Handleiding groep 7/8 Alles over veilig gedrag rondom het spoor www.pazzup.nl/junior
ALGEMENE INLEIDING VOOR GROEP 5 T/M 8 Aanleiding Kinderen die in de buurt van een spoor spelen, scholieren die nog even snel tussen gesloten spoorbomen door zigzaggen, mensen die hun hond uitlaten langs het spoor, jongens die voor de lol een steen op een spoor leggen... Allemaal voorbeelden van gevaarlijk gedrag langs en op het spoor. Gedrag dat fatale gevolgen kan hebben. Vaak zijn deze gevolgen zo ernstig dat er mensen zwaar gewond raken of om het leven komen. Eén op de vijf vertragingen in het treinverkeer wordt veroorzaakt door mensen die dingen kapot maken of gevaarlijk gedrag vertonen op en rond het spoor. Digitaal lesmateriaal ProRail is - naast het betrouwbaar laten functioneren van het spoor en het leveren van voldoende capaciteit - verantwoordelijk voor de veiligheid op en rond het spoor. Om kinderen van acht tot twaalf jaar bewust te maken van de gevaren van het spoor heeft ProRail digitaal lesmateriaal ontwikkeld. Op www.pazzup.nl/junior staan de oorzaken en gevolgen van risicovol gedrag langs het spoor centraal. Het materiaal biedt u de mogelijkheid om op een interactieve wijze in uw groep aandacht te besteden aan veiligheid op en rond het spoor. Doelgroep Primair: leerlingen uit groep 5 tot en met 8 van de basisschool. Secundair: ouders/verzorgers en overige gezinsleden. Leerlingen uit groep 5/6 gaan aan de slag met een interactieve spoorkaart. Leerlingen uit groep 7/8 voeren opdrachten uit naar aanleiding van zes videoboodschappen van Simon de Spoorwachter. Simon is Buitengewoon Opsporingsambtenaar (BOA). Een BOA surveilleert langs het spoor om gevaarlijk gedrag te signaleren en indien nodig boetes uit te delen. Inhoud van www.pazzup.nl/junior Interactieve spoorkaart (groep 5/6) Help Simon de Spoorwachter: 6 video-boodschappen (groep 7/8) Onder de knop Lesmateriaal in het leerkrachtendeel vindt u deze handleiding, werkblad voor groep 5/6, antwoordblad voor groep 5/6, werkbladen voor groep 7/8 en de toets voor groep 7/8. In het leerkrachtendeel staat ook aanvullende informatie over de leerdoelen, een link naar het ProRail YouTubekanaal, een bestelformulier en een overzicht van links. Doel en aansluiting op kerndoelen Het doel van www.pazzup.nl/junior is dat kinderen beseffen wat de gevaren zijn van risicovol gedrag en vandalisme langs het spoor. Zo kunnen ongelukken worden voorkomen. Om dit te bereiken wordt gewerkt aan doelen op het gebied van kennis, gedrag en houding. Een nadere toelichting op deze doelen staat in het leerkrachtendeel op www.pazzup.nl/junior. Het lesmateriaal sluit inhoudelijk aan op de volgende kerndoelen binnen het domein Oriëntatie op jezelf en de wereld. Mens en samenleving 34 De leerlingen leren zorg te dragen voor de lichamelijke en psychische gezondheid van henzelf en anderen. 35 De leerlingen leren zich redzaam te gedragen in sociaal opzicht, als verkeersdeelnemer en als consument. Natuur en techniek 42 De leerlingen leren onderzoek doen aan materialen en natuurkundige verschijnselen, zoals licht, geluid, elektriciteit, kracht, magnetisme en temperatuur. Doorgaande leerlijn Ook voor het voortgezet onderwijs is materiaal ontwikkeld. Dit materiaal staat op www.pazzup.nl/vo. 1
Help Simon de Spoorwachter! Simon de Spoorwachter is een BOA, een Buitengewoon Opsporingsambtenaar van ProRail. In zes videoboodschappen vraagt hij de leerlingen hem te helpen bij het voorkomen van ongelukken rondom het spoor. Uit elke videoboodschap volgt een opdracht voor de leerlingen. De opdrachten zijn flexibel opgezet, zowel in tijdbesteding als uitvoering. U kunt alle leerlingen alle opdrachten laten doen, of de opdrachten verdelen over verschillende groepjes. De videoboodschappen vindt u op www.pazzup.nl/junior -> Help Simon de Spoorwachter. U heeft dus een computer met internettoegang nodig. Op de volgende pagina s vindt u een handleiding voor de uitvoering van de verschillende opdrachten. Bij sommige opdrachten hoort