Future Dutch Mainport. Succesvol op weg naar 2020

Future Dutch Mainport Succesvol op weg naar 2020

Future Dutch Mainport Dick van Damme Hugo Haarman Jasper van der Schaar Maurits Speksnijder Capgemini Consulting Utrecht, mei 2009 2009 Capgemini. De informatie in dit document mag noch geheel noch gedeeltelijk op enigerlei wijze worden aangepast, gewijzigd of verveelvoudigd zonder voorafgaande toestemming van Capgemini

ii

Voorwoord De afgelopen maanden heeft het nieuws bol gestaan van de berichten over de financiële crisis die ook voor Dutch Mainport grote gevolgen heeft. De volumes zijn gedaald, de vrachttarieven ook en menig bedrijf heeft moeite het hoofd boven water te houden. Toch gaan wij in dit rapport niet in op de crisis, omdat wij er van uitgaan dat de crisis over een aantal jaren weer is omgezet in een hoogconjunctuur en dit rapport een beeld schetst voor de lange termijn. De verwachting is dat de economische situatie na de crisis vrijwel gelijk zal zijn aan de situatie van daarvoor. En dus ook dat er dan weer exact dezelfde problemen spelen die een aantal maanden geleden ook golden. Capaciteitsproblemen in zowel de zeehavens als de luchthavens, overvolle wegen waardoor betrouwbaar achterland vervoer moeilijk te bewerkstelligen is en steeds strengere milieu eisen. Juist nu de markt niet meer zo overbelast is bestaat er de mogelijkheid om deze problemen voor te zijn en in te grijpen. Juist nu, want straks, als de economie en goederenstromen weer gaan groeien, is er geen tijd meer voor. Mainports hebben innovaties nodig om snelle, betrouwbare afhandeling en doorvoer te bewerkstelligen. Er dienen zich nieuwe innovaties aan, zoals het cross chain control center (4C s), Radio Frequency Identification (RFID), nieuwe, snelle scanmethodes en nieuwe conditioneringmethodes, waardoor bloemen nu ook per zeecontainer kunnen worden vervoerd. Maar is dit genoeg? Na de invoering van de container hebben de ontwikkelingen niet stil gestaan, maar een werkelijk industry breakpoint heeft zich niet voorgedaan. Dutch Mainport zal kansen krijgen, zowel turbulentie in de lucht als woelige baren zullen het zicht daarop vertroebelen, terwijl het benutten van die kansen van het allergrootste belang is. Dit rapport biedt een stimulans om te werken aan de concurrentiepositie van Dutch Mainport in Europa, waarbij Nederland wordt beschouwd als één Mainport. Het schetst een beeld van Dutch Mainport in het jaar 2020 en is gebaseerd op het stimuleren van het innovatieve vermogen van en de onderlinge samenwerking tussen partijen binnen deze Dutch Mainport. iii

iv

Inhoud Voorwoord iii Management Samenvatting 1 1 Inleiding 5 1.1 Aanleiding 5 1.2 Doel van het rapport 5 1.3 Aanpak 6 2 Dutch Mainport 7 2.1 Wat is Dutch Mainport? 7 2.2 Huidige concurrentiepositie van Dutch Mainport 8 2.3 Conclusie 10 3 Trends van invloed op Dutch Mainport 13 3.1 Maatschappelijke bewustzijn: CO2Footprint en veiligheid 13 3.2 Economische groei: meer, sneller en goedkoper 13 3.3 Kritische consument: exclusieve ervaringen voor iedereen 14 3.4 Conclusie 14 4 Dutch Mainport 2020 17 4.1 Introductie 17 4.2 Infrastructuur 18 4.2.1 Schaarste aan infrastructuur 18 4.2.2 Efficiëntere benutting infrastructuur achterland 18 4.3 Goederenstromen 21 4.3.1 Goede lucht en zeezijdige toegang 21 4.3.2 Sterke positie van binnenvaart en rail 22 4.3.3 24/7 wegvervoer 22 4.3.4 Integratie planning en afhandeling logistieke ketens 23 4.4 ICT en technologie 24 4.4.1 Veilig gedeelde informatie 24 4.4.2 Slim gebruik informatie 25 4.5 Mainport organisatie 26 4.5.1 Eén Dutch Mainport organisatie 26 4.5.2 Eén netwerk van safe, secure and clean lucht en zeehavens 27 4.5.3 Eén Ministerie van Mainport 27 4.6 Maatschappelijke context 4.6.1 Een goedkope logistieke keten = een groene logistieke keten 28 28 v

