Aan de Raad. No. : 4/5 Muntendam : 8 mei 2013 Onderwerp : Bespreken aanbevelingen en conclusies rapport Grenzeloos Gunnen --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Onderwerp: Reactie op rapport "Grenzeloos Gunnen" Portefeuillehouder: Burgemeester Steller advies: Burgemeester en Gemeentesecretaris Beslispunten: 1. Voorkeur uit te spreken voor voortzetting en uitbreiding van de ambtelijke samenwerking met Hoogezand-Sappemeer en Slochteren vanuit een positie van bestuurlijke zelfstandigheid. a. Binnen een dergelijk model een positieve grondhouding aan te nemen ten opzichte van uitbreiding van dit samenwerkingsverband met Haren. b. Uit te spreken dat uitbreiding van dit samenwerkingsverband met Veendam en/of Pekela en/of Oldambt geen steun krijgt van Menterwolde. 2. In een situatie waarin Menterwolde als (bijna) enige gemeente in de regio aangeeft samenwerking te verkiezen boven herindeling, de voorkeur te geven aan een herindeling met Hoogezand-Sappemeer en Slochteren. a. In die situatie een positieve grondhouding aan te nemen ten opzichte van uitbreiding van dit verband met Haren. b. Uit te spreken dat uitbreiding van dit verband met Veendam en/of Pekela en/of Oldambt geen steun krijgt van Menterwolde. 3. Uit te spreken dat Menterwolde geen voorstander is van een gemeente, waarin zich meer dan één stedelijke kern bevindt. 4. Uit te spreken dat Menterwolde een opschaling tot een niveau van 100.000+ niet vindt passen bij een plattelandsgebied. Bijlagen: Brieven van Gedeputeerde Staten d.d. 26 februari 2013 (vervolg op visitatie Bestuurlijke Toekomst Groningen ), 8 maart 2013 (rapport visitatiecommissie vervolgproces) en 11 april 2013 (aanvullende brief vervolgproces Grenzeloos Gunnen) Kamerbrief van minister Plasterk d.d. 19 februari 2013 (decentralisatiebrief) Verslag van de bewonersbijeenkomsten Stukken ter inzage (u eerder toegezonden): De door u vastgestelde notitie "Menterwolde in perspectief, perspectiefvol Menterwolde" Het rapport van de Commissie Jansen "Grenzeloos Gunnen"
1. Inleiding In uw vergadering van 18 oktober 2012 heeft uw raad de notitie "Menterwolde in perspectief, perspectiefvol Menterwolde" vastgesteld. Daarin heeft u met betrekking tot de bestuurlijke toekomst van de Gemeente Menterwolde uitgesproken dat vanuit bestuurlijke zelfstandigheid de ambtelijke samenwerking dient te worden gezocht met de gemeenten Hoogezand-Sappemeer en Slochteren. In uw laatste vergadering, 25 april 2013, heeft u dit standpunt impliciet bekrachtigd door in te stemmen met het voorstel van het college van B&W om de I&A-functie van Menterwolde los te maken van het samenwerkingsverband Oost Groningen Digitaal en onder te brengen bij het samenwerkingsverband van Hoogezand-Sappemeer en Slochteren. Op 28 februari 2013 publiceerde de Visitatiecommissie onder voorzitterschap van de heer Jansen, in opdracht van de Provincie Groningen en de Vereniging Groninger Gemeenten, een rapport onder de naam "Grenzeloos Gunnen". De commissie adviseert de 23 gemeenten om te komen tot een bestuurlijke herindeling van 6 grote gemeenten. Menterwolde wordt daarbij met Hoogezand- Sappemeer, Slochteren, Veendam en Pekela ondergebracht in een cluster met de werknaam "De Compagnie". Dit advies heeft bij uw raad en bij ons college de vraag opgeroepen of het besluit van 18 oktober 2012 moet worden heroverwogen. De agendacommissie heeft in zijn bijeenkomst van 28 februari 2013 aangegeven dat de bevolking moet worden geraadpleegd om te horen wat inwoners van onze gemeente over deze zaken te zeggen hebben. Hiertoe zijn vijf bewonersbijeenkomsten georganiseerd en is getracht via Facebook een discussie op gang te krijgen. De bewonersbijeenkomsten zijn naar ons