een werkblad. Deze vindt u bij Lesmateriaal in het leerkrachtendeel op www.pazzup.nl/junior. Toets De toets in het leerkrachtendeel geeft u inzicht in het effect van de les(sen). De toets gaat zowel over feitelijke kennis als over het eigen gedrag van de leerlingen. Sommige vragen kunnen voor de leerlingen lastig zijn, wanneer u niet alle videoboodschappen heeft behandeld. Hou hier rekening mee bij de beoordeling of help de leerlingen bij deze vragen. Antwoorden toets 1. c. Pas op, je nadert een spoorwegovergang. (videoboodschap 2) 2. Spoorbomen, bellen, knipperlichten (videoboodschap 2) 3. Langer (videoboodschap 4) 4. Machinist, getuigen, passagiers, ambulancepersoneel, daders (videoboodschap 5) 5. Zie voor voorbeelden de interactieve spoorkaart voor groep 5/6 op www.pazzup.nl/junior (videoboodschap 1) 6. Niet opletten, stoer doen (videoboodschap 1) 7. wacht dan even 8. a. - b. - c. - d. + e. - f. + 2
Videoboodschap 1: Wat is gevaarlijk? Buitengewoon Opsporingsambtenaar Simon stelt zichzelf voor. Hij vraagt de leerlingen hem te helpen gevaarlijke situaties rondom het spoor te voorkomen. Om een duidelijker beeld te krijgen van het exacte probleem vraagt Simon de leerlingen voorbeelden te bedenken van gevaarlijk gedrag rondom het spoor. 1. Laat de leerlingen in groepjes van twee tot vier nadenken over de vraag van Simon: Welke dingen kun je bedenken die gevaarlijk of onverstandig zijn om te doen bij het spoor of perron? Bij het beantwoorden van deze vraag kunnen de leerlingen putten uit hun eigen ervaringen, zoeken in kranten of op internet, of proberen zich gevaarlijke situaties voor te stellen. Tip: Help de leerlingen indien nodig op weg door begrippen als haast, onoplettendheid of stoerdoenerij te noemen. Geef ze hiervoor maximaal tien minuten de tijd. 2. Bespreek de gevonden situaties klassikaal. Laat elk groepje een of meerdere voorbeelden noemen. Wat hebben ze gemeenschappelijk? Kom samen tot de conclusie dat gevaarlijk gedrag langs het spoor meestal te maken heeft met haast, niet opletten en/ of stoerdoenerij. 3. Bekijk de interactieve spoorkaart op www.pazzup.nl/junior. Staan hier nog situaties op waar de leerlingen niet aan hadden gedacht? Videoboodschap 2: Regels rondom het spoor In deze video vraagt Simon de leerlingen uit te zoeken welke regels en verkeersborden er gelden rondom het spoor. 1. Laat de leerlingen op internet of in hun verkeersboek op zoek gaan naar verkeersborden die te maken hebben met het spoor. De leerlingen tekenen de verkeersborden en zetten de betekenis er bij. 2. De leerlingen doen (onder begeleiding) onderzoek bij een spoorwegovergang en/of een perron. Ze maken foto s en tekeningen van de spoorwegovergang, de aanwezige borden en de markeringen. Indien het niet mogelijk is om met uw groep een perron of spoorwegovergang te bekijken, maak dan zelf foto s van de situatie of gebruik Google Streetview om een situatie bij een spoorwegovergang in kaart te brengen. Zie bijvoorbeeld http://goo.gl/maps/oo52, of kies een situatie in de buurt. Stel de leerlingen de volgende vragen: Welke regels gelden er? Welke verkeersborden, spoorbomen of wegmarkeringen zie je? Wat is de veiligste manier om de spoorwegovergang lopend over te steken? Hoe zou de situatie nog veiliger gemaakt kunnen worden? Extra De leerlingen bedenken en maken een spel met verkeersborden, bijvoorbeeld een quiz, kwartet of memory. 3
Videoboodschap 3: Test jezelf Veel ongelukken rondom het spoor ontstaan door gevaarlijk gedrag en/of een te trage reactie van het slachtoffer. Simon vraagt de leerlingen uit te zoeken of zij zelf vaak gevaarlijk gedrag vertonen en snel kunnen reageren. 1. Laat de leerlingen een of meerdere proefjes van het werkblad Test jezelf doen. U vindt het werkblad op www.pazzup.nl/junior in het leerkrachtendeel. De persoonlijkheidstest Eerst denken of eerst doen? doen de leerlingen individueel, de overige proefjes in tweetallen. 