij de energieopwekking wordt gebruik gemaakt van warmte-koudeopslag, windturbines, zonnepanelen en biomassa. Op termijn moet het bedrijvenpark energieneutraal zijn. Een modulair intelligent energienetwerk (Modienet) stemt vraag en aanbod op elkaar af door gebruik te maken van de flexibiliteit van de aangesloten opwekkers en afnemers die hieraan mee willen werken. Informatiesystemen meten en sturen de energiestromen. Overschot aan duurzame energie wordt opgeslagen of direct verbruikt door verhoogde activiteit van de participerende bedrijven. Bij een tekort wordt opgeslagen energie gebruikt. Smart Grid A1 Bedrijvenpark Deventer Modienet (Modulair Intelligent Energienetwerk voor bedrijventerreinen) zonnecentrale windturbines biomassa concept intelligentie kantoren met V GEN is een uniek initiatief van de tien grote bedrijven: Alliander, Cofely, Eneco, Eversheds, Koninklijke BAM Groep, KMG, Rabobank, Royal Haskoning DHV, TNO en United Energy Works warmte bedrijven koelhuis W/WKO Meer weten? Kijk op www.gebiedenenergieneutraal.nl.
18 Energiemonitoring energiegids.nl samenwerkingsorganisatie van bijvoorbeeld een adviesbureau, installateur en bouwbedrijf die zorgt voor duurzame (energie)adviesdiensten, de realisatie en financiering ervan. Het gaat vooral om de opwekking, distributie en levering van warmte, koude en elektriciteit, bijvoorbeeld afkomstig van een WKO-installatie, zonnepanelen of biomassa. Zonder ESCo is een investering nodig om energiebesparende maatregelen in gebouwen en installaties te treffen. Met een ESCo wordt dit kostenneutraal uitgevoerd en betaalt de klant de investering in termijnen terug aan de ESCo uit (een deel van) de bespaarde energie- en waterkosten gedurende de looptijd van het contract. In de Verenigde Staten, Groot-Brittannië en Duitsland zijn ESCo s al langer een erg succesvol instrument. Ook Cofely kan als ESCo optreden. Frenken: Wij bieden diverse ESCo-contractvormen aan, van simpel tot meer uitgebreid. Bij de meer uitgebreide contractvormen nemen wij de volledige zorg over van bijvoorbeeld productie-installaties. De klant wil zich namelijk steeds meer richten op zijn core-business, dus kunnen wij het onderhoud en beheer van de machines en installaties overnemen. Dat levert ook weer energiebesparingsmogelijkheden op doordat wij de machines zo optimaal mogelijk inregelen. Ik verwacht dat door het afgesloten Energieakkoord de belangstelling voor ESCocontracten ook in Nederland zal toenemen. Cofely kan ook grote WKO-installaties financieren, waarbij de gebruiker een soort lease-contract aangaat. Daarnaast zijn combinaties op gebiedsniveau denkbaar. Denk aan het gebruik van restwarmte van bedrijven. Je praat dan over integratie van diverse disciplines. Wij zetten met negen andere koploperbedrijven in op energieneutraliteit op gebiedsniveau binnen het project GEN (Gebieden Energie Neutraal, zie Cofely in het kort Cofely is Europees marktleider op het gebied van duurzame technologische oplossingen voor energie en milieu. Zij ontwerpt en implementeert oplossingen waarmee bedrijven en publieke organisaties de performance van installaties en het energiegebruik in bedrijfsprocessen kunnen optimaliseren en milieueffecten tot een minimum beperken. Cofely biedt een unieke combinatie van expertise op verschillende terreinen. Van het ontwerp, de installatie en het beheer van lokale en hernieuwbare energie-oplossingen tot de operationele levering van geïntegreerde voorzieningen en services. Cofely is het belangrijkste merk van GDF SUEZ Energy Services - één van de zes business units van GDF SUEZ - dat 78.400 medewerkers telt en een omzet van meer dan 14,7 miljard euro realiseerde in 2012. In 2012 telde Cofely in Nederland circa 6.300 medewerkers en behaalde zij een omzet van 1,1 miljard euro. GDF SUEZ is één van de grootste energieleveranciers ter wereld. Haar dienstverlening omvat de volledige energieketen van elektriciteit en aardgas. De Groep heeft wereldwijd ruim 138.200 mensen in dienst en behaalde in 2012 een omzet van 82 miljard euro. Door middel van energiemonitoring kan het energieverbruik in beeld worden gebracht. kadertekst, red.). Dan ben je het duurzaamheidsvraagstuk pas slim aan het benaderen, want energiebesparing gaat verder dan gebouwniveau. Volgens Frenken kan Cofely zelfs als facility-manager optreden, zodat de klant zich helemaal op zijn core-business kan richten: Als facility-manager kunnen we alle processen optimaal op elkaar afstemmen. Denk aan klimaatinstallaties, gebouwschil, catering, toegangscontrole, ruimtebeheersystemen, parkeren, enzovoort. Cofely kan het grootste deel van de technische diensten zelf invullen en voor een aantal diensten werken we met partners. Door koppeling van data kun je intelligentie toevoegen. Wie is wanneer en waar in een gebouw en hoe kunnen we de klimaatinstallaties, verlichting en zonwering daarop afstemmen? Het is maar een voorbeeld van de afstemmingsmogelijkheden. Conclusie: energiebesparing gaat dus veel verder dan alleen zonnepanelen op je dak zetten.