Ondersteuning van het praktijkgericht onderzoek door hogeschoolbibliotheken

Ondersteuning van het praktijkgericht onderzoek door hogeschoolbibliotheken Kwalitatief onderzoek onder 17 lectoren en onderzoekers Maurits van der Graaf 2013-04-18 Pleiade Management and Consultancy BV Keizersgracht 62 1015 CS Amsterdam The Netherlands T: +31 20 488 9397 m.vdgraaf@pleiade.nl www.pleiade.nl

Inhoudsopgave 1. Inleiding... 4 2. Methoden... 5 2.1 Interview format... 5 2.2 Werving respondenten... 7 3. Praktijkgericht onderzoek en mogelijkheden voor ondersteuning door de hogeschoolbibliotheek... 8 3.1 De setting van het onderzoek aan de hogescholen... 8 3.1.1 In 2001 introductie lectoraten en praktijkgericht onderzoek... 8 3.1.2 Opzet onderzoeksgroepen... 8 3.1.3 Soorten onderzoeksprojecten... 9 3.2 Onderzoeksvoorstel... 10 3.3 Financiering, start onderzoeksproject... 10 3.4 Onderzoek: data vergaring, data analyse... 11 3.5 Rapporteren/publiceren onderzoeksresultaten... 12 Soorten publicaties en onderzoeksoutput... 12 Verrijkte publicaties... 12 Open Access... 13 Repository en HBO Kennisbank... 13 3.6 Archiveren onderzoeksresultaten... 14 4. (Potentiële) diensten van de hogeschoolbibliotheek/bibliotheek... 15 4.1 Onderzoeksregistratie... 15 4.2 Ondersteuning bij publiceren (Repository; HBO Kennisbank)... 17 4.3 Informatiepunt auteursrechten/open Access... 18 4.4 Archiveren van onderzoeksdata... 19 4.5 Cursus data management... 19 4.6 Virtual research enviroment... 20 4.7 Zoeken van informatie... 21 4.8 Vinden van informatie (de collectie)... 21 4.9 Begeleiding van onderzoekers/promovendi... 24 2

4.10 Overige diensten... 25 4.11 Prioriteiten voor hogeschoolbibliotheken volgens de respondenten... 25 5. De expertise en rol van de hogeschoolbibliotheek in de perceptie van de respondenten. 26 6. Samenvatting en conclusies... 29 6.1 Kwalitatief onderzoek door middel van 17 interviews... 29 6.2 Het praktijkgerichte onderzoek... 29 6.3 Belangrijkste resultaten mbt ondersteuning door hogeschoolbibliotheek... 31 6.4 Conclusies en aanbevelingen... 36 3

1. Inleiding Een werkgroep binnen het Samenwerkingsverband Hogeschoolbibliotheken (SHB) houdt zich bezig met de rol en meerwaarde van hogeschoolbibliotheken in het proces van praktijkgericht onderzoek binnen hogescholen. Deze werkgroep bestaat uit: Annuska Graver library manager bij de NHTV en voorzitter van de werkgroep; Dorine Korsten manager mediatheek van de Hogeschool Utrecht en Jan Companjen Hogeschoolbibliothecaris aan de Haagse Hogeschool. Momenteel is er veel aandacht voor goed uitgevoerd praktijkgericht onderzoek en het publiceren van de resultaten door de diverse prestatieafspraken die hogescholen op het gebied van onderzoek hebben gemaakt. De werkgroep heeft een onderzoek laten uitvoeren onder de lectoren en onderzoekers verbonden aan de Hogescholen die lid zijn van de SHB. De focus van het onderzoek ligt op de huidige en gewenste/verwachte rol en meerwaarde van de hogeschoolbibliotheek/mediatheek als het gaat om ondersteuning voor onderzoekers. Het onderzoek is uitgevoerd door middel van 17 diepte-interviews met lectoren en onderzoekers aan het HBO. Het onderzoek is uitgevoerd door Maurits van der Graaf van onder supervisie van de genoemde werkgroep. 4

2. Methoden 2.1 Interview format Voor de diepte-interviews werd in overleg met de leden van de SHB-werkgroep het hierna volgende interview format opgesteld. Dit interview formaat werd voorafgaande aan het interview aan de respondenten toegestuurd. Het interview formaat focuste op de volgende onderwerpen: 1 Workflow en kenniscirculatie praktijkgericht onderzoek: a. Op welke punten in de workflow van een praktijkgericht onderzoeksproject heeft u kenniscentra behoefte aan ondersteuning vanuit de hogeschoolbibliotheek? b. Welke rollen ziet u voor de hogeschoolbibliotheek in de kenniscirculatie en kennisvalorisatie rond praktijkgericht onderzoek? Stadia onderzoeksproject onderzoeksvoorstel financiering, start onderzoeksproject onderzoek: data vergaring, data analyse rapporteren/publiceren onderzoeksresultaten archiveren onderzoeksresultaten 2 Diensten hogeschoolbibliotheken Er zijn door de diverse hogeschoolbibliotheken al een aantal diensten ten behoeve van praktijkgericht onderzoek ontwikkeld en/of in de planning. Het gaat o.a. om diensten ten aanzien van het publiceren en archiveren van de onderzoeksresultaten (o.a. repository), ondersteuning bij het archiveren en beschikbaar stellen van onderzoeksdata, maar ook over trainingen informatievaardigheden voor promovendi, niveau van de collectie hogeschoolbibliotheek en dergelijke. Na een korte toelichting op elk van de diensten vragen we naar uw bekendheid met deze diensten, de behoefte daarnaar en de tevredenheid erover indien gebruikt. a. Ondersteuning bij het publiceren: a1. Bij het verspreiden en archiveren van publicaties (onderzoeksrapporten, artikelen, kennisproducten en dergelijke) door middel van het repository van uw hogeschool (die dit doorsluist aan de HBO Kennisbank en lectoren.nl). Daarbij vormt zogenaamde verrijkte publicaties een apart aandachtspunt. Kent u deze en produceert u verrijkte publicaties? a2. Informatie over auteursrechten en Open Access door middel van een auteursrechteninformatiepunt b. Onderzoeksregistratie (dit betreft de registratie van onderzoeksoutput zoals publicaties; een enkele hogeschool (zoals het NHTV) heeft hiervoor al een systeem geïmplementeerd, bij andere hogescholen wordt dit overwogen; de meest belangrijke functies zijn rapportages van publicatielijsten per instelling, afdeling en/of persoon): o Indien bij hogeschool met onderzoekregistratie: Kent u deze dienst? Maakt u gebruik van? Hoe is uw huidige tevredenheid over deze dienst? 5

o Indien nog niet: Wat is uw behoefte aan deze dienst? c. Ondersteuning m.b.t. onderzoeksdata: c1. Beschikbaarstelling/archiveren onderzoeksdata (d.m.v. data-archieven) c2. Voorlichting over datamanagement (opstellen datamanagementplan) d. Virtual research environments: dit zijn digitale omgevingen waarin onderzoekers samen kunnen werken aan hun onderzoek (ook wel collaboratories genoemd). Bij universiteiten spelen bibliotheken soms een rol in het opzetten en onderhouden van dergelijke digitale omgevingen. Maakt u gebruik van digitale samenwerkomgevingen voor uw onderzoek? Ziet u een rol voor de hogeschoolbibliotheken hierin weggelegd? e. Zoeken en vinden van informatie: e1. Zoeken en vinden: maakt u gebruik van een door de hogeschoolbibliotheek aangeboden zoekmachine? e2: Collectie van de hogeschoolbibliotheek (gedrukt én digitaal): vindt u deze adequaat voor uw onderzoeksactiviteiten? f. Begeleiding promovendi/onderzoekers: heeft u behoefte aan begeleiding/training/voorlichting door de hogeschoolbibliotheek van uw promovendi/onderzoekers op het gebied van informatievaardigheden? (Voorbeelden: beheer literatuurreferenties d.m.v. RefWorks of EndNote o.i.d.) g. Nieuwe diensten: Ziet u nog nieuwe diensten voor hogeschoolbibliotheken weggelegd? 2 De hogeschoolbibliotheek als partner bij onderzoek a. In hoeverre ziet u de hogeschoolbibliotheek als partner met betrekking tot ondersteuning praktijkgericht onderzoek? b. Welke aspecten maken de hogeschoolbibliotheek in uw ogen tot een adequate gesprekspartner met betrekking tot diensten op het gebied van praktijkgericht onderzoek (bijvoorbeeld het opleidingsniveau van de informatiespecialisten)? Hoe zijn deze aspecten nu en wat zou moeten veranderen? 3 Afronding Waar zou de hogeschoolbibliotheek volgens u prioriteit moeten leggen in de dienstverlening op het gebied van praktijkgericht onderzoek? 6