2. Bespreek de proefjes na. Hieronder vindt u per test mogelijke bespreekpunten. Leg tijdens de nabespreking steeds de link met het onderwerp onveilig gedrag rond het spoor. Mogelijke bespreekpunten: Test 1: Eerst denken of eerst doen? (Persoonlijkheidstest) Herkennen de leerlingen zichzelf in de uitslag van de test? Begrijpen de leerlingen dat iemand met een hoge score gevaarlijk gedrag vertoont? Vraag de leerlingen dit uit te leggen. (Als je een hoge score hebt, blijkt uit je antwoorden dat je vaak haastig en/of onoplettend gedrag vertoont en graag stoer doet). Ga naar aanleiding van de test in op stoerdoenerij in een groep. Kennen de leerlingen voorbeelden van (verkeers)situaties waarin ze iets deden wat ze eigenlijk niet wilden? Wat zou je in zo n situatie kunnen zeggen of doen? Test 2: Hoe snel ben jij? Welke factoren beïnvloeden de reactiesnelheid? Denk aan: training, hoe belangrijk is de situatie (in een gevaarlijke situatie is je reactiesnelheid groter), afleiding (bijvoorbeeld doordat je tegelijkertijd een andere taak uitvoert zoals een vraag beantwoorden), gebruik van alcohol/drugs. Wanneer een trein betrokken is bij een (bijna)ongeluk is de reactiesnelheid van de machinist belangrijk. Maar denk ook aan de remtijd. Een trein staat niet meteen stil. Test 3: Ver of dichtbij De leerlingen gebruiken voor deze test een touw van 5 meter. Leg halverwege een duidelijke knoop. In het verkeer is het juist inschatten van afstand erg belangrijk. Mensen die nog even snel tussen de bomen door zigzaggen onderschatten de snelheid waarmee een trein langs kan komen. Niet doen dus! Test 4: Waar komt het geluid vandaan? Begrijpen de leerlingen nu waarom het in het verkeer belangrijk is om niet te bellen of naar muziek te luisteren? 4
Videoboodschap 4: Hoe snel is de trein? Een ongeluk met een trein loopt meestal voor het slachtoffer slecht af. Veel mensen raken blijvend gehandicapt of overlijden zelfs. Treinongelukken zijn vaak veel ernstiger dan ongelukken met een fiets of een auto. Hoe komt dat? Simon vraagt de leerlingen om te onderzoeken welke gevaarlijke eigenschappen een trein heeft. Tips: Met een fiets met snelheidsmeter en een meetlint kunnen de leerlingen op het schoolplein uitproberen wat de remweg van een fiets op verschillende snelheden is. Laat de leerlingen het volgende spel spelen: www.funnygames.nl/spel/remweg.html Laat de leerlingen een of meer van de opdrachten op het werkblad Hoe snel is de trein? uitvoeren. U vindt het werkblad in het leerkrachtendeel op www.pazzup.nl/junior, onder het kopje Lesmateriaal. Bespreekpunten: Remproef: Factoren die de remweg beïnvloeden: weersomstandigheden, ondergrond (glad spoor of juist niet), reactiesnelheid van de bestuurder, snelheid, gewicht. Tijd meten: Bespreek het volgende dilemma. Treinen zijn de afgelopen jaren steeds stiller geworden. Dat is fijn voor de passagiers en voor de mensen die langs het spoor wonen, maar hoe zit het met de veiligheid? 5
Videoboodschap 5: De gevolgen Simon vraagt de leerlingen na te denken over de gevolgen van een (bijna)ongeluk. Natuurlijk denk je in eerste instantie vooral aan het slachtoffer, maar er zijn nog veel meer mensen die last hebben van de gevolgen van een ongeluk. 1. De leerlingen bedenken zelf een situatie, nemen een verzonnen situatie bij videoboodschap 1 als uitgangspunt of gebruiken een van de waargebeurde situaties hiernaast. 2. Op een groot vel papier zetten de leerlingen in het midden de naam van het slachtoffer. Vervolgens plaatsen ze om de centrale persoon, personen die ook te maken krijgen met de gevolgen. Bijvoorbeeld: getuigen, machinist, ambulancepersoneel, dader(s), passagiers in de trein enzovoorts. 