Graduation Plan Master of Science Architecture, Urbanism & Building Sciences
Graduation Plan: All tracks The graduation plan consists of at least the following data/segments: Personal information Name Niek Koning Student number 1352792 (wordt gebruikt voor koppeling met student file) Telephone number 0612232082 E-mail address Niek_koning@hotmail.com Studio Name / Theme Explore Lab Teachers Job Roos, Peter de Jong Argumentation of choice of the studio Gedurende mijn studie Bouwkunde is mijn interesse steeds meer bij herontwikkeling komen te liggen. Om het bestaande nieuw leven in te blazen en zodoende de ruimtelijke kwaliteit van het object en de omgeving te verbeteren heb ik altijd een interessante opgave gevonden. Daarnaast zal in de komende decennia herontwikkeling een steeds groter deel uitmaken van de bouwopgaven wat het een relevant onderwerp maakt voor de toekomst. Het jaar voor mijn afstudeerproject heb ik gewerkt bij Rijnboutt dat veel dat projecten doet op het gebied van herontwikkeling. Zodoende raakte ik bekend met een aantal projecten die zij doen in het de binnenstad van Amsterdam. Er is een grote vraag naar ruimte in het stadscentrum van Amsterdam waardoor er grote investeringen worden gedaan voor de herontwikkeling van dit gebied. Opvallend is echter dat bij de meest waardevolle winkelstraten in het centrum; de Kalverstraat en Nieuwendijk een groot deel van de verdiepingen leeg staan. Dit is een probleem dat zich niet alleen beperkt tot deze straten maar ook in de rest van de binnenstad van Amsterdam en in andere steden in Nederland. Dit maakt het een interessante tegenstelling, dat ondanks de grote vraag naar ruimte in de binnenstad van Amsterdam, nog steeds een relatief groot deel leeg staat. Hier ontstond mijn fascinatie over dit onderwerp waarom het schijnbaar lastig is dit bij elkaar te brengen. Daarom wil ik met Explore Lab dit probleem onderzoeken en hoe dit kan worden opgelost. Graduation project Title of the graduation Re-activeer leegstand in de binnenstad project
Goal Location: The posed problem, Amsterdam Historische binnensteden in Nederland worden vaak gekenmerkt door cultureel erfgoed, een hoogstaand leefmilieu en een aantrekkelijk vestigingsklimaat. Dit leidt ertoe dat vele partijen zich graag vestigen op deze locaties en de economische waarde relatief hoger ligt dan in andere delen van de stad. Toch komt er regelmatig leegstand voor op deze locaties wat voor verschillende problemen zorgt. Zo komt leegstaand niet ten goede aan de kwaliteit van de binnensteden. De leefbaarheid, aantrekkingskracht en uitstraling van de stad verslechterd als een deel van het stadsgezicht wordt gekenmerkt door verkrotte panden en donkere ramen wat vaak het gevolg is van leegstand. Dit draagt bij aan een onveilig gevoel dat ook nog eens kan worden versterkt wanneer bepaalde delen van de binnenstad worden gebruikt voor één enkele functie. Monofunctionele gebieden hebben het nadeel dat zei in veel gevallen maar een bepaald dagdeel in gebruik zijn. De monofunctionaliteit in stadscentra wordt vaak gekenmerkt door retail en leisure. Dit leidt ertoe dat in winkelstraten na sluitingstijd de rolluiken naar beneden gaan en de winkelstraten leeg zijn. Dit komt niet ten goede aan de sociale controle en creëert een onveilig gevoel. Daarnaast komt leegstand ook niet ten goede aan de staat van een pand. Panden in historische binnensteden zijn vaak van monumentale waarde of dragen bij aan het karakteristieke stadsgezicht van de desbetreffende stad. Door langdurige leegstand en achterstallig onderhoud verkrotten deze panden langzamerhand. In het kader van het behoudt van historisch erfgoed is dit een slechte zaak omdat dit (blijvende) schade kan aanrichten. Ten slotte biedt leegstand in binnensteden geen oplossing voor het huisvestingsprobleem dat in binnensteden vaak voorkomt. Deze gebieden zijn een aantrekkelijke locatie voor verschillende partijen om zich te vestigen wat een grote vraag naar ruimte creëert. Vooral op de woningmarkt is vooral veel vraag naar ruimte maar een beperkte voorraad. Leegstand staat daarom in scherp contrast met de druk op de woningvoorraad. Zo stonden er in 2009 in heel Nederland totaal ongeveer 40.000 verdiepingen leeg.(pas, 2009). Gezien de grote vraag naar woonruimte in binnensteden zouden deze leegstaande ruimtes kunnen worden herontwikkelt tot woningen of andere functies die de diversiteit van het gebruik van de stad ten goede komen. Het herontwikkelen van leegstand vraagt daarom om duurzame oplossingen die deze verschillende problemen gelijktijdig kan oplossen.
