Herindelingsscan Aalburg, Werkendam, Woudrichem Bestuurlijke Organisatie en Toezicht

Herindelingsscan Aalburg, Werkendam, Woudrichem Bestuurlijke Organisatie en Toezicht Auteur Provincie Noord-Brabant Datum mei 2016 concept

Inhoud 1 Bestuurlijke samenvatting 4 2 Inleiding 8 2.1 Doel van de herindelingsscan 8 2.2 Onderzoeksvragen 8 2.3 Uitgangspunten 9 2.4 Jaarrekening 2015 9 2.5 Leeswijzer 9 2.6 Legenda 9 3 Kenmerken 10 3.1 Structuurkenmerken voor en na herindeling 10 3.2 Bevolkings- en huishoudensprognoses 11 4 Financiële effecten bij herindeling 14 4.1 Algemene uitkering 14 4.2 Personele lasten en personeelsomvang 15 4.3 Frictiekosten en tijdelijke verdeelmaatstaf herindeling 16 4.4 Financieel belang van de nieuwe gemeente 17 4.5 Overige financiële aandachtspunten 18 5 Eigen inkomsten 19 5.1 Harmonisatie van tarieven 20 5.2 De financiële verhoudingswet en belastingcapaciteit 20 6 Financiële positie van de drie gemeenten 22 6.1 Begroting en meerjarenraming 22 6.2 Jaarrekening 24 6.3 Sociaal Domein 25 6.4 Investeringen 25 6.5 Weerstandsvermogen 28 6.6 Onderhoud kapitaalgoederen 34 6.7 Grondbeleid 36 6.8 Verbonden partijen 40 7 Conclusies en aanbevelingen 43 7.1 Algemene conclusie 45 7.2 Aanbevelingen 46 8 Bijlagen 48 8.1 Algemene actuele ontwikkelingen 48 8.2 Specificatie mutatie algemene uitkering door herindeling 50 8.3 Personeelssterkte en personeelslasten 51 8.4 Berekening tijdelijke verdeelmaatstaf herindeling 54 8.5 Opbrengst overige heffingen per inwoner 55 2 Herindelingsscan Aalburg, Werkendam, Woudrichem

8.6 Structuurkenmerken van de bestaande gemeenten en de nieuwe gemeente 56 8.7 Investeringen Aalburg 57 8.8 Investeringen Werkendam 58 8.9 Investeringen Woudrichem 64 8.10 Grondexploitatie Aalburg 65 8.11 Grondexploitatie Werkendam 68 8.12 Grondexploitatie Woudrichem 72 8.13 Voorzieningen in de kernen Aalburg 74 8.14 Voorzieningen in de kernen Werkendam 75 8.15 Voorzieningen in de kernen Woudrichem 76 8.16 Reserves en voorzieningen Aalburg 77 8.17 Reserves en voorzieningen Werkendam 80 8.18 Reserves en voorzieningen Woudrichem 82 8.19 Kengetallen 84 8.20 Gewaarborgde/gegarandeerde geldleningen 87 Herindelingsscan Aalburg, Werkendam, Woudrichem 3

1 Bestuurlijke samenvatting Aanleiding De gemeenten Aalburg, Werkendam en Woudrichem hebben een verzoek ingediend bij Gedeputeerde Staten (GS) voor het opstellen van een herindelingsscan. Op 26 januari 2016 is het principebesluit genomen waarmee het gezamenlijk proces naar de herindeling van de gemeenten is gestart. Daarbij is ook een plan van aanpak voor het herindelingstraject vastgesteld. De gemeenten streven ernaar om in het najaar van 2016 een herindelingsontwerp gereed te hebben. Dit herindelingsontwerp zal een financiële paragraaf bevatten waarin de uitkomsten van een herindelingsscan worden opgenomen. Doel van de herindelingsscan Het algemene doel van de herindelingsscan is een beeld te geven van de financiële positie van de nieuw te vormen gemeente (AWW) en inzicht te geven in de belangrijkste financiële effecten van de herindeling. Daarnaast wordt een beeld gegeven van de financiële positie van de drie afzonderlijke gemeenten. De herindelingsscan levert geen oplossingen voor eventuele knelpunten, maar maakt deze knelpunten wel inzichtelijk. De gemeenten kunnen hier vervolgens gericht mee aan de slag om tot een oplossing te komen. Hierbij zij nadrukkelijk opgemerkt dat de scan een momentopname is, en dat het enkel een financieel perspectief betreft op basis van het huidige beleid. De op basis van de nieuwe toekomstvisie te maken beleidskeuzes en te realiseren ambities zijn van invloed op de financiën van de nieuw te vormen gemeente. Preventief toezicht op grond van de Wet arhi De drie gemeenten komen onder preventief toezicht van de provincie te staan op grond van artikel 21 van de Wet algemene regels herindeling (afgekort: de Wet arhi) op het moment van vaststellen van het herindelingsontwerp (naar verwachting in oktober 2016) door de raden. Preventief toezicht houdt in dat in elk geval de begroting (ook de begroting 2017) en begrotingswijzigingen goedkeuring behoeven, maar daarnaast kunnen GS nog een aantal andere besluiten met een financiële strekking hiervoor aanwijzen. De financiële besluiten van de herindelingspartners moeten vooraf ter goedkeuring aan de provincie worden voorgelegd. Goedkeuring kan alleen onthouden worden als een besluit naar het oordeel van GS in strijd is met het financiële belang van de nieuwe gemeente. De drie gemeenten hebben al met de provincie overlegd hoe de (financiële) besluiten onder het preventief toezicht worden getoetst. Als een raadsbesluit ter goedkeuring aan de provincie wordt ingezonden moet duidelijk zijn dat de raden van de andere twee gemeenten hier kennis van hebben genomen en hiermee ook instemmen. Jaarrekening 2015 De uitkomsten van de jaarrekening 2015 komen te laat beschikbaar om in het concept van de herindelingsscan op te nemen en zullen worden toegevoegd aan de definitieve herindelingsscan, inclusief conclusies en aanbevelingen die daaruit voortkomen. 4 Herindelingsscan Aalburg, Werkendam, Woudrichem