2.2 Werving respondenten Voor de werving van potentiële respondenten hebben de leden van de werkgroep én enkele bestuursleden van de SHB namen en e-mailadressen aangeleverd van lectoren, onderzoekers en directeuren onderzoek/coördinatoren onderzoek. In het totaal werden 23 namen en adressen aangeleverd (4 onderzoekscoördinatoren, 1 directeur onderzoek en 18 lectoren). Deze 23 respondenten werden op 6 februari 2013 per e-mail uitgenodigd tot deelname aan het onderzoek. Met het oog op de voorjaarsvakanties werd er donderdag 14 februari aan de respondenten die nog niet hadden gereageerd een herinnering gestuurd. In het totaal hebben 20 van de 23 aangezochte respondenten gereageerd op de uitnodiging en hebben er 17 interviews plaatsgevonden (zie tabel hieronder). Met de overige respondenten kon om agendatechnische redenen geen interview plaatsvinden. Naam Functie Lectoraat Instelling Dr. E. Sjoer Lector Staflid Centrum voor Lectoraten en Onderzoek Prof.dr.ir. J.J.C. Voorhoeve Lector Internationale Vrede, Recht en Veiligheid Haagse Hogeschool Haagse Hogeschool Dr. Vincent Platenkamp Lector Academy for Tourism, Cross Cultural NHTV Understanding Dr. Jan Willem Proper Lector Academie voor Stedenbouw, Logistiek NHTV en Mobiliteit, Transport & Logistics Dr. Moniek Hover Lector Academy for Leisure, Storytelling & NHTV Experience A.W. Mulder Lector IT en Samenleving Haagse Hogeschool Dr. B. Prins Lector Burgerschap en Diversiteit Haagse Hogeschool Dr. Daan G. Andriessen Lector Intellectueel kapitaal Hogeschool INHolland Mevr. Dr. J.A. Bultermand Drs. Francoise van den Broek Lector Docent en Talent Christelijke Hogeschool Ede Lector Academy voor Stedenbouw, Logistiek en Mobiliteit, Logistiek en Duurzaamheid NHTV Dr.ir.J. van der Stoep Lector Religie in Media en Publieke Ruimte Christelijke Hogeschool Ede Mevr. Dr. M. Noordegraaf Lector Jeugd en Gezin Christelijke Hogeschool Ede Ing. Paul Peeters Lector Academy for Tourism, Sustainable Tourism & Transport Dr. H. Bouwknegt Lector Digital entertainment, Digital Media Concepts Dr. J.D. Schagen Dr. Ir. G. Kloek Drs F. M. de Poorter Onderzoekcoordinator Onderzoekcoordinator Onderzoekcoordinator ICT en Media Sport Management Bedrijfskunde/MER NHTV NHTV Haagse Hogeschool Haagse Hogeschool Haagse Hogeschool 7

3. Praktijkgericht onderzoek en mogelijkheden voor ondersteuning door de hogeschoolbibliotheek 3.1 De setting van het onderzoek aan de hogescholen 3.1.1 In 2001 introductie lectoraten en praktijkgericht onderzoek In 2001 is een start gemaakt met de introductie van lectoren in het HBO. Op dit moment zijn er circa 500 lectoren actief op de Nederlandse hogescholen 1. De lectoraten zijn ingericht om het praktijkgericht onderzoek aan de hogescholen verder te ontwikkelen en uit bouwen. De essentie van praktijkgericht onderzoek is dat het start naar aanleiding van een praktijkprobleem en/of een mogelijkheid voor innovatie of verbetering 2. Praktijkgericht onderzoek probeert zoveel mogelijk maatschappelijk relevant te zijn. Het praktijkgericht onderzoek zelf volgt een wetenschappelijke aanpak. Anders gezegd: het praktijkgericht onderzoek is wetenschappelijk onderzoek, maar de vraagstelling komt voort uit de praktijk. Het praktijkgericht onderzoek aan de hogescholen is dus nog relatief nieuw. Dit komt eveneens naar voren uit de interviews. Veel respondenten gaven aan dat men nu een aantal jaren bezig was met het doen van praktijkgericht onderzoek en dat men de onderzoekcyclus nu een aantal keren geheel had doorlopen. 3.1.2 Opzet onderzoeksgroepen Hieronder worden enkele voorbeelden genoemd van een typische opzet van onderzoeksgroepen binnen het HBO: Ons lectoraat is tamelijk klein van opzet. Er zijn in het totaal zes personen betrokken bij ons onderzoek. Er zijn op dit moment zes lopende onderzoeksprojecten. Ons lectoraat is ingedeeld in twee afzonderlijke groepen rond twee thema s. In het totaal zijn er 15 mensen bij betrokken: een groep van negen en een groep van zes. De meeste betrokkenen hebben een dag of een halve dag per week beschikbaar voor het doen van onderzoek. Wij zijn 10 jaar geleden begonnen met een kenniskring. Enkele jaren geleden is dat veranderd: nu vormen we een centrum van onderzoek. Dat bestaat uit mijzelf (lector), een onderzoeker en vier collega s die docent zijn en daarnaast parttime onderzoek doen. Tenslotte hebben we 0,2 FTE secretariële ondersteuning. Onze hele academie bestaat uit circa 100 personeelsleden. Wij verzorgen zes ICT opleidingen. In het totaal hebben circa acht medewerkers een 1 zie: http://www.hbo-raad.nl/onderzoek/lectoraten 2 zie: praktijkgericht onderzoek in de gezondheidszorg; een goed voorstel! (ZONMW; november 2011; W. van Gastel) 8

onderzoekstaak als onderdeel van hun functie. Tenslotte zijn er vier docenten die een promotietraject doorlopen (drie dagen per week). Ik ben lector voor een dag in de week. Daarnaast zijn er drie docenten bij het lectoraat betrokken voor een klein deel van hun takenpakket. Onze kenniskring bestaat naast mij (lector) uit zes docenten die voor één dag per week zijn vrijgesteld voor het doen van onderzoek. Ons lectoraat bestaat uit in het totaal acht onderzoekers. Iedereen heeft echter een kleinere aanstelling voor het doen van onderzoek: in het totaal is er 2,5 FTE beschikbaar voor het doen van onderzoek. 3.1.3 Soorten onderzoeksprojecten In de interviews worden de volgende soorten onderzoeksprojecten onderscheiden: Onderzoeksprojecten samen met/voortkomend uit de praktijk: voor deze onderzoeksprojecten onderhouden de respondenten contacten met het werkveld van hun domein. Uit deze contacten vloeien onderzoeksvragen voort. In een aantal gevallen worden de onderzoeksprojecten ook samen met het werkveld opgezet. Voor deze projecten wordt veel (maar niet alle) gevallen financiering gezocht: ofwel het project wordt door het werkveld zelf gefinancierd of er wordt financiering gezocht bij onderzoeksfinanciers. In de interviews zijn daarvoor de Europese Unie, Raak en NWO genoemd. Promotietrajecten: dit betreffen meestal hogeschooldocenten die een promotietraject volgen. Genoemd wordt dat deze docenten dan gedurende het promotietraject enkele dagen per week hiervoor zijn vrijgesteld. De onderzoeksvragen zijn dan niet altijd per se afkomstig uit de praktijk/werkveld - het kan ook een idee zijn van de promovendus en/of de begeleiders zelf. Het zoeken naar financiering is niet altijd aan de orde: de tijd van de onderzoeker wordt gefinancierd door de hogeschool en dat betreft in de meeste gevallen het overgrote deel van de kosten. Tenslotte moet worden opgemerkt dat de promovendus promoveert aan een universiteit onder begeleiding van een hoogleraar en als zodanig toegang heeft tot de (digitale) collectie van de universiteitsbibliotheek van die universiteit. Onderzoek gerelateerd aan het onderwijs: dit betreft onderzoeken die door (individuele of groepen) studenten worden uitgevoerd in het kader van hun studie/afstuderen. Ook hier is het zoeken naar financiering meestal niet aan de orde. Ook gelden de andere genoemde stadia van onderzoek niet altijd. Overige onderzoeksactiviteiten: enkele respondenten geven aan dat niet alle onderzoeksactiviteiten de gebruikelijke stadia van onderzoek volgen. Promotieonderzoek en onderzoeksprojecten die van buiten gefinancierd worden volgen wel deze onderzoek stadia, maar andere onderzoeksactiviteiten soms niet. Het gaat bijvoorbeeld om een uitnodiging om te spreken op een conferentie of een boekhoofdstuk te schrijven volgens een respondent. Een andere respondent stelt dat hij alles als een project definieert en zo op circa 120 projecten per jaar uitkomt. Het gaat dan bijvoorbeeld om adviezen en/of presentaties voor het bedrijfsleven et cetera. Deze respondent vraagt zich af hoe je je onderzoeksactiviteiten precies kan afbakenen. 9