4.6.2 Een efficiënte logistieke keten = een veilige logistieke keten 29 5 Succesvol op weg naar 2020 31 5.1 Verladers 31 5.1.1 Transformeer Europese distributiestructuur en strategie 31 5.1.2 Professionaliseer sourcing van logistieke diensten 32 5.1.3 Investeer in een transparante logistieke keten (control tower) 32 5.2 Logistieke dienstverleners 33 5.2.1 Flexibiliseer de logistieke keten en service offerings 33 5.2.2 Garandeer een duurzaam en veilig netwerk 33 5.2.3 Optimaliseer transport planning 34 5.3 Overheid 34 5.3.1 Investeer in slimme infrastructuur 34 5.3.2 Optimaliseer benutting infrastructuur 35 5.3.3 Faciliteer ketenintegratie 35 5.3.4 Consolideer verantwoordelijkheden 35 5.4 Inspectiediensten 36 5.4.1 Creëer onestopshop en single window (externe focus) 36 5.4.2 Optimaliseer administratieve processen 36 5.4.3 Inspecteer op basis van risicoprofielen 37 5.5 Lucht en zeehavenautoriteiten 37 5.5.1 Profiteer lading en vervoer 37 5.5.2 Breid value added activiteiten en invloed uit naar achterland 38 5.5.3 Organiseer strategische allianties 38 5.6 Besluit 38 Geraadpleegde literatuur 41 Appendix A Lijst van interviews 43 vi

vii

viii

Management Samenvatting Het onderzoek Future Dutch Mainport is uitgevoerd om in te spelen op het groeiend en strategisch belang van Mainports en actoren binnen deze logistieke knooppunten. Het onderzoek biedt handvatten om het innovatieve vermogen van en de onderlinge samenwerking tussen partijen binnen deze Dutch Mainport gestalte te geven. Het onderzoek is gedaan in drie fasen: desk research, interviews met belanghebbenden en een online enquête. Tezamen vormen zij de basis van dit rapport. Als Dutch Mainport wordt beschouwd luchthaven Schiphol en de zeehavens Rotterdam en Amsterdam. De positie van deze Dutch Mainport tezamen is sterk in Europa, maar staat onder druk. Trends van invloed op Dutch Mainport Drie belangrijke, overkoepelende trends worden waargenomen die van invloed zijn op Dutch Mainport: 1. Toenemend maatschappelijk bewustzijn. Duurzaamheid, veiligheid leefbaarheid zijn belangrijke issues voor een steeds kritischer consument. 2. Economische groei, hoewel deze stagneert ten gevolge van de financiële en economische crisis. Verwacht wordt dat de groei na de crisis zal continueren, wat enerzijds zal leiden tot consolidatie van goederenstromen en schaalvergroting van ondernemingen en Mainports. Anderzijds zal de groei leiden tot schaarste van grondstoffen en ruimte en tot congestie. 3. Kritische consument, die meer en hogere eisen stelt, die steeds sneller veranderen. Dutch Mainport 2020 Onder invloed van de verschillende trends en de hierop anticiperende partijen, veranderen de Nederlandse zee en luchthavens in Dutch Mainport 2020. Dit rapport beschrijft deze ontwikkeling door een beeld te schetsen van Dutch Mainport in 2020 op vijf aspecten, namelijk, Infrastructuur, Goederenstromen, Kennis, technologie, ICT en kapitaal, Organisatie en Maatschappelijke context. De infrastructuur zal in 2020 beter benut worden door introductie van kilometerbeprijzing, innovatief verkeersmanagement, multimodale transferia en een verbeterde productiviteit van lucht en zeehaven gebonden infrastructuur. De positie van Dutch Mainport is in 2020 versterkt door de wijze waarop goederenstromen worden afgehandeld. Dit is gerealiseerd door een goede lucht en zeezijdige toegang, sterke groei van de modaliteiten binnenvaart en rail en een toegenomen flexibilisering van het wegvervoer, waardoor de capaciteit van de infrastructuur optimaal (24/7) wordt benut. Bovendien zullen verschillende schakels in de logistieke keten hun supply chains verder hebben geïntegreerd. 1