Belangrijkste bevindingen Belangrijkste financiële effecten van herindeling Effect op de algemene uitkering De algemene uitkering van de nieuwe gemeente zal circa 1% ( 599.000) lager zijn dan de optelling van de algemene uitkeringen van de drie gemeenten. Deze daling komt, naast een aantal kleine voordelen, vooral door het wegvallen van twee (totaal 685.000) van de drie vaste bedragen van de algemene uitkering. Het vaste bedrag wordt aan iedere gemeente uitgekeerd, onafhankelijk van de grootte van de gemeente. De nieuwe gemeente ontvangt één vast bedrag. Deze daling kan opgevangen worden door een verlaging van o.a. de bestuurskosten (raad, college, griffie, gemeentesecretarissen, etc.), omdat deze na herindeling maar voor één gemeente gemaakt hoeven te worden. Als gevolg van wachtgeldverplichtingen kan er vertraging zijn in de daling van deze bestuurskosten. Onder andere voor het opvangen van deze kosten ontvangt de nieuwe gemeente een bedrag uit het gemeentefonds, de zogenoemde tijdelijke verdeelmaatstaf herindeling. Tijdelijke verdeelmaatstaf herindeling De tijdelijke verdeelmaatstaf herindeling uit het gemeentefonds voorziet in een tegemoetkoming voor de frictiekosten. De verdeelmaatstaf is een vast bedrag dat wordt uitgekeerd onafhankelijk van de daadwerkelijke omvang van de frictiekosten. De tijdelijke verdeelmaatstaf herindeling wordt uitgekeerd over een periode van vijf jaar. Eén deel in het jaar voorafgaand aan de herindeling. Dit deel wordt evenredig aan de betrokken gemeenten uitgekeerd. Het restantbedrag wordt in de vier jaar daaropvolgend aan de nieuwe gemeente uitgekeerd. Het bedrag van deze tijdelijke verdeelmaatstaf herindeling wordt vooral bepaald door het aantal gemeenten dat wordt heringedeeld en het aantal inwoners dat daarbij betrokken is. Het bedrag is afhankelijk van de uitkeringsfactor van de algemene uitkering van het jaar voorafgaand aan de herindeling, in 2018 is het exacte bedrag bekend. Om een indicatie te geven is een berekening gemaakt op basis van de uitkeringsfactor van 2016, het totaal uit te keren bedrag zou dan 10,7 miljoen zijn. Woonlasten De raad van de nieuwe gemeente beslist over de ozb-tarieven. Hiervoor zijn in de Wet arhi voorschriften opgenomen. De tarieven voor de overige belastingen en retributies, zoals afvalstoffenheffing en de rioolheffing, blijven voor de nieuwe gemeente van kracht tot twee jaar na de datum van herindeling, tenzij nieuwe tarieven worden vastgesteld. De ozb-tarieven moet de raad binnen drie maanden na herindeling met terugwerkende kracht vaststellen. Om een indruk te geven van de totale belastingopbrengst per inwoner na herindeling is de gemiddelde huidige belastingopbrengst berekend. Met een belastingopbrengst van 403 per inwoner (dit is incl. de opbrengst van het bedrijfsleven) blijft de totale belastingopbrengst gelijk aan de huidige opbrengst van de drie gemeenten. De nieuwe gemeente is zelf verantwoordelijk voor het belastingniveau. Voor een weloverwogen besluit dient het beleid van de drie gemeenten te worden onderzocht en vertaald naar de nieuwe gemeente. De raad van de nieuwe gemeente kan op basis hiervan de beleidskeuzes maken en de procedure vaststellen tot harmonisatie van tarieven. Herindelingsscan Aalburg, Werkendam, Woudrichem 5

Beeld van de Financiële positie van de drie afzonderlijke gemeenten Begroting en meerjarenramingen De begrotingen 2016 van de drie gemeenten voldoen aan het wettelijk criterium. De in de begrotingen van Aalburg en Werkendam opgenomen bezuinigingen zijn door de provincie beoordeeld op hardheid en haalbaarheid. Alleen als opgenomen bezuinigingen zijn bijgesteld door de provincie voldoen deze niet aan het criterium van hardheid en haalbaarheid. De verschillende methodieken, onder andere van opnemen van investeringen in de begroting, hebben invloed op de (meerjaren)begrotingssaldi. Hierdoor kunnen uit de hoogte van de (meerjaren)begrotingssaldi geen conclusies getrokken worden. Sociaal domein Vanaf 2015 zijn gemeenten verantwoordelijk voor nieuwe taken op het gebied van werk, zorg en jeugd. Door de drie decentralisaties binnen het sociaal domein zijn er grote verantwoordelijkheden en budgetten naar de gemeenten overgekomen. De drie gemeenten hebben de decentralisaties budgettair neutraal in de begroting opgenomen. De door het Rijk beschikbaar gestelde budgetten zijn ingezet om de lasten te dekken. Bij de jaarrekening 2015 zullen de eerste resultaten blijken en ook worden toegevoegd aan deze herindelingsscan. Tussentijds zijn de raden van de drie gemeenten geïnformeerd door raadsinformatiebrieven of presentaties aan de raad. Investeringen De drie gemeenten hanteren verschillende methodieken bij het opnemen van investeringen in de begroting. Werkendam neemt alle investeringen uit de beleidsplannen op en vertaalt deze financieel in de meerjarenraming. Aalburg en Woudrichem nemen de benodigde investeringen op, maar laten het investeringsvolume afhangen van de financiële ruimte in de (meerjaren)begrotingssaldi. Het aantal opgenomen investeringen kan daardoor minder zijn. Weerstandsvermogen Gemeenten hebben beleidsvrijheid in het vaststellen van de methodiek van bepalen van het weerstandsvermogen. De drie gemeenten hanteren ieder een eigen methodiek van weerstandsvermogen en risicobeheersing. Het weerstandsvermogen is uitgedrukt in een ratio. De ratio s van de drie gemeenten voldoen aan de eigen normen. Van de kengetallen is de schuldpositie in het kader van de herindelingsscan de belangrijkste. De netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen blijft bij de drie gemeenten onder de 100%, de gemeenten lopen hiermee een beperkt risico. Onderhoud kapitaalgoederen De drie gemeenten beschikken op dit moment over actuele beheerplannen voor wegen, riolering, groen en gebouwen. De vastgestelde kwaliteitsniveaus van het onderhoud zijn voldoende (kapitaalvernietiging en/of onveilige situaties moeten worden voorkomen). De drie gemeenten hebben aangegeven dat het budget in overeenstemming is met het vastgestelde kwaliteitsniveau en dat er geen sprake is van achterstallig onderhoud bij deze kapitaalgoederen. De onderlinge vergelijkbaarheid is beperkt omdat er 6 Herindelingsscan Aalburg, Werkendam, Woudrichem

