Industrie en Water Vraag en Aanbod

2 de jaargang / nummer 4 / september 2006 Innovatie Het buzzword in de watersector Export: Nu zijn de ondernemers aan zet Industrietafel Ruimte voor toepassig Innovatie is nodig Focus op: Industrie en Water Vraag en Aanbod

Inhoud 3 redactioneel interview 4 NieuwsDigest Het belangrijkste nieuws uit de afgelopen weken. 7 Bundelen van taken bespaart miljoenen Directeur Roelof Kruize van Waternet het eerste watercyclusbedrijf van Nederland toont zich een fervent voorstander van een geïntegreerde aanpak die volgens hem leidt tot meer efficiëntie, betere service en lagere tarieven. 11 Hightech lab in Leeuwarden In Leeuwarden staat een van de modernste waterlaboratoria ter wereld. Hier analyseert drinkwaterbedrijf Vitens niet alleen dagelijks duizenden watermonsters, het werkt er ook aan voortdurend aan nieuwe innovaties. 14 Nu zijn de ondernemers aan zet Het is geen geheim dat de Nederlandse watersector achter loopt op de buitenlandse concurrentie als het gaat om succesvol innoveren en exporteren. Als het aan directeur Jeroen van der Sommen van het Netherlands Water Partnership ligt, zal dat snel veranderen. 17 WaterFocus Ronde Tafel Innovatie Voor producenten op het gebied van watertechnologie is de noodzaak tot innovatie duidelijk. Maar hoe zit dat in de industrie die zij bedienen en waar waterbehandeling weliswaar een grote rol speelt, maar geen core business is? WaterFocus legde deze vraag voor aan vijf deskundigen op dit gebied. 21 Negentig inzendingen Innovation Award Innovatie is het buzzword in de watersector en dat is ook goed te zien op Aquatech. Niet eerder telde de internationale vakbeurs zoveel noviteiten. Voor de Innovation Award zijn maar liefst negentig producten aangemeld. 25 Noviteiten in de markt Aquatech is als vakbeurs het podium bij uitstek voor bedrijven in de watersector om hun nieuwste producten of diensten te presenteren. Iedere twee jaar is de Amsterdamse RAI de arena van een wedloop van innovatieve waterbehandelingen. Een selectie. 31 Podia De Legionellaproblematiek houdt de gemoederen danig bezig. Johan van Mourik zet namens SKIW vraagtekens bij de beheersplannen. Voor Aqua Nederland klom Tammo Bieze in de pen om een pleidooi af te leveren voor meer verantwoordelijkheid bij de eigenaar. Intussen bereidt Sjef Ernes van Aqua for All zich op geheel eigen wijze voor op Aquatech 40 Internationaal Nieuws In samenwerking met World Water Press een overzicht van het nieuwsaanbod uit de wereldwijde watermarkt. 34 ServicePagina Agenda, ContactIndex en Colofon. Het Onderscheid Achttien jaar geleden bezocht ik voor het eerst Aquatech. Met tassen vol informatie en een hoofd vol indrukken stapte ik aan het eind van een lange, vermoeiende dag in de trein. Als nieuweling in het watervak was elke stand, elke bedrijf, elk product voor mij een noviteit. Het onderscheid komt met de jaren. Over luttele dagen opent RAI wederom de deuren voor Aquatech. In die achttien jaar is veel veranderd. Het vakblad dat ik destijds maakte is ter ziele. Er zijn andere bladen gekomen en andere bladen gegaan. En toen kwam WaterFocus. Een geheel nieuw blad, met een geheel nieuwe onderscheidende formule. En dat spreekt ook uit deze editie. Van ons krijgt u geen plattegrond. Geen pagina s lange lijsten met exposanten en geen pagina s lange overzichten van persberichten. De redactie van WaterFocus beperkt zich in zes pagina s tot die stands, die bedrijven, die producten, die wérkelijk onderscheidend zijn. Als nooit tevoren staat Aquatech in het teken van innovatie. Dat thema pakt WaterFocus graag op in een viertal diepgravende bijdragen van redacteuren Arjan Veering en Constant Gras. Met kritische vragen en een scherpe pen togen zij op pad. Het resultaat leggen we graag aan u voor. Het oordeel is tenslotte uiteindelijk aan de lezer. Marc van der Put Eindredacteur WaterFocus redactie@waterfocus.net

interview NieuwsDigest 4 5 NieuwsDigest interview Nieuwsoverzicht watersector In elk nummer een overzicht van het belangrijkste nieuws uit de voorgaande weken. Wat is er gebeurd sinds de vorige uitgave van WaterFocus is verschenen? Meer ruimte voor alternatieve bestrijding legionella De ontwerp-beoordelingsrichtlijn voor het verwijderen van legionellabacteriën uit leidingwaterinstallaties biedt nu ook ruimte aan membraanfiltratie, pasteurisatie en UV-filtratie met lagedruklampen. Eind dit jaar verschijnt de richtlijn van VROM in definitieve vorm. Als prestatie-eis voor de nieuwe technieken geldt dat zij aanwezige legionellabacteriën in de waterfase continu met een rendement van meer dan vijf logeenheden kunnen reduceren. Er komt ook een richtlijn voor elektrochemische technieken zoals anodische oxydatie en koper-zilverionisatie. VROM gaat meer ruimte geven aan alternatieve technieken voor legionellabestrijding anders dan thermische behandeling, zoals het spoelen van een leidingwaterinstallatie met heet water. In bepaalde situaties kunnen fysische bestrijdingstechnieken een goed alternatief zijn voor het spoelen met heet leidingwater. Het ministerie gaat er vanuit dat het thermisch spoelen volstaat, althans in nieuwe gebouwen waar de waterleidinginstallatie is aangelegd volgens de NEN1006 en de Vewin-werkbladen. In bestaande gebouwen kan thermische bestrijding van legionellabacteriën moeilijk zijn vanwege technische of financiële redenen. Volgens staatssecretaris van Geel zijn de eerst aangewezen alternatieven dan drie fysische bestrijdingstechnieken, zoals micro- en ultrafiltratie, pasteurisatie en UV-licht. (Meer over Legionella op de Podium pagina van AquaNederland op pagina 33 en van de Stichting Kennisuitwisseling Industriële Watertechnologie op pagina 35 van deze uitgave van WaterFocus.) 871 exposanten op Aquatech Met tot nog toe 871 exposanten uit de hele wereld kent Aquatech 2006 veel meer deelnemers dan twee jaar geleden. Nieuw dit jaar is de indeling van de beursvloer in segmenten en de AquaStages. De beurs wordt van 26 tot en met 29 september in de Amsterdam RAI gehouden. Uiteraard besteedt ook WaterFocus aandacht aan dé beurs. In deze uitgave vindt u een interview met voorzitter van de Aquatech adviesraad Roelof Kruize (pagina 7) én een interview met voorzitter van de jury voor de Innovation Awards Walter van der Meer (pagina 11). Paques bouwt vierde trap op rwzi Leiden Paques heeft bij het Hoogheemraadschap van Rijnland een opdracht in de wacht gesleept voor het bouwen van een pilotplant voor afvalwaterzuivering op rwzi Leiden Zuidwest. De Friezen zullen in de pilot verschillende opties uitproberen: bezinking, biologische afbraak en nabezinking. De plant zal uit een aantal procescomponenten bestaan: continue zandfiltratie, vastbedfiltratie, actiefkoolbehandeling en geavanceerde oxidatie. Brussel stelt normen voor 41 stoffen in Europese wateren Hoofdrapport Verkenning van doelen-maatregelen-kosten in het beheersgebied van Hoogheemraadschap De Stichtse De Europese Rijnlanden Commissie heeft op 17 juli een voorstel gepubliceerd van de dochterrichtlijn van de Kaderrichtlijn water (COM2006-397-final) waarin de prioritaire stoffen en de bijbehorende concentratiegrenswaarden zijn vermeld. De lijst bevat in totaal 41 stoffen, waarvan er 33 de classificatie prioritaire stoffen hebben. Dat wil Drinkwaterbedrijven zeggen dat ze volgens de Kaderrichtlijn Water (artikel 16) als stoffen worden aangemerkt waarvoor op Europees niveau zal worden bepaald in stoten certificeringstak Kiwa af welke concentraties ze in oppervlaktewater mogen voorkomen. Deze normering is van belang De Nederlandse drinkwaterbedrijven en ABN Amro Participaties hebben eind augustus overeenstemming bereikt over de verkoop van het gehele bij het bepalen van de chemische waterkwaliteit. aandelenpakket van Kiwa. Het management van De richtlijn noemt drie soorten stoffen, twintig Kiwa heeft daarbij een minderheidsbelang in het prioritaire stoffen met grenswaarden, aandelenpakket genomen. De verkoop van de aandelen markeert het einde van een tijdperk waarin over twintig jaar in alle lidstaten een nullozing dertien prioritair gevaarlijke stoffen waarvoor de drinkwatersector eigenaar was van Kiwa op het moet gelden en acht stoffen waarvoor het Europese milieubeleid geldt. gebied van certificering en het onderzoek voor gastechnologie. Net voor de zomervakantie was Voor alle 33 prioritaire stoffen geeft de nieuwe Kiwa al opgesplitst in twee bedrijven, Kiwa NV en richtlijn de maximale concentraties aan zoals Kiwa Water Holding. De drinkwatersector blijft die in alle Europese binnenwateren en andere eigenaar van Kiwa Water Holding die het nationale wateren in 2015 nog mogen voorkomen. Voor drinkwateronderzoeksprogramma uitvoert en met de dertien prioritaire gevaarlijke stoffen heeft buitenlandse partners onderzoek uitvoert. de commissie nu al vastgesteld dat het om De achterliggende reden voor de splitsing en de stoffen gaat die een groot risico vormen voor aandelenverkoop is de groeiende concurrentie die het aquatische milieu (toxisch en persistent). Kiwa ondervindt op de sterk internationaliserende In de Kaderrichtlijn Water stelt artikel 16 markt voor certificering. Volgens algemeen directeur Paul Hesselink liggen er voor Kiwa kansen moet voorstellen dat voor deze groep leidt tot dat de EU-commissie een maatregelenpakket om het hoge Nederlandse kwaliteitsniveau toe te stopzetting van alle lozingen. Het gaat dan om passen in geselecteerde delen van Europa. Het is de stoffen: antraceen, cadmium, chlooralkanen, zijn ambitie om in 2020 met duizend medewerkers endosulfan, hexachloorbenzeen, hexachloorbutadieen, lindaan, kwik, nonylfenolen, PAK, een omzet te realiseren van 150 miljoen. Op dit moment bedraagt de omzet van Kiwa 50 miljoen pentabromidephenylether, pentachloorbenzeen euro en zijn vierhonderd medewerkers in dienst. en tributyltinverbindingen. Stichtse Rijnlanden becijfert kosten Kaderrichtlijn Het Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden (HDSR) verwacht in een worst case scenario jaarlijks dertien miljoen euro extra uit te moeten geven om in 2015 in haar beheersgebied te voldoen aan de normen van de Kaderichtlijn Water. Dat blijkt uit het rapport Globale Verkenning Kaderrichtlijn Water dat het adviesbureau Grontmij in opdracht van de waterbeheerder heeft uitgevoerd. Naast het hoogheemraadschap zelf, zullen ook gemeenten en particulieren hun financiële bijdragen moeten leveren. De reguliere waterbeheerstaken staan nu nog voor 80 miljoen euro op de begroting. Voor dertien miljoen euro extra moet het mogelijk zijn de ecologische doelen te halen, uitgaande van de maximale norm. Het werkelijke ambitieniveau moet nog worden vastgesteld. Volgens het Hoogheemraadschap spelen daarbij niet alleen de kosten een rol maar bijvoorbeeld ook de maatschappelijke wenselijkheid van bepaalde investeringen. Uit het onderzoek blijkt dat ingrepen in beheer en onderhoud het meest kosteneffectief zijn, zoals de aanleg van natuurvriendelijke oevers, helofytenvelden, een ander baggerregime en natuurvriendelijker beheer. Grootste membraanbioreactor mogelijk in Alkmaar Alkmaar en het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier hebben ambitieuze plannen om de rwzi Bergermeer te vernieuwen met een membraanbioreactor. De beide overheden willen de grootste membraanbioreactor van Nederland bouwen om de huidige rwzi Bergermeer te vervangen. Samen met ingenieursbureau DHV en architectenbureau GroupA hebben zij de eerste schetsontwerpen gepresenteerd aan de Raad van Ingezetenen van het hoogheemraadschap en de ruimtelijke commissie van de gemeenteraad. De schoonwaterfabriek, zoals de reactor wordt aangeduid, staat centraal in de plannen om, behalve de zuivering, ook een nieuw hoofdkantoor voor het hoogheemraadschap te bouwen en een woonwijk aan te leggen op Bergermeer. Cruciaal is de financiering van het project, want zonder substantiële bijdrage van het Rijk of uit Brussel is het bijna zeker onhaalbaar. Als de plannen doorgaan, moet de installatie in 2009 draaien en daarmee de grootste communale membraanbioreactor van Nederland worden. De capaciteit van de zuivering wordt ontworpen op 2500m3/uur Globale Verkenning en Kaderrichtlijn is goed voor 110.000 ve. Water WaterForum Online Wilt u het nieuws in uw sector heet van de naald, neem dan een kosteloos abonnement op WaterForum Online via de knop Gratis E-mail nieuwsservice in het rechtermenu op www.waterforum.net.