De ontwikkeling in en het toenemend gebruik van ICT, zoals Radio Frequency Identification (RFID), agent technology en Service Oriented Archtecture (SOA) heeft in 2020 een snelle en betrouwbare uitwisseling van informatie mogelijk gemaakt. Dit heeft geresulteerd in een geïntegreerde planning en afhandeling van lading, noodzakelijk door een toenemende complexiteit van logistieke ketens en hogere eisen van klanten. De Mainport organisatie van 2020 kenmerkt zich door een grote mate van concentratie. o Er is één Dutch Mainport met verschillende lokale operaties op Schiphol en in Rotterdam en Amsterdam. Bovendien heeft zij deelnemingen in andere Nederlandse zeehavens en multimodale overslagpunten. o Dutch Mainport maakt deel uit van een netwerk van safe, secure and clean air & seaports. De douane heeft de regierol op zich genomen over de afstemming van alle inspecties. o In 2020 is er één (virtueel) Ministerie van Mainport waarin functies van diverse ministeries en verschillende bestuurslagen zijn geïntegreerd. Het voordeel voor alle partijen is dat er één aanspreekpunt is en dat de besluitvorming sneller verloopt. In de maatschappij van 2020 zijn duurzaamheid en veiligheid overheersende thema s. Voor logistiek Nederland en Dutch Mainport grote uitdagingen. Binnen Dutch Mainport zijn in 2020 de supply chains groen en goedkoop evenals veilig en efficiënt. Hiermee worden de eisen van de samenleving meegenomen in een economisch verantwoorde bedrijfsvoering. Succesvol op weg naar 2020 De verschillende partijen die Dutch Mainport 2020 vormgeven kunnen in vijf groepen geclusterd worden, namelijk verladers, logistiek dienstverleners, overheden, inspectiediensten en lucht en zeehaven autoriteiten. Deze partijen dienen nu al actie te ondernemen om de geschetste Dutch Mainport 2020 te realiseren. Kern hierbij is samenwerking over traditionele domeinen heen. Verladers wordt aangeraden hun Europese distributiestructuur en strategie te heroverwegen en hierbij de mogelijkheid van het gebruik van binnenlandse hubs, multimodaal transport, samenwerking met andere verladers en logistiek dienstverleners mee te nemen. Bovendien wordt geadviseerd te investeren in een transparante supply chain. Acties voor logistiek dienstverleners om de Dutch Mainport 2020 te realiseren zijn logistieke ketens en diensten flexibiliseren, investeren in een duurzaam en veilig netwerk en transportplanning optimaliseren. De overheid zou moeten investeren in infrastructuur, waaronder in trimodale bedrijventerreinen. Daarbij zal gewerkt moeten worden aan het oplossen van infrastructurele bottlenecks, ook in internationaal perspectief. Bovendien zal ook het gebruik van de infrastructuur geoptimaliseerd moeten worden onder andere door een betere informatievoorziening ten behoeve van een betere doorstroming op het wegennet. Ten derde zal ketenintegratie gefaciliteerd moeten worden. 2

Hier is veelal een neutrale partij voor nodig. Ten slotte wordt de overheid geadviseerd de verantwoordelijkheden van de verschillende bestuurslagen te consolideren. Ondernemingen hebben op die manier te maken hebben met één loket. Inspectiediensten kunnen anticiperen door een onestopshop concept te creëren, waardoor ook daar ondernemingen te maken hebben met één loket en met één inspectiemoment. Bovendien kunnen (en moeten) administratieve processen verder geoptimaliseerd worden en wordt geadviseerd om inspecties te doen op basis van risicoprofielen. Van belang hierbij is dat verschillende databestanden worden gekoppeld en informatie wordt uitgewisseld. De Lucht en zeehaven autoriteiten wordt geadviseerd om lading en vervoer meer te prioriteren. Te denken valt aan meer clustering van bepaalde producten, zoals cacao of ladingdragers zoals containers. Activiteiten en invloed naar het achterland zou verder uitgebreid kunnen worden, datzelfde geldt voor het faciliteren van value added services. Ten slotte wordt geadviseerd om strategische allianties te sluiten en meer structureel samen te werken. Het voorstel in dit rapport om te komen tot één Dutch Mainport is daar een consequentie van. 3