verschillende beleidskeuzes (onder andere ten aanzien van het kwaliteitsniveau) zijn gemaakt en doordat de financiële verwerking verschilt. Grondbeleid De exploitatieberekeningen worden bij alle drie de gemeenten ten minste twee maal per jaar geactualiseerd. In het woningbouwprogramma wordt rekening gehouden met de bevolkings- en huishoudensprognoses. Om het meest actuele beeld te geven van de grondexploitatie worden hier de cijfers van de jaarrekening 2015 opgenomen. Aangezien deze cijfers nog niet bekend zijn, zal deze paragraaf op een later moment worden gevuld. Verbonden partijen De drie gemeenten nemen aan vrijwel allemaal dezelfde gemeenschappelijke regelingen deel. Dat betekent dat vrijwel alle risico s van de verbonden partijen ook nu al gedeeld worden. Er zal vrijwel geen sprake zijn van uittreding en/of liquidatie en de daarmee gepaard gaande kosten. Aanbevelingen In hoofdstuk 7 kunt u de aanbevelingen vinden. Het is belangrijk dat u bij het oppakken van deze aanbevelingen een tijdpad vaststelt. Algemene conclusie Gelet op het feit dat de jaarrekeningcijfers 2015 nog niet bekend zijn, kan er nog geen algehele eindconclusie getrokken worden over de financiële uitgangspositie. Worden de jaarrekeningcijfers 2015 buiten beschouwing gelaten, dan kan aan de hand van het onderzoek geconcludeerd worden dat er sprake is van een gezonde uitgangssituatie voor de nieuw te vormen gemeente, die zal ontstaan uit de samenvoeging van de huidige gemeenten Aalburg, Werkendam en Woudrichem. Tijdens ons onderzoek is ook gebleken dat de drie gemeenten al op diverse beleidsvelden samenwerken. Zo werkt men al intergemeentelijk samen op het vlak van de rekenkamer, de woonvisie en een op te stellen nieuw gemeentelijk rioleringsplan. Herindelingsscan Aalburg, Werkendam, Woudrichem 7

2 Inleiding In hun vergaderingen van september/oktober 2015 hebben de gemeenteraden van Aalburg, Werkendam en Woudrichem de uitspraak gedaan, dat zij (in reactie op het bestuurlijk standpunt van het college van Gedeputeerde Staten) gezamenlijk het proces willen oppakken om op 1 januari 2019 tot bestuurlijke fusie te komen. Op 26 januari 2016 is het principebesluit genomen waarmee het gezamenlijke proces naar de herindeling van de gemeenten is gestart. Daarbij is ook een plan van aanpak voor het herindelingstraject vastgesteld. De gemeenten streven ernaar om in het najaar van 2016 een herindelingsontwerp gereed te hebben. Dit herindelingsontwerp zal een financiële paragraaf bevatten waarin de uitkomsten van een herindelingsscan worden opgenomen. De gemeenten hadden al eerder (brief van 28 oktober 2015 kenmerk 15.0013504/ 2015Z02392) een verzoek ingediend bij Gedeputeerde Staten (GS) voor het opstellen van deze herindelingsscan. 2.1 Doel van de herindelingsscan Het algemeen doel van de herindelingsscan is een beeld te geven van de financiële positie van de nieuw te vormen gemeente (AWW) en inzicht te geven in de belangrijkste financiële effecten van de herindeling. Daarnaast wordt een beeld gegeven van de financiële positie van de drie afzonderlijke gemeenten. De herindelingsscan levert geen oplossingen voor eventuele knelpunten, maar maakt deze knelpunten wel inzichtelijk. De gemeenten kunnen hier vervolgens gericht mee aan de slag om tot een oplossing te komen. Door de drie gemeenten is aangegeven dat de volgende onderwerpen in ieder geval onderdeel uitmaken van de herindelingsscan. Het onderzoek verschaft de fusiepartners inzicht in de financiële situatie en eventuele knelpunten. Het onderzoek beoogt zicht te geven hoe de netto lasten van de nieuwe gemeente zich verhouden tot de selectiegroep van gelijksoortige gemeenten en de (norm)vergoeding van de algemene uitkering. Een globale berekening van de personeelsomvang in de nieuwe gemeente. Inzicht in de financiële effecten die zich specifiek voordoen bij een herindeling, waaraan in het traject tot (de besluitvorming van de) herindeling aandacht besteed moet worden. 2.2 Onderzoeksvragen De herindelingsscan is verricht uitgaande van de volgende vier onderzoeksvragen. 1. Wat is het effect van de herindeling op de algemene uitkering, welke opbrengst kan verwacht worden van de tijdelijke maatstaf herindeling, welke frictiekosten kunnen zich voordoen, welke effecten heeft de herindeling mogelijk op de woonlasten, wat zijn overige financiële aandachtspunten? 2. Wat kan aan de hand van de gemeenterekeningen van Aalburg, Werkendam en Woudrichem, de begrotingen en meerjarenraming over de financiële positie van de nieuw te vormen gemeente worden gezegd? 3. Doen zich tussen de drie gemeenten en tussen de beoogde nieuwe gemeente en de selectiegroep verschillen voor ten aanzien van de belastingen en rechten en zo ja, in welke mate zijn deze verschillen te verklaren? 8 Herindelingsscan Aalburg, Werkendam, Woudrichem