3.2 Onderzoeksvoorstel Enkele respondenten geven aan dat er eigenlijk nog een fase voorafgaande aan het onderzoeksvoorstel plaatsvindt: intensieve contacten met het werkveld om te komen tot een onderzoeksvraagstelling. Vrijwel alle respondenten stellen dat er een onderzoeksvoorstel wordt uitgeschreven voordat men aan een onderzoek begint. Er wordt ook een duidelijke rol voor de hogeschoolbibliotheek in deze fase aangegeven: er wordt vrijwel altijd literatuuronderzoek gedaan om de onderzoeksvraagstelling te baseren op bestaande literatuur en/of om een en ander in een theoretisch kader te plaatsen. De hogeschoolbibliotheek biedt zoekmachines en een collectie (digitale en gedrukte) literatuur aan. Echter, vrijwel alle respondenten geven aan dat de collectie van de hogeschoolbibliotheek niet voldoende hiervoor is (zie verder paragraaf 4.8). 3.3 Financiering, start onderzoeksproject Zoals in paragraaf 3.1.3 al is aangegeven, worden er diverse categorieën onderzoeksprojecten onderscheiden, waarvoor niet altijd onderzoeksfinanciering gezocht hoeft te worden. Met name voor onderzoeksprojecten, die voortvloeien uit praktijkvragen uit het werkveld en die geen onderdeel zijn van een promotietraject, wordt in veel gevallen externe financiering gezocht. De meeste respondenten geven aan dat zij zelf door hun netwerk kennis hebben van verschillende financieringsmogelijkheden, maar geven tevens aan dat zij geen volledig overzicht hebben van alle mogelijkheden. Eén respondent stelt daarbij dat er bij het opzetten van een onderzoeksvoorstel ook politiek strategische documenten van belang zijn. Overigens kan deze respondent dit type documenten zelf vinden, evenals de weg naar de financiering. Een enkele respondent geeft aan dat hij/zij behoefte zou hebben aan dienstverlening hierin. Iemand binnen de gehele hogeschool die subsidietrajecten kan volgen en informatie hierover zou verstrekken zou wel een goed idee zijn. Een andere respondent geeft aan dat hij van veel financieringsmogelijkheden wel op de hoogte is via zijn netwerk. Niettemin: een systematisch overzicht zou zeker kunnen helpen. Weer een andere respondent: ik heb het altijd gedaan met financiering die op mijn pad kwamen. Ik heb geen volledig overzicht van alle subsidiemogelijkheden, maar zou in eerste instantie ook niet denken aan de hogeschoolbibliotheek daarvoor. Sommige hogescholen hebben ook een ondersteunende dienst met kennis over subsidie mogelijkheden voor onderzoek. Eén respondent geeft aan dat zij recentelijk een consultant hebben ingeschakeld om een onderzoeksvoorstel te schrijven dat ingediend moest worden bij de Europese Unie. Bij een andere hogeschool is een dergelijke dienst voor ondersteuning bij financieringsaanvragen juist recentelijk opgeheven. De meeste respondenten geven overigens aan een dergelijke dienst niet direct van een hogeschoolbibliotheek te verwachten. 10

3.4 Onderzoek: data vergaring, data analyse Na de start van het onderzoek wordt in veel gevallen een diepgaand literatuuronderzoek uitgevoerd diepgaander dan het literatuuronderzoek ten behoeve van het onderzoeksvoorstel. Ook hier wordt de hogeschoolbibliotheek weer als een logische ondersteuner gezien zie verder paragraaf 4.7 en 4.8. Sommige onderzoeken betreffen uitsluitend literatuuronderzoek. Een enkele respondent geeft aan dat hij/zij interesse heeft in de mogelijkheid voor het uitbesteden van dergelijk diepgaand literatuuronderzoek aan een hogeschoolbibliotheek. Andere respondenten stellen dat het toch een creatief proces betreft dat je zelf moet doen en niet kan uitbesteden. Wat betreft onderzoeksdata worden de volgende categorieën onderzoeksdata genoemd: Interviews: dit komt voor bij de meeste respondenten. De meeste respondenten spreken van voicerecorder s, transcripties en uitwerking door middel van programma s (Atlas; Indivo). In sommige gevallen zijn deze programma s aangeschaft door de hogeschoolbibliotheek. Observaties: soms aantekeningen en transcripties, soms op video vastgelegd. Kwantitatieve data: een respondent stelt dat hij soms kwantitatieve enquête resultaten koopt of extra vragen in een onderzoekspanel laat meelopen tegen betaling. Ook worden CBS data gebruikt. Tenslotte geeft deze respondent als voorbeeld dat hij ook een dergelijk kwantitatief bestand over de luchtvloot heeft aangekocht uit eigen onderzoeksbudget. Andere respondenten spreken noemen ook kwantitatieve data, die of zelf verzameld worden of via CBS of andere bronnen verzameld worden en met SPSS geanalyseerd kunnen worden. Video s: een respondent stelt dat de hogeschoolbibliotheek programma s opneemt van de televisie en deze bewaard op dvd s. Die video-opnamen gebruiken zij voor het doen van een onderzoek. Ook worden er videoopnamen via internet gezocht. Action research: Bij action research worden de toolkits gaandeweg ontwikkeld. In de door de respondent beschreven casus werd gebruikgemaakt van o.a. story telling en portetten van beroepsgroepen. Meerdere respondenten geven aan een rol te zien voor de hogeschoolbibliotheek bij het bewaren van onderzoeksdata. Twee respondenten noemen een mogelijke rol van de hogeschoolbibliotheek bij het verzamelen en/of opslaan van relevant videomateriaal voor het onderzoek (zie verder 4.10). Eén respondent noemt het toenemende belang van samenwerken met andere onderzoekers en de toepassingen van ICT daarin. Virtual research environments worden daarin belangrijk en zij neemt ook met haar onderzoek deel in het project EMERGE 3 dat hierop gericht is. Mogelijk kan de hogeschoolbibliotheek hier ook een rol spelen. In de andere interviews komt naar voren dat ook andere respondenten hiervoor belangstelling hebben. 3 Zie http://e-merge.nu 11

3.5 Rapporteren/publiceren onderzoeksresultaten Soorten publicaties en onderzoeksoutput De volgende categorieën publicaties en onderzoeksoutput worden genoemd: Rapporten (publieke en interne) Artikelen in peer review tijdschriften Boeken van uitgevers oeken, zelf uitgegeven Artikelen in vaktijdschriften en/of kranten Weblogs Presentaties Workshops; masterclasses Optreden op radio of tv Syllabus voor onderwijs Een website voor disseminatie van de onderzoeksresultaten richting de doelgroep (standaardeis van EU onderzoeksprojecten) Enkele respondenten noemen expliciet dat zij proberen hun output altijd door een molen te halen: hetzij peer review, hetzij een redactie van een vaktijdschrift of een boek o.i.d. Sommige respondenten geven aan publicaties in eigen beheer te verzorgen. Eén respondent vertelt van een boek dat zij als lectoraat uitgeven met de resultaten van hun onderzoek. Het wordt een gedrukt boek met een oplage van 1000 exemplaren. Ze behoudt zelf het copyright en is van plan om later de Pdf s via de website van het eigen lectoraat aan te bieden. De hogeschoolbibliotheek speelt hierin slechts een beperkte rol: deze zal een aantal exemplaren van het boek krijgen en ook later de Pdf s van de elektronische versie. Verrijkte publicaties Verrijkte publicaties komen niet frequent voor: Eén respondent geeft aan dat hij wel een serious game heeft gemaakt in het kader van zijn onderzoek, maar vanwege de software rechten is dit niet openbaar. Een andere respondent geeft aan dat onderzoeken op basis van EU subsidie standaard een website moeten opzetten met het doel om de onderzoeksresultaten te discrimineren richting de doelgroepen. De website kan dan opgezet worden door een externe partij, maar het beheren moet je eigenlijk zelf doen om de partners in het veld aan je te binden. Wat betreft deze website is een er een probleem hoe lang je ermee doorgaat om het te beheren. Daar zou de hogeschoolbibliotheek mogelijk een rol in kunnen spelen. Een andere respondent ziet dat deze ontwikkelingen eraan komen en dat onderzoekspublicaties transparanter moeten worden met datasets erbij et cetera. Het wordt steeds méér dan een PDF. Zelf heeft zij overigens nog geen verrijkte publicatie geproduceerd. Een andere respondent ziet verrijkte publicaties als een grote droom. In haar vakgebied (onderwijs) zijn visuele middelen erg belangrijk. Maar laatst kreeg 12

zij een verzoek om een filmpje van een onderwijssituatie op een website zetten maar heeft dat na rijp beraad toch niet gedaan. Het is namelijk de leraar in kwestie die dan op video komt en er geen credits voor krijgt. Zij zoekt naar een manier om deelnemers in het onderzoek een soort erkenning te geven (co-auteurschappen kan niet want het zijn er teveel). Tevens zijn de kwesties rond beeldrecht en dergelijke erg ingewikkeld. Het is een te ingewikkeld onderwerp voor mij. Het zou fijn zijn als de hogeschoolbibliotheek daar iets kon betekenen. Open Access Veel respondenten geven aan het principieel eens te zijn met de Open Access gedachte. Echter, in de woorden van een respondent: Er zijn ook andere overwegingen: soms is het een hoger goed om in een bepaald tijdschrift of bij een bepaalde uitgever te publiceren. Het grootste probleem voor Open Access is de logistiek volgens een andere respondent. Daar ligt een belangrijke rol voor de hogeschoolbibliotheek. Zijn hogeschoolbibliotheek heeft dit goed voor elkaar: de laatste publicaties worden opgehaald en de hogeschoolbibliotheek zorgt ervoor dat het in het repository komt. Daarnaast is de hogeschoolbibliotheek ook vraagbaak voor auteursrechten. Deze respondent geeft wel aan dat in de drukte van de dag je gauw vergeet om de auteursversies van publicaties aan te leveren aan de hogeschoolbibliotheek. Het is dus belangrijk dat de hogeschoolbibliotheek je er regelmatig aan herinnerd en een en ander verder afhandelt. Een andere respondent: we doen het wel, bijvoorbeeld laatst bij een artikel. Maar ik heb wel twijfels: vinden mijn vakgenoten het wel? Repository en HBO Kennisbank Het Repository van de eigen instelling en/of de HBO Kennisbank zijn bij vrijwel alle respondenten bekend. Uit de interviews komen echter de volgende obstakels voor een volledige aanlevering naar voren: Het aanleveren van de publicaties voor het repository/hbo Kennisbank: meerdere respondenten geven aan dat de publicaties van hun groep onderzoekers hierin niet volledig worden weergegeven. Het aanleveren schieten vaak mee in: de urgentie wordt vaak niet hoog genoeg gevoeld. enkele respondenten geven aan dat zij formulieren moeten invullen om metadata te geven van hun publicaties voor opname in het Repository/HBO Kennisbank: dat blijft dan weer liggen. HBO Kennisbank: Veel respondenten geven aan niet precies het nut van de HBO Kennisbank in te zien. Ik kom het zelf nooit tegen bij het zoeken naar informatie. Een andere respondent vraagt: Wat is nu het voordeel van aanleveren voor HBO-Kennisbank ten opzichte van het publiceren van een pdf op de eigen website?. Weer een andere respondent: Als de resultaten niet in Google Scholar komen, dan vind ik de HBO Kennisbank niet zo interessant. Een respondent stelt dat de pijler van praktijkgericht onderzoek de beroepspraktijk is en dat kenniscirculatie en -uitwisseling met de beroepspraktijk essentieel is. Zij stelt dat om dit serieus aan te pakken er meer uitwisseling en interactiviteit moet worden gecreëerd en dat je niet kan volstaan met een pdf op 13