3. Voor elke persoon geven ze aan wat de gevolgen van het ongeluk zijn. Denk aan: financiële, lichamelijke, geestelijke en sociale gevolgen. Bijvoorbeeld: Waargebeurde situaties Mobiele telefoon Een meisje van zestien jaar is bij een bewaakte spoorwegovergang omgekomen. Toen de spoorbomen dicht gingen viel haar mobiele telefoon op de grond. Het meisje probeerde haar mobiel nog op te pakken, maar werd geschept door een passerende intercity. Korte route Een jongen van vijftien begaf zich rond middernacht op het spoor van een station, omdat hij zo sneller bij zijn fiets kon komen. De machinist van een langsrijdende trein zag de jongen in het donker van verre niet aankomen en had niet genoeg tijd om te remmen. De jongen werd met een snelheid van 130 kilometer per uur aangereden en was op slag dood. voorruit van een langsrijdende auto. Het meisje dat op de passagiersstoel zat, kreeg glassplinters in haar oog en is daardoor blind. Haar moeder moest met snijwonden naar het ziekenhuis. De jongens zitten vast, krijgen een boete en hebben voor de rest van hun leven een strafblad. Biologie-opdracht Een twaalfjarig meisje werd aangereden door een trein terwijl ze bezig was om bloemen tussen de rails te plukken voor een biologieopdracht voor school. Ze hoorde de trein niet aankomen en werd geschept. Lekker ding Na een ernstig treinongeval gaat een vijftienjarige scholiere uit Beek voortaan met één arm door het leven. Het gesprek dat ze voerde met een jongen op een ander perron werd steeds moeilijker door het geluid Een meisje verliest door het ongeluk haar vader. Zij zal dus zonder vader op moeten groeien. Door het ongeluk ontstaat er vertraging. Een van de passagiers komt hierdoor te laat voor een sollicitatiegesprek. Een andere passagier mist het vliegtuig. De machinist heeft na het ongeluk last van nachtmerries en kan drie maanden niet werken. Vrienden van een jongen die gehandicapt is geraakt, komen hem in het begin nog trouw bezoeken maar na een maand pakken ze hun leven weer op en vergeten het slachtoffer. Blind door kei Een groepje jongeren is opgepakt omdat zij schuldig zijn aan het veroorzaken van ernstig letsel bij een meisje van zestien. De jongens legden voorwerpen op het spoor, waaronder een kei. Op het moment dat de trein voorbij reed werd de kei gelanceerd. Hij kwam terecht in de van voorbijkomende treinen. Om de jongen beter te kunnen horen ging ze op de rand van het perron staan. Op dat moment reed er net een intercity voorbij. Door de hoge snelheid van de trein (130 km/u) verloor het meisje haar evenwicht en kwam ze tussen rails en trein. 6
Videoboodschap 6: Aan de slag en afscheid Veel ongelukken gebeuren doordat mensen geen zin hebben om te wachten en denken dat ze best nog even snel de spoorwegovergang kunnen oversteken. Simon vraagt de leerlingen om iets te bedenken waardoor het wachten voor de mensen een stuk aantrekkelijker wordt. Laat de leerlingen in groepjes van twee tot vier leerlingen iets bedenken waardoor het wachten voor een spoorwegovergang minder vervelend wordt. Alles mag en niets is te gek. Ze mogen hun fantasie de vrije loop laten. De kinderen kunnen hun idee op papier uitwerken en aan elkaar presenteren. Tijdens de bespreking kunt u de volgende vragen aan bod laten komen: Waarom is het wachten zo leuker? Zorgt het idee niet onbedoeld voor onveilige situaties? Wellicht dat mensen juist te veel worden afgeleid. Is het idee vooral geschikt voor een bepaalde doelgroep of voor iedereen? Funtheory Deze opdracht is gebaseerd op de funtheory. De funtheory gaat er van uit dat je iets vervelends, zoals wachten, aantrekkelijk kunt maken door een plezierelement toe te voegen. Een bekend voorbeeld is Holle Bolle Gijs in de Efteling. Zowel kinderen als volwassenen gooien graag papier in deze pratende prullenbak. Een ander bekend voorbeeld zijn de traptreden in de vorm van een piano. Om meer mensen te stimuleren om de gewone trap te nemen in plaats van de roltrap werd in de trap een geluidssysteem aangelegd. Wanneer je op een tree staat, klinkt het geluid van een pianotoets. Elke tree heeft zijn eigen geluid. Voor meer voorbeelden kunt u kijken op www.thefuntheory.com. Tip: Via de speciale YouTube-knop in het leerkrachtendeel heeft u toegang tot actuele filmpjes van ProRail. Deze kunt u tijdens uw lessen gebruiken. 2014 - Uitgave van ProRail Voor meer informatie en met vragen kunt u terecht bij prorail@podium.nl 7