4. Hoe verhouden de eigen inkomsten (OZB en overige heffingen) en de netto lasten van de beoogde nieuwe gemeente zich ten opzichte van de clusters van de algemene uitkering en hoe is dat beeld ten opzichte van netto lasten van de selectiegroep? 2.3 Uitgangspunten De herindelingsscan is tot stand gekomen met input van de werkgroep herindeling financiën, waarbij de provincie Noord-Brabant op basis van de gegevens van de gemeenten de scan heeft opgesteld. Het onderzoek is uitgevoerd in de periode maart tot en met mei 2016. De begroting 2016, inclusief de meerjarenraming 2017-2019 en de jaarrekening 2014 vormen de basis voor deze herindelingsscan. Daarbij zijn de financiële uitgangspunten op elkaar afgestemd om de onderlinge vergelijkbaarheid te kunnen maken. Voor zover het nodig was om een beter beeld van de totale financiële positie te krijgen zijn ook beschikbare voorjaarsnota s, begrotingswijzigingen, grondexploitatienota s en andere relevante documenten betrokken. De bron van de gegevens is de begroting 2016 van de drie gemeenten, tenzij anders vermeld. Door afronding kunnen er kleine verschillen ontstaan tussen de gepresenteerde cijfers en de brondocumenten. 2.4 Jaarrekening 2015 De uitkomsten van de jaarrekening 2015 komen te laat beschikbaar om in het concept van de herindelingsscan op te nemen en zullen worden toegevoegd aan de definitieve herindelingsscan, inclusief conclusies en aanbevelingen die daaruit voortkomen. De definitieve herindelingsscan maakt onderdeel uit van herindelingsontwerp dat in het najaar van 2016 gereed is. 2.5 Leeswijzer In dit eerste hoofdstuk zijn het doel, de onderzoeksvragen en de uitgangspunten toegelicht. In hoofdstuk 3 worden de kenmerken van de huidige drie gemeenten en de nieuwe gemeente toegelicht. Hoofdstuk 4 is toekomstgericht. Hier wordt ingegaan op de directe (financiële) gevolgen van de gemeentelijke herindeling: de algemene uitkering uit het gemeentefonds; de (fictieve) personeelsomvang van de nieuwe gemeente; de frictiekosten en de tijdelijke verdeelmaatstaf herindeling; het toezicht op grond van de Wet algemene regels herindeling (Wet arhi) en de overige financiële aandachtspunten. In hoofdstuk 5 komen de eigen inkomsten van Aalburg, Werkendam en Woudrichem aan de orde. Hoofdstuk 6 bevat de begrotingspositie, de totale financiële positie en het financiële beleid. In hoofdstuk 7, het laatste hoofdstuk, zijn de belangrijkste conclusies en aanbevelingen opgenomen. In de bijlagen zijn uitgewerkte tabellen met berekeningen toegevoegd en het gebruikte bronmateriaal. 2.6 Legenda Positieve getallen worden aangegeven met V (= voordeel). Negatieve getallen worden aangegeven met een N (= nadeel); in de bijlagen zijn deze opgenomen met een minteken. Herindelingsscan Aalburg, Werkendam, Woudrichem 9

3 Kenmerken Voordat inzicht kan worden gekregen in de financiële levensvatbaarheid van de nieuwe gemeente, is het van belang om te weten hoe de structuur van deze gemeente er uit gaat zien. Deze kenmerken vormen een belangrijke basis voor de bepaling van de algemene uitkering uit het gemeentefonds, maar ook voor de eigen inkomsten van de gemeente. In dit hoofdstuk zijn de kenmerken van zowel de drie gemeenten vóór herindeling als de nieuwe gemeente ná herindeling opgenomen. 3.1 Structuurkenmerken voor en na herindeling In samenwerking met het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) en het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) zijn de structuurkenmerken voor de drie gemeenten en de nieuwe gemeente bepaald. In bijlage 8.6 is het totaal overzicht opgenomen. De kenmerken zijn per definitie niet met elkaar te vergelijken, vooral de gemeentegrootte speelt een rol bij de verschillen tussen de gemeenten. Voor de kenmerken van de nieuwe gemeente zijn in veel gevallen de volumina opgeteld of is een gewogen gemiddelde gebruikt om een aantal vast te berekenen. De nieuwe gemeente heeft circa 53.800 inwoners en 21 kernen (volgens de definitie voor de berekening van de algemene uitkering zijn er 25 kernen 1 ). De sociale structuur van de nieuwe gemeente valt in de categorie goed en de centrumfunctie in de categorie weinig (zie tabel 1). Structuurkenmerken per gemeente AWW Aalburg Werkendam Woudrichem Inwoners 53.762 12.922 26.452 14.388 Sociale structuur Goed Goed Goed Goed Centrumfunctie Weinig Weinig Weinig Zonder Tabel 1 Bron: Ministerie van BZK Ten aanzien van de huidige maatstaven is op te merken dat de verschillen beperkt zijn. De verschillen die er zijn, bijvoorbeeld de totale waarde woningen, kunnen grotendeels verklaard worden door het aantal inwoners. Woudrichem is minder regionaal gericht. 1 Rastervierkanten van 500 bij 500 meter met minimaal 25 woningen. Als deze aan elkaar grenzen, worden ze als één kern gerekend. 10 Herindelingsscan Aalburg, Werkendam, Woudrichem

Kernen 2015 Figuur 1 3.2 Bevolkings- en huishoudensprognoses Het aantal inwoners in de provincie Noord-Brabant neemt de komende jaren toe. De groei vlakt wel af tot 2035. Deze groei is hoofdzakelijk toe te schrijven aan de groei van stedelijke gemeenten en de groei in stedelijke concentratiegebieden. Voor de drie gemeenten samen ligt de bevolkingsgroei (in de prognose) boven het Brabantse gemiddelde. De gemeenten Aalburg en Werkendam kennen veel hogere geboortecijfers dan gemiddeld in Brabant. De natuurlijke aanwas (geboorte min sterfte) blijft in deze gemeenten daardoor nog lang positief. Woudrichem lijkt op de andere landelijke gemeenten en ziet de natuurlijke aanwas de komende jaren al negatief worden. Als ook rekening wordt gehouden met de feitelijke migratie ligt de bevolkingsgroei van de drie gemeenten (AWW) nog net boven die van de landelijke gemeenten en zal deze vanaf 2025 omslaan in krimp. Figuur 2 Herindelingsscan Aalburg, Werkendam, Woudrichem 11