Dasdasdasdsadsadsa adsdsads 4

1 Inleiding 1.1 Aanleiding Nederland heeft een eeuwenlange traditie in internationale handel en in het verlengde daarvan de aanvoer en distributie van die verhandelde producten. Door de fysieke ligging, aan het water en aan de rand van Europa, heeft Nederland al lang een belangrijke overstap (transfer) functie voor passagiers en overslagfunctie voor goederen. Luchthaven Schiphol en de zeehavens van Rotterdam en Amsterdam spelen voor Nederland zowel economisch als maatschappelijk een belangrijke rol. Door ondermeer globalisering wordt de functie van Mainports steeds belangrijker, waar Nederland enerzijds van kan profiteren. Anderzijds neemt de concurrentie tussen Mainports toe en moet Nederland haar best doen haar Mainport positie te behouden en te versterken. De groei van met name China en India als omvangrijke exporteurs, maakt het belangrijker om ons als Nederland met onze zeehavens en luchthaven te onderscheiden om lading aan te trekken. De genoemde groei in handel en goederenstromen zorgt echter ook voor problemen in lucht en zeehavens zoals congestie, luchtvervuiling en terroristische dreiging. Om op deze ontwikkelingen te reageren hebben Mainports innovaties nodig om snelle en betrouwbare afhandeling en doorvoer te bewerkstelligen. Het onderzoek Future Dutch Mainport is uitgevoerd om in te spelen op het groeiend en strategisch belang van Mainports en actoren binnen deze logistieke knooppunten. Het groeiend belang, maar tevens de kwetsbaarheid van haar goede positie maken de komende periode tot circa 2020 cruciaal voor Dutch Mainport. 1.2 Doel van het rapport Dit rapport wil een stimulans bieden om te werken aan de concurrentiepositie van Dutch Mainport in Europa. Het schetst een beeld van Dutch Mainport in het jaar 2020 en biedt handvatten om het innovatieve vermogen van en de onderlinge samenwerking tussen partijen binnen deze Dutch Mainport gestalte te geven. Het rapport beoogt stakeholders tot actie aan te zetten om zodoende de concurrentiepositie van Dutch Mainport te behouden en te versterken. Dit rapport richt zich tot de totale Mainport gemeenschap. Deze is onderverdeeld in: Faciliterende organisaties. Dit zijn publieke instanties die vanuit hun publieke functie beleidsmakende, toezichthoudende (handhaving) en faciliterende taken hebben: o Lucht en zeehaven autoriteiten o Rijksoverheid o Controlerende instanties en Inspectiediensten Gebruikers: o Verladers o Logistiek dienstverleners 5

1.3 Aanpak In figuur 1 wordt aangegeven wat de inhoudelijke stappen zijn binnen het onderzoek. H2 Overzicht van Dutch Mainport H3 H4 Toekomst scenario Dutch Mainport 2020 Trends in Supply Chain Management Behoud concurrentiepositie Dutch Mainport H5 Acties Figuur 1: Onderzoeksopzet In hoofdstuk 2 wordt een overzicht van Dutch Mainport gegeven, waarna in hoofdstuk 3 de trends binnen logistieke keten management in kaart zijn gebracht door middel van desk research. Op basis van interviews met een aantal belangrijke partijen in Dutch Mainport en een enquête is in hoofdstuk 4 een toekomstscenario opgesteld voor een concurrerende Dutch Mainport in 2020. Om deze gezonde concurrentiepositie te bewerkstelligen dienen de verschillende stakeholders nu acties te ondernemen, welke beschreven zijn in hoofdstuk 5. De verschillende acties zijn per partij benoemd. Het rapport is samengesteld op basis van drie bronnen: deskresearch, enquête en interviews. In de eerste plaats hebben de onderzoekers literatuur en onderzoeksrapporten op het gebied van Mainport en knooppuntontwikkeling bestudeerd. Via workshops met Capgemini collega s actief in Supply Chain Management, Mobiliteit, Rail en Aviation is een eerste beeld ontstaan van de Future Dutch Mainport. Deze visie is verwerkt in een digitale enquête die we hebben voorgelegd aan externe relaties actief in de Nederlandse zee en luchthavens. De meest opvallende resultaten daarvan zullen worden gepresenteerd. Vervolgens is met dertien mensen een diepteinterview gehouden. In het onderzoek is samengewerkt met de Universiteit van Tilburg. Ruud Disco heeft zijn universitaire stage aan het onderzoek besteed. Zowel via de enquête als via de diepteinterviews is de visie op de Dutch Mainport van 2020 aangescherpt. Een overzicht van de geïnterviewde personen is te vinden in appendix A. Het resultaat van het geheel is nu vastgelegd in dit rapport. 6