7 INNOVATIE interview In Amsterdam en omstreken verzorgt Waternet, als eerste watercyclusbedrijf van Nederland, alle watertaken: van kraan tot rivier, van riool tot grondwater. Directeur Roelof Kruize is fervent voorstander van die geïntegreerde aanpak die volgens hem leid tot meer efficiëntie, betere service en lagere tarieven. Waar elders initiatieven in de waterketen mislukten, is Kruize overtuigd dat Waternet zal slagen. Miljoenen blijven liggen door gebrekkige samenwerking en dwarsliggende instanties. Een schande, want burgers en bedrijven betalen de rekening. Directeur Roelof Kruize van Waternet: Beter bundelen van watertaken bespaart miljoenen Tekst: Arjan Veering Foto s: Arie de Leeuw Als watercyclusbedrijf is Waternet de eerste in zijn soort in Nederland. De gemeente Amsterdam en het Hoogheemraadschap Amstel, Gooi en Vecht hebben sinds dit jaar alle watertaken ondergebracht in het bedrijf. Drinkwater, afvalwater, riolering en het beheer van oppervlakte- en grondwater, alles is in één hand. Het gaat dus om de waterketen en het watersysteem, daar wilden we geen knip tussen maken, vertelt directeur Roelof Kruize van Waternet. Vakinhoudelijk is er zoveel overlap tussen beiden. Denk bijvoorbeeld aan het afkoppelen van regenwater van de riolering. Dat heeft weer gevolgen voor het grondwaterpeil, juist in Amsterdam een heel belangrijk thema. De wens om de zorg voor drinkwater, afvalwaterzuivering en de riolering samen te voegen leeft al langer. Zo heeft staatssecretaris Van Geel diverse keren opgeroepen tot meer samenwerking in de waterketen. Hij hoopt met die samenwerking de efficiëntie in de sector flink op te krikken. Efficiëntievoordelen ten spijt is een eerder experiment in Limburg faliekant mislukt: het waterleidingbedrijf, de waterschappen en de 48 betrokken gemeenten konden het niet eens worden. Ook in Gelderland wordt al een tijdje gepoogd een waterketensamenwerking op te zetten, maar dat proces verloopt moeizaam en traag. Amsterdam en het Hoogheemraadschap Amstel, Gooi en

9 8 iinnnovat t e r v ie w IE Vecht hebben zich daardoor niet laten afschrikken om Waternet op te zetten. De twee overheden werkten al sinds 1997 samen in de Dienst Waterbeheer en Riolering (DWR), waarvan Kruize ook directeur was. Men was destijds sceptisch, hoe zou DWR nu twee heren én Amsterdam én het Hoogheemraadschap kunnen dienen? Maar de samenwerking leverde juist hele goede resultaten op, waardoor de stap naar verdere integratie met drinkwater en waterbeheer makkelijk was. Elders in het land ging het mis, omdat instituties bang waren hun macht af te staan, zoals waterschappen of gemeenten die baas in eigen buis wilden zijn, vat Kruize krachtig samen. Maar Amsterdam en het Hoogheemraadschap waren al gewend aan samenwerken. Amsterdam heeft daar zijn waterleidingbedrijf aan toegevoegd. Bijzonder is de constructie dat beiden volledige zeggenschap hebben behouden. Waternet is een stichting waarvan de dijkgraaf en de wethouder samen het bestuur vormen. Eigenlijk werkt Waternet als een shared service center, waarin alle medewerkers zijn ondergebracht. Waternota Dat klinkt mooi, maar welke voordelen biedt dat in de praktijk? Kruize hoeft geen seconde na te denken over het antwoord. We kunnen veel betere service leveren doordat we bij elkaar zitten. Zo hebben we nu één gezamenlijke storingsdienst. Ook bij werkzaamheden of bijvoorbeeld wegopbreking kunnen we werken met bijvoorbeeld één aannemer en één toezichthouder, dat scheelt enorm. In 2009 willen we ook een gezamenlijke waternota uitbrengen met daarop drinkwaterkosten, rioolrechten, wvo-heffing en ingezetenenomslag, en daarbij een uitleg wat we met het geld doen en hoe die kosten zich landelijk verhouden. Het liefst zou Kruize de rekening verder vereenvoudigen door alle kosten in een gezamenlijke waterprijs te verdisconteren, maar dat is wettelijk nog niet toegestaan. Het kan veel eenvoudiger. Het drinkwatertarief bestaat uit een vastrecht en een variabel deel. Breng de ingezetenenomslag in het vastrecht onder en het rioolrecht en kosten voor afvalwaterzuivering gaan dan in het variabele deel. Zo krijg je één waterrekening, met als voordeel dat mensen het prijseffect veel sterker ervaren wanneer zij water besparen. Het belangrijkste voordeel is echter de kostenefficiëntie van een integrale aanpak. We besparen in Waternet nu al tien miljoen euro per jaar, dat is zes procent van ons relevante budget. Ook kunnen we 130 van de 1700 formatieplaatsen terug, dat is zo n acht procent, gewoon omdat we efficiënter kunnen werken, rekent Kruize voor. De grootste winst is echter te halen in de afvalwaterketen. Als je extra berging in het rioolstelsel maakt, moet de gemeente dat betalen. Als je kiest voor uitbreiding van de rwzi, moet het waterschap betalen. Maar dat maakt de burger toch niks uit. Je moet n t e r v ieiw IiNNOVAT E kiezen voor het maatschappelijk optimum. Kruize windt zich daarom op over het gesteggel elders in het land tussen de verschillende partijen in de waterketen. In Limburg hebben ze gezegd dat ze eigenlijk tien procent zouden kunnen besparen, maar ze kunnen het niet eens worden. Nu blijven miljoenen liggen door gebrekkige samenwerking en dwarsliggende instanties. Dat is toch een schande, want de burgers betalen de rekening. En het bedrijfsleven. Als je als bedrijf een flinke afvalwaterstroom hebt, kan dat een enorme kostenpost schelen. Het verbaast me dat consumentenorganisaties of de Kamer van Koophandel daar niet tegen in het geweer komen. Schaalvergroting Kruize constateert ook in het eigen verzorgingsgebied nog koudwatervrees om met Waternet in zee te gaan. Behalve Amsterdam telt het gebied nog 25 gemeenten, waarvoor Waternet de rioleringstaken graag zou overnemen. Ongezien kan ik zeggen dat we het tien tot twintig procent goedkoper kunnen doen dan wanneer die gemeenten dat zelf doen. Gewoon omdat we het op een grotere schaal kunnen aanpakken. Voor efficiënte rioleringszorg zouden eigenlijk zo n miljoen inwoners of zo n half miljoen aansluitingen nodig zijn, denkt Kruize. Hij pleit ook voor meer regie vanuit Den Haag om de gemeenten te dwingen tot samenwerking en schaalvergroting. Vroeger hadden we ook honderden drinkwaterbedrijven, elke gemeente had zijn eigen bedrijfje. De waterleidingwet heeft daaraan een einde gemaakt. Industrie Ook voor het bedrijfsleven kan de watercyclusbenadering voordelen bieden, zo stelt Kruize. Bedrijven hoeven dan nog maar bij een loket aan te kloppen voor al hun waterzaken. We hebben relatiebeheerders aangesteld, ook voor de industrie. Zo n relatiebeheerder is voor bedrijven het enige aanspreekpunt, en hij kan dan ook veel meer oplossingenop-maat aanbieden. En doordat we alles bijeen hebben, kunnen we ook met een concurrerend aanbod komen. De vergunningverlening en handhaving probeert Waternet te vereenvoudigen. We werken veel samen met dienst Milieu en Bouwtoezicht van Amsterdam. Als zij een milieuvergunning beoordelen, nemen zij ook gelijk het water mee, in overleg met ons. Dat gaat veel sneller dan wanneer daarvoor een aparte procedure geldt. Ook handhaving stemmen we af, zodat niet de ene dag één controleur komt, en de volgende dag wéér een. Op dit moment heeft Waternet in staalproducent Corus en papierfabrikant Crown van Gelder twee zeer grote afnemers van ruw water, samen goed voor twintig miljoen kubieke meter per jaar. Daarnaast levert Waternet ruw water in het westelijk havengebied van Amsterdam en daar heeft het Kruize al 25 jaar betrokken bij Aquatech bedrijf grote ambities om dat volume de komende jaren te vertienvoudigen. De hagelnieuwe rwzi Amsterdam-West kan daarin een belangrijke rol spelen. We zijn al in overleg met verschillende bedrijven die daar zitten of die zich willen vestigen, over levering van water, zuivering van afvalwater en hergebruik van effluent. Marktconform Waternet onderzoekt ook de mogelijkheid te variëren in de tarieven voor waterlevering aan de industrie, zodat het marktconform kan opereren. We hebben in Amsterdam een waterprijs van zo n 1,30 euro, maar er zit een groot gat tussen de vaste en de variabele kosten. Van die speelruimte kunnen we gebruikmaken om een grootafnemer water tegen een lager tarief aan te bieden. Met het geld dat we daarmee verdienen, kunnen we dan weer de tarieven voor de gebonden klanten verlagen. Die marktconforme prijzen zijn hard nodig, stelt Kruize, want de zakelijk markt loopt terug. Met de huidige waterprijs loont het al voor een beetje autowasserette om grondwater op te pompen. Dat is eigenlijk ongewenst, ook met het oog op verdroging. Maar als je dat wilt ontmoedigen moet je aan de andere kant natuurlijk ook iets aan de tarieven doen, en zorgen dat je een aantrekkelijk alternatief hebt. Waternet is niet van plan om, zoals bijvoorbeeld waterbedrijf Evides, een aparte tak voor industriewater op te zetten. Kruize vindt dat de primaire verantwoordelijkheid van Waternet toch vooral voor de klanten is die niet kunnen kiezen, dus de burgers en de kleinere bedrijven. Winst maken is niet ons doel, dat past ook niet bij een onderneming die honderd procent in handen is van de overheid. Het geld uit de zakelijke markt moet aan het algemene nut ten goede komen. Roelof Kruize is al zo n 25 jaar betrokken bij de watervakbeurs Aquatech. Zo is hij voorzitter van de adviesraad en heeft hij jarenlang deel uitgemaakt van de jury van de innovatieprijs. Aquatech is voor de watersector een ontmoetingsplaats, meent Kruize. Het concept is breder dan alleen een vakbeurs. Het is echt een plek waar waterprofessionals elkaar ontmoeten, dat komt ook door het uitgebreide congresprogramma. Al blijft de beurs natuurlijk wel de kern. Kruize ziet in de laatste jaren een verschuiving in de bezetting. De grote stands van de buizenleveranciers verdwijnen langzamerhand, daarvoor komen vooral kleinere units terug van gespecialiseerde bedrijven, bijvoorbeeld voor meet- en regeltechniek of watercoolers. Je ziet steeds meer nadruk komen op equipment en technologie. Ook de inrichting van de beursvloer zal dit jaar anders zijn. Na jaren discussie is nu eindelijk gekozen voor segmentatie naar sector, dus aparte hallen voor drinkwater, afvalwater enzovoorts. Kruize is daar blij mee. Bezoekers kunnen nu veel makkelijker hun weg vinden. Bij de Albert Heijn liggen de appels en sinaasappels toch ook niet door de hele winkel verspreid. Alle werknemers van Waternet krijgen de mogelijkheid om een dagdeel de beurs te bezoeken. Zo blijven zij op de hoogte van de laatste ontwikkelingen en de stand van de techniek. Voor de managers is het ook een belangrijke manier om contacten te leggen. Waternet zal zelf ook prominent aanwezig zijn, vertelt Kruize. Aquatech vindt toch plaats in onze thuishaven. Bezoekers kunnen bijvoorbeeld een rondleiding krijgen op de nieuwe rwzi in Amsterdam-West. En op onze stand willen we ons vooral presenteren als het eerste watercyclusbedrijf van Nederland.