Uit de figuren 2, 3 en tabel 2 blijkt dat het aantal huishoudens in de provincie Noord- Brabant de komende jaren nog zal toenemen. Het aantal huishoudens groeit harder dan de bevolking, maar ook hier neemt de groei af (naar bijna nul rond 2025). De groei zit vooral bij de éénpersoons huishoudens. De gemiddelde huishoudensgrootte gaat omlaag. Deze trend zien we ook terug bij de drie gemeenten. Volgens de prognose zal de huishoudensgroei rond 2035 omslaan in krimp. Als rekening wordt gehouden met de migratiecorrectie bij de bevolking, dan is de omslag naar huishoudenskrimp waarschijnlijk een paar jaar eerder. In het woningbouwprogramma van de drie gemeenten is rekening gehouden met deze prognose. De prognose zal in 2017 worden geactualiseerd. Op basis van de huidige inzichten zal in de eerste jaren de buitenlandse immigratie hoger worden ingeschat door de toegenomen stroom vluchtelingen. Figuur 3 Huishoudensverdeling (in %; cijfers uit 2015) Categorie Aalburg Werkendam Woudrichem AWW Landelijke gemeenten Noord- Brabant Eénpersoons huishoudens 22,0 25,2 26,1 24,8 27,8 34,7 Samenwonenden 72,7 69,0 68,0 69,6 66,3 58,5 zonder kind(eren) 32,1 33,0 32,8 32,8 34,4 30,7 met kinderen 40,6 36,0 35,3 36,9 31,9 27,8 Eénouder huishoudens 4,8 5,5 5,4 5,3 5,5 6,3 Overige huishoudens 0,4 0,2 0,2 0,3 0,3 0,5 Totaal aantal huishoudens 4.8 10.4 5.8 20.9 325.3 1.107.0 Totale bevolking 12.9 26.5 14.5 53.9 782.8 2.488.1 Gemiddelde huishoudensgrootte 2,7 2,5 2,5 2,6 2,4 2,2 Tabel 2 Bron: De bevolkings- en woningbehoefteprognose Noord-Brabant, actualisering 2014 vastgesteld oktober 2014 12 Herindelingsscan Aalburg, Werkendam, Woudrichem

De bevolkingsgroei met hoge geboortecijfers, komt ook terug bij de verdeling van de huishoudens in de drie gemeenten. Er zijn relatief veel samenwonenden met kinderen en weinig éénpersoons huishoudens en de gemiddelde huishoudensgrootte is hoger dan het gemiddelde van zowel de landelijke gemeenten in Noord-Brabant als het gemiddelde van totaal Noord-Brabant, vooral in Aalburg. Herindelingsscan Aalburg, Werkendam, Woudrichem 13

4 Financiële effecten bij herindeling In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de belangrijkste financiële gevolgen van de gemeentelijke herindeling. Dit biedt de gemeenten de kans om tijdens het herindelingsproces gericht te sturen op de financiële effecten die in deze herindelingsscan worden geconstateerd. Het (nieuwe) beleid van de nieuwe gemeente kan zo beter worden bepaald en er wordt inzicht verkregen in de bouwstenen van de op te stellen begroting van de nieuwe gemeente. 4.1 Algemene uitkering Hoeveel geld individuele gemeenten uit het gemeentefonds krijgen, hangt af van de kenmerken en de belastingcapaciteit van de gemeenten. De belastingcapaciteit geeft aan hoeveel belasting een gemeente jaarlijks kan innen, de zogenoemde eigen inkomsten. Het ministerie van BZK kijkt bij de verdeling van het gemeentefonds over de gemeenten onder meer naar: aantal inwoners; aantal jongeren; aantal uitkeringsgerechtigden; oppervlakte van de gemeente; grootte van de watergebieden; Dit worden de maatstaven genoemd. Er zijn ruim 60 maatstaven. Elke maatstaf heeft een bedrag per eenheid. De gemeente krijgt dus geld voor iedere inwoner, iedere jongere, etc. Voor het berekenen van de structurele algemene uitkering van de nieuwe gemeente zijn deze eenheden bepaald. De eenheden van de drie gemeenten zijn bepaald door optelling, een gewogen gemiddelde of door herberekening door het CBS. Daarnaast is door het ministerie van BZK rekening gehouden met structuurkenmerken van vergelijkbare gemeenten. In tabel 3 is de algemene uitkering voor en na herindeling opgenomen. Algemene Uitkering voor en na herindeling (Alle bedragen x 1.000 tenzij anders vermeld) Algemene uitkering Aalburg 14.438 Algemene uitkering Werkendam 29.249 Algemene uitkering Woudrichem 16.446 Algemene uitkering voor herindeling 60.133 Algemene uitkering na herindeling voor AWW 59.534 Mutatie algemene uitkering door herindeling -599 Mutatie per inwoner in -11 Mutatie procentueel -1,0% Tabel 3 Bron: Ministerie van BZK; stand septembercirculaire 2015 De algemene uitkering van de nieuwe gemeente is 599.000 lager dan de optelling van de algemene uitkeringen van de drie gemeenten. Dit is een daling van 1%, die neerkomt op 11 per inwoner. Deze daling komt vooral door het wegvallen van twee van de drie vaste bedragen van de algemene uitkering. Het vaste bedrag wordt aan iedere 14 Herindelingsscan Aalburg, Werkendam, Woudrichem