2 Dutch Mainport 2.1 Wat is Dutch Mainport? Een Mainport is een verzameling van logistieke en andersoortige dienstverleners rondom een knooppunt van vervoerbewegingen. In dit knooppunt komen wereldwijde transportstromen samen, die vervolgens worden verdeeld over een groot aantal bestemmingen. Tevens vinden er in het knooppunt waarde toevoegende activiteiten plaats. Mainports worden gekarakteriseerd door drie functies: 1. Vervoersknooppunt. Bij de Mainport als vervoersknooppunt gaat het om de klassieke functie van de Mainports in het fysieke vervoer van personen en goederen; 2. Clustervormer. Bij clustering vestigen bedrijven uit dezelfde sector of waardeketen zich in elkaars nabijheid om concurrentievoordelen te halen. Op luchthaven Schiphol zijn bijvoorbeeld luchtvaartmaatschappijen, expediteurs, integrators, logistieke dienstverleners, transportondernemingen en luchtvrachtafhandelaren gevestigd; 3. Vestigingsmilieu voor nieuwe bedrijfsactiviteiten. Naast deze direct met het transport samenhangende functies kan het Mainportcluster ook voordelen scheppen voor andere sectoren dan de transportsector. In Mainport Rotterdam is bijvoorbeeld in de jaren 50 en 60 een petrochemisch centrum ontstaan. Nederland kent formeel twee Mainports, luchthaven Schiphol en zeehaven Rotterdam. In dit rapport wordt Nederland als één Mainport beschouwd, met twee hoofdlocaties, namelijk Amsterdam (luchthaven en zeehaven) en Rotterdam (zeehaven). De achtergrond daarvan is dat de schaal waarop Mainports met elkaar concurreren steeds groter wordt. De concurrentie gaat niet meer tussen (lokale) plaatsen, maar tussen internationale regio s. Dutch Mainport Figuur 2: Definitie Dutch Mainport Een Mainport kan zowel betrekking hebben op goederenstromen als personenstromen. In dit rapport ligt de nadruk op goederenstromen. 7

2.2 Huidige concurrentiepositie van Dutch Mainport De huidige Dutch Mainport kent een sterke concurrentiepositie en levert een grote bijdrage aan de Nederlandse economie en werkgelegenheid. In tabel 1 wordt de macroeconomische betekenis van Dutch Mainport weergeven. Dutch Mainport draagt meer dan 5 procent bij aan de Nederlandse economie. Het economisch belang van Dutch Mainport bestaat niet uitsluitend uit de directe toegevoegde waarde van de transport en overslag bedrijven, maar tevens uit aankopen van deze bedrijven bij toeleveranciers (indirecte toegevoegde waarde). Dutch Mainport is gemeten in aantal werkzame personen verantwoordelijk voor 2,7 procent van de werkgelegenheid in Nederland. Deze 2,7 procent bestaat voor circa de helft uit personen die in Dutch Mainport werkzaam zijn en voor de helft uit personen werkzaam in de toeleverende industrie en diensten. In totaal werken ruim 200.000 personen direct of indirect in Dutch Mainport. Toegevoegde waarde Totaal (miljoen EUR) Werkgelegenheid % van BNP Totaal (aantal werkzame personen) % van totale beroepsbevol king Rijn en maasmondgebied 18.286 4,0% 140.534 1,7 Noordzeekanaalgebied 5.258 1,2% 55.841 0,7 Schiphol luchtvracht 1.527 0,3% 26.900 0,3 Dutch Mainport 25.071 5,5% 223.275 2,7 Nederland totaal 455.000 100,0% 8.157.000 100,0 Tabel 1: Economische impact en werkgelegenheid in Dutch Mainport 1 De belangrijkste activiteiten in een Mainport betreffen de overslag (zeezijdige, luchtzijdige en landzijdige) en opslag van goederen. Op dit terrein bekleedt Dutch Mainport een prominente positie in Europa. Dutch Mainport, de grootste zeehaven De zeehavens van Dutch Mainport (havens van Rotterdam en Amsterdam) concurreren met de overige havens in de HamburgLe Havre (HLH)range. Dutch Mainport is veruit de grootste WestEuropese haven. 1 Bron: Bijlage perspectief op logistiek, Ministerie van Verkeer en Waterstaat (AVV); 2006. 8