de website. De respondent geeft aan dat dit wel nog toekomstmuziek is. Deze respondent maakt geen gebruik van het repository van de eigen hogeschool. 3.6 Archiveren onderzoeksresultaten Het archiveren van onderzoeksresultaten gebeurt bij de onderzoeksgroepen van de respondenten in de meeste gevallen door de individuele onderzoeker zelf. Sommigen zijn precies op de hoogte: Dat is een plicht en we moeten het tenminste vijf jaar bewaren. Anderen geven toe dat het niet zo goed geregeld is: dit is niet echt geregeld en doet iedereen persoonlijk. Centrale archivering en/of publiceren van de onderzoeksdata stuit op bezwaren bij de meeste respondenten. De vertrouwelijkheid van de onderzoeksdata speelt daarbij de hoofdrol. Met name interviews zijn privacygevoelig en kunnen volgens de respondenten daarom niet gepubliceerd worden. Centrale archivering houdt immers al bijna impliciet in dat ook anderen toegang ertoe kunnen krijgen. Vertrouwelijkheid geldt ook voor andere vormen van onderzoeksdata dan interviewverslagen: genoemd worden bedrijfsgegevens en benchmark gegevens. Een aantal respondenten ziet wel het nut van een digitale archivering op een centrale plek in: De documentatie ervan zal wel weer meer tijd kosten. Maar het digitaal bewaren kan toch wel erg nuttig zijn. In de toekomst zullen wij ook wel erop afgerekend gaan worden, zie ook de fraudezaken. Een andere respondent stelt dat data van onderzoekers van twee jaar geleden er soms niet meer zijn. Het bewaren van onderzoeksdata moet beter en zorgvuldiger en hierin kan zeker een rol voor de hogeschoolbibliotheek en/of de ICT afdeling zijn weggelegd. Voor de hogeschoolbibliotheek is typisch een verwijsfunctie naar data archieven weggelegd. 14

4. (Potentiële) diensten van de hogeschoolbibliotheek 4.1 Onderzoeksregistratie Over het nut van het registreren van onderzoek zijn de meningen verdeeld: Dat gebeurt bij onze hogeschool door middel van METIS 4. Het heeft een hoge mate van plichtmatig karakter. Wat nu precies het nut is twijfelachtig. Deze respondent houdt zelf alle publicaties bij en moet regelmatig voor diverse instanties een jaarverslag inleveren. Die rapportages zijn zo gemaakt. Deze respondent stelt expliciet dat vanuit het lectoraat gezien hij geen behoefte heeft aan een registratiesysteem. Een andere respondent: De hogeschoolbibliotheek heeft een administratieve functie in onderzoeksregistratie: je stuurt er iets heen en je weet niet wat er verder mee gebeurt. Je zou het natuurlijk zelf kunnen gebruiken voor allerlei rapportages, maar het systeem lijkt nu nog in de kinderschoenen staan. De respondent concludeert dat het dus uit zou kunnen groeien tot een belangrijk systeem: We hebben 30-40 projecten met circa anderhalf miljoen euro omzet. In de registratie daarvan valt nog wel veel te verbeteren. METIS is nu nog te onbekend en de hogeschoolbibliotheek is nog te reactief. We horen nooit wat terug en we vragen nooit iets terug. Maar als Academy hebben we niet een goed overzicht van welke projecten zich in welke fase bevinden. METIS zou ook ingericht moeten worden om alle vormen van onderzoeksactiviteiten te registreren. Een derde respondent is zeer positief over METIS. Je kunt het zelf via een formuliertje opgeven. Alles kan erin. Dat is erg nuttig en geeft een overzicht voor het jaarverslag en andere rapportages. Het is ook van belang voor de onderzoeksaccreditatie. Een respondent van een hogeschool die METIS heeft is er zelf nog niet aan toegekomen. Het wordt wel erg gestimuleerd en in principe lijkt het haar zinnig, ook ter voorkoming van doublures in onderzoek. De diversiteit van de onderzoeksactiviteiten kan een probleem vormen voor een adequate onderzoeksregistratie volgens een andere respondent. Hij definieert alles als een project en heeft dan circa 120 projecten per jaar. Het is niet zo makkelijk af te bakenen wat wel en wat niet geregistreerd moet worden. Ook is er een risico dat je op cijfers afgerekend gaan worden die eigenlijk niet met elkaar vergeleken kunnen worden. Een respondent van een hogeschool waar nog geen onderzoeksregistratiesysteem is geïmplementeerd denkt dat het wel handig zou kunnen zijn. Nu doet iedereen dat zelf en houdt een eigen lijst van publicaties bij. Eind van het jaar moet zij achter alle collega s aanjagen om een totale publicatielijst voor het hele lectoraat samen te stellen. Het is ook van belang voor PR doeleinden om dit goed en volledig te doen. 4 Een onderzoeksregistratiesysteem 15

Een andere respondent, die ook een aanstelling heeft bij een universiteit, kent het systeem van onderzoeksdata daarvan. Het is wel handig in het kader van visitaties, maar zij wordt er toch niet warm van. Deze respondent merkt op dat de output bij het HBO veel meer divers is dan bij een universiteit. Daarom zou je bij een dergelijke onderzoeksregistratie moeten afvragen wat je ermee wil. Een andere respondent stelt dat er allerlei verschillende invalshoeken voor de lectoraten zijn. Zo heeft zij gisterenavond een bijeenkomst voor 80 leraren gehouden. Moet ze daar nou ook een formulier voor gaan invullen? Dat lijkt haar niet zinvol. Anders gezegd: HBO onderzoekers hebben veel activiteiten met betrekking tot het werkveld, die niet onder de noemer publicaties vallen. Ik ken het METIS systeem wel. Het is echter ontwikkeld voor universiteiten en dat maakt METIS voor ons lastig. We hebben andere output dan alleen tijdschriftartikelen. Onze output is meer gericht op maatschappelijke impact en onze uitingen zijn er ook in vaktijdschriften en dergelijke. En ook door middel van workshops, masterclasses et cetera. METIS is niet geschikt om dat soort output te registreren. Ook wat betreft accreditatie van het onderzoek is METIS niet zo geschikt. Er wordt met behulp van de gegevens in METIS een impact score gemaakt. Maar voor ons onderzoek is de impact op de praktijk en op het onderwijs door de student veel belangrijker. En daar helpt het METIS systeem niet bij. Het METIS systeem zou dus aangepast moeten worden. Elk jaar moet je als lector een jaarplan en een jaarverslag inleveren. De output is gestandaardiseerd. De rapportage wordt verzorgd door het centrum voor lectoraat en onderzoek. Dat is de ironie van ondersteund worden: het brengt vaak extra werk met zich mee. Onderzoeksregistratie kost veel tijd, het is controle en bureaucratie. Maar het helpt wel om verantwoording af te leggen aan andere organisaties, hoewel die vaak net weer wat anders vragen. Overigens wordt onderzoeksregistratie bij één hogeschool niet vanuit de hogeschoolbibliotheek georganiseerd, maar vanuit het centrum voor onderzoek en lectoraten. 16