gemeente uitgekeerd, onafhankelijk van de grootte van de gemeente. De nieuwe gemeente ontvangt één vast bedrag. Door herindeling vervallen twee vaste bedragen, totaal 685.000. Deze daling kan opgevangen worden door een verlaging van o.a. de bestuurskosten (raad, college, griffie, gemeentesecretarissen, etc.), omdat deze na herindeling maar voor één gemeente gemaakt hoeven te worden. Als gevolg van wachtgeldverplichtingen kan er vertraging zijn in de daling van deze bestuurskosten. Onder andere voor het opvangen van deze kosten ontvangt de nieuwe gemeente een bedrag uit het gemeentefonds, zie paragraaf 4.3 onder tijdelijke verdeelmaatstaf herindeling. De overige mutaties zijn beperkt en hebben voornamelijk een voordelig effect op de algemene uitkering. In bijlage 8.2 zijn alle mutaties opgenomen. 4.2 Personele lasten en personeelsomvang De personeelsomvang van de nieuwe gemeente kan worden vergeleken met gemeenten uit dezelfde grootte groep, 50.001 100.000 inwoners. Daarnaast kan ook worden vergeleken met de selectiegroep van gemeenten met soortgelijke sociale structuur en centrumfunctie. Dit geeft een indicatie waartussen het aantal fte per 1000 inwoners van de nieuwe gemeente kan liggen (een soort bandbreedte). Het ministerie van BZK heeft daarvoor het volgende overzicht opgesteld. FTE voor de drie gemeenten en de nieuwe gemeente Gemeente Aantal inwoners Aantal fte per 1000 inwoners Aalburg 12.922 5,8 Werkendam 26.452 6,4 Woudrichem 14.388 5,3 AWW 53.762 6,0 Grootte groep 50.001-100.000 7,2 Sociale structuur - Goed / centrumfunctie - Weinig 5,6 Tabel 4 Bron: ABP 1-1-2015 (excl. G4, art. 12-gemeenten en waddengemeenten) Uit tabel 4 blijkt dat ten opzichte van de grootte groep 50.001 100.000 inwoners het aantal fte per 1000 inwoners van de nieuwe gemeente 1,2 fte lager ligt. Ten opzichte van gemeenten met een zelfde sociale structuur en centrumfunctie ligt het aantal fte per 1000 inwoners 0,4 fte hoger. Geconcludeerd kan worden dat het huidige aantal fte per 1000 inwoners voor de nieuwe gemeente (6,0) binnen de bandbreedte (5,6 tot 7,2) valt. De ideale personeelsomvang voor de nieuwe gemeente volgt uit de keuzes die door de nieuwe gemeente gemaakt worden op basis van de visie, bestuurlijke filosofie en organisatie filosofie. In bijlage 8.3 is de huidige formatie opgenomen van de drie gemeenten. Een vergelijking van de personeelsformatie van de drie gemeenten is minder zinvol. Iedere gemeente heeft eigen keuzes gemaakt in het uitbesteden van taken, het al dan niet in eigen beheer hebben van gemeentelijke voorzieningen (o.a. Loket Altena 2 ) en het inzetten van 2 Loket Altena is onderdeel van de gemeenten Werkendam en Woudrichem en verantwoordelijk voor de uitvoering van de Wmo en Participatiewet. Herindelingsscan Aalburg, Werkendam, Woudrichem 15

externen. Daarnaast zijn de cijfers uit de bovenstaande tabel en de bijlage historische cijfers, zonder de effecten van de 3 decentralisaties in het Sociaal Domein en de Omgevingswet (verwacht in 2018). Een diepgaand onderzoek naar de personeelsformatie past niet binnen het doel van een herindelingsscan. Naar de mogelijkheid om de personeelsformatie te vergelijken is door de gemeenten eerder onderzoek gedaan, in de werkgroep is besloten om hier in deze herindelingsscan niet verder op in te gaan. 4.3 Frictiekosten en tijdelijke verdeelmaatstaf herindeling Bij het vormen van een nieuwe gemeente krijgt de gemeente te maken met overgangskosten en frictiekosten, deze kunnen zowel incidenteel als structureel van aard zijn. Voor het opvangen van deze kosten krijgen de drie gemeenten een bedrag uit het gemeentefonds, de zogenoemde tijdelijke verdeelmaatstaf herindeling. Frictiekosten Frictiekosten zijn lasten die zonder herindeling niet gemaakt zouden zijn en die extra en tijdelijk zijn. In tabel 5 is een overzicht opgenomen van lasten die in meer of mindere mate het gevolg zijn van herindeling: Extra kosten van voorbereiding van de herindeling Organisatieonderzoek Integratie beheerplannen Afstemming beleidsvelden Voorlichting Wachtgelden (alleen als gevolg van deze reorganisatie) Garantiesalarissen (alleen als gevolg van deze reorganisatie) Functiewaardering Extra opleidingen Verhuizing Tijdelijke voorzieningen t.b.v. verhuizing Tabel 5 Automatisering Versneld afsluiten archief Komborden Plattegronden Promotieborden Ontwikkelen huisstijl Werving nieuw personeel Stijging van personeelslasten vanwege opschaling Kantinekosten Daling van de algemene uitkering Hogere subsidies Hogere onderhoudsniveaus Aanpassen afschrijvingsmethodieken Nieuwe huisvesting Bron: Raad voor de financiële verhoudingen Frictiekosten behoren volgens de commissie BBV voorafgaand aan de herindeling verantwoord te worden ten laste van de exploitatie van de drie gemeenten. Frictiekosten die na de herindeling worden gemaakt, komen ten laste van de nieuwe gemeente. Tijdelijke verdeelmaatstaf herindeling De tijdelijke verdeelmaatstaf herindeling uit het gemeentefonds voorziet in een tegemoetkoming voor de frictiekosten. Dit is een vast bedrag dat wordt uitgekeerd onafhankelijk van de daadwerkelijke omvang van de frictiekosten. Voor gemeenten die herindelen vanaf 1 januari 2015 is de maatstaf met 25% verruimd. De tijdelijke verdeelmaatstaf herindeling wordt uitgekeerd over een periode van vijf jaar. De extra 16 Herindelingsscan Aalburg, Werkendam, Woudrichem