oordeel redelijk goed bezocht. Een impressie treft u aan bij dit raadsvoorstel. De beoogde discussie op Facebook is niet goed van de grond gekomen. De reden daarvan is ons onbekend. Wij bieden u daarom dit raadsvoorstel aan met als input voor uw discussie: De door u vastgestelde notitie "Menterwolde in perspectief, perspectiefvol Menterwolde." Het rapport van de Commissie Jansen "Grenzeloos Gunnen" Brieven van Gedeputeerde Staten d.d. 26 februari 2013 (vervolg op visitatie Bestuurlijke Toekomst Groningen ), 8 maart 2013 (rapport visitatiecommissie vervolgproces) en 11 april 2013 (aanvullende brief vervolgproces Grenzeloos Gunnen) De kamerbrief van minister Plasterk d.d 19 februari 2013 (decentralisatiebrief) Het verslag van de bewonersbijeenkomsten Voor argumenten en overwegingen die daarnáást naar ons oordeel een rol zouden moeten spelen in uw besluitvorming verwijzen wij naar het artikel Kabinet rekent zich rijk met gemeentelijke herindeling, Me Judice d.d. 9 november 2012 (Maarten Allers en Bieuwe Geertsema) 2. Beoogd effect Doel van het voorstel is te komen tot een standpunt van uw raad met betrekking tot de bestuurlijke toekomst van de Gemeente Menterwolde, dat Uiting geeft aan uw gevoelens omtrent dit onderwerp Bruikbaar is als reactie op het rapport van de Commissie Jansen De Gemeente Menterwolde op verantwoorde wijze positioneert als gelijkwaardige en geloofwaardige partner temidden van de andere Groninger gemeenten 2
Dit laatste vereist enige toelichting. Met 'gelijkwaardigheid' bedoelen we dat Menterwolde, uitgaande van eigen (bestuurs)kracht, vrij en zelfstandig de discussie met de partners in de regio aangaat. "Geloofwaardigheid" vereist dat Menterwolde in zijn standpuntbepaling aantoont, zich bewust te zijn van zijn bestuurlijke omgeving en partnerschappen vol overtuiging aangaat. 3. Overwegingen De argumenten voor ambtelijke samenwerking zijn in de reeds vastgestelde notitie "Menterwolde in perspectief, perspectiefvol Menterwolde" verwoord. Ook de keuze voor samenwerking met Hoogezand-Sappemeer en Slochteren is in dat document beargumenteerd. Wij gaan de argumentatie hier niet herhalen, maar volstaan met een verwijzing. Relevanter hier is om aan te geven, hoe het college van Menterwolde aankijkt tegen het advies van de Commissie Jansen. Wij onderschrijven in belangrijke mate de analyse van de commissie. Wij delen echter niet de opvatting dat bestuurlijke herindeling noodzakelijk is om de in de analyse verwoorde problematiek het hoofd te bieden. Wij leggen eerder het primaat bij een degelijke uitvoering van de grote decentralisaties dan bij een herindeling. De dienstverlening aan onze inwoners is gebaat bij een vèrgaande intergemeentelijke samenwerking op het terrein van AWBZ/WMO, Jeugdzorg en Participatie. Dat betreft dan vooral de back office. Daar kunnen kwalitatief en financieel voor alle deelnemende partijen grote voordelen worden behaald door samenwerking. In de front office echter is maatwerk van het allergrootste belang. Nemen we de Jeugdzorg als voorbeeld, dan zien wij dat hèt argument voor decentralisatie van de Jeugdzorg is dat de gemeente dichtbij de zorg behoevende inwoners staat en vanuit zijn integrale regierol die inwoner beter kan bedienen dan de provincie. De 'knip' tussen wat de gemeente kleinschalig en laagdrempelig zelf doet (front office) en wat de gemeente opgeschaald in samenwerking met andere gemeenten doet (back office), komt wat ons betreft redelijk ver weg te liggen. Daarmee bedoelen we dat de gemeente voor het maximaal benutten van de kansen van een gedecentraliseerde Jeugdzorg vooral zoveel mogelijk zelf moet doen cq zelf moet organiseren. Opschaling van plattelandsgemeenten naar grote bestuurlijke