research questions and Het doel van dit project is een visie te ontwikkelen hoe om te gaan met de herontwikkeling van leegstand in binnensteden op een duurzame wijze. Deze visie zal beschrijven waar een architect aan moet denken gedurende het ontwerpproces en welke vakgebieden hij of zij naast ontwerpen nog meer kennis van moet hebben. Dit is op het gebied van het ontwerp, maar ook op van het ontwikkelingsproces. Dit zal worden gestructureerd tot een methodiek van aandachtspunten die als handleiding kan dienen voor het herontwikkelen van leegstaande ruimtes in de binnenstad. In de methodiek wordt niet beschreven hoe over herontwikkeling moet worden gedacht maar waaraan moet worden gedacht gedurende het ontwerpproces. Voor het ontwerp zal deze visie en methodiek worden toegepast. Uit de probleemstelling en het doel van het project volgt de onderzoeksvraag: Hoe kan leegstand in de binnenstad op een duurzame wijze worden herontwikkelt zodat deze waarde toevoegt aan het gebouw en de stad? Hieruit kunnen de volgende sub-vragen worden afgeleid: Wat zijn aandachtspunten waar een architect bewust van moet zijn gedurende het complexe ontwikkelingsproces dat herontwikkeling van leegstand kenmerkt? Waar moet een architect op letten gedurende het ontwerpproces van herontwikkeling in de binnenstad om tot duurzame oplossingen te komen? design assignment in which these result. Hoe kan de architect door middel van een herontwerp de waarde van een pand en de omliggende omgeving verhogen op een duurzame wijze? Zoals beschreven bij de probleemstelling draagt herontwikkeling van leegstand bij aan de kwaliteit van de stad, het behoud van cultureel erfgoed en het oplossen van ruimtegebrek in de binnenstad. De ontwerpopgave zal daarom erop gericht zijn hoe leegstaande ruimtes in de binnenstad op een duurzame wijze herontwikkelt kunnen worden. Hierbij speelt de geschiedenis van de locatie en de ontstaansgeschiedenis van deze leegstand een belangrijke rol om tot passende oplossingen te komen. Leegstand in de binnenstad komt voornamelijk voor in winkelgebieden. Sinds de jaren 80 kwamen winkels steeds meer in handen van grootwinkelbedrijven en vastgoedpartijen. Deze hebben vooral interesse in het
verhuren van de begane grond als winkelfunctie vanwege de relatief hoge huuropbrengst. (Wesselink, 2004) In Amsterdam is deze ontwikkeling het sterkst waarneembaar. De binnenstad van Amsterdam is het meest waardevolle winkelgebied van Nederland, hierdoor is de huuropbrengst van een winkelfunctie op deze plek het hoogst in vergelijking tot andere steden in Nederland. (Leuven and Koolwijk, 2012) Dit maakt het voor eigenaren minder aantrekkelijk te investeren in de bovenliggende verdiepingen wat tot leegstand leidt. Daarnaast zijn deze leegstaande ruimtes vaak niet meer bereikbaar en zijn er conflicterende belangen tussen de betrokken stakeholders. Dit versterkt de complexiteit van de situatie. Het probleem van leegstand concentreert zich voornamelijk rond de Kalverstraat en de Nieuwendijk, tevens de meest waardevolle winkelstraten in de binnenstad van Amsterdam. Naast de hoge huuropbrengst van winkels in deze straat staan de verdiepingen voornamelijk leeg door het ontbreken van ontsluitingen. In deze bouwblokken staan soms rijen panden naast elkaar leeg wat in combinatie met de weinige ontsluitingsmogelijkheden vraagt om een integrale aanpak van het gehele bouwblok. Voor de ontwerplocatie is het van belang dat er voldoende panden leeg staan in het bouwblok om tot een uitdagende ontwerpopgave te komen. Het bouwblok gelegen tussen de Nieuwendijk, Damrak, Onze Lieve Vrouwensteeg en de flagshipstore van de C&A komt hier het best aan tegemoet. Daarnaast is het een interessant bouwblok omdat het uit verschillende typen gebouwen bestaat en gebouwd is in verschillende bouwperioden. Daarnaast bevinden zich verschillende functies binnen dit bouwblok. Het is hierbij van belang te melden dat de ontwerplocatie daadwerkelijk leegstaande ruimtes bevat zonder dat hier fictieve leegstand is bij bedacht. Dit is om de ontwerpopgave waarheidsgetrouw te maken aan de werkelijke situatie en de complexiteit die dit soort opgaven kenmerkt. De huidige situatie zal daarom dienen als startpunt voor analyse en ontwerpopgave. Voor het bouwblok aan de Nieuwendijk zal als geheel een visie worden ontwikkeld waar het programma van eisen, de locatie en de waarde van het bestaande een samenhangend geheel vormen. Dit zal worden uitgewerkt op het schaalniveau van de omgeving, bouwblok, gebouw en het detail. Het programma van eisen is afhankelijk van het scenario dat ik ga uitwerken. Hoogstwaarschijnlijk wordt dit het scenario waarbij het progamma bestaat uit een educatief centrum, woningen en winkels. This should be formulated in such a way that the graduation project can answer these questions. The definition of the problem has to be significant to a clearly defined area of research and design.