11 INNOVATIE interview In Leeuwarden staat een van de modernste waterlaboratoria ter wereld. Hier analyseert drinkwaterbedrijf Vitens niet alleen dagelijks duizenden watermonsters, het werkt er ook aan voortdurend aan nieuwe innovaties. Maar het lab zélf, dat met robottechnieken 24/7 volautomatisch draait, is wel de grootste blikvanger. Walter van der Meer, directeur Laboratorium en Procestechnologie, gunt WaterFocus een blik achter de schermen. Hightech lab in Leeuwarden Tekst: Arjan Veering. Drieduizend flesjes schuiven dagelijks door het hypermoderne laboratorium. Robots verplaatsen buisjes tussen verschillende analyse-apparaten, pompen vloeistoffen rond en pipetteren petrischaaltjes, alles volautomatisch. Het modernste drinkwaterlab van West-Europa, zegt directeur Walter van der Meer van Vitens Laboratorium en Procestechnologie niet zonder trots. En neem Oost-Europa daar ook maar bij. Het robotsysteem dat watermonsters geheel zelfstandig langs een varia aan labapparatuur stuurt, is dé blikvanger van het laboratorium dat sinds 2005 is gehuisvest in het nieuwe hoofdkantoor in Leeuwarden. Nog steeds krijgen we elke week bezoekers uit binnen- en buitenland langs om te zien hoe wij het lab hebben opgezet, vertelt Van der Meer. Voorafgaande aan de bouw van het nieuwe lab hebben zowel de staf als de analisten hun wensen en ideeën op papier gezet. Het bijzondere is dat we bestaande analyseapparatuur slim aan elkaar hebben verbonden en op de robots hebben aangesloten. We kunnen vrij eenvoudig nieuwe of aangepaste apparatuur in het systeem zetten. Vanzelfsprekend doet het laboratorium alle monsteranalyses voor het eigen waterbedrijf, van bron tot kraan. Zo n veertig procent van het onderzoekswerk gebeurt ook voor derden, zoals legionella-onderzoeken, zwembadanalyses en controles van private waterwinningen. Ook voor klanten in de industrie bepaalt het lab de samenstelling van koel- of proceswater. Naast de labanalyses is procestechnologie de tweede taak van het Vitens-bedrijf. Daar werken we aan de optimalisatie van het proces, dus van de zuivering zelf maar bijvoorbeeld ook van de distributie, legt Van der Meer uit. Research en ontwikkeling is daarin belangrijk. We hebben zo n vijftien, zestien octrooien op het gebied van zuivering, zoals voor anaerobe membraanfiltratie, reiniging van membranen en bepaalde configuraties van modules. Van der Meer zelf heeft enkele belangrijke verbeteringen in membraanfiltratie op zijn naam staan, een onderwerp waarover hij een proefschrift schreef. Sinds enkele jaren is hij bovendien hoogleraar membraanprocestechnologie aan de Universiteit van Twente. Enkele van zijn AiO s zijn verbonden aan

13 INNOVATIE interview het waterkennisinstituut in Wetsus, dat ook in Leeuwarden is gevestigd. Innovatie kan vanuit verschillende perspectieven worden bekeken. Vitens is eindgebruiker en kijkt vooral naar praktische toepassingen. Universiteiten zoeken meer fundamenteel naar bepaalde oplossingen voor wetenschappelijke vraagstukken. In Wetsus komen die beiden samen, en ook nog met leveranciers en apparatenbouwers. Dat kan goede uitkomsten opleveren, waar de hele sector van profiteert, zoals reiniging van membranen of sensoring. Bijzondere vinding Van der Meer ziet in de toekomst mogelijkheden voor brede screening van waterkwaliteit. Met DNA kunnen fingerprints van water worden gemaakt, waarvan afwijkingen snel kunnen worden opgemerkt. Uit testen blijkt dat elke watersamenstelling een bepaald patroon heeft. Als het patroon plots afwijkt, is er blijkbaar een probleem. Daarop kunnen we dan inzoomen met specifieke analyses. Brede screening biedt ook veel mogelijkheden om online in het veld te meten. Volgend jaar komt een bijzondere vinding op de markt, die Vitens samen met TNO en het Streeklaboratorium Kennemerland heeft ontwikkeld: de legionellachip. Het miniatuurlab kan binnen enkele uren duidelijkheid geven of er ergens legionella in het water zit. Een enorme vooruitgang, stelt Van der Meer, nu vergen legionella-analyses nog tien tot dertien dagen. De DNA-techniek waarmee de legionellachip werkt, is in principe al bekend, maar de doorbraak komt uit de samenwerking, stelt Van der Meer. Het Streeklab heeft alle patiëntenstammen in huis, waardoor we legionella snel kunnen thuisbrengen. Wij brengen de waterkennis in en TNO zorgt voor de biostatistiek en de techniek achter de chip. Wij kunnen daardoor een paar slagen verdergaan dan de gebruikelijke DNA-methode. Zo onderscheidt het apparaat direct het type en subtype van de legionella, de virulentie (het ziekmakende vermogen) en de status (dode of levende bacterie). Bij uitbraken kan snel de bron worden gezocht, maar met de chip kan bijvoorbeeld ook bij een tentoonstelling vooraf worden gecontroleerd of er legionellagevaar is. Op de plank De research van het Vitens-lab richt zich in eerste instantie op drinkwater en het zuiveringsproces, de core business aldus Van der Meer. Maar de vondsten kunnen ook elders worden toegepast, bijvoorbeeld voor industrieel waterbeheer. Vitens heeft een aparte tak voor industriewater en die betrekt het lab regelmatig bij projecten. Soms hebben wij al een oplossing op de plank liggen, maar we doen ook onderzoek om een bepaald probleem van een bedrijf te kunnen oplossen. Doelgericht maatwerk, vanuit een specifieke vraag. Zo heeft Vitens bij een pluimveeslachterij onderzocht hoe van grondwater niet alleen koelwater maar ook hoogwaardig proceswater kon worden gemaakt. Een ander project was gedeeltelijke sluiting van de waterkringloop bij een aardappelverwerker. De inspanningen van het Vitens-lab blijven niet onopgemerkt. Er is veel belangsteling voor het Laboratorium Informatie Management Systeem (LIMS) dat het hele proces in het lab in Leeuwarden registreert en stuurt. Al bij de monstername krijgen de flesjes een barcode en daarmee kan het LIMS bepalen wat er met het watermonster moet gebeuren. Het Vitens-lab wil het concept, samen met zijn partners Labman uit Engeland en Kiestra uit Drachten, ook verkopen aan andere laboratoria en instellingen. De eerste gegadigden, onder meer uit Engeland, Nieuw-Zeeland, Australië en Frankrijk, hebben zich al gemeld in Leeuwarden. Aquatech: Innovatie leeft Walter van der Meer is voorzitter van de jury voor de Innovation Awards die op Aquatech worden uitgereikt. Er zijn veel meer inzendingen dan in voorgaande edities, stelt Van der Meer die verschillende trends waarneemt., waaronder de opkomst van point-of-use zuiveringen, dichter bij de gebruiker. Hij trekt de vergelijking met telecommunicatie. Bijna over de hele wereld kan men nu mobiel bellen, het is vaak niet meer nodig om vaste lijnen aan te leggen. Ook bij water kun je je afvragen of het zin heeft hele infrastructuur van leidingen en afvoeren aan te leggen.

interview innovatie 14 15 innovatie interview Het is geen geheim dat de Nederlandse watersector achter loopt op de buitenlandse concurrentie als het gaat om succesvol innoveren en exporteren. Als het aan directeur Jeroen van der Sommen van het Netherlands Water Partnership ligt, zal dat snel veranderen: We hebben de afgelopen zes jaar hard gewerkt aan de infrastructuur rond innovatie, technologie en export. Nu zijn de bedrijven aan zet om de snelgroeiende kansen op de mondiale watermarkt ook te pakken. Tekst: Constant Gras Foto s: Michelle Muus NWP directeur Jeroen van der Sommen: Nederland mag dan internationaal gezien voorop lopen in watertechnologieontwikkeling, maar Nederlandse fabrikanten van apparatuur, toeleveranciers van onderdelen, ontwerpers van systemen en gebruikers daarvan hebben internationaal naar verhouding slechts een bescheiden marktaandeel. Dat hebben we zo n tien jaar geleden al vastgesteld, toen duidelijk werd dat water politiek gezien heel belangrijk ging worden, vertelt Van der Sommen. Op het eerste Wereld Water Forum in 1997 in Marrakesh, Marokko kwamen buitenlandse instellingen en bedrijven aanmerkelijk beter georganiseerd en actiever voor de dag dan de Nederlandse. Dat was de aanleiding om ook in Nederland de handen ineen te slaan en op watergebied de samenwerking tussen bedrijven, kennisinstituten, overheden en maatschappelijke organisaties te versterken. In 2000 had het tweede Wereld Water Forum in Den Haag plaats en datzelfde jaar werd de netwerkorganisatie Netherlands Water Partnership (NWP) opgericht, die inmiddels 135 leden telt. Publiek-private samenwerking Doel van het NWP is het organiseren van de Nederlandse watersector om de kansen op de mondiale watermarkt beter te benutten. Meer marktaandeel voor Nederlandse bedrijven is met name te bereiken door samenwerking, stelt Van der Sommen vast. Niet alleen tussen bedrijven onderling, maar ook met overheden, kennisinstituten en maatschap- Nu zijn de ondernemers aan zet pelijke organisaties. Onze functie in het realiseren van die samenwerking is initieren, informeren en coördineren. Exportbevordering, minimaal de mondiale groei evenaren, is ook de eerste doelstelling van het eerder dit jaar gepresenteerde Innovatieprogramma Watertechnologie. Door als consortia van bedrijven en instellingen totaaloplossingen aan te bieden op buitenlandse markten, meent de in het NWP georganiseerde watersector haar internationale concurrentiepositie aanzienlijk te kunnen versterken. Die samenwerking is geen doel op zich, maar een middel voor individuele bedrijven en instellingen om hun innovatieve producten en diensten beter te kunnen presenteren op de internationale markt, legt Van der Sommen uit. Dat het om een publiek-private samenwerking gaat, is volgens de NWP-directeur essentieel omdat de Nederlandse watertechnologiesector zich internationaal kan onderscheiden door het combineren van maatschappelijke en economische doelen. Want met onze innovatieve technologie en producten kunnen wij beslist een belangrijke rol spelen in het oplossen van mondiale maatschappelijke waterproblemen. Goed overleg De rol van het NWP bij het organiseren van de Nederlandse watersector is het scheppen van voorwaarden. Om te beginnen waren er in onze publiek georganiseerde watersector nogal wat drempels te slechten in de relatie tussen overheden en bedrijfsleven, vertelt Van der Sommen. Dat is gebeurd. Er is nu goed overleg, waarbij het vooral belangrijk is dat bedrijven weten dat ze gehoord worden door de overheid. Daarnaast hebben we bedrijven, kennisinstituten en overheden bijeengebracht rond actuele waterthema s. Samenwerken op basis van product-marktcombinaties en het daadwerkelijk als Nederlandse consortia betreden van de internationale markt zijn stappen die ze zelf moeten zetten. De voorwaarden daarvoor zijn de afgelopen zes jaar in ieder geval sterk verbeterd. Van der Sommen: Bedrijven en kennisinstituten hebben zich op verschillende niveau s georganiseerd met het oog op de ontwikkeling van nieuwe watertechnologieën en innovatieve producten, daarbij actief gesteund door de rijksoverheid. Het Technologisch Top Instituut Watertechnologie wordt dit jaar operationeel. Het programma Partners voor Water richt zich op interdepartementale beleidsafstemming en sectorale samenwerking en biedt de mogelijkheid voor financiële ondersteuning van buitenlandse waterprojecten. Voor risicovolle doorontwikkeling van innovatieve producten kunnen bedrijven binnenkort gebruikmaken van de subsidieregeling inno WATOR (innovatie Water Technologie Ontwikkelings Regeling). En er komt een garantiefonds om aanbieders en gebruikers van innovatieve producten te compenseren voor extra en onverwachte kosten als gevolg van de technische en economische risico s bij het vermarkten van innovaties. Allemaal instrumenten om goede ideeën op watergebied snel om te zetten in nieuwe technologie en innovatieve producten en het mogelijk en aantrekkelijk te maken daar vervolgens ook de internationale markten mee op te gaan. De kansen voor fabrikanten, toeleveranciers, ontwerpers en dienstverleners zijn er, zegt Van der Sommen. Door de aanscherping van milieumaatregelen staat de Europese markt open voor innovatieve toepassingen op watergebied. Klimaatverandering en overstromingen vragen om nieuwe en adequate maatregelen in de watersector. De kennis die wij op dat gebied hebben, heeft echter nog geen vertaling gehad naar ontwerp en productie van nieuwe systemen. Maar ook op watermarkten buiten Europa doen zich nieuwe mogelijkheden voor. Ontwikkelingslanden bijvoorbeeld bepalen zelf hoe en waarin zij ontwikkelingsgelden gaan investeren. Voor het ontwikkelingsproces van innovaties en het vermarkten daarvan lijken nu ook in Nederland de wegen geplaveid. Wij hebben de weeffouten eruit gehaald, nu zijn de ondernemers aan zet, aldus Van der Sommen. Zij moeten de kansen op de mondiale watermarkt benutten, bijvoorbeeld door als consortia van bedrijven en instellingen totaaloplossingen aan te bieden. En dan heb ik het niet alleen over het beantwoorden van de groeiende vraag naar innovatieve producten en toepassingen, maar ook over het generen van nieuwe ideeën als spin off van activiteiten op buitenlandse markten. Noodzakelijke aanpassingen van producten en technieken aan lokale omstandigheden kunnen de aanzet zijn tot nieuwe innovaties. En die hoeven niet per definitie high tech te zijn. Samen optreden Dat betekent niet dat de rol van het NWP is uitgespeeld. Onze taak blijft de Nederlandse watersector te informeren en de samenwerking tussen de partijen daarbinnen te coördineren en faciliteren, benadrukt Van der Sommen. Maar we hebben ook een afdeling business development voor ondersteuning van bedrijven bij het zoeken van partners, het vaststellen van product-marktcombinaties en deelname aan waterprogramma s. Samenwerking is essentieel om de positie van de Nederlandse watersector op de internationale markt te versterken. Daarom zijn we ook samen met bedrijven, overheden, kennisinstituten en maatschappelijke organisaties als collectief vertegenwoordigd op internationale conferenties, congressen, beurzen en handelsmissies. En het werkt, want we zien nu al dat de innovatiekracht van de Nederlandse watertechnologiesector in het buitenland beter herkend wordt. Ik merk ook dat daar veel bewondering is voor onze gezamenlijke optredens.