eenheden helpt juist níet om dit doel te bereiken. Hetzelfde zien wij in het werk van de Sociale Dienst. Samenvoeging van uitkeringsadministraties, afstemming van werkprocessen en gebruik maken van elkaars expertise zal de kwaliteit van de dienstverlening ten goede komen. De directe begeleiding van mensen op het terrein van werk, inkomen en zorg is echter gebaat bij kleinschaligheid en direct contact. De uitstekende score van de Sociale Dienst van Menterwolde heeft alles te maken met die combinatie van uitgekiende werkprocessen en kleinschaligheid. Wel realiseren wij ons dat wanneer gemeenten de decentralisaties in samenwerking oppakken, dat dan na enige tijd de stap naar een bestuurlijke herindeling een heel natuurlijke stap kan worden. Immers, wanneer meer dan 50% van het gemeentelijk budget in samenwerking wordt besteed, dan wordt de betekenis van bestuurlijke zelfstandigheid gering. Wij hechten er echter zeer aan dat de dingen in de juiste volgorde worden gedaan: eerst de decentralisaties goed doen, omdat dat een direct en groot belang is van onze inwoners; daarna wellicht op natuurlijke wijze de grenzen laten vervagen en opheffen. En dus niet de decentralisaties belasten met een opgelegd of zelfgekozen herindelingstraject. Dat is nauwelijks te managen en kan gemakkelijk leiden tot een chaos waarvan onze burgers de dupe worden. Kortom: wij zien geen reden tot haast. 3
De Commissie Jansen betoogt dat de 'gunfactor' in Groningen laag is. Dat herkennen wij. Niet helder is echter, waarom een reductie van het aantal gemeenten hiervoor een oplossing biedt. Het is immers vooral het gevolg van een bepaalde bestuurscultuur en het is geenszins zeker dat die bestuurscultuur na een herindeling anders zal zijn. Er zijn nogal wat voorbeelden van gemeenten waarbinnen na een herindeling jarenlang strijd heeft geheerst tussen de politieke afstammelingen van de verschillende voormalige gemeenten. Van gunnen is dan zelfs bìnnen de eigen gemeente geen sprake meer. Kortom: we onderschrijven op dit punt de analyse, maar de door de Commissie Jansen voorgestelde remedie, herindeling, zien wij niet als de oplossing. In onze ronde langs de dorpshuizen hebben we geconstateerd dat het draagvlak voor herindeling onder de inwoners die deelnamen aan de gesprekken zeer beperkt is. Velen zijn behoorlijk tevreden met de gemeentelijke dienstverlening. Weinigen pleiten voor bestuurlijke opschaling. Als college vinden wij niet dat de wens van de bevolking in dit dossier op voorhand doorslaggevend is: de raad is aan zet, gehoord de bevolking en meewegend alle argumenten die van elders zijn aangereikt. Echter, we zijn uitdrukkelijk van mening dat bij zó beperkte steun van de inwoners, de bestuurders van de gemeente wel bijzonder goede argumenten moeten hebben om tegen deze tendens in een besluit te nemen. Kortom: ook op grond van wat wij van inwoners hebben gehoord prefereren wij samenwerking boven herindeling. 4. Kanttekeningen Menterwolde bevindt zich in hartje Groningen en dus niet op een eiland. Graag houden wij de besluitvorming over de bestuurlijke toekomst van onze gemeente aan uw raad. Echter realiseren wij ons dat om ons heen een flinke beweging op gang is gekomen in de richting van een grootschalige herindeling. Die beweging kunnen en mogen wij niet negeren. Mocht bij het opmaken van de balans blijken dat Menterwolde als (bijna) enige gemeente in de regio gaat voor samenwerking, terwijl een ruime meerderheid zich uitspreekt voor herindeling, dan is de kans buitengewoon groot dat wij door de Tweede Kamer, op voorspraak van provinciaal bestuur en de minister, wòrden geherindeeld. En tevens dat dan over de grenzen van de nieuwe gemeente ver buiten onze grenzen