! " " Figuur 3: Goederenoverslag in de zeehavens van de Hamburg Le Havre range 2 2007 Dutch Mainport verliest terrein Dutch Mainport heeft voornamelijk een sterke positie in droog en nat massagoed. Deze positie is te danken aan de grote diepgang van de Rotterdamse haven en de goede binnenvaartverbinding met het achterland voor deze goederensoorten. In de goederensoort containers moet Dutch Mainport de Duitse havens voor zich dulden. Wat betreft containervolumes lopen Duitse havens verder uit en Belgische havens verder in op de Nederlandse zeehavens.! " # $! # $ $ $ Figuur 4: Ontwikkeling containeroverslag Hamburg Le Havre Range 3 2 Bron: Port of Rotterdam. (2008).Goederenoverlsag Hamburg Le Havre range. Goederenoverslag Dutch Mainport betreft de havens van Amsterdam en Rotterdam, België betreft de havens van Antwerpen, Gent en Zeebrugge, Duitsland betreft de havens van Bremen en Hamburg en Frankrijk betreft de havens van Duinkerken en Le Havre. 9

Luchthaven Schiphol De belangrijkste activiteit van luchthavens is het vervoer van passagiers. Luchtvracht is qua volume beperkt, maar betreft hoogwaardige goederen die een relatief grote toegevoegde waarde vertegenwoordigen. Veel van de luchtvracht wordt vervoerd aan boord van passagiersvliegtuigen. Zonder luchtvracht zouden passagiersvluchten van en naar Schiphol minder aantrekkelijk zijn. Schiphol behoort voor vracht tot de vier grootste luchthavens van Europa. & & ' ( ) % % % ' ( ) * + %," " ) $. & % Figuur 5: Ontwikkeling luchtvracht voor de vier grootste luchthavens in Europa 4 2.3 Conclusie Dutch Mainport is van groot belang voor de Nederlandse economie en logistieke sector en kent een sterke positie in Europa. Deze positie staat echter onder druk doordat concurrerende lucht en zeehavens harder groeien dan de Nederlandse. 3 Port of Rotterdam. (2008). Containeroverslag Hamburg Le Havre range tijdreeks Goederenoverslag Dutch Mainport betreft de havens van Amsterdam en Rotterdam, België betreft de havens van Antwerpen, Gent en Zeebrugge, Duitsland betreft de havens van Bremen en Hamburg en Frankrijk betreft de havens van Duinkerken en Le Havre. 4 Airport Council International (2008 ) Annual Cargo Traffic 10

11

12

3 Trends van invloed op Dutch Mainport De huidige trends die van invloed zijn op de lucht en zeehavens in Nederland vormen het startpunt voor de visie op Dutch Mainport in 2020. In dit hoofdstuk zullen de belangrijkste trends anno 2009 worden besproken, zonder daarbij een volledig beeld te willen scheppen. De trends zijn opgedeeld in drie clusters: maatschappij, economie en consument. 3.1 Maatschappelijke bewustzijn: CO2Footprint en veiligheid De maatschappij wordt zich steeds meer bewust van de negatieve effecten van de industrie en Mainport en accepteert deze steeds minder. CO2, fijnstof en geluidsoverlast vormen de grootste negatieve effecten. Bedrijven zijn zich bewust van hun verantwoordelijkheid, sustainability is een belangrijk thema dat ook in zee en luchthavens een prominente plaats inneemt. Het klimaat is (letterlijk) hot. Prognose ontwikkeling goederenvervoer In de studie Welvaart en Leefomgeving (WLO) hebben het Centraal Planbureau (CPB), het Milieu en Natuurplanbureau (MNP) en het Ruimtelijk Planbureau (RPB) 4 scenario s voor de fysieke leefomgeving in Nederland uitgewerkt tot 2040. In deze studie wordt per scenario ingegaan op de consequenties voor de omgeving waarin huidige en toekomstige generaties moeten leven, wonen en werken. Dat gebeurt voor een aantal thema s: wonen, werken, mobiliteit, landbouw, energie, milieu, natuur en water. Voor het thema mobiliteit wordt tot 2020 een jaarlijkse groei van het goederenvervoer verwacht variërend per scenario van 1 % tot 3%. Voor containervervoer valt de voorspelde groei hoger uit, namelijk 2% tot 6 %. Bij de luchthavens speelt geluidsoverlast voor de omwonenden een serieuze rol en zijn de geluidsnormen de belangrijkste rem op groei. Maatschappelijke organisaties krijgen meer inspraak in besluitvormingsprocessen en oefenen invloed uit op bedrijfsleven. Hierover is eerder gesproken in het rapport Trends in Mobiliteit 2008 van Capgemini. Naast milieuproblematiek speelt ook de wereldwijde terroristische dreiging een belangrijke rol in de internationale goederenstromen. Dit heeft grote invloed op de controle op zowel passagiers als goederenstromen. Burgers accepteren geen grote risico s meer (in hun achtertuin) en eisen transparantie en zekerheden over de mogelijke gevaren in hun leefomgeving. Dit leidt tot toenemende eisen aan het bedrijfsleven en daardoor tot toenemende inspecties. Mainports moeten voldoen aan de inspectieeisen en omgaan met de gevolgen hiervan. 3.2 Economische groei: meer, sneller en goedkoper Economische bedrijvigheid leidt op zichzelf al tot meer import en export waardoor de rol van Dutch Mainport in de komende jaren naar verwachting steeds groter wordt. Een grotere wereldbevolking zal deze trend versterken. Naast de autonome groei van de import en export als gevolg van de groei van wereldbevolking en economie leidt globalisering tot een extra impuls in de wereldhandel. Productie wordt, of is al, verplaatst naar goedkope locaties in Azië en Oost Europa terwijl de eindassemblage steeds vaker dicht bij de consumentenmarkt plaatsvindt (Postponement). Ondertussen wordt de internationale handel verder geliberaliseerd. Dit leidt, in combinatie met de ICT ontwikkelingen die het mogelijk maken decentrale productieprocessen te ondersteunen, tot verregaande internationale concurrentie, en hieruit voortvloeiend, sterk groeiende internationale goederenstromen. Bedrijven zijn steeds meer footloose en hun logistieke keten wordt steeds complexer. Onder invloed van de stijgende wereldbevolking, de groei van de wereldeconomie en daardoor de toename van consumptie en productie worden natuurlijke energiebronnen schaars. Prijsfluctuaties van deze energiebronnen zijn het gevolg. In 2008 kostte een vat ruwe olie in de zomer nog $150 en aan het eind van het jaar nog geen $50. De lange termijn verwachting is dat prijzen van 13