4.2 Ondersteuning bij publiceren (Repository; HBO Kennisbank) In paragraaf 3.5 staat reeds een weergave van de resultaten wat betreft publiceren. De belangrijkste resultaten zijn: er is een grote diversiteit aan onderzoeksoutput men ziet het aanleveren aan het repository en de HBO Kennisbank als een drempel en twijfelt aan het nut van de HBO Kennisbank Hieronder volgen aantal uitspraken van de respondenten ter illustratie van het bovenstaande: De overgrote meerderheid van onze onderzoeken leidt niet tot een publicatie, omdat het vertrouwelijk is en bedoeld voor een specifiek bedrijf. Deze respondent heeft dan ook nog nooit iets gedaan met Open Access. Een respondent heeft een boek laten uitgeven via de hogeschoolbibliotheek van de hogeschool. Echter, zijns inziens was dit geen succes. De hogeschoolbibliotheek is geen uitgeverij. Een respondent noemt dat de HRM afdeling als norm voor 1 FTE onderzoeksactiviteiten hanteert dat deze 2-3 artikelen per jaar als output moeten geven. Een respondent geeft aan dat er meestal een rapport verschijnt en dat de onderzoekers zich als doel hebben gesteld om dan ook een publicatie erover te publiceren. Als de uitkomsten te mager zijn, wordt er alleen een intern rapport gepubliceerd. Deze respondent zou guidance vanuit de hogeschoolbibliotheek waar je dit type onderzoek zou kunnen publiceren op prijs stellen. Wat betreft de HBO Kennisbank moeten nu een metadataformulier worden ingevuld. Dat vindt men veel werk en daardoor wordt er minder aangeleverd. Deze respondent vindt het logischer om Open Access publicaties op de eigen website te publiceren. Zij zoeken zelf niet in de HBO Kennisbank, dat is haars inziens meer voor studenten. Ook komt zij nooit wat tegen uit de HBO Kennisbank bij haar zoekacties. Tenslotte geeft het tijdschrift niet altijd toestemming tot openbaarmaking via de HBO Kennisbank. De respondent stelt dat de HBO-Kennisbank niet gekoppeld is aan de academische publicatie wereld. Overigens stelt de respondent dat de hogeschoolbibliotheek wel heftig probeert ons aan de HBO Kennisbank te krijgen. Dit geldt ook voor scripties, maar zijn wel bezwaren tegen: niet alle scripties zijn publicabel. Een andere respondent geeft aan dat zij relatief beginnende onderzoekers zijn en zich daarom ten doel hebben gesteld hun publicaties door peer review of door een redactie te laten beoordelen. Wat betreft de HBO Kennisbank vullen zij metadataformulieren in. Daarin zijn zij tot nog toe niet volledig. De mensen moeten er even aan denken. Het voordeel moet ik ze uitleggen. Een respondent geeft aan dat lectoraten eigen bundels uitgeven met onderzoeksresultaten. Ook heeft deze hogeschool een eigen tijdschrift voor publicaties ingericht. Wat betreft de repository en de HBO Kennisbank, die hij op zichzelf een zeer goede zaak vindt, stelt hij dat de meeste medewerkers niet bewust ervan zijn dat dit voor hen van toepassing is. Het imago is dat dit meer 17

voor studenten is en hun scripties. Wat het laatste betreft geeft hij aan dat veel scripties zich niet lenen voor de HBO Kennisbank, omdat het vaak vertrouwelijke informatie betreft. Laatst is hij nog door een opdrachtgever gebeld: er bleek een 5 jaar oude scriptie online gepubliceerd te zijn en die moest er direct af gehaald. Een andere respondent vraagt zich af wat de toegevoegde waarde is van het repository en de HBO Kennisbank boven de bestaande publicatiekanalen. Wat voegt de HBO Kennisbank toe ten opzichte van veelgebruikte databanken? Na een toelichting door de interviewer stelt zij dat er dan een goede uitleg moet komen hoe e.e.a. vindbaar wordt via Google en Google Scholar. In dat geval zou dat ook voor goede scripties moeten gelden. De HBO Kennisbank is niet meteen het bestand dat je voor ogen hebt als je informatie zoekt. Deze respondent maakt zelf voornamelijk gebruik van Google Scholar. Een andere respondent heeft wel artikelen aangeleverd. Maar niet al haar publicaties: het zit niet standaard in mijn systeem en je vergeet het gauw. Een andere respondent weet weinig van de HBO Kennisbank. Zij vindt het beleid van haar hogeschool op dit gebied onduidelijk. In principe vindt zij kenniscirculatie heel belangrijk en is voorstander van Open Access. 4.3 Informatiepunt auteursrechten/open Access Meerdere respondenten geven aan behoefte hieraan te hebben. Een respondent (al eerder weergegeven in dit rapport) wil met name informatie over auteursrechten wat betreft videomateriaal. Een andere respondent vindt het van belang dat Open Access gestimuleerd wordt en dat de hogeschoolbibliotheek een wegwijzer functie vervult voor peerreviewed Open Access tijdschriften. Ook wat betreft open data zou de hogeschoolbibliotheek een ondersteunende en stimulerende rol kunnen vervullen. Een respondent stelt dat de hogeschoolbibliotheek hier een rol zou moeten pakken van publicatie consultant op het gebied van wetenschappelijk publiceren. Onderzoekers aan het HBO zijn volgens deze respondent niet altijd opgenomen in een onderzoeksgemeenschap en dan is het de vraag waar zij hun onderzoeksresultaten moeten publiceren. De hogeschoolbibliotheek kan daarin een goede raadgever zijn: een deskundige die op de hoogte is van online science communities, peer reviewed tijdschriften en research tools. Anders gezegd, een adviseur in publicatiestrategie. Een respondent twijfelt aan het nut hiervan: het is toch ver weg, zo n hogeschoolbibliotheek, terwijl er collega s zijn die naast je zitten. Dat gaat veel sneller. In het begin heeft zij wel een goed gesprek gehad met de hogeschoolbibliotheek. Maar inmiddels is dat contact enigszins verwaterd. 18

4.4 Archiveren van onderzoeksdata Eén respondent zou dit een hele goede rol voor de hogeschoolbibliotheek vinden. Zij denkt met name aan digitale opslag van video s. Nu bewaart iedere onderzoeker het in zijn eigen kast. Daardoor is er ook geen overzicht over de verschillende onderzoeksdata. Een andere respondent dringt erop aan dat er hogeschoolbreed normen moeten worden opgesteld over het bewaren van onderzoeksdata. Ook andere respondenten onderstrepen dat het archiveren van onderzoeksresultaten nu afhankelijk is van de individuele onderzoeker en daardoor soms te wensen overlaat. Een meer centrale opslag wordt door deze respondenten als een mogelijkheid gezien, waarbij de hogeschoolbibliotheek een rol zou kunnen spelen. Andere respondenten benadrukken de vertrouwelijkheid van de onderzoeksdata vanwege privacy en/of bedrijfsgegevens. Een respondent lost dit voor haar eigen onderzoek als volgt op: voor mijn eigen onderzoek ga ik wel een cd-rom maken met alle data en tabellen voor de promotor. Het moet natuurlijk wel controleerbaar zijn. Maar die data kunnen nooit openbaar gemaakt worden in verband met vertrouwelijkheid. Een andere respondent stelt eveneens dat de vertrouwelijkheid toegankelijk maken vrijwel onmogelijk maakt. Bovendien stelt deze respondent dat veldwerk data en verslagen van diepte-interviews voor anderen nauwelijks bruikbaar zijn. 4.5 Cursus data management De meeste respondenten vinden een dergelijke cursus aanbod nuttig. Hieronder enkele opmerkingen: Een respondent stelt dat een cursus datamanagement zeker nuttig zou zijn. Echter, gezien het beperkte aantal onderzoekers dat per jaar begint aan zijn hogeschool, denkt hij dat zoiets op landelijke schaal georganiseerd zou moeten worden. Heel erg zinnig! Een andere respondent vindt een cursus data management erg zinnig. Er is nu helemaal geen data management planning en geen enkele structuur. Dat zou wel moeten. Een andere respondent vindt een cursus datamanagement voor promovendi en voor sommige studenten een heel goed idee. Ook een andere respondent ziet dit als zeer nuttig. Een andere respondent stelt dat het hem zeer zinvol lijkt, maar dat hij aan een lectoraat verbonden is geweest waar dit standaard aangeboden werd vanuit het lectoraat. Toch zijn er ook wel twijfels of de hogeschoolbibliotheek zoiets zou moeten organiseren: een respondent stelt dat zo n cursus gegeven moet worden door mensen die het zelf ook doen. Een andere respondent zegt dat zij dit niet zozeer bij de hogeschoolbibliotheek zou zoeken, maar meer bij een universiteit met cursussen op het gebied van het doen van kwalitatief onderzoek. 19

4.6 Virtual research environment Voor veel respondenten speelt een virtual research environment geen rol in hun huidige onderzoek. Andere respondenten hebben er wel mee te maken. Hieronder een aantal opmerkingen: Een respondent stelt dat zij wel Dropbox, Skype, Google Docs en natuurlijk mail gebruiken. Hij stelt dat de mogelijkheden van internet op zichzelf voldoende zijn voor samenwerking met andere onderzoekers, maar zou wel een overzicht van de hogeschoolbibliotheek op prijs stellen over wat veilig is om te gebruiken en wat niet. Een andere respondent stelt dat hij samenwerkt met Finnen en Britten. Hoe kan je voor zo n geïnteresseerd clubje een virtuele omgeving creëren om samen te werken? Dat zou fantastisch zijn. Volgens deze respondent is de behoefte hieraan groot. De hogeschoolbibliotheek kan bouwstenen aanleveren om zo n virtuele research omgeving op te zetten. Al eerder heeft de respondent genoemd dat er websites voor disseminatie van onderzoeksresultaten worden opgezet in het kader van EU gefinancierde onderzoeksprojecten. Deze website bevat ook gesloten gedeelten voor samenwerking met andere partijen: het gaat dan om uittesten van tools, inzien van interviewverslagen, document uitwisseling en dergelijke). Voor een andere respondent speelt dit nauwelijks. Zij is lid van een Europese groep die er website op nahoudt. Met collega s van dezelfde hogeschool werkt zij samen via intranet. Op zichzelf lijkt haar een digitale werkomgeving voor onderzoekers handig. Zij vraagt zich overigens af of de hogeschoolbibliotheek daarin expertise heeft. Een respondent stelt samen te werken met andere lectoren van andere hogescholen en met partners in het werkveld op verschillende locaties. Zij heeft wel Dropbox ingesteld voor gegevensuitwisseling. Voor wat betreft de communicatie met het werkveld heeft zij een website ingericht, maar het discussieforum daarop wordt toch maar weinig gebruikt. Zij concludeert dat zij richting andere onderzoekers misschien wel een behoefte ziet aan een dergelijke virtual research environment, maar twijfels heeft over hoeveel er gebruik van zullen maken. Een respondent stelt dat de hogeschoolbibliotheek een overzicht zou kunnen bieden van de verschillende digitale omgevingen en tools om samen te werken. Heel veel zaken werken eigenlijk niet goed, daarom zou een dergelijk overzicht met het advies, eventueel ondersteund door trainingen heel nuttig kunnen zijn. De hogeschoolbibliotheek kan heel beperkt beginnen bij cursussen over software voor beheerliteratuurreferenties en stapsgewijs dit uitbouwen. Hijzelf gebruikt bijvoorbeeld nu ResearchGate, een sociale media omgeving om vragen te stellen en met coauteurs samen te werken. Een andere respondent stelt dat internet veel mogelijkheden biedt: Skype, e- mail en dergelijke. Hij ziet weinig toegevoegde waarde in een aparte omgeving voor samenwerking van onderzoekers. 20