Process Method description In het onderzoek zal een visie worden ontwikkeld die zich vertaald in een methodiek waaraan moet worden gedacht gedurende het ontwerpproces van leegstand in binnensteden. Deze methodiek zal uiteindelijk als basis dienen om verschillende scenario s tegen elkaar af te wegen die voortkomen uit de analyse van de ontwerplocatie. Een van deze scenario s zal verder worden uitgewerkt tot het uiteindelijke ontwerp. In het eerste deel zal onderzoek worden gedaan naar de huidige context rond leegstand en wordt dieper ingegaan op de problematiek. Hieruit zal een visie worden ontwikkeld over de rol van de architect in het proces van herontwikkeling van leegstand in binnensteden. Deze visie zal zich vertalen in een methodiek waarin uiteen wordt gezet waar de architect aan moet denken tijdens het ontwerpproces. De methodiek zal als basis dienen om de kwaliteit van verschillende scenario s voor de ontwerplocatie tegen elkaar af te wegen. Deze scenario s komen voort uit een analyse op verschillende schaalniveaus. Na de analyse van deze scenario s wordt gekeken welk scenario het meest passend is en zal deze vertaald worden naar een ontwerp. De locatie van de ontwerpopgave is in Amsterdam, daarom zal in het onderzoek soms gefocust worden op deze stad. De keuze voor de ontwerplocatie zal verder worden toegelicht in het volgende hoofdstuk. Hier volgt een beschrijving hoe de methode is toegepast in de verschillende toegepast. Mijn bronnen voor mijn onderzoek komen voort uit: - Literatuurstudie - Interviews - Onderzoek door middel van ontwerp en analyse - Analyse van de economische waarde - Ontwerpen Literature and general practical preference ACQUI-REAL 2012. Wonen Boven Bedrijven Amsterdam, Verkenning Kalverstraat. Amsterdam. ANDRIESSEN, J.-W. 1999. Procesmanagement van transformatie. TU Delft. BNA. 2014. Rol en positie van de architect [Online]. Available: http://www.bna.nl/ondernemen/ondernemen-als-architect/rol-en-positie-van-de-architect [Accessed 11-11 2014]. DEBETS, C. 1999. Symbiose tussen oud en nieuw. Bouwwereld, 18-23. DIEPEN, P. V. & VLAS, A. 2010. 25 jaar Zoden aan de de Zeeijk. Amsterdam: NV Zeedijk. DOORN, A. V. 2004. ontwerp/proces, Amsterdam, Uitgeverij SUN. DOORNENBAL, K. 1995. Hergebruik van erfgoed. Architectuur en bouwen, 3, 52-58. DTZ-ZADELHOFF 2013. Winkelhuren Amsterdam 2013. Amsterdam: DTZ Zadelhoff. DUBBELING, D. 1996. Ingang achterom; rendabel investeren in woningen boven winkels. Bouw, 51, 32-35. FUCHS, H. 1997. Zes parels op een winkelpand; Werkgroep Wonen Boven Winkels subsidieert optoppen. Bouwwereld, 11, 24-26. HOLL, C. 2004. Neue wege gehen. Deutsche Bauzeitung, 57-59. KOLKMEIJER, M. 2003. Arti-straat loopbrug naar bewoond winkelgebied. Bouwwereld, 26-28. LEUVEN, W. V. & KOOLWIJK, S. 2012. Rapportage Wonen 1012, Maatwerk: de eigenaar centraal. Amsterdam: PMB Amsterdam. PAS, T. V. D. 2009. Leegstand bedreigt vitaliteit binnensteden. Vitale Stad, 12, 42-43. PRAK, N. L. 1991. Het Nederlandse woonhuis van 1800-1940, Delft, Delftse Universitaire Pers.