grondstoffen in de toekomst verder zullen stijgen en waardoor de brandstofcomponent van transport hoger wordt. Enquête resultaat Trends in Supply Chain Management De respondenten vinden de belangrijkste trends voor Dutch Mainport: 1. Gebruik nieuwe technologie (68%) 2. Slimmer gebruik infrastructuur (58%) 3. Safe en secure maatregelen (39%) 4. Belemmering groei Mainport door milieu en geluidseisen (32%) 5. Modal split (32%) 6. Schaalvergroting (26%) 7. Onbalans in goederenstromen (26%) (meerdere antwoorden mogelijk) Mainports worden geconfronteerd met stijgende volumes (vooral op het gebied van container vervoer). Toename van transport en transportkosten wordt door rederijen en luchtvaartmaatschappijen opgevangen door schaalvergroting. Ook in het continentaal vervoer wordt gezocht naar schaalvergroting (grotere vrachtwagen combinaties). Door de schaalvergroting dalen de transportkosten maar stijgen de eisen aan de Mainports. Denk hierbij aan de minimale diepte van een haven of de lengte van een landingsbaan bij een luchthaven. De toename in transport leidt bij gelijkblijvende infrastructuur onvermijdelijk tot congestie zowel aan land, lucht als zeezijde. In Dutch Mainport is de ruimte beperkt. Deze schaarste wordt door de toenemende goederenstromen versterkt. Niet alleen de Mainport en omringende industrie heeft behoefte aan meer ruimte, ook de bevolking stelt hoge eisen aan de woonruimte en omgeving. 3.3 Kritische consument: exclusieve ervaringen voor iedereen De huidige consument neemt geen genoegen met meer van hetzelfde en producenten bieden dan ook veel variëteit in hun productassortiment. Producten moeten toegesneden zijn op de smaak van de consument, zijn of haar levensstijl en budget. Dit komt tot uiting in de wens zelf producten te ontwerpen of samen te stellen. Dit resulteert in kleinere productieseries wat weer leidt tot frequentere leveringen. Consumenten hebben toegang tot veel en betrouwbare informatie over producten (Internet, consumentenbonden, etc.) Het gevolg hiervan is dat de consument mondiger en bewuster wordt. Men wil zelf kunnen beoordelen of producten op een verantwoorde manier zijn geproduceerd, getransporteerd en/of gezond zijn. Alle schakels in de logistieke keten dienen deze transparantie te verschaffen. Gedifferentieerde en complexe voorraadposities (centraal, decentraal, hybride) moeten een hoge leverbetrouwbaarheid garanderen. De eisen aan leverbetrouwbaarheid en leversnelheid worden hoger en de logistieke service providers (LSP s) en transporteurs passen zich hierop aan. 3.4 Conclusie In de voorgaande paragrafen zijn de belangrijkste trends die van invloed zijn op Dutch Mainport behandeld. Het maatschappelijk bewustzijn over de negatieve (milieu) effecten van de Mainport neemt toe, evenals de druk op de Mainport faciliteiten door toenemende volumes en schaalvergroting. Tot slot wordt de consument steeds kritischer. Met deze trends in het achterhoofd zal in het navolgende hoofdstuk een schets van Dutch Mainport in 2020 worden gegeven. 14