4.7 Zoeken van informatie Voor het zoeken naar informatie werden de volgende zoekmachines expliciet genoemd door de respondenten: Google Scholar 4 maal, Picarta 3 maal, Academic Search 1 maal. Twee respondenten noemde de federated search engine van de hogeschoolbibliotheek van de Haagse hogeschool. Eén respondent is hier heel tevreden over. Een andere respondent is juist heel kritisch: het geeft een onoverzichtelijke brij resultaten, ook voor de studenten. Deze kritische respondent slaat dit dus zelf altijd over en stimuleert haar studenten om meer gericht te zoeken. Tenslotte uit een respondent stevige kritiek over de opzet van de digitale hogeschoolbibliotheek. Hij stelt dat er een stap voor stap uitleg moet komen voor studenten hoe het te gebruiken. Ik kom er zelf ook nauwelijks doorheen. De dienstverlening zou gestroomlijnd moeten worden. De studenten missen de gereedschappen om toegang te krijgen tot de kleine 2000 tijdschriften. In dit verband vindt er ook de training informatievaardigheden van de hogeschoolbibliotheek teveel gericht over hoe het huidige systeem te gebruiken: te instrumenteel en te gericht op de huidige complexe toegang tot de digitale collectie. Terwijl hij het veel belangrijker vindt om studenten inzicht te bieden in de opbouw van de literatuur en de soorten literatuur: wat staat in een onderzoek zijn artikel; wat staat in een beleidsartikel; het verschil tussen overzichtsartikelen en verdiepen de artikelen. Kortom de stratificatie van de literatuur dient aan studenten uitgelegd te worden. Over het uitbesteden van het zoeken aan de hogeschoolbibliotheek hebben twee respondenten ervaringen te melden. Eén respondent was niet zo tevreden over de resultaten van het door de hogeschoolbibliotheek uitgevoerde literatuuronderzoek: een keer heeft de hogeschoolbibliotheek dat voor hem gedaan, het resultaat beviel hem toen maar matig. Je moet het allemaal extra uitleggen. Dat kost meer tijd. Bovendien, zoeken is een creatief proces, dat kan je toch moeilijk overlaten aan een ander. Een andere respondent stuitte op het feit dat de hogeschoolbibliotheek dit niet kon uitvoeren vanwege tijdgebrek en er ook geen geld voor kon doorberekenen. 4.8 Vinden van informatie (de collectie) Al eerder is gemeld dat veel respondenten toegang hebben tot een (digitale) collectie van een universiteitsbibliotheek, op grond van een (nul-) aanstelling of op grond van een andere regeling. Hieronder een aantal uitspraken van respondenten die vaak andere collecties dan de eigen hogeschoolbibliotheek gebruiken: Wat kan de hogeschoolbibliotheek? Ik zoek zelf veel op Google en schaf boeken zelf aan. Wij hebben een betrekkelijk kleine hogeschoolbibliotheek. Een aantal van ons lectoraat werkt ook bij de VU en gebruikt daar de collectie van de UB. Daarom gebruiken wij relatief weinig de hogeschoolbibliotheek, het is meer voor studenten die ook dergelijke informatie nodig hebben. Overigens, we geven wel aanschafsuggesties aan de hogeschoolbibliotheek, maar het schiet er ook wel eens bij in. Van de acht aan het lectoraat verbonden onderzoekers hebben er 21

drie toegang tot een UB. De andere vijf vragen soms om een download aan de drie die wel toegang hebben tot de UB omdat de eigen hogeschoolbibliotheek het betreffende artikel niet heeft. Het gaat vooral om digitale tijdschriften. De respondent geeft aan dat het beter zou zijn als er wel zelfstandige toegang tot digitale tijdschriften zou zijn vanuit de hogescholen. We gebruiken vooral Google Scholar. Ik en mijn collega s hebben een nulaanstelling bij de WUR en gebruiken vooral hun collectie. Onze hogeschoolbibliotheek heeft niet zoveel op ons vakgebied. Hun collectie heeft een ander zwaartepunt van ons vakgebied. Als medewerker van de hogeschool hebben wij een pas van de Bibliotheek TU Delft en een zoeken voornamelijk in hun digitale collectie. Dit is een afspraak voor alle medewerkers en studenten die op de campus van de TU Delft zitten. Uitspraken van respondenten die de collectie van de hogeschoolbibliotheek soms wel gebruiken: Wij gebruiken de collectie van de hogeschoolbibliotheek. We hebben nogal gespecialiseerde domeinen, die ook ver uit elkaar liggen. Daar kan de hogeschoolbibliotheek onmogelijk deskundig op zijn. Wij gebruiken Picarta, dus dan hebben we wel toegang tot alle collecties en doen via de hogeschoolbibliotheek aanvragen voor boeken en artikelen. De eigen online collectie van de hogeschoolbibliotheek is niet adequaat voor ons onderzoek. Maar de hogeschoolbibliotheek bestelt veel voor ons. En: de collectie van de hogeschoolbibliotheek is voornamelijk ingericht voor onderwijs en niet voor onderzoek. De respondent heeft als belangrijke wens dat er toegang komt tot een digitale bibliotheek van een universiteit. Zelf gaat de respondent wel eens werken bij de UB van de Universiteit van Utrecht om die reden. Ook heeft de respondent toegang tot de bibliotheek van de WUR - maar ook daar moet je zelf naar de bibliotheek toe om er gebruik van te kunnen maken. Eigenlijk is het een must om toegang te hebben tot een dergelijke wetenschappelijke digitale bibliotheek. Ik zoek zelf meestal via de Technische Universiteit Delft. Mijn hogeschool heeft wel een bestelprocedure voor artikelen, maar dat duurt te lang. Zij vindt het van groot belang dat de hogeschoolbibliotheek goed aangesloten is op de wetenschappelijke literatuur en merkt op dat de overige kenniskringen leden docenten zijn, die geen aanstelling hebben (zoals zij) bij universiteiten. Deze respondent stelt dat een collectie nooit genoeg is, maar vindt de collectie van de eigen hogeschoolbibliotheek wel mager. Een aantal belangrijke boeken (klassiekers) ontbreken haars inziens. Een periodieke rondgang van de hogeschoolbibliotheek langs de lectoren om over de collectie op bepaalde thema s te praten lijkt haar heel belangrijk. Ik zoek meestal via de digitale bibliotheek van de VU, waar ik ook toegang toe hebt. Mijn twee collega s hebben geen toegang tot een universiteitsbibliotheek. De collectie van de hogeschoolbibliotheek geeft te weinig resultaten. Overigens beheert onze hogeschoolbibliotheek ook het leermiddelen centrum voor de PABO. dat is een zeer belangrijke functie van de hogeschoolbibliotheek die zij niet ongenoemd wil laten. 22

Onze hogeschoolbibliotheek heeft weinig te bieden op het gebied van kwalitatieve onderzoeksmethoden en wat er is te laag van niveau. Deze respondent ziet het als een belangrijk knelpunt: hoeveel moet de bibliotheek besteden aan literatuur die gebruikt wordt door een hele kleine groep onderzoekers binnen het HBO. De respondent zelf is lid van de Koninklijke Bibliotheek en ook van de UB Amsterdam. Zij moeten dan wel naartoe om er gebruik van te maken. Overigens doet zij wel aanschafsuggesties voor de hogeschoolbibliotheek. Een enkele respondent maakt geen gebruik van de collecties van hogeschoolbibliotheek of bibliotheken. Deze respondent vindt vrijwel alles op internet en koopt handboeken voor zijn eigen collectie. Hij geeft aan dat hij circa 80% van de benodigde informatie via internet verzamelt en circa 20% door middel van interviews. Deze respondent wijst erop dat in zijn domein er erg veel open bronnen zijn. Overigens, een aantal respondenten roemt de persoonlijke dienstverlening van de hogeschoolbibliotheek op dit gebied. Ik heb een goede begeleider vanuit de hogeschoolbibliotheek die inhoudelijk op de hoogte is, tips geeft en hulp bij zoeken en een zeer goede persoonlijke dienstverlening. 23