RAPPAGNE-ARCHITECTEN & RIVET 2014. De 9-stegen. Amsterdam: Stadsdeel Centrum, Gemeente Amsterdam. REYNEN, L. 1995. Huizen in Nederland, Zwolle, Waanders Uitgever. ROOS, J. 2007. De ontdekking van de opgave, Herontwikkeling in de praktijk, Delft, VSSD. STADSDEEL-CENTRUM-AMSTERDAM 2012. Elfde voortgangsrapportage Wonen Boven Bedrijven, plan van aanpak 2001. Amsterdam: Gemeente Amsterdam VERMEULEN, M. 1997. Ga verder naar Kalverstraat. Stedenbouw, 34-38. WBW-NEDERLAND. 2014. Wonen boven winkels [Online]. Boxtel: Wonen boven Winkels Nederland. Available: http://www.wonenbovenwinkelsnederland.nl/pages/143/waarom-wonen-boven- Winkels.html [Accessed 17-12 2014]. WESSELINK, J. W. 2004. Wonen boven winkels, minder leegstand, meer leefbaarheid. ROM, 22, 8-10. WOLF, J. D. 2008. Wonen boven winkels. Ons Amsterdam, 60, 313-317. ZANTKUYL, H. J. 1993. Bouwen in Amsterdam, Het woonhuis in de stad, Amsterdam, Gemeentelijk Bureau Monumentenzorg. ZOET, M. 2000. Woonunie laat centrum Deventer herleven. Aedes, 17-19. INTERVIEWS Willem van Leuven PMB Amsterdam 14-10-2014 Paul Stalenberg Stadsdeel Centrum Amsterdam 23-10-2014 Kees Doornenbal Rappagne & partners 05-11-2014 Jaap Hoving Rijnboutt 10-12-2014 GEPLANDE INTERVIEWS Frederik Vermeesch Rijnboutt 02-2015 - Zecc Architecten 02-2015 - Space / matter 02-2015 Reflection Relevance Sociale relevantie Herontwikkeling in de binnenstad biedt kansen om de kwaliteit van de leefomgeving te verbeteren en de cultuurhistorische waarde te behouden. Het doel van het onderzoek is een visie en een methodiek te ontwikkelen hoe om te gaan met de herontwikkeling van leegstand in binnensteden op een duurzame wijze. Zo kan herontwikkeling de levendigheid en de sociale controle binnen een gebied doen toenemen. Dit levert een positieve bijdrage aan de sociale samenhang in een stad. Daarnaast wordt verval van gebouwen tegen gegaan waardoor in binnensteden het historisch stadsgezicht bewaard blijft en het imago van de omgeving verbetert. Ten slotte wordt de stedelijke ruimte efficiënter en beter gebruikt. Zo kan herontwikkeling een oplossing bieden voor het huisvestingsprobleem wat in veel binnensteden voorkomt en kan het toevoegen van nieuwe functies de differentiatie van functies in de omgeving verbeteren. Door onderzoek te doen naar duurzame oplossingen voor herontwikkeling wordt getracht zodoende de leefomgeving te verbeteren.
Wetenschappelijk relevantie Er is al veel geschreven over herontwikkeling van erfgoed. Over herontwikkeling van leegstaande ruimtes in stadscentra is aanzienlijk minder vaak geschreven. Zo staan in veel stadscentra vele verdiepingen leeg boven winkels en bedrijven. Het herbestemmen van leegstaande verdiepingen in stadscentra is een complex en vaak traag ontwikkelingsproces. Het vergt een bepaalde aanpak, vaardigheden en visie om deze projecten te realiseren. Door middel van interviews en literatuuronderzoek probeer ik een visie te ontwikkelen waar aan gedacht moet worden gedurende het ontwikkelingsproces van het herontwikkelen van leegstaande ruimtes in de binnenstad. Dit wordt vertaald in een methodiek waarin aandachtspunten geformuleerd zijn die belangrijk zijn voor het herontwikkelen van deze ruimtes. Zodoende wordt in kaart gebracht waar rekening mee moet worden gehouden gedurende het ontwikkelings- en het ontwerpproces van leegstand in de binnenstad. Time planning Mijn planning is in Excel gemaakt en kan niet worden toegevoegd in dit vak. Daarom heb ik hem als JPEG toegevoegd hieronder. Mijn planning is om na de P2 nog 2 of 3 interviews af te nemen met verschillende architectenbureaus om het onderwerp van herontwikkeling van verschillende kanten te laten belichten. Daarnaast zal ik de haalbaarheid van de scenario s in de twee weken na de P2 berekenen om zo tot een definitieve keuze voor mijn scenario te komen. Vervolgens zal ik de hoofdstukken waar nodig verfijnen en perfectioneren. Het ontwerp en het onderzoek is verder toegelicht in het Excel schema hieronder.