17 INNOVATIE interview WaterFocus Ronde Tafel Innovatie Ruimte voor toepassen van innovaties ontbreekt Tekst: Constant Gras Foto s: Arie de Leeuw Bedrijven moeten innoveren om hun internationale concurrentiepositie te behouden en te versterken. Voor producenten op het gebied van watertechnologie is die noodzaak duidelijk. Maar hoe zit dat in de industrie die zij bedienen en waar waterbehandeling weliswaar een grote rol speelt maar geen core business is? WaterFocus legde deze vraag voor aan vijf deskundigen op dit gebied. Een rondetafelgesprek over strenge wet- en regelgeving, starre overheden, doelmatigheid en ruimte krijgen. Aan tafel treffen we Duward Sikkens, senior development engineer bij Norske Skog Parenco, Johan van Mourik, productmanager Water bij EdeA en voorzitter SKIW, Cees van Rij, operations manager environmental affairs bij Lamb Weston/ Meijer en Siebe de Groot, projectmanager bij DOC Kaas. Vier vertegenwoordigers uit de industriële sectoren papier, chemie en voedingsmiddelen, waarin water een belangrijke grond- en hulpstof is. Gastheer Ronald Hopman, manager Kiwa Industrie & Water completeeert het gezelschap. Al discussiërend trekken de aanwezigen de conclusie dat innovatie op het gebied van watertechnologie een complex proces is met een meervoudig doel, dat verder gaat dan productaanpassing in een veranderende markt en procesaanpassing bij veranderende wetgeving. Het sneller ontwikkelen en toepassen van doorbraaktechnologie waarmee de verschillende doelen gerealiseerd kunnen worden, vereist dan ook een integrale aanpak op basis van samenwerking tussen kennisinstituten, producenten van innovatieve producten, de industrie die deze gebruikt en de overheid. Aan de kant van de technologie-ontwikkeling is met deze samenwerking al een veelbelovend begin gemaakt, waarbij de overheid een stimulerende rol speelt. Om de door regelgeving gedreven innovaties in industriewaterproductie en -behandeling ook

18 19 interview INNOVATIE Ronald Hopman (Kiwa Industrie & Water) is de industrie bereid en in staat. Siebe de Groot (DOC Kaas): vernieuwing moet nodig zijn. Duward Sikkens (Norske Skog Parenco): pragmatische afspraken maken.. INNOVATIE interview bedrijfs- en markteconomisch kansrijk te maken, zal aan de uitvoeringskant eveneens nauwer samengewerkt moeten worden. Defensieve houding Water is voor onze industrie een belangrijke kostenpost, opent Sikkens. De productie- en zuiveringskosten van water zijn in de loop der jaren fors gestegen. Aan de lozingskant is dat het gevolg van strengere wet- en regelgeving en aan de inname kant wordt het oppompen van grondwater fiscaal steeds zwaarder belast. Die milieumaatregelen worden de komende jaren verder aangescherpt zullen de de kosten nog verder laten stijgen. Inmiddels is het heel moeilijk om een nieuwe vergunning te verkrijgen voor het gebruik van grondwater. Sikkens ziet in die ontwikkeling echter ook mogelijkheden: Onze vestiging in Renkum heeft een eigen waterfabriek waarvan de kosten zo n zes miljoen euro per jaar bedragen. Met nieuwe efficiënte en waterbesparende productie- en zuiveringstechnieken is gelet op de huidige ontwikkelingen op industriewatergebied al gauw geld te verdienen. Norske Skog Parenco is daarmee illustratief voor een industrie die investeert in innovaties op het gebied van watertechnologie en dat in eerste instantie doet vanuit een defensieve houding. We zijn niet continu bezig met het zoeken naar vernieuwingen, beaamt De Groot van Doc Kaas. Het moet wel nodig zijn. Als de milieuwetgeving strenger wordt en de kosten stijgen, ga je vanzelf zoeken naar kostenefficiënte oplossingen. Bijvoorbeeld door het slim combineren van zaken. Wij gebruiken in onze fabriek in Hoogeveen ruim tweeduizend ton water per dag. Doordat we het water dat bij de kaasproductie vrijkomt zuiveren en opwaarderen voor hergebruik als drink- en proceswater besparen we zo n veertig procent op de inkoopkosten. Een kostengedreven vernieuwing dus waarvoor het equipment op de markt verkrijgbaar was en het systeem in eigen huis, met ondersteuning van externe specialisten is ontwikkeld. Intensievere samenwerking De vraag is of deze reactieve manier van vernieuwing ook de innovatieve ontwikkeling is waar de Nederlandse watertechnologiesector samen met de overheid naar streeft. Innoveren is een relatief begrip, meent Sikkens. Wetenschappers ontwikkelen nieuwe technologieën en technologen zoeken naar nieuwe toepassingen. Voordat concrete installaties en systemen zijn geïmplementeerd in industriële processen ben je minstens tien jaar verder. Van Mourik van EdeA valt hem bij en legt uit dat het bij industriële waterbehandelingstechnieken vaak om robuuste en dure installaties gaat met een relatief lange technische en economische levensduur. Dan hebben we het dus over Cees van Rij (Lamb Weston/Meijer): we hebben ruimte nodig. reguliere vervanging en vernieuwing, vervolgt Sikkens. Om grotere stappen te kunnen maken en sneller doorbraken te realiseren waarmee Nederlandse toeleveranciers én gebruikers zich internationaal kunnen onderscheiden, is een intensievere en constructievere samenwerking nodig van industrie, kennisinstituten en overheden. Een samenwerking die met platforms voor kennisuitwisseling, onderzoek en ontwikkeling, zoals SKIW, het Kiwa- Onderzoeksprogramma Industrie en Water (OPIW), Wetsus en binnenkort het TTI Watertechnologie, al behoorlijk lijkt te lopen. Dat klopt, zegt SKIW-voorzitter Van Mourik. Vooral aan de technologiekant. Dat is ook hard nodig, want in de industrie zie je de procestechnologische kennis op watergebied langzaam verdwijnen doordat bedrijven zich steeds meer gaan concentreren op hun core business. Daar komt bij dat industriewater wel belangrijk is, maar voor bedrijven niet de hoogste prioriteit heeft en weinig tot de verbeelding spreekt. Utilities als elektriciteit, warmte, industriële gassen en water worden in toenemende mate uitbesteed. Van Rij van Lamb Weston/Meijer vult hem aan: Nu we als industrie aan de lozingskant allemaal hetzelfde probleem hebben, ongeacht de branche waarin we actief zijn, is het voor de hand liggend dat we daarvoor samen in alle openheid naar oplossingen zoeken. Dat gezamenlijke, niet-competitieve probleem maakt de watertechnologiesector uniek. Johan van Mourik (EdeA / SKIW): overheden remmen ons af. De watergebruikende industrie mag dan pleiten voor samenwerking en die ook actief nastreven, volgens Van Mourik en Van Rij laat de politiek in dat opzicht nog te wensen over. De rijksoverheid stimuleert kennisinstituten en producenten en gebruikers van watertechnologie om samen te werken in innovatieve product- en systeemontwikkeling, stelt Van Mourik vast. Maar aan de implementatiekant hebben we regelmatig te maken met overheden die ons afremmen, bijvoorbeeld met onredelijke stofspecifieke milieueisen en voorgeschreven zuiveringsprocessen. Van Rij wijst er in dit verband op dat de industrie ruimte nodig heeft om echt te kunnen innoveren, zowel in het bedrijf als in de markt. Een waterschap dat lozingseisen oplegt voor het verminderen van bijvoorbeeld een paar kilogram fosfaat per dag, terwijl de hoge kosten daarvan niet in verhouding staan tot de geringe milieuwinst, geeft bedrijven veel te weinig ruimte en belemmert daarmee innovatie. En dat geldt ook voor plotselinge beleidsveranderingen zoals het opheffen van de subsidieregeling voor de bouw van biomassa-energiecentrales afgelopen maand. Van Mourik: Als dat je overkomt, investeer je geen tweede keer in een duurzame innovatie op energiegebied. Innoveren met het mes op de keel draagt volgens de discussiedeelnemers niet bij aan de gewenste snelle en fundamentele vernieuwingen op het gebied van watertec hnologietoepassingen. Innovaties in de industrie moeten verder gaan dan een Pavlov-reactie op wetgeving, zegt Sikkens. Als internationaal concern benchmarken wij met meerdere bedrijven om vast te stellen waar we technisch gezien staan. Dat is ook van belang voor onze concurrentiepositie omdat je met nieuwe technieken en systemen op watergebied kwaliteits- en kostenvoordelen kunt behalen. Hij noemt de vervanging van de klassieke demiwaterinstallaties bij Norske Skog Parenco door een compleet nieuwe inrichting waarin omgekeerde osmose wordt toegepast. Hierdoor is niet alleen de fysieke milieubelasting aanzienlijk verminderd, maar zijn voor de bedrijfsvoering ook geen agressieve chemicaliën meer nodig en is het zuiveringsproces bedrijfszekerder dan in de oude situatie. Doelmatige uitvoering Gastheer Hopman van Kiwa Industrie & Water vraagt zijn gesprekspartners wanneer de wettelijke noodzaak om te vernieuwen tevens nieuwe kansen biedt voor bedrijven om hun business en concurrentiepositie te versterken: Onder welke omstandigheden is de industrie bereid en in staat te anticiperen op milieuwetgeving, verder te gaan dan verplichte zuivering en voorop te lopen met innovaties op watertechnologiegebied? Het unanieme antwoord luidt dat bedrijven zich daartoe gesteund moeten voelen door een voorwaarden scheppende overheid. Een overheid die in overleg met bedrijven zoekt naar realistische en doelmatige uitvoering van noodzakelijke milieuwetgeving. Samen pragmatische afspraken maken en in convenanten vastleggen, verduidelijkt Sikkens. Dus niet van bovenaf opleggen hoe bedrijven moeten zuiveren, maar uitleggen wat je op macroniveau wilt bereiken en daarvoor samen de beste oplossing bedenken. We moeten ook samen dat implementatietraject in, aldus Van Mourik die het wezenlijke belang daarvan onderstreept voor het succesvol neerdalen en actief aansturen van innovaties in de industrie. Hij noemt de Europese Kaderrichtlijn Water en vooral de onduidelijkheid over de nationale implementatie daarvan als voorbeeld. De overheid heeft ons over de richtlijn geïnformeerd, maar heeft ons nog niet opgezocht om samen vast te stellen hoe we deze het beste in nationale regelgeving kunnen vertalen. Dat bevordert een afwachtende en terughoudende opstelling van de industrie. Een industrie die volgens Van Rij ook z n eigen verantwoordelijkheid voor duurzame innovatieve ontwikkeling in zowel milieutechnische als bedrijfseconomische zin moet durven nemen. Dat vereist een bedrijfscultuur waarin ruimte geboden wordt aan de ontwikkeling van visie, nieuwe ideeën en verandering en de bereidheid bestaat om gecalculeerde risico s te nemen. Maar de industrie kan het niet alleen.

21 Innovation interview Award Innovatie is het buzzword in de watersector en dat is ook goed te zien op Aquatech. Niet eerder telde de internationale vakbeurs zoveel noviteiten. Voor de Innovation Award zijn maar liefst negentig producten aangemeld. De vakjury heeft daarvan negen producten genomineerd, in drie categorieën. Recordaantal noviteiten op Aquatech Tijdens Aquatech 2006 wordt voor de vijfde keer de International Aquatech Innovation Award (IAIA) uitgereikt. In de loop der jaren is deze prijs uitgegroeid tot belangrijke graadmeter van de productontwikkeling in de watersector. Dit jaar hebben 81 bedrijven in totaal 90 producten ingezonden om mee te dingen voor innovatieprijs, een recordaantal. Het geeft aan dat research & development een belangrijke plaats heeft in de watersector. Na enkele moeilijke economische jaren lijken de bedrijven hun schroom te hebben afgeworpen en durven ze weer te investeren in nieuwe producten, toepassingen en diensten. Het is duidelijk dat innovatie leeft in de watersector, stelt prof.dr.ir. Walter van der Meer, voorzitter van de IAIA-vakjury. (zie voor een interview, pagina 11) De inzendingen laten een forse trend zien in sensortechnieken en online monitoring. Ook point-of-use-zuiveringen, dus dicht bij de gebruiker, zijn sterk in ontwikkeling. De vakjury, bestaande uit experts uit de waterindustrie, heeft uiteindelijk een selectie van negen noviteiten gemaakt in drie segmenten: twee producten voor de categorie waterbehandeling en point-of-use, drie producten in Negentig inzendingen voor Innovation Award de categorie transport en opslag, en vier producten in de categorie meet- en regeltechniek. Voor het eerst worden winnaars per categorie gekozen, aansluitend bij de segmenten waarin de vakbeurs zelf is opgezet. Alleen waterbehandeling en point-of-use, die toch in elkaars verlengde liggen, zijn samengevoegd. Tenslotte krijgt één van de drie segmentwinnaars de prijs voor de beste innovatie van deze Aquatech-editie. Opvallend is dat veel van de genomineerde producten Nederlandse vindingen zijn, zoals bijvoorbeeld de Perfector-E, een kleinschalige drinkwaterzuivering die bijvoorbeeld direct na de tsunami-ramp in het Indonesische Atjeh is ingezet. Ook de keramische holle vezel CeraCep-membranen zijn een Nederlands product, net als de uiterst nauwkeurige WaterFlow-test voor het ijken van watervloeistofmeters. Dat een substantieel deel van de inzendingen voor de IAIA van Nederlandse bodem komt zowel van grote spelers als kleine, gespecialiseerde bedrijven is een belangrijk signaal dat de sector in ontwikkeling is. Nederland wil de komende jaren op de wereldmarkt sterk scoren met watertechnologie en -expertise, de sector geldt zelfs als een van de sleutelgebieden van het Nederlandse innovatiebeleid. Dat zal een moeilijke, maar interessante missie worden, want ook vanuit het buitenland stromen de inventieve producten en diensten de Amsterdamse beursvloer op. Wat te denken van de Hydro-optic uv-installatie uit Israël waar het water dóór de lampen stroomt, die eveneens is genomineerd voor de IAIA. In elk van drie segmenten zal een stevige strijd ontbranden om de innovatieprijs. Belangrijker is dat ook de ruim tachtig andere noviteiten bewijzen dat de watertechnologie volop in beweging is.