4.9 Begeleiding van onderzoekers/promovendi De meeste respondenten onderschrijven het belang van cursussen informatievaardigheden en/of beheer literatuurreferenties (EndNote, RefWorks) voor onderzoekers en zien daarin een belangrijke taak voor de hogeschoolbibliotheek. Hieronder een aantal illustraties en kanttekeningen: Wat betreft het zoeken en vinden van literatuur stelt een respondent dat het op waarde inschatten van de gevonden informatie erg belangrijk is. Het gaat dan om zaken als citatie indicatoren. Een training op het gebied van Informatievaardigheden vindt deze respondent typisch een taak voor de hogeschoolbibliotheek. Een andere respondent geeft aan een reële behoefte te hebben aan een cursus EndNote. Zij weet dat het bestaat maar gebruikt het niet. Een respondent ziet weinig behoefte: de aangewezen zoekmachine is Google Scholar. Dat kan iedereen wel. Ook een literatuurlijst maken gaat vanzelf. Een andere respondent vindt het beheer van literatuurreferenties meer relevant voor studenten. Hij en zijn mede-onderzoekers gebruiken overigens Endnote. Een respondent stelt dat de hogeschoolbibliotheek cursussen EndNote geeft. Echter, volgens hem ligt de hogeschoolbibliotheek verkeerde accenten in deze cursus: een medewerker had cursus gevolgd maar de belangrijkste zaken (het maken van de literatuurlijst voor een artikel) niet gesnapt. Zijn advies is dat er samenwerking moet worden gezocht met senior onderzoekers om dergelijke cursussen op te zetten. Een andere respondent vindt dit zeer nuttig: zowel een training informatievaardigheden als trainingen in software voor het beheer van literatuurreferenties. Hijzelf gebruikt Mendeley en is daar zeer tevreden over. Volgens hem is er ook behoefte aan cursussen Word en dan vooral het gebruik van stijlen. Hijzelf heeft hierover twee weblectures gemaakt, die zouden eventueel ook beheerd kunnen worden door de hogeschoolbibliotheek. Een andere respondent meldt dat zij RefWorks gebruikt. Cursussen hierin voor collega s zou zij toejuichen. Een andere respondent vindt het een logische taak voor een hogeschoolbibliotheek om trainingen en ondersteuning te bieden voor tools bij het doen van onderzoek, zoals EndNote. Een andere respondent stelt dat de voormalige bibliotheekopleiding onder hun Academy valt en dat er dus al veel aandacht is voor het beheren van literatuurreferenties. Zij gebruiken RefWorks en de studenten krijgen hierin een cursus in het kader van de competentie onderzoeksvaardigheden. Een enkele respondent heeft twijfels bij het nut van cursussen voor EndNote. Geen van mijn collega s gebruiken het. Ik ook niet. Word heeft inmiddels ook zo n functie en dat maakt misschien zo n apart programma overbodig. 24

Ik vind dat heel zinnig. De hogeschoolbibliotheek zou state of the art instrumenten moeten aanbieden voor ondersteuning van onderzoek, zoals software voor het beheren van literatuurreferenties. 4.10 Overige diensten In de interviews zijn de volgende diensten die door de hogeschoolbibliotheek zouden kunnen worden opgepakt genoemd door één of twee respondenten: Overzicht subsidiemogelijkheden voor onderzoek en zoeken naar partners voor het doen van onderzoek in relatie tot een subsidieaanvraag (Europese subsidies). Verzamelen en opslaan van videomaterialen (als onderzoeksobjecten en onderzoeksdata) Een overzicht van gespecialiseerde databestanden en gespecialiseerde software die aanwezig zijn binnen de hogeschool. Proofreading van Engelse teksten. Literatuuronderzoek: het verzamelen en ordenen van literatuur zou mogelijk op basis van een gedefinieerde onderzoeksvraag uitbesteed kon worden aan de hogeschoolbibliotheek. Beheer/archiveren van websites opgezet voor disseminatie van onderzoeksresultaten van bepaalde onderzoeksprojecten. 4.11 Prioriteiten voor hogeschoolbibliotheken volgens de respondenten Tenslotte werd de respondenten gevraagd om aan te geven wat zij als prioriteit voor de hogeschoolbibliotheek zagen in de ondersteuning van het onderzoek aan de hogescholen. De volgende prioriteiten werden het meest aangegeven (vier of meer keren genoemd): Toegang bieden tot digitale wetenschappelijke literatuur (de meeste respondenten hadden daarbij een digitale collectie van een universiteit op het oog) Informatiepunt over Open Access en auteursrechten Cursussen ondersteuning onderzoekers, zoals informatievaardigheden, beheer van literatuurreferenties en data management Een proactievere opstelling hogeschoolbibliotheek richting lectoren en/of de zichtbaarheid van de aangeboden diensten van de hogeschoolbibliotheek verhogen. De volgende zaken werden 1 tot 3 keer genoemd als prioriteit voor de hogeschoolbibliotheek: Een rol oppakken bij het archiveren van onderzoeksdata Ondersteuning van het publiceren door middel van het repository en de HBO Kennisbank Een rol oppakken in virtual research environments METIS uitbouwen tot goed rapportagesysteem Opzetten van een attenderingsservice literatuur op basis van een interview met de onderzoeker. 25

5. De expertise en rol van de hogeschoolbibliotheek in de perceptie van de respondenten In het interview formaat was de volgende vraag opgenomen over de perceptie van de expertise en de rol van de hogeschoolbibliotheek: De hogeschoolbibliotheek als partner bij onderzoek In hoeverre ziet u de hogeschoolbibliotheek als partner met betrekking tot ondersteuning praktijkgericht onderzoek? Welke aspecten maken de hogeschoolbibliotheek in uw ogen tot een adequate gesprekspartner met betrekking tot diensten op het gebied van praktijkgericht onderzoek (bijvoorbeeld het opleidingsniveau van de informatiespecialisten)? Hoe zijn deze aspecten nu en wat zou moeten veranderen? Deze vraag vonden de meeste respondenten moeilijk te beantwoorden. Enkele uitspraken: Je kunt ze niet wegdenken. Het is een plek waar je onderzoek start en ze hebben expertise op het gebied van informatievaardigheden. De bijdrage van de hogeschoolbibliotheek ligt vooral bij de start van het onderzoek. Voor wat betreft publicaties heb ik ze eigenlijk nog nooit opgezocht. Maar nu ik erover nadenk vind ik een rol in de kenniscirculatie van de hogeschoolbibliotheek wel vanzelfsprekend. Maar het zal dan wel van twee kanten op moeten komen. Deze respondent pleit voor meer interactie tussen de hogeschoolbibliotheek en de onderzoekers om de kenniscirculatie te stimuleren. Ik zie de hogeschoolbibliotheek niet als partner in het onderzoek. Ze hebben me het gebruik van de hogeschoolbibliotheek drie keer uitgelegd, maar het is gewoon te complex en te gebruikersonvriendelijk. Je raakt gewoon de draad kwijt. Een andere respondent heeft een contactpersoon bij de hogeschoolbibliotheek en ervaart deze als een zeer adequaat. Zij zou ook inhoudelijke ondersteuning van de hogeschoolbibliotheek wensen, maar dat is moeilijk in te plannen. Wat betreft expertise van de hogeschoolbibliotheek ziet zij met name expertise in het zoeken van databases en literatuur en mogelijke rol in het vinden van onderzoeksfinanciers. Wat betreft ondersteuning bij publiceren zegt zij dat onbekend onbemind maakt. Ik zie de hogeschoolbibliotheek als ondersteuner bij het zoeken en vinden van informatie en het verzorgen van een goede doorverwijzing. Ik zie de hogeschoolbibliotheek niet direct als ondersteuner bij het publiceren, maar dat is misschien een omissie van mij. Een partner zou zelf actief bijdragen aan het onderzoek. Dat gaat volgens mij te ver. Deze respondent ziet de hogeschoolbibliotheek als ondersteuner plus bij het onderzoek. Wat betreft de expertise van de hogeschoolbibliotheek verwacht zij expertise op het gebied van beter, gerichter en sneller zoeken en maatwerk wat 26