uitkering van 25% in het jaar voorafgaand aan de herindeling wordt evenredig aan de betrokken gemeenten uitgekeerd (tot uitdrukking komend in het herindelingsadvies) en het restantbedrag in de vier jaar daaropvolgend aan de nieuwe gemeente (40% in het jaar van herindeling en 20% in elk van de volgende jaren). Het bedrag van deze tijdelijke verdeelmaatstaf herindeling wordt vooral bepaald door het aantal gemeenten dat wordt heringedeeld en het aantal inwoners dat daarbij betrokken is. Het bedrag is afhankelijk van de uitkeringsfactor van het jaar voorafgaand aan de herindeling, in 2018 is het exacte bedrag bekend. Om een indicatie te geven is in tabel 6 het bedrag opgenomen dat de maatstaf zou zijn op basis van de voorlopige uitkeringsfactor 2016 (en herindeling per 1 januari 2017). De berekening van de tijdelijke verdeelmaatstaf herindeling is opgenomen in bijlage 8.4. Tijdelijke verdeelmaatstaf herindeling Absoluut bedrag in 1.000 Bedrag per inwoner in Aalburg, Werkendam, Woudrichem 10.763 200 Tabel 6 Bron: Ministerie van BZK De drie gemeenten hebben al een raming opgesteld van de frictiekosten en een gezamenlijke budgetverantwoordelijke daarvoor aangewezen voor de periode voorafgaand aan de herindeling. 4.4 Financieel belang van de nieuwe gemeente De drie gemeenten komen onder preventief toezicht van de provincie te staan op grond van artikel 21 van de Wet algemene regels herindeling (Wet arhi) op het moment van vaststellen van het herindelingsontwerp (naar verwachting in oktober 2016) door de raden. Deze vorm van toezicht houdt in dat de begroting en de begrotingswijzigingen goedkeuring behoeven. Daarnaast kunnen Gedeputeerde Staten (GS) nog andere besluiten met een financiële strekking hiervoor aanwijzen. Dit zijn alleen besluiten die kunnen leiden tot nieuwe uitgaven, verhoging van bestaande uitgaven, verlaging van bestaande inkomsten of vermindering van vermogen. Bij het besluit van GS tot het instellen van het preventief toezicht, dat per direct ingaat, wordt de gemeente hierover geïnformeerd. Dit toezicht is bedoeld om potverteren in de huidige gemeenten te voorkomen, zodat de nieuwe gemeente een financieel gezonde start kan maken. Goedkeuring van de begroting of begrotingswijzigingen kan dan ook alleen worden onthouden als een besluit naar het oordeel van GS in strijd is met het financiële belang van de nieuwe gemeente. De drie gemeenten hebben de wijze waarop de (financiële) besluiten onder het preventief toezicht door GS worden getoetst aan het financiële belang van de nieuwe gemeente al afgestemd met de provincie. Als een raadsbesluit ter goedkeuring aan de provincie wordt ingezonden moet duidelijk zijn dat de raden van de andere twee gemeenten hier kennis van hebben genomen en hiermee ook instemmen. De besluitvormingsprocedures binnen de gemeenten kunnen hierop worden afgestemd. Herindelingsscan Aalburg, Werkendam, Woudrichem 17

4.5 Overige financiële aandachtspunten Te doorlopen proces vóór herindeling De herindeling is pas definitief als de herindelingswet door de Tweede en de Eerste Kamer is aangenomen. Voor het concreet invullen van de voorbereidingsfase van het herindelingsproces bevatten de volgende publicaties nuttige informatie. Handboek gemeentelijke herindeling (BZK, 2014) Beleidskader gemeentelijke herindeling (BZK, 2013) Handleiding Gemeentelijke herindeling (VNG, herzien in 2005) Handreiking financieel toezicht bij herindeling (Provincie Noord-Brabant, 2009) In deze publicaties zijn diverse financiële aandachtspunten opgenomen die tijdens het herindelingsproces van belang zijn. Het is aan de drie gemeenten om in de aanloopperiode naar de vorming van de nieuwe gemeente invulling te geven aan deze aandachtspunten. Harmonisatie financieel beleid Op onderdelen verschilt het financiële beleid van de drie gemeenten. Daarom is het van belang om tot aan de herindeling het financiële beleid van de drie gemeente te harmoniseren. Dit kan door het vergelijken van de financiële verordeningen en de daaruit voortvloeiende beleidsnota s. De belangrijkste onderdelen voor harmonisatie zijn: Beleid inzake weerstandsvermogen, de bepaling van de weerstandscapaciteit en de inventarisatie van de risico s; Beleid inzake waardering, activering en afschrijving van activa; Voortzetting van beleid van de drie gemeenten en de verwerking van de financiële gevolgen hiervan in de meerjarenraming, en; Omvang en inzet van de reserves in de exploitatie. De harmonisatie bevordert de vergelijkbaarheid en verbetert ook het zicht op de financiële positie van de nieuwe gemeente. Het vergemakkelijkt het consolideren van de eindbalans van de drie gemeenten tot de beginbalans van de nieuwe gemeente en ook het opstellen van de eerste begroting van de nieuwe gemeente. Een eerste begroting heeft vaak weinig nieuw beleid en is voornamelijk een optelling van de ramingen van de drie gemeenten, omdat de raad pas kort voor het moment van herindeling wordt gekozen. Aanbeveling Stel eerst uniforme verordeningen vast voor het financieel beleid, beheer en de inrichting van de organisatie en de controle daarop (ex artikel 212 en 213 van de Gemeentewet). Deze verordeningen hoeft de raad van de nieuwe gemeente dan na herindeling alleen formeel vast te stellen. 18 Herindelingsscan Aalburg, Werkendam, Woudrichem

5 Eigen inkomsten De eigen inkomsten van gemeenten bestaan voornamelijk uit de onroerende zaak belasting (OZB), rioolheffing en afvalstoffenheffing. Bij herindeling moeten keuzes worden gemaakt ten aanzien van de hoogte van deze tarieven, waarbij voor de heffingen ook de kostendekkendheid en de wijze van kostentoerekening moeten worden bepaald. Deze tarieven (bij heffingen) kunnen maximaal kostendekkend zijn. De gemiddeld te betalen woonlasten per huishouden zijn in tabel 7 opgenomen. Woonlasten per huishouden Aalburg Werkendam Woudrichem (meerpersoonshuishouden met koopwoning) Onroerende zaakbelasting 293 259 264 Rioolheffing 181 258 243 Afvalstoffenheffing 247 268 229 Totale woonlasten per huishouden 721 785 736 Rangnummer Brabant 26 41 29 Tabel 7 Bron: woonlasten 2016 Coelo Om de opbrengst van de eigen inkomsten van de drie gemeenten te vergelijken zijn de eigen inkomsten in tabel 8 berekend in opbrengst per inwoner. Dit is opgenomen vanuit financieel inzicht in de eigen inkomsten van de gemeenten. Hierbij is het belangrijk om te weten dat dit geen relatie heeft met bedragen die huishoudens betalen. De opbrengst is namelijk de totale opbrengst van woningen en niet woningen bij elkaar. Een deel van de opbrengst is dus afkomstig van het bedrijfsleven. Daarnaast zijn de verschillen in rioolheffing en afvalstoffenheffing tussen de drie gemeenten het gevolg van het hanteren van diverse systemen, toerekeningssystematieken en/of beleidskeuzes. Ook worden de eigen inkomsten niet per inwoner geheven, maar per huishouden. Opbrengst OZB, rioolheffing, afvalstoffenheffing en overige heffingen per inwoner (in ) AWW Gewogen gemiddelde Aalburg Werkendam Woudrichem Onroerende zaakbelasting 155 164 144 170 Rioolheffing 94 76 96 106 Afvalstoffenheffing 86 83 89 83 Subtotaal opbrengst per inwoner 335 322 329 359 Opbrengst overige heffingen 67 62 72 65 Totaal opbrengst per inwoner 403 384 401 423 Tabel 8 In bijlage 8.5 is een overzicht met de opbrengst overige heffingen per inwoner opgenomen. Woudrichem heeft de hoogste totale opbrengst per inwoner, voornamelijk door een hogere opbrengst voor OZB en rioolheffing (beide inclusief de opbrengsten uit het bedrijfsleven). Een aantal heffingen komt niet in alle gemeenten voor. Hondenbelasting en toeristenbelasting worden bijvoorbeeld niet in Aalburg geheven. Werkendam heft als enige havengeld. Herindelingsscan Aalburg, Werkendam, Woudrichem 19