15

16

4 Dutch Mainport 2020 4.1 Introductie Onder invloed van ontwikkelingen zowel binnen de Mainport als in de omgeving is de Mainport continu in beweging en veranderen haar karakteristieken. Op basis van interviews, een online enquête en projectervaringen beschrijven wij de gedroomde Mainport van 2020. Hierbij belichten we vijf aspecten die elk zullen worden toegelicht en in kaders geïntroduceerd door middel van een mogelijke toekomstige krantenkop: 1. Infrastructuur 2. Goederenstromen 3. Kennis, technologie, ICT en kapitaal 4. Organisatie 5. Maatschappelijke context 5. Maatschappelijke context Ontwikkelingen in samenleving, economie en bedrijfsleven 4. Organisatie Samenwerking in mainports, integratie en de rol van overheid 3. Kennis, technologie, ICT en kapitaal Gebruik van systemen, ondersteunende IT en kapitaal 2. Goederenstromen Focus op cargo, dikte van stromen, modal split, value added activiteiten en netwerk 1. Infrastructuur Mainport als vestigingsplaats, (spoor) wegen en terminals Figuur 6: Vijf aspecten die van invloed zijn op Dutch Mainport In de volgende paragrafen zullen de vijf aspecten worden besproken. De quotes die uit gesprekken en de online enquête zijn verzameld geven de mening van onze gesprekspartners en respondenten weer. 17

Amsterdam Connecting Trade beyond logistics wordt een multimodaal, hoogwaardig en duurzaam logistiek knooppunt dat in de nabije toekomst zal worden gerealiseerd en bestaat uit een combinatie van infrastructurele investeringen voor zowel wegvervoer als binnenvaart en spoorterminals. Hiermee is de luchthaven Schiphol niet uitsluitend via de weg ontsloten, maar kunnen eveneens via binnenvaart en spoor (trailers on train) goederen worden aan en afgevoerd. 4.2 Infrastructuur De groeiende goederenoverslag en de hieruit voortvloeiende congestie worden in de komende jaren de drivers voor een andere visie op infrastructuur. De infrastructuur capaciteit in combinatie met de benutting van deze capaciteit zal onvoldoende zijn om de groeiende vervoersstromen te accommoderen. De benutting van de beschikbare capaciteit van zowel achterland als lucht en zeehavengebonden infrastructuur zal stijgen in vergelijking met het huidige niveau. Het meedingen naar het organiseren van de Olympische spelen van 2028 kan als breekijzer dienen om te starten met de aanleg van grootschalige infrastructurele werken, zoals beschreven wordt in het rapport Trends in Mobiliteit 2008 van Capgemini. 4.2.1 Schaarste aan infrastructuur Momenteel is de capaciteit van de infrastructuur op piekmomenten onvoldoende wat resulteert in congestie op de terminals, maar vooral in het achterland van Dutch Mainport. Verdere groei in het goederenvervoer in combinatie met een sterke groei van het personenvervoer (groeiend recreatieverkeer en seniorenfiles ) vergroot deze schaarste. De congestie is zonder verdere maatregelen in 2020 de grootste belemmeringen van groei voor Dutch Mainport. 4.2.2 Efficiëntere benutting infrastructuur achterland Het gebrek aan infrastructuur capaciteit in het achterland doet zich voornamelijk voor tijdens de spits. Buiten de spits is er nog voldoende ruimte op het Nederlandse spoor, wegen en waternet. Voor meer informatie wordt verwezen naar het rapport Trends in Mobiliteit van Capgemini. Daarnaast is sprake van veel verloren capaciteit door suboptimale beladingsgraad van vervoersmiddelen. Vier innovaties zullen de komende jaren leiden tot een betere spreiding van de vraag naar infrastructuur en beperken hiermee de congestie. Introductie kilometerbeprijzing (beprijzen); Innovatief verkeersmanagement (benutten); 18