betreft specifieke zoekacties. Zij roemt het collectie beheer van de eigen hogeschoolbibliotheek: zij hebben altijd van veelgevraagde boeken meerdere exemplaren. Voor wat betreft publiceren ziet zij wel een rol voor de hogeschoolbibliotheek al vraagt zij zich af wat de toegevoegde waarde is boven de bestaande publicatiekanalen. Ik ben zeer te spreken over onze hogeschoolbibliotheek. Ze hebben een open oor en oog zijn met al die dingen bezig die u in het interview heeft genoemd. Soms zijn ze partners soms zijn ze ondersteuner. Ze doen mee vanuit hun eigen expertise. Deze respondent ziet als expertise van de hogeschoolbibliotheek informatie verzamelen en daarbij op zoek blijven naar nieuwe middelen en innovaties. Een respondent stelt dat hij als expertise gebieden voor de hogeschoolbibliotheek de volgende zaken ziet: auteursrechten en open access plek waar studenten boeken en literatuur kunnen halen officiële weg richting een digitale wetenschappelijke collectie een rol in het opzetten van digitale archieven Wat betreft het opleidingsniveau van medewerkers van de hogeschoolbibliotheek heeft deze respondent en nooit zo over na gedacht. Het gaat volgens hem om de deskundigheid, niet of je een bepaalde academische titel hebt. Een andere respondent heeft een medewerker van de hogeschoolbibliotheek in gedachten bij het beantwoorden van deze vraag. Als expertisegebied moet zij het zoeken en vinden van literatuur en trainingen informatievaardigheden. Wat betreft opleidingen voor medewerkers stelt zij dat voor de ondersteuning van onderzoek het van belang is dat de medewerkers goed thuis zijn in onderzoek. Op dit moment is er voornamelijk een onderwijscultuur bij hogeschoolbibliotheken en geen onderzoekscultuur. Ik zie op dit moment de hogeschoolbibliotheek niet als partner bij onderzoek. Hebben ze wel de capaciteit qua menskracht en hebben ze überhaupt hier tijd voor? Deze respondent stelt dat hij geen budget heeft om diensten te betalen en vraagt zich af of de diensten van de hogeschoolbibliotheek op het gebied van onderzoek dan betaald zouden moeten worden. Tenslotte uit hij zijn twijfels over het gebodene: hij heeft nu onvoldoende beeld van de kwaliteit van de medewerkers en de diensten van de hogeschoolbibliotheek. Wel stelt hij dat onbekend onbemind maakt en daarom beveelt hij een proactieve opstelling van de hogeschoolbibliotheek aan in het aanbieden van ondersteuning van onderzoek. Een andere respondent ziet de hogeschoolbibliotheek wel deels als partner bij onderzoek. De medewerkers van de hogeschoolbibliotheek begrijpen onze vragen wel en zij ondersteunen ons vanuit hun eigen budget. Daardoor is niet voor alles ondersteuning, maar dat is ook een reëel om te wensen. De medewerkers van de hogeschoolbibliotheek hebben elk hun eigen achtergrond en voor elke academie is een specialist aangesteld. Dat werkt goed. Een andere respondent verwachtte geen enkele expertise bij de hogeschoolbibliotheek. Dat komt door het beeld van de bibliotheek. Zij is dan 27

ook positief verrast over de expertise die zij in de praktijk aantreft bij de medewerkers van de hogeschoolbibliotheek. Zij had bijvoorbeeld niet verwacht dat de hogeschoolbibliotheek expertise op het gebied van auteursrechten zou hebben. De hogeschoolbibliotheek zien wij absoluut als een partner en is een bron van kennis voor ons. Niettemin vult deze respondent aan dat wat betreft ondersteuning van het onderzoek het wel belangrijk is dat de medewerkers van de hogeschoolbibliotheek begrijpen wat het onderzoeksproces inhoud. Dan zouden zij op dat gebied ook als gesprekspartner worden gezien. Ook vindt zij een flexibele houding en out of the box denken belangrijk. Naast de kennis van het onderzoeksproces, moeten mediathecarissen dan op de hoogte zijn van de laatste ontwikkelingen op het gebied van ICT ondersteuning en informatiemanagement. Deze respondent stelt dat het lectoraat telkens nieuwe dingen uit wil proberen en die veranderingsbereidheid (ook risico nemen en nieuwsgierigheid) verwacht zij dan ook bij de hogeschoolbibliotheek. Een respondent noemt de hogeschoolbibliotheek meer een contrabas: als hij weg is zou je willen missen, maar de hogeschoolbibliotheek is meer op de achtergrond, niet zo zichtbaar maar wel noodzakelijk. Zeker voor studenten! De respondent vult aan dat hij de hogeschoolbibliotheek niet echt als partner ziet bij onderzoek, behalve als het over bibliografische zaken gaat. Een andere respondent stelt dat de hogeschoolbibliotheek geleidelijk aan een andere rol zal krijgen omdat je al heel veel digitaal kan vinden en de hogeschoolbibliotheek minder belangrijk daarvoor zal worden. Deze respondent stelt dat de hogeschoolbibliotheek meer initiatief kan nemen met het aanbieden van cursussen EndNote en/of datamanagement. Wat betreft literatuur zoeken zegt deze respondent dat kan je zelf wel. De hogeschoolbibliotheek is nog te veel een boeken uitleen en zou een meer actieve rol op zich moeten nemen. Dat is wel lastig, want de lectoren hebben allemaal hun eigen manieren en maatwerk zal dus nodig zijn. De respondent pleit met name voor het uitbouwen en geschikt te maken van van het METIS onderzoeksregistratiesysteem. 28

6. Samenvatting en conclusies 6.1 Kwalitatief onderzoek door middel van 17 interviews Een kwalitatief onderzoek werd uitgevoerd onder lectoren en onderzoekers aan het HBO over de mogelijkheden en wensen ten aanzien van ondersteuning van het praktijkgericht onderzoek door de hogeschoolbibliotheken. In het totaal werden 17 interviews gehouden met 14 lectoren en 3 onderzoekers verbonden aan vier verschillende hogescholen. 6.2 Het praktijkgerichte onderzoek Uit de interviews komt het volgende beeld naar voren over de setting van het praktijkgericht onderzoek: Beperkte capaciteit: De onderzoekscapaciteit van een lectoraat of andere onderzoeksgroepen aan het HBO is in het algemeen beperkt tot enkele FTE s. Veel deeltijd: Voor een belangrijk deel van de onderzoekers aan het HBO geldt dat zij het onderzoek in deeltijd verrichten naast andere (onderwijs)taken. Verder maken de respondenten onderscheid tussen de volgende soorten onderzoeksprojecten: Onderzoeksprojecten samen met/voortkomend uit de praktijk: de onderzoeksvraag is afkomstig uit het werkveld. In veel gevallen wordt financiering aangevraagd voor deze projecten. Promotietrajecten: dit betreffen meestal hogeschooldocenten die een promotietraject volgen. Genoemd wordt dat deze docenten dan gedurende het promotietraject enkele dagen per week hiervoor zijn vrijgesteld. De onderzoeksvragen zijn dan niet altijd per se afkomstig uit de praktijk/werkveld - het kan ook een idee zijn van de promovendus en/of de begeleiders zelf. Het zoeken naar financiering is in veel gevallen niet aan de orde Onderzoek gerelateerd aan het onderwijs: dit betreft onderzoeken die door (individuele of groepen) studenten worden uitgevoerd in het kader van hun studie/afstuderen. Ook hier is het zoeken naar financiering meestal niet aan de orde. Ook gelden de andere genoemde stadia van onderzoek niet altijd. Overige onderzoeksactiviteiten: onder deze categorie vallen activiteiten die wel gerelateerd zijn aan het onderzoek, en soms enig onderzoek vereisen maar zeer divers zijn: het gaat om adviezen, presentaties, masterclasses et cetera. In de tabel hieronder staat een overzicht van de verschillende fasen van een onderzoek en de belangrijkste potentiële rol(-len) van de hogeschoolbibliotheek daarbij, zoals uit de interviews naar voren is gekomen. 29

Fase onderzoek Contacten met het werkveld (praktijk) Schrijven onderzoeksvoorstel Financiering onderzoek Datavergaring en data-analyse Publiceren en onderzoeksoutput: Naast diverse vormen van publicaties, worden ook presentaties, workshops, masterclasses et cetera genoemd Archiveren (Potentiële) rol voor hogeschoolbibliotheek Literatuurstudie nodig Overzicht financieringsmogelijkheden gewenst; niet direct gezien als een rol voor hogeschoolbibliotheek Diepgaande literatuurstudie nodig Cursussen beheer literatuurreferenties en data management Virtual research environments (sommige respondenten) Onderzoeksregistratie Repository en HBO Kennisbank: Informatiepunt Auteursrechten en Open Access Archiveren onderzoeksdata (sommige respondenten) 30

6.3 Belangrijkste resultaten met betrekking tot ondersteuning door hogeschoolbibliotheek Figuur 1 Overzicht onderzoek stadia, potentiele diensten en belangrijkste reacties respondenten Onderzoeksvoorstel Een onderzoeksvoorstel wordt in vrijwel alle gevallen opgesteld. Daarvoor is een literatuur onderzoek nodig om de onderzoeksvraagstelling te baseren op bestaande literatuur en/of te plaatsen in een theoretisch kader. Bij het zoeken en vinden van literatuur is er een duidelijke - en in de ogen van de meeste respondenten een logische - rol voor de hogeschoolbibliotheek. Hoewel enkele respondenten aangeven dat er al veel te vinden is op internet op sommige vakgebieden, maken de meeste respondenten voor dit literatuuronderzoek gebruik van een bibliotheek- of hogeschoolbibliotheekcollectie. Echter, vrijwel alle respondenten gaven aan de collectie van hun eigen hogeschoolbibliotheek onvoldoende te vinden voor zowel het schrijven van het onderzoeksvoorstel als (in een latere fase) voor het doen van een meer diepgaand literatuuronderzoek tijdens het uitvoeren van het onderzoek. De aanvraagservice van de hogeschoolbibliotheek ondervangt in de ogen van de respondenten niet de lacunes in de collectie wat betreft wetenschappelijke informatie vanwege de snelheid waarover men over de informatie wenst te beschikken. Veel respondenten hebben dan ook omweggetjes naar (digitale) collecties van universiteitsbibliotheken, maar geven aan dat collega s in hun onderzoeksgroepen dat lang niet altijd hebben. Daarom uiten meerdere 31