interview Innovation Award 22 23 Innovation interview Award ➁ 4 ➂ ➄ 6 ➆ ➀ 8 De vakjury Een tienkoppige expertjury heeft de inzendingen van Innovation Award zijn beoordeeld en de beste of meest opvallende noviteiten genomineerd voor de prijs. De juryleden zijn deskundigen uit het waterbedrijfsleven, kennisinstituten en brancheverenigingen: Nominaties meet- en regeltechniek ➀ Optische metingen van zuurstofgehalte Bedrijf: WTW Wissenschaftlich- Technische Werkstätten Product: FDO 700 IQ Stand: 2.311 Het meetmethoden van zuurstofgehaltes, gebaseerd op het oplichten van kleurstoffen, geniet al enige tijd populariteit. Volgens de voorstanders is deze methode veel effectiever dan de conventionele elektrochemische metingen, maar de toepassing in de praktijk leverde toch geregeld problemen op. De technologen van het Duitse WTW hebben een next generation zuurstofmeter ontwikkeld die direct vanaf het begin zeer nauwkeurig is, uiterst stabiel is en weinig onderhoud vergt. ➁ Dertien in één klap: multiparameter voor waterkwaliteit Bedrijf: Hanna Instruments Product: H19828 Stand: 2.422 Het Nederlandse Hanna Instruments brengt een draagbare multiparameter voor waterkwaliteit op de markt. Het apparaat kan dertien verschillende parameters opnemen (o.m. ph, ORP, EC, DO, temperatuur en luchtdruk) die direct op het grote lcd-scherm worden gepresenteerd. De meetsensoren zijn in één probe samengebracht. Om de gegevens te monitoren en op te slaan werkt de H19828 met een tag identification system (TIS). Hiervoor worden op de monsterplekken zogenaamde ibuttons met unieke identificatienummers aangebracht die gebruikt kunnen worden om de specifieke informatie van die locatie te registreren. De opgeslagen gegevens kunnen via een usb-verbinding eenvoudig op een pc worden geladen. De meter is voor buitengebruik ontworpen, is robuust en waterdicht (de multisensor-probe is ook onderwater geschikt) en werkt op oplaadbare batterijen. Kalibratie in het veld is zeer eenvoudig en gebeurt in enkele minuten. Nominaties waterbehandeling en point-of-use ➂ Britse slimme watermeter in huis Bedrijf: Severn Trent Metering Services Product: SmartMeter SM150 Stand: 7.310 De meetafdeling van het Britse waterbedrijf Severn Trent heeft een elektronische watermeter ontwikkeld voor gebruik in huizen. Volgens de Britten is de SmartMeter de enige echt elektronische watermeter op de huidige markt. Het apparaat is uitstekend te combineren met automatische meteropname en pre-paid -systemen. Om aan te geven dat de meter zijn naam eer aandoet, enkele slimme foefjes op een rij: automatische lekdetectie, een alarm als met de meter of de watertoevoer wordt geknoeid, signalering bij lange periodes van droogstand en een tijdige waarschuwing dat de batterijen leeg raken. De elektronische meter werkt met oscillatie-technologie en heeft geen mechanische delen, waardoor die minder gevoelig is voor zand, grit of andere zwevende deeltjes in het water en dus minder storingsgevoelig is. 4 Plug-and-play drinkwaterzuivering in noodgebieden Bedrijf: Norit Membrane Technology Product: Perfector-E Stand: 1.426 Samen met de Nederlandse drinkwaterbedrijven heeft Norit Membrane Technology een mobiele drinkwaterinstallatie ontworpen en gebouwd. De Perfector-E kan 2000 liter oppervlaktewater per uur zuiveren en desinfecteren tot drinkwaterkwaliteit. De zuivering beantwoordt de behoefte om in ramp- of oorlogsgebieden direct betrouwbaar drinkwater te kunnen produceren. De E staat voor Emergency, zo zijn er diverse Perfector-E s naar het Indonesische Atjeh gezonden na de verwoestende tsunami. De ontwerpuitgangspunten robuust en plug-andplay maken de mobiele zuivering geschikt voor tal van toepassingen en in veel gebieden over de hele wereld. De zuivering werkt voor alle soorten oppervlaktewater, behalve zeewater. ➄ Water in zuiverend licht gevangen Bedrijf: Atlantium Product: Hydro-Optic Water Disinfection Stand: 1.134 Het Israëlische bedrijf Atlantium komt naar Amsterdam met een uv-filter, waarbij het water door de lampen zelf stroomt. Het hart van de installatie bestaat uit een kwartsbuis die tegelijk als waterkanaal en als light trap dient. Het te zuiveren water stroomt door de buis, waar de lampen omheen zitten. In tegenstelling tot klassieke uv-installaties schijnen de lampen dus naar binnen toe, waardoor volgens de Israëliers total internal reflection in het water optreedt. Dit geeft een gelijkmatige uv-verdeling in het water en garandeert de langste effectieve belichting. 6 Keramische hollevezelmembranen Bedrijf: Hyflux CEPAration Product: CeraCEP Stand: 7.307 De CeraCEP-membranen van Hyflux CEPAration combineren de voordelen van kunststof holle vezels met de duurzaamheid van keramische membranen. Het Helmondse bedrijf verwacht dat zijn keramische hollevezelmembranen een doorbraak kunnen betekenen voor toepassingen als (proces)waterzuivering, waterbehandeling in de voedingsmiddelenindustrie en ook afvalwaterzuivering. Voordelen van de membranen: lagere kosten, compact en een lange levensduur. Nominaties transport en opslag ➆ Elektromagnetische waterteller met gsm op te roepen Bedrijf: Krohne Product:Waterflux 2070 Stand: 2.310 Krohne presenteert de Waterflux, een elektromagnetische watermeter die op afstand is uit te lezen via internet of gsm. In het apparaat zijn een datalogger en een zender ingebouwd en de dataoverdracht gebeurt via sms of gprs via de dichtstbijzijnde zendmast. Door de obstructievrije doorlaat heeft de elektromagnetische watermeter, in tegenstelling tot zijn mechanische tegenhangers, geen problemen met kwetsbare mechaniek, drukverlies en instabiliteit na langer gebruik. De elektrische energie die de Waterflux nodig heeft wordt geleverd door een batterij die het tenminste tien jaar volhoudt, mede doordat de meter extreem energiezuinig werkt. 8 s Wereld meest secure testinstallatie voor watermeters Bedrijf: NMi Van Swinden Laboratorium Product: Water Flow test Stand: 2.304 Het Van Swinden Laboratorium van het NMi heeft de afgelopen twee jaar een uiterst nauwkeurige water flow -testinstallatie ontwikkeld. De Water Flow test kan watermetingen onder verschillende praktijksituaties simuleren, bijvoorbeeld met een vliegende start en stop, dus zonder de stroom te onderbreken. Ook kunnen de stroom en druk zo worden afgesteld dat onder veldomstandigheden kan worden getest. Volgens de makers is de Water Flow test het meest secure systeem ter wereld. De installatie is bedoeld voor het testen en ijken van vloeistofmeters. Fabrikanten van watermeters kunnen de Water Flow test gebruiken voor onderzoek, ontwikkeling en kalibratie van hun meetapparatuur. 9 9 Ingenieus pompsysteem voor rioolwater Bedrijf: Wilo Nederland Product: Solid Separation System Stand: 4.102-4.104 Het ondergrondse pompsysteem van Wilo is geschikt voor het verpompen van riool- en afvalwater. Wilo heeft de pompen zo ontwikkeld dat die niet in direct contact komen met vaste bestanddelen in het rioolwater. Voordeel is dat de pompen veel minder onderhoud vergen. Wilo heeft een een ingenieus systeem van reservoirs en filters bedacht dat de vaste bestanddelen van het afvalwater kan scheiden. De operationele kosten van het pompsysteem zijn veel lager, de pompen hebben minder vermogen nodig en vergen minder onderhoud. - Prof.dr.ir. W.G.J. van der Meer, Vitens en Technische Universiteit Twente - ir. J.J.M. van de Worp, Vereniging Energie, Milieu en Water (VEMW) - prof.ir. J.H.M. van der Graaf, Technische Universiteit Delft - ir. J.M.J. Leenen, Stichting Toegepast Onderzoek Waterbeheer (Stowa) - drs. H.J Gastkemper, stichting RIONED - ir. P. Kamp, Provinciaal Waterbedrijf Noord-Holland (PWN) - ir. J.T. van der Zwan, Kiwa - prof.ir. J.C. van Dijk, Kiwa en Technische Universiteit Delft - drs. R. Hopman, Kiwa Industrie en Water - prof.dr.ir. C.J.N. Buisman, Wetsus Eerdere winnaars Tijdens de vorige editie van Aquatech, in 2004, sleepte het Amerikaanse bedrijf TriSep de innovatieprijs in de wacht voor zijn SpiraSepmembraansysteem dat werkt met spiraalgebonden membranen dat een hoog zuiveringsredement haalde en door een speciaal spoelsysteem niet snel vervuilde. De Nederlander Jac Ham van Waterblock kreeg tijdens deze editie een speciale vermelding omdat hij voor de derde keer op rij voor de IAIA was genomineerd. In 2002 won Ham, een innovator pur sang zelfs de prijs met het Watershell-systeem, een inventieve manier van ondergrondse waterberging. In 2000 ging de IAIA naar ITT Flygt voor de N-Waaier, een afvalwaterpomp waarin een bestaand hydraulisch op een nieuwe manier werd toegepast, waardoor het rendement hoger was en het energieverbruik lager.

25 interview Noviteit Aquatech toneel voor primeurs en innovaties Noviteiten in de markt Aquatech is als vakbeurs het podium bij uitstek voor bedrijven in de watersector om hun nieuwste producten of diensten te presenteren. Iedere twee jaar is de Amsterdamse RAI de arena van een wedloop van innovatieve waterbehandelingen, nóg effectievere pompen en de scherpste sensoren. Een overzicht van de noviteiten op Aquatech 2006, naar opgave van de exposanten. Segment Waterbehandeling Plaatbeluchters: nu ook te huur Bedrijf: Bosman Watermanagement Product: plaatbeluchter verhuurprogramma Stand: 7.106D Bosman Watermanagement verhuurt plaatbeluchters voor de (tijdelijke) beluchting in een zuiveringsinstallatie. De plaatbeluchters zijn gemonteerd op gekoppelde frameconstructies, worden modulair opgebouwd en zijn in praktisch elke zuivering toepasbaar. De beluchters kunnen ook voor sloten of bassins worden gebruikt. Bosman presenteert ook de verdere ontwikkelingen van het Fuzzy Filter, de waterbehandelingsinstallatie die tijdens Aquatech2004 nog voor de innovatieprijs was genomineerd. Waterzuivering met elektro-deïonisatie en membranen Bedrijf: Christ Holland Product: Septron Biosafe Stand: 7.112 Christ presenteert de Septron Biosafe, waarin het Septron-concept van elektrodeïonisatie wordt gecombineerd met een geïntegreerde membraanstap voor de verwijdering van bacteriën. Het is geschikt voor de productie van ultrazuiver proceswater. Voorkom zere voeten De noviteiten zijn verdeeld in vier segmenten, analoog aan de indeling van Aquatech: waterbehandeling, point-of-use, transport en opslag, en meet- en regeltechniek. Om recht te doen aan zoveel mogelijk producten zijn beschrijvingen heel beknopt gehouden. Bij elke noviteit zijn bedrijfsnaam, product en standnummer vermeld, zodat u direct weet waar u meer informatie kunt vinden. U kunt zelf met de plattegrond de voor u meest interessante en effectieve route uitstippelen door de beurshallen en hoeft u niet de blaren op uw voeten te lopen. Aquastages De beursorganisatie Aquatech komt deze editie zelf ook met een noviteit, de zogenaamde Aquastages. Dit zijn podia op de beursvloer waarop exposanten hun producten extra in de schijnwerpers kunnen zetten met een presentatie of een workshop. Technische instructies of seminars kunnen ook op deze speciale bühnes worden gehouden. De Aquastages kennen een dagelijks wisselend programma en zijn gratis toegankelijk voor alle beursbezoekers. Verder zijn er dit jaar ook weer diverse landenpaviljoens, waar bedrijven uit organisaties uit een bepaald land zich kunnen presenteren. Er zijn ondermeer landenpaviljoens van Spanje, Denemarken, Frankrijk, Groot-Brittannië en China.