wordt besloten. Met andere woorden: het zou niet realistisch èn niet verstandig zijn om geen 'Plan B' te hebben, een terugvalscenario voor het geval dat de eerste voorkeur niet uitvoerbaar blijkt. Daarover willen wij u drie dingen voorhouden. Allereerst dat op het niveau van de colleges van B&W van Hoogezand-Sappemeer, Slochteren en Menterwolde is uitgesproken dat wij elkaar bij mogelijke opschaling zullen 'vasthouden'. Wij stellen u voor om deze lijn over te nemen. Een tweede element in de overwegingen is de positie van de Gemeente Haren. Zoals bekend, adviseert de Commissie Jansen om Haren bij Groningen te voegen. Zoals u ongetwijfeld ook bekend is, bestaat daartegen in Haren al vele jaren hevig verzet. Graag houden wij, net als Hoogezand- Sappemeer en Slochteren de deur open voor Haren om toe te treden tot ons samenwerkingsverband en eventueel bij herindeling op te gaan in dezelfde gemeente als Menterwolde. De positie van een gemeente die, mocht het zover komen, een grote schil vormt rond de zuid- en oostzijde van de stad, wordt daarmee aanzienlijk versterkt. De derde overweging die wij u willen meegeven in het kader van 'Plan B' is de gedachte dat het samenvoegen van twee stedelijke kernen in één gemeente naar onze verwachting een dynamiek op gang brengt in de dan te vormen gemeenteraad, die nooit in het voordeel kan zijn van de omringende plattelandskernen. 4
De raad zal in meerderheid door 'stedelingen' worden bevolkt en de beide kernen zullen nauwlettend in de gaten houden dat zij niet worden achtergesteld ten opzichte van de ander. Voor het platteland resten, zo vrezen wij, de kruimels van de bestuurstafel. Daarom adviseren wij u dringend om u expliciet tégen een dergelijke manier van opschalen uit te spreken. Kortom: om een geïsoleerde positie van Menterwolde te voorkomen, kiezen wij ervoor om, wanneer dat onvermijdelijk zou blijken te zijn, te opteren voor een herindeling met Hoogezand- Sappemeer, Slochteren en eventueel Haren en ons te verzetten tegen herindeling tot een gemeente met meer dan één stedelijke kern. 5. Relatie met bestaand beleid Een nieuw te vormen cluster of samenwerkingsvorm(en) heeft uiteraard gevolgen voor andere regionale overlegvormen. 6. Financiële aspecten Met de besluiten die u onlangs hebt genomen met betrekking tot de ontwikkeling van de gemeentelijke organisatie en de verhuizing van de ict-ondersteuning, hebt u financieel de weg naar samenwerking met Hoogezand-Sappemeer en Slochteren mogelijk gemaakt. In geval van herindeling levert de nieuwe gemeente voor elke verdwenen gemeente structureel 400.000,-- als vaste bijdrage uit het gemeentefonds in. De ambtelijke organisatie zal, zeker in de top, hogere salarissen ontvangen. Per saldo blijken herindelingen te leiden tot hogere exploitatielasten. Daar waar het aantal bestuurders af zal nemen, zal het aantal ambtenaren in hogere salarisschalen toenemen. Hier zijn meerdere onderzoeken naar gedaan. Deze hogere exploitatielasten zullen moeten worden afgewogen tegen de mogelijke voordelen met betrekking tot kwaliteit van de dienstverlening en vermindering van de kwetsbaarheid van de organisatie. 7. Risicoanalyse Het belangrijkste risico in dit dossier is niet financieel, maar bestuurlijk van aard: het is niet ondenkbaar dat anderen over uw (en ons) hoofd heen besluiten nemen waar uw raad niet achter staat. Wij menen dat dit risico kleiner wordt, naarmate uw raad zich in een vroeger stadium van het proces helder uitspreekt. 8. Communicatie Wij zullen de bevolking, onze buurgemeenten en het provinciaal bestuur op de hoogte stellen van uw besluit. Burgemeester en wethouders van Menterwolde; De burgemeester, De secretaris, E.A. van Zuijlen H. van der Wal 5