5.1 Harmonisatie van tarieven De raad van de nieuwe gemeente beslist over de tarieven. Hiervoor zijn in de Wet arhi voorschriften opgenomen. De tarieven voor de overige belastingen en retributies, zoals afvalstoffenheffing en rioolheffing, blijven voor de nieuwe gemeente van kracht tot twee jaar na de datum van herindeling, tenzij nieuwe tarieven worden vastgesteld. De ozbtarieven moet de raad binnen drie maanden na herindeling met terugwerkende kracht vaststellen. Om een indruk te geven van de belastingopbrengst per inwoner na herindeling is de gemiddelde belastingopbrengst opgenomen in tabel 8. Met een belastingopbrengst van 403 per inwoner (dit is inclusief de opbrengst van het bedrijfsleven) blijft de totale belastingopbrengst gelijk aan de huidige opbrengst van de drie gemeenten. De nieuwe gemeente is zelf verantwoordelijk voor het belastingniveau. Voor een weloverwogen besluit dient het beleid van de drie gemeenten te worden onderzocht en vertaald naar de nieuwe gemeente. De raad van de nieuwe gemeente kan op basis hiervan de beleidskeuzes maken en de procedure vaststellen tot harmonisatie van tarieven. Aanbeveling Bereid, in navolging van het vaststellen van de uniforme verordeningen ex artikel 212 en 213 en beleidskeuzes van de nieuwe gemeente, de harmonisatie van de belastingverordeningen (waaronder tarieven) voorafgaand aan de herindeling voor. Bepaal ten aanzien van de lokale heffingen welke wel of niet gehandhaafd blijven. Analyseer welke verschillen er ten grondslag liggen aan het verschil in tarieven tussen de drie gemeenten. Harmonisatie van de OZB-tarieven tussen nu en de herindelingsdatum is echter niet noodzakelijk. Als tussenoplossing kan ervoor worden gekozen om de OZB-tarieven geleidelijk naar elkaar toe te laten groeien. 5.2 De financiële verhoudingswet en belastingcapaciteit De Financiële verhoudingswet 1997 regelt dat bij de verdeling van het voor de algemene uitkeringen beschikbare bedrag rekening wordt gehouden met de verschillen tussen gemeenten onderling in het vermogen tot het voorzien in eigen inkomsten en met de verschillen in noodzakelijke uitgaven. De eigen inkomsten tussen gemeenten lopen uiteen door verschillen in waarde van onroerende zaken. Daarom is als onderdeel van de algemene uitkering de verdeelmaatstaf ozb, de inkomstenmaatstaf, ingevoerd. De uitkomst van de verdeelmaatstaf ozb wordt bepaald door de omvang van de WOZwaarde en een daaraan gekoppeld gewicht, het rekentarief. Voor het jaar 2016 (meicirculaire 2015) is het rekentarief voor eigenaren van woningen 0,1139%, voor gebruikers van niet-woningen 0,1246% en voor eigenaren van niet-woningen 0,1546%. Deze tarieven worden jaarlijks aangepast in verband met de herwaardering van de WOZ-waarde. 20 Herindelingsscan Aalburg, Werkendam, Woudrichem

Het effect van deze maatstaf is dat gemeenten bijdragen aan het voorzieningenniveau op gelijke wijze naar vermogen uit de eigen inkomsten. Gemeenten met relatief hoge eigen inkomsten, door veel woningen met een hoge WOZ-waarde en/of veel niet-woningen (bedrijfsgebouwen), ontvangen daardoor een lagere algemene uitkering en vice versa. Als een gemeente hogere percentages hanteert dan de rekentarieven houdt de gemeente aan de eigen inkomsten over en kan zich hogere lasten permitteren dan waarmee rekening is gehouden bij de berekening van de algemene uitkering. Als een gemeente percentages hanteert die lager zijn, dan geldt het omgekeerde. woningen niet- woningen totaal Waarde onroerende zaken (in 1.000) 4.704.411 846.102 5.550.513 OZB opbrengst (in 1.000) 5.358 2.620 7.979 Opbrengst bij rekentarieven gemeentefonds (in 1.000) 5.358 2.362 7.721 Meer-/minderopbrengst t.o.v. gemeentefonds (in 1.000) Normtarief 2016 OZB voor toelating artikel 12 (mei. circulaire 2015) Totaal artikel 12 OZB capaciteit gemeentefonds (in 1.000) 0 258 258 0,001889 10.485 Opbrengst OZB volgens begroting 2016 (in 1.000) 7.979 Minderopbrengst t.o.v. artikel 12 norm (in 1.000) 2.506 Tabel 9 Uit tabel 9 blijkt dat uitgaande van de veronderstelling dat de OZB-opbrengst gelijk blijft de nieuwe gemeente per saldo 258.000 meer eigen inkomsten genereert dan