ADVERTORIAL 27 interview Noviteit Ecologische afvalwaterzuivering met economisch rendement Bedrijf: Enviro-Chemie Product: Biomar Stand: 3.205 De Biomar is een anaerobe afvalwaterzuivering voor biologisch afvalwater. Enviro-Chemie heeft samen met de Universiteit van Hamburg de Biomarreactor ontwikkeld speciaal voor de zuivering van sterk vervuild organisch afvalwater. De installatie produceert biogas wat weer ingezet kan worden als energie voor het productieproces. Daarmee haalt de Biomar ook een hoog economisch rendement. IBA s met ultrafiltratie Bedrijf: Fiber Filtration Product: MT-IBA2, MT-IBA4, MT44 Stand: 3.207 Twee nieuwe uitvoeringen van de MT-IBA s van Fiber Filtration, met verschillende capaciteiten: 1,5m 3 per uur voor MT-IBA2 en 3m3 per uur voor de MT-IBA4. Verder presenteert Fiber Filtration een nieuw microfilter, de MT-44. Chemische oxidatie haalt organische stoffen uit proceswater Bedrijf: FMC Foret Product: OHP Stand: 7.207 Het Spaanse FMC Foret levert chemicaliën voor waterbehandeling en heeft het OHP-proces ontwikkeld waarbij via chemische oxidatie organische stoffen uit industriewater worden verwijderd. Verschillende zuiveringstechnieken in één behuizing Bedrijf: Harmsco Inc. Product: Homeland Security Filter Stand: 3.408 Het Italiaanse Harmsco heeft een waterfilter ontwikkeld waarin actief kool, nanofiltratie en uv-straling zijn gecombineerd in één apparaat. Omgekeerde osmose in het klein Bedrijf: Lubron Waterbehandeling Product: Mini-RO Stand: 1.230 Het Nederlandse Lubron Waterbehandeling introduceert een nieuwe serie compacte omgekeerde-osmose-installaties onder de naam Mini-RO. De installatie kan continu ontzout water produceren met een zoutverwijdering van circa 98 procent en heeft een capaciteit van 400 liter per uur. Slibontwatering met hoge membraanfilterpers Bedrijf: MTOF Milieutechniek Product: Stand: 1.612 MTOF Milieutechniek presenteert een volautomatische hogedruk membraanfilterpers voor slibverwerking. De slibontwatering draait al op rwzi Emmen. Aziatische ultrafiltratie-module Bedrijf: Osmo Asia Pacific Product: OAPmod60-9 Stand: 3.427 Osmo Asia uit Bangkok heeft samen zijn partner Asia Tec een ultrafiltratiemodule ontwikkeld met holle vezels. De PVC-module is zeer stevig en bestand tegen inslagen, hoge temperaturen en chemicaliën. Continue zandfilter met hoog rendement Bedrijf: Paques Product: Astrasand Stand: 7.106B Op rwzi Susteren heeft watertechnologiebedrijf Paques een Astrasandzandfilter geïnstalleerd voor de verwijdering van stikstof en nitraat. Samen met Waterschapsbedrijf Limburg is onderzocht of continue zandfiltratie een effectieve oplossing is. De installatie haalde hoge filtratiesnelheden (meer dan 30 m 3 per m 2 per uur) en de N- en P-gehaltes daalden tot onder de MTRrichtwaarden. Ook op de stand van Paques: het Anammox-reactor die succes boekt op de internationale markt voor afvalwaterbehandeling. Nitraatverwijdering met kleine afvalwaterstroom Bedrijf: Rohm and Haas Product: Advanced Amberpack-system Stand: 1.525 Het Amberlite PWA5 nitraatverwijderingsmiddel kan zeer selectief worden gedoseerd met de gepatenteerde fractal distribution technologie van Amalgamated Research, waardoor de afvalstroom beperkt blijft tot minder dan 1 procent van de totale waterproductie. Kunststof filtersystemen voor zware werk in industrie Bedrijf: Saleplas Product: filtersystemen, kranen en leidingen Stand: 6.106 Het Spaanse Saleplas legt zich toe op het maken van filtersystemen, kranen en leidingen die bij uitstek geschikt zijn voor het werk in industriële omgevingen. De systemen van polyethyleen (PE-100) en andere technische kunststoffen zijn bestand tegen chemische stoffen en roest, twee van de belangrijkste eisen in industriële processen en ontzilting. Compacte en zuinige zoutelektrolyse Bedrijf: Van den Heuvel Watertechnologie Product: Chlorinsitu-III Stand: 7.115 De Chlorinsitu-III is een compacte installatie dat werkt met een hogere en toch veilige chloorconcentratie, waardoor minder opslag en kleinere pompcapaciteit nodig is. Membraanfiltratie voor ontzouten zeewater Bedrijf: X-Flow Product: Seaguard Stand: 1.426 Norit-dochter X-Flow heeft Seaguard-membranen ontwikkeld, waarmee zeewater goedkoper en efficiënter kan worden ontzout. Membraandrukbuizen Bedrijf: Bekaert / Logisticon Waterbehandeling Product: Centerport membraandrukbuis Stand: 7.308E (Bekaert), 1.428 (Logisticon) Logisticon Waterbehandeling heeft in de nieuwbouw van de RO-membraanfilter installatie in Dinxperlo voor Vitens nieuwe membraandrukbuizen toegepast. De zogenaamde Centerport-buizen zijn ontwikkeld door het Belgische Bekaert en daarin wordt het voedingswater van twee kanten aangevoerd en het concentraat in het midden afgevoerd. Totaaloplossingen in de watersector Bedrijf: Siemens Water Technologies Product: divers Stand: 7.188 Siemens Water Technologies presenteert zich voor het eerst op Aquatech met totaaloplossingen voor de watersector. Het Duitse bedrijf kondigt aan met een reeks innovaties te komen. Siemens is onder meer actief in membraantechnologie, desinfectie en slibreductie Segment Point-of-Use Zuivering direct bij de kraan Bedrijf: Filtrix Product: Stand: 1.426 Sinds enige jaren zijn kraanfilters aan een sterke opmars bezig. Filtrix, dochter van het Nederlandse Norit, heeft een point-of-use-zuivering ontwikkeld met actief kool en energiezuinige ultrafiltratie. Nanofiltratie aan de kraan en in de douche Bedrijf: JNB International Product: Aqulic Natural Shower Filter, Drinking Water System Stand: 4.432 Twee filtersystemen, voor de douche en voor de kraan, voor verregaande zuivering, onder meer van bacteriën. Beide nanofilters werken met zilver en actiefkool.

29 interview Noviteit Segment Transport en Opslag Ondergrondse waterbergingsbuizen Bedrijf: Hauraton Product: Drainfix-Twin Stand: 7.210 Hauraton levert een (dubbele) waterbergingsbuis van polypropyleen waarin water kan worden opgevangen dat vervolgens geleidelijk in de grond wegsijpelt. De ondergrondse berging kan 253 of 506 liter water opvangen en is onder meer geschikt voor bouwplaatsen en kan ook de last van autoverkeer dragen. Beveiliging voor standpijpen drinkwatervoorziening Bedrijf: Honeywell Product: BA295STN Stand: 2.312 De BA295STN van Honeywell kan als keerbeveiliging worden gemonteerd op standpijpen in (tijdelijke) drinkwaterinstallaties. De terugvloeibeveiliging is ontworpen als retrofit en heeft bovendien drie tappunten voor eenvoudige monsterafname. Trekvaste koppelingen voor waterbuizen Bedrijf: Prince Kunststofbouw Product: koppelingen voor PVC-buizen Stand: 6.204 Het Zeeuwse Prince Kunststofbouw introduceert nieuwe trekvaste koppelingen voor PN 10 PVC-buizen, voor de distributie van water en gas. De koppelingen komen in verschillende diameters. Een speciaal ontwikkelde klemring zorgt voor een trekvaste koppeling zonder de buis te beschadigen Schroefpompen tegen problemen met vochtige doekjes Bedrijf: KSB Nederland Product: Sewatec/Sewabloc, Amarex KRT Stand: 1.118 Het Zwanenburgse KSB introduceert een aantal nieuwe varianten schroefcentri fugaalwaaiers voor zijn lijn met afvalpompen. De nieuwe waaiers zijn slijtvast en gaan verstoppingen tegen. Zij lenen zich bij uitstek voor het probleem met vochtige doekjes : die doekjes worden via de wc weggespoeld en zorgen verstoppingen in conventionele pompen. Sms je bij storingen waterstroom Bedrijf: Duijvelaar Pomen Product: WSD Stand: 1.208 De Waterstroomdetector (WSD) van Duijvelaar Pompen wordt tussen leidingwerk en schakelvat van een drukverhogingsinstallatie gemonteerd. De WSD signaleert storingen die de waterkwaliteit of -voorziening in gevaar zouden kunnen brengen en geven automatisch een melding aan de beheerder per sms. Segment Meet- en regeltechniek Kunststof behuizing voor afvalwater meetsystemen Bedrijf: AVM-Efcon Product: Aflvalwater controle systeem Stand: 2.420 Efcon presenteert zijn gepatenteerde kunststof (ILLPDE) constructie voor afvalwater monstername- en controlesystemen. De materialen zijn chemisch resistent, zijn speciaal ontworpen voor gebruik in vochtige, aggressieve omgevingen zoals afvalwaterdampen en hebben een langere levensduur dan rvs-behuizingen. Elektrochemische meters en universeel controlersysteem Bedrijf: Hach Lange Product: HQD, SC-platform Stand: 2.102 Hach Lange toont zijn serie elektrochemische meters met HQD-technologie (high quality digital). Nieuw element in de meters zijn de Intellect -elektroden die de belangrijkste kenmerkende parameters in digitale vorm onthouden. De HQD-meters kunnen naadloos worden geïntegreerd met de standaard controllers (SC) van Hach Lange, waarin ook analoge meters kunnen worden ingepast. Het SX-platform vormt de interface tussen besturing en apparatuur en kan via de sms-functie ook op afstand worden bediend. Online meetsysteem en microprocessor controllers Bedrijf: Heyl Product: Testomat, Softmaster, Ecocontrol Stand: 3.312 Het Duitse Heyl heeft het online meetsysteem Testomat ontwikkeld voor de bepaling van waterhardheid, alkaliteit -m en -p, ijzer of chloor. De modulair opgebouwde Softmaster-apparatuur (microprocessor controllers) is geschikt voor de besturing en bewaking van o.m. RO-installaties, onthardingssystemen en koelsystemen en is voor het eerst ook in mini-uitvoering beschikbaar. De Ecocontrol-serie is een compact online meetsysteem voor ph, geleidbaarheid, redox, ozon en chloor(dioxide). Nieuwe monitoringsunits voor overstorten Bedrijf: ITT Flygt Product: ATU301, ATU701/711, MAS711 Stand: 1.402 In de reeks telemetrieapparaten heeft ITT Flygt twee nieuwe monitoringsunits voor overstorten ontwikkeld, de ATU301 en de ATU701/711. De ATU301 is bedoeld voor het bemeten van enkelvoudige overstorten. De ATU701/711 is ontworpen voor locaties waar geen stroomvoorziening is en is speciaal ontworpen voor ultra-low energieverbruik: hij werkt 3 jaar op standaard alkalinebatterijen. Verder presenteert Flygt het pompmeetsysteem MAS711 dat diverse functies van een pomp registreert en doorgeeft. Via een webbrowser is de informatie op te vragen. Temperatuurschakelaar met meetwaardegever Bedrijf: Jumo Meet- en Regeltechniek Product: PI-1460 Stand: Jumo heeft zijn bimetaal temperatuurschakelaars geïntegreerd met een thermosensor. De toegevoegde sensor maakt het mogelijk een aanwijsinstrument, regelaar of registreerapparaat aan te sturen. De schakelaars zijn geschikt voor pompen, compressoren, motoren en hydraulische installaties. Meetsystemen voor drink-, ketel-, en afvalwater Bedrijf: Tintometer Product: TurbiDirect, SpectroDirect, OxiDirect Stand: 2.208 Tintometer, in Nederland vertegenwoordigd door Pro Water, exposeert op zijn stand een troebelheidsmeter (TurbiDirect), een spectrofotometer (SpectroDirect), een kwikvrij meetsysteem voor BZV (OxiDirect) en meetapparatuur voor de bepaling van geleidbaarheid, TDS, ph, mv en zuurstof (SensoDirect) Duiker in het grondwater Bedrijf: Van Essen Instruments Product: Diver Stand: 2.121 Van Essen Instruments, onderdeel van Schlumberger, heeft zijn Diver-lijn voor grondwatermonitoring uitgebreid met drie nieuwe Diver-dataloggers. Bovendien is er het nieuwe softwarepakket Pocket-Diver dat het programmeren en uitlezen van de dataloggers vergemakkelijkt. Realtime bewaking van drinkwatervoorziening Bedrijf: Kiwa Water Research Product: SafeWat Stand: 7.104 Kiwa Water Research presenteert een geïntegreerd monitoringsysteem voor de drinkwatervoorziening, SafeWat. Dit is een system dat de waterkwaliteit van bron tot tap registreert en bewaakt, onder meer via verregaande chiptechnologie. Het komt voort uit een samenwerking met de drinkwaterbedrijven Vitens en Mekorot (Israel), Sandia National Laboratories (VS) en OptiSense. Voor de laatste en uitgebreide informatie over Aquatech. bezoekt u www.waterforum.net en kijkt in het Aquatech Dossier.

31 mensenwerk Podium Aqua interview for All Crossculturele communicatie Oefenen op de AquaTech Tekst: Sjef Ernes, directeur Aqua for All. Beurzen zoals de AquaTech hebben iets fascinerends. Producenten en leveranciers tonen wat ze waard zijn, ontvangen hun relaties en leggen nieuwe contacten. Ik ken de hectiek uit de tijd dat ikzelf nog exposant was. De voorbereidingen begonnen al weken van te voren, de week zelf was druk en vermoeiend, de after sales kon nog weken naijlen. Je had weer bijgepraat met vriend en vijand, collega en concurrent, klant en baas. Fascinerend waren de nieuwe dingen, techniek staat nooit stil. Boeiend waren de gesprekken, kleurrijk de bezoekers, internationaal en nationaal. Wereldwijd zakendoen is een permanente schaakpartij, een dansoefening zonder dat je de jury ziet, een kür synchroon zwemmen in een golfslagbad. Telkens weer laten ondernemers, handelsreizigers, delegatieleden en ook ontwikkelingsdeskundigen zich verrassen door verschillen in culturen, door communicatie-barrières, door de softe zijde in de harde zakenwereld. Fascinerend. Vooroordelen Belgen nemen nooit een besluit aan de vergadertafel, Afrikanen blijven handen schudden, Limburgers zullen de directheid van Rotterdammers vermijden, Indonesiërs zijn opgegroeid met de wereld van pungli beloning voor diensten. De taal zélf is al het bewijs van cultuurverschillen. Sommigen talen hebben woorden voor zaken die we in andere talen niet kunnen benoemen. Woorden of zinconstructies die sfeer of gevoel weergeven. Woorden die een ver verleden verraden van kolonialisme of migratie. En ook normen van een cultuur worden niet altijd gedeeld. Denk maar aan fooien, kleding en het afzeggen van afspraken. Veel wordt bepaald door hardnekkige vooroordelen of denken in stereotypen. Vaak is het een simpel gebrek aan kennis over gewoonten, normen en waarden. Verschillen in cultuur veroorzaken dan irritatie, misverstanden en vertraging. En dan blijkt dat ja, misschien ineens nee, tenzij te zijn. In de jaren dat ik in Afrika werkte begon elke werkdag met handen schudden, vragen naar elkaars gezondheid, familie en kinderen. Zonder dat het ook maar één moment een afgeraffeld ritueel werd. Zelfs het handen schudden kenden zijn varianten: van beleefd uitsteken tot onderdanig aanbieden, van hand-pols-hand krachtige kameraadschap tot vasthouden zolang het gesprek duurde. Handelsgeest Terug naar de beursvloer, de congreszaal, de vergadertafel, de maaltijd. Allemaal momenten van ontmoeting van culturen. Nederland heeft een hoop te bieden. Innovatieclusters buigen zich over de concretisering van Nederlands intellect, vindingrijkheid, koopmanschap en maatschappelijke relevantie. Onze handelsgeest krijgt een financiële impuls van EZ en VenW. Zuiveringstechnologie en deltatechnologie moeten onze positie op de wereldmarkt verbeteren, als waterland zijn we dat aan onze stand verplicht. We hebben ook veel te bieden met onze drinkwater en waterschapkennis. Zélf ga ik op de AquaTech opzoek naar díe kennis die daarbij inzetbaar blijkt voor de armen, betaalbaar en appropriate : zich aanpassend aan de omgeving waarin die technologie beschikbaar komt. Een klantenkring met eigen mores, eigen organisatievormen, eigen cultuur, eigen normen en waarden. Een armoedemarkt die wacht op betaalbaar veilig drinkwater, die snakt naar preventieve hygiënische voorzieningen, die met eigen lokaal ondernemerschap de hele supply chain wil verzorgen om zo werkgelegenheid en ontwikkeling te bevorderen. Aqua for All doet haar uiterste best de taal van het Nederlandse bedrijfsleven, die van ontwikkelingsorganisaties en NGO s én die van die miljarden armen te verstaan. Crossculturele communicatie heet dat, zo vermeldt mijn leerboek. Ik ga eens oefenen op de AquaTech. Over Aqua for All Aqua for All zet zich in voor verbetering van drinkwater- en sanitaire voorzieningen in Derde Wereld landen. De stichting is in 2002 opgericht door de Nederlandse publieke watersector. Bijna alle waterbedrijven en diverse waterschappen en het bedrijfsleven steunen Aqua for All met geld en expertise, desgewenst gekoppeld aan specifieke projecten. Meer informatie: www.aquaforall.nl.

33 mensenwerk Podium Aqua interview Nederland Nieuwe spelregels Legionella beheer Laat de eigenaar zélf beslissen Tekst: Tammo Bieze, directeur van TWMS en voorzitter werkgroep Legionella van Aqua Nederland. Aqua Nederland behartigt de belangen van de waterbehandelingsbranche. VROM lanceerde medio augustus in een brief aan de Tweede Kamer nieuwe spelregels voor Legionella beheer in drinkwaterinstallaties met alternatieve technieken. Het zou mooi zijn en wenselijk als de verschillende alternatieve oplossingen voor Legionella beheer in drinkwater systemen aan elkaar gelijk zouden zijn. Met zo n equivalentieprincipe zou de eigenaar immers zélf kunnen beslissen welk systeem voor hem het beste is. Helaas staat het ministerie een getrapt systeem voor waarbij er een hiërarchie ontstaat tussen de verschillende oplossingen waaruit de eindgebruiker beperkt mag kiezen. VROM ziet thermisch beheer als beste oplossing, daarna volgen de alternatieve methoden: fysisch beheer, (elektro-) chemisch beheer en chemisch beheer. Het is jammer dat die technieken op het tweede plan zijn gesteld. Onhandig is het bovendien dat de criteria om één van de alternatieve te mogen inzetten ook nog onduidelijk zijn. De overheid zou zich beter kunnen beperken tot het vaststellen van de hygiënedoelen op de tappunten van het drinkwatersysteem en het daarbij laten. Hoe deze doelen het beste te behalen zijn, kan de markt zélf regelen. De eigenaar wil immers zijn zorgplicht zo goed mogelijk invullen en zou zonder beperkingen moeten kunnen winkelen in de oplossingen-winkel die de markt hem biedt, om zodoende de beste fit te krijgen. Uiteindelijk is het de eigenaar die verantwoordelijk is voor de kwaliteit van het drinkwater op het tappunt en die als ondernemer zélf een keuze kan maken voor het voor hem voordeligste systeem. Daarbij kan hij rekening houden met ondermeer de technische geschiktheid in relatie tot de risico s, de implementatietijd, investerings- en installatiekosten, beheerskosten, arbeid, de kosten voor spoelwater, energie en effluent, de prestaties en garanties van leveranciers en juridische aspecten. Naar onze mening is alternatief beheer gunstiger en daarom zou het tenminste gelijkwaardig moet zijn. Mogelijk is er vanuit de Inspectie bezwaar tegen het plaatsen van waterbe handelingsapparatuur. Mocht dit zo zijn, dan zou het goed zijn als VROM en zijn Inspectie hun bezwaren kenbaar maken zodat de branche hierop inhoudelijk kan reageren. Diverse onderzoeken hebben inmiddels aangetoond dat alternatief beheer een kleiner restrisico oplevert dan het toepassen van de thermische methode spoelen met heet en koud water op een vergelijkbare drinkwaterinstallatie. Er is nooit aangetoond dat de fysische en chemische apparatuur op zich een hygiëne risico vormen. Fysische apparatuur ultrafiltratie of UV is bijvoorbeeld vaak schoner dan het distributienet waar het water uitkomt. En chemisch beheer is in de landen om ons heen een heel normaal verschijnsel. Er lijkt geen enkele reden te zijn om een bepaalde technische oplossing thermisch beheer het primaat te geven. Er zijn ons als branche, ondanks herhaaldelijk verzoek, geen concrete redenen gegeven waarom alternatieven slechts een tweede en derde viool mogen spelen. Equivalentie is de enige eerlijke weg voorwaarts. Bovendien bevordert zij het innovatieklimaat en geeft zij eigenaren de mogelijkheid besparingen door te voeren. Wat een kansen. En allemaal bereikbaar door minder regels. Over Aqua Nederland Aqua Nederland is de branchevereniging voor de waterbehandelingssector en richt zich op waterzorg. De vereniging is opgericht in 1990 en heeft inmiddels zo n vijftig leden. De vereniging maakt zich sterk voor een collectieve belangenbehartiging, informatieuitwisseling en contacten met marktpartijen en gebruikers. De lidbedrijven werken samen in werkgroepen, onder meer op het gebied van milieu, zwembadwater, public relations, legionella, hergebruik van water, normalisatie en waterkwaliteitseisen. Actuele thema s worden op de voet gevolgd en zonodig wordt actie ondernomen. Meer informatie: www.aquanederland.nl

35 mensenwerk Podium interview SKIW Regelgeving Legionellabeheersing industrieel water kan beter Een zaak van levensbelang Tekst: Johan van Mourik, voorzitter SKIW. SKIW bevordert kennisuitwisseling tussen watertechnologen. Helaas hebben de ervaringen in de afgelopen maanden ons weer pijnlijk duidelijk gemaakt dat Legionellabeheersing een zaak is van levensbelang. De Stichting Kennisuitwisseling Industriële Watertechnologie SKIW blijft daarom de aandacht vragen voor de effectiviteit van beheersplannen. Zo zetten wij vraagtekens bij de toepasbaarheid van analysemethode NEN 6265 voor industriële koelwatersystemen en ontbreekt er ons inziens een praktisch protocol voor de monstername. Dit kan leiden tot situaties waarbij het analyseresultaat niet representatief is voor het koelwatersysteem. Hierdoor kunnen risico s verkeerd worden beoordeeld, kunnen er onterecht maatregelen worden getroffen of wellicht erger onterecht géén maatregelen worden getroffen. Ontwikkelingen In mei deden we een oproep om problemen met legionellametingen in industriewater en in het bijzonder in koelwater te melden. Uit de reacties die volgden bleek dat er op het gebied van wetgeving nieuwe ontwikkelingen te melden zijn. In het ontwerpbesluit Arbeidsomstandigheden en de begeleidende brief van de Staatssecretaris van 2 juni van dit jaar worden koeltorens zoals gebruikt bij industriële installaties niet meer genoemd. Dat bevreemdt ons We kunnen ons moeilijk voorstellen dat er voor industriële koeltorens niet een of andere vorm van regelgeving zou bestaan of komen, al is het alleen al voor de Arbeidsinspectie die houvast nodig heeft voor haar handhavingsbeleid. Maar ook gebruikers en beheerders van koeltorens zouden baat hebben bij dergelijke regelgeving. AI 32 Legionella waarin ondermeer aandacht wordt geschonken aan dergelijke systemen is slechts een Informatieblad en heeft momenteel formeel geen wettelijke status. Het wettelijk kader vormt tot op heden beleidsregel 4.87. Vacuüm Deze gang van zaken roept de nodige vragen op. Hoe zal deze situatie in de toekomst ingevuld worden in de dagelijkse praktijk? Blijft de situatie ongewijzigd en is dan het enige handvat AI 32 of zou er een situatie kunnen ontstaan waarin bijvoorbeeld de koeltorenmaterie uit AI 32 wordt verwerkt in de nieuw op te stellen arbocatalogi? Hoewel de wijziging van het Arbobesluit later in de Kamer zal worden besproken kunnen we alleen maar hopen dat het beheer van Legionella in koeltorensystemen formeel niet in een vacuüm terecht zal komen. Ook het Nederlandse bedrijfsleven heeft er belang bij dat deze materie op een technisch goede en uitvoerbare manier wordt geregeld. Aan de techniek hoeft het niet te liggen, zowel op het gebied van preventie als op het gebied van bestrijding van legionella zijn tal van technieken beschikbaar. Dat geldt overigens ook voor de problematiek van bio-fouling, een onderwerp dat wat ons betreft ook nadrukkelijk in de belangstelling staat. SKIW verzorgt in november weer een Op Weg Naar Huis bijeenkomst in Nieuwegein waar de nieuwste ontwikkelingen op dit gebied zullen worden toegelicht. Wij nodigen u van harte uit. Over SKIW De Stichting Kennisuitwisseling Industriële Watertechnologie (SKIW) wil een bijdrage leveren aan innovatie in de Nederlandse industrie op het gebied van waterbehandeling en opinievorming over relevante technologie, wetgeving en milieuaspecten. De stichting wil vooral het onderlinge contact tussen de leden bevorderen en wil een sociëteit zijn waar de industriële watertechnologen elkaar makkelijk kunnen vinden. SKIW verzorgt met enige regelmaat bijeenkomsten. Deze vindt u in de WaterFocus Agenda op pagina 46. Meer informatie: secretariaat@skiw.nl.

ADVERTORIAL ADVERTORIAL 36 37 interview watermarkt watermarkt INNOVATIE interview (ingezonden mededeling) Primeur voor Enviro-Chemie in Zweden Enviro-Chemie leverde voor de Zweedse Normejerier Zuivelfabriek in Umea een Biomar afvalwaterzuiveringsinstallatie die voorzien is van een energie terugwin systeem en daarmee volgens het bedrijf de eerste is in zijn soort in Europa. De installatie is in juni 2005 in bedrijf gegaan en functioneert sindsdien naar volle tevredenheid van de klant, zo laat Enviro-Chemie weten. Sinds de Normejerier zuivelfabriek ook weipermeaat van andere zuivelfabrieken uit het noorden van Zweden inneemt wordt er 8000 m3 biogas per dag geproduceerd. Het gas wordt gebruikt om stoom te maken en verminderd hierdoor de brandstofkosten van de zuivelfabriek, wat een besparing oplevert van 2.500 euro per dag. Meer informatie: Enviro-Chemie bv Haarlem 023 5345405 hilarius@enviro-chemie.nl www.enviro-chemie.nl FMC Foret introducert OHP in Nederland Nadat FMC Foret begin dit jaar is begonnen met de introductie van de OHP technologie op de Nederlandse markt gaan in september de eerste proeven met de pilotinstallatie van start. Bedrijven uit verschillende sectoren zoals de afvalverwerkin gsindustrie en de fijne chemische industrie zullen een pilot gaan uitvoeren met het OHP proces. Tijdens Aquatech 2006 in de Rai te Amsterdam zullen de eerste geboekte resultaten bekend zijn. FMC Foret zal een presentatie verzorgen over het OHP proces op het Aquastage in hal 7 op donderdag 28 september om 16.00 uur. Meer informatie: FMC Foret SA Barcelona Spanje 050 7851705 annemiek_boonstra@fmc.com www.fmcforet.com Norit Membrane Technology scoort in Turkije Norit Membrane Technology BV zal twee van Europa s grootste membraan installaties voor de behandeling van percolatiewater gaan bouwen in Istanbul, Turkije. Het Enschedese bedrijf levert daarmee technologisch innovatieve oplossing voor een steeds groter wordend probleem: het lekwater uit afvalbergen (percolatiewater). De installaties krijgen een capaciteit van 5.000 m3 per dag en moeten in medio 2007 operationeel zijn. Ze bestaan uit een combinatie van een aantal verschillende zuiveringsoplossingen binnen de Norit groep: een biologisch proces in combinatie met ultrafiltratie, gevolgd door nanofiltratie en actieve kool filtratie. Daarnaast zal Norit Membrane Technology een soortgelijke installatie bouwen in Trabzon, een middelgrote stad in het noordoosten van Turkije. Meer informatie: Norit Membrane Technology BV Enschede 053 4287 285 h.schonewille@noritmt.nl www.norit.com Nieuwe pompsystemen bij Watson-Marlow Watson-Marlow presenteert op Pumps & Valves 2006 van 18 tot 20 oktober in Antwerpen de nieuwste 520 en 620 pompmodellen Beide types zijn nu beschikbaar voor gebruik met Profibus technologie. De pompen bieden uitgebreide aansturings- en diagnose mogelijkheden voor intelligente pompprocessen. Tijdens Pumps & Valves toont Watson-Marlow eveneens de nieuwste pompen uit de 720 serie. Dankzij de Loadsure slangelementen is het verwisselen van het slangelement heel simpel en neemt minder dan een minuut tijd in beslag. Hiervoor hoeft de operator geen gespecialiseerde onderhoudsmonteur te zijn. Meer informatie: Koopmans, Watson-Marlow NV Zwijnaarde België + 32 9 2259457 info@watson-marlow.be www.watson-marlow.be DHV verder met MBR bij rwzi Utrecht Eind van dit jaar zal DHV bij de rwzi Utrecht beginnen met een tweede MBRontwikkelingstraject. In de periode 2000-2004 heeft het bureau op de rwzi Beverwijk een uitgebreid onderzoeksproject met zeven verschillende MBR-pilotinstallaties uitgevoerd. Dit onderzoek heeft geleid tot de bouw van de eerste demonstratie MBR in Varsseveld. Inmiddels is de MBR Varsseveld anderhalf jaar in bedrijf. DHV wil het MBR-concept verder ontwikkelen en had behoefte aan een onderzoekslokatie á la Beverwijk. Het Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden heeft hiervoor de rwzi Utrecht ter beschikking gesteld. Hierbij worden zowel MBR-installaties als ook separate voorbehandelingsinstallaties onderzocht. Meer informatie: DHV BV Amersfoort 033 468 20 16 www.dhv.nl Snel Zoeken en Vinden in het Producten ABC op WaterForum Online Het WaterForum Producten ABC op www.waterforum.net is het meest complete overzicht van producten en diensten in de Nederlandse watersector. U kunt er eenvoudig zoeken naar leveranciers van een apparaat, systeem of dienst op het gebied van afvalwater, drinkwater, industriewater, riolering en waterbeheer. Met ruim 900 bedrijven en 400 trefwoorden is het Producten ABC van WaterForum het meest complete on-line bedrijvenregister van de Nederlandse water sector.wilt als leverancier weten op welke wijze u promotioneel zich kunt presenteren in het producten ABC, neem dan contact op via promotie@waterforum.net Omgekeerde osmose van Lubron Lubron introduceert een nieuwe serie compacte omgekeerde osmose-installaties met een capaciteit tot 400 liter ontzout water per uur. De MINI-RO is in staat om continu ontzout water te produceren met een zoutverwijdering van ongeveer 98 procent. De installaties worden ondermeer toegepast voor luchtbevochtigingsapparatuur waar de opstellingsruimte beperkt is en men toch de zekerheid wil hebben van een betrouwbaar en onderhoudsvriendelijk systeem. De MINI- RO is gebouwd op een roestvaststaal frame, voorzien van ondermeer RVS-drukbuizen, een microprocessorbesturing met LCD-display en een continue geleidbaarheidsbewaking in de permeaatleiding. Meer informatie: Lubron Waterbehandeling B.V. Oosterhout 0162-426931 info@lubronwaterbehandeling.nl www.lubronwaterbehandeling.nl Trekvaste koppelingen van Prince Prince Kunststofbouw introduceert een nieuwe productlijn met diverse modellen trekvaste koppelingen geschikt voor PN 10 PVC buis voor de distributie van water en gas leverbaar in de diameters 63, 75, 90, 110, 125 en 160 millimeter. De productlijn omvat naast de standaarduitvoering als dubbele mof ondermeer overschuifmoffen, bochten en trekvaste voetbochten voor brandkranen. De nieuwe trekvaste mof kan ook worden ingezet in het bestaande Standaard 2000 systeem van Prince Kunststofbouw. Het gehele assortiment is twee stappen te installeren: buis insteken, moer aandraaien, en klaar, zo meldt Prince Kunststofbouw. Meer informatie: Prince Kunststofbouw B.V. Tholen 0166 609590 infor@prince.nl www.prince.nl FIBER FILTRATION De specialist in filtratie ook voor IBA Systemen DE ENIGE LEVERANCIER VAN DE ORIGINELE FILTOMAT AUTOMATISCHE FILTRATIE MET FIBERTECHNOLOGIE TOT 3 MICRON ZELFDENKENDE ROBOTFILTER MCFM (DIS)CONTINU REINIGEND TOT 15 MICRON WEDGE -WIRE FILTERS, TROMMEL EN ZEEFDEKKEN KAARSEN, ZAKKEN EN FILTERMEDIA ALLES VINDT U OP : WWW.FIBERFILTRATION.COM Nieuwe plug bij Beele Engineering Beele Engineering heeft een nieuwe technologie ontwikkeld voor het afdichten van kabel- en buisdoorvoeringen die aan plotselinge extreme drukken worden blootgesteld. Het Dynatite-systeem werd speciaal ontwikkeld voor toepassing in poten van boorplatformen, waar doorvoeringen worden blootgesteld aan zeer hoge drukbelastingen. Daarnaast leent het systeem zich voor tal van andere omgevingen waar doorvoeringen plotseling aan extreme condities kunnen worden blootgesteld. Daarbij kan worden gedacht aan afscheidingen tussen gevaarlijke en niet-gevaarlijke omgevingen, blast walls, explosieveilige omgevingen en gebieden met verhoogd orkaan- en tsunamirisico. Meer informatie: Beele Engineering Aalten 0543 461629 info@beele.com www.beele.com

Doe mee aan Partners voor Water Partners voor Water biedt kansen aan partijen in de Nederlandse watersector en aan de sector in zijn geheel. Want met elkaar kunnen we meer betekenen vóór elkaar. Daarbij spelen we tegelijkertijd een rol bij het oplossen van de wereldwijde waterproblematiek. Laat u zich door Partners voor Water inspireren? Doet u mee? Wat wordt úw doel? Samen de Nederlandse watersector op de kaart zetten Het programma Partners voor Water wil krachten bundelen om de internationale positie van de Nederlandse watersector te versterken. Samenwerking tussen partijen in de sector bedrijven, overheden, kennisinstellingen en NGO s levert niet alleen winst voor de sector op, maar ook voor een adequate aanpak van de internationale waterproblematiek. Partners voor Water wil: de samenwerking binnen de Nederlandse watersector stimuleren om gezamenlijk activiteiten te ontwikkelen; de samenwerking tussen departementen die internationaal waterbeleid maken; via overheidsnetwerken markttoegang faciliteren voor de Nederlandse watersector; bijdragen aan het nakomen van Nederlandse verplichtingen op basis van Het programma Partners voor Water is van toepassing op de onderstaande landen en thema's: internationale afspraken, zoals VN- of Wereldwaterfora-afspraken; hierbij de beschikbare middelen vooral inzetten als katalysator of als stimulator. Het programma Partners voor Water bestaat uit drie onderdelen: Beleidsafstemming: verschillende departementen maken internationaal waterbeleid: het ministerie van Verkeer en Waterstaat, het ministerie van Economische Zaken, het ministerie van Buitenlandse Zaken/Ontwikkelingssamenwerking, het ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieu en het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit. We streven ernaar dat deze ministeries hun waterbeleid beter op elkaar én op de andere partijen in de watersector afstemmen. Samenwerking: we brengen de partijen in de sector bijeen en stimuleren de samenwerking in de gehele watersector. Voor dit doel ontwikkelen we verschillende samenwerkingsactiviteiten, zoals netwerkbijeenkomsten, informatievoorziening en -uitwisseling, promotie en marketing van de Nederlandse watersector, strategische ontwikkelingsprojecten en business development. Stimulering: we stimuleren innovatieve waterprojecten van samenwerkende Nederlandse partners. Doel: de Nederlandse watersector verder profileren in het buitenland en de Nederlandse deskundigheid inzetten ten behoeve van de wereldwaterproblematiek. Voor dit programmaonderdeel hebben we een financiële regeling tot onze beschikking. Meedoen? Ook uw bedrijf of organisatie komt in aanmerking voor een bijdrage in het kader van de stimuleringsregeling. Lees de criteria op de website (www.partnersvoorwater.nl) en laat u inspireren. Ontwikkel met uw partners een spraakmakend, innovatief project voor de langere termijn en dien een voorstel in. Goed voor u, goed voor onze sector en goed voor de mensen die u helpt met uw project. Ga de uitdaging aan en doe mee. Doellanden Afrika Egypte Ethiopië Ghana Kenya Mali Mozambique Oeganda Zuid-Afrika Azië Armenië Bangladesh China Filippijnen Georgië India Indonesië Iran Kazachstan Kirgizstan Maleisië Thailand Vietnam Europa Bulgarije Estland Hongarije Kroatië Letland Litouwen Moldavië Oekraïne Polen Roemenië Rusland Slowakije Tsjechische Republiek Turkije Midden-Oosten Israël Jordanië Libanon Palestijnse gebieden Syrië Zuid-Amerika Brazilië Mexico Suriname Thema s - Water voor voedsel en natuur; - Water en klimaat; - Grondwater; - Invulling van de Millennium Development Goals van de Verenigde Naties op het gebied van water en sanitatie; - Ondersteuning bij het opstellen van IWRM-plannen (Integrated Water and Resources Management). Het programma wordt voor de periode 2005-2009 uitgevoerd door de EVD in samenwerking met het Netherlands Water Partnership (NWP). Partners voor Water wordt gefinancierd door het ministerie van Verkeer en Waterstaat, het ministerie van Economische Zaken, het ministerie van Buitenlandse Zaken/Ontwikkelingssamenwerking, het ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieu en het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit. Programmabureau Partners voor Water Westvest 7, 2611 AX Delft Postbus 20105, 2500 EC Den Haag Telefoon(015) 215 18 91 Fax (015) 215 18 51 info@partnersvoorwater.nl www.partnersvoorwater.nl Partners voor Water is een programma gericht op het bundelen van krachten om de internationale positie van de Nederlandse watersector (overheid, bedrijfsleven, kennisinstituten en NGO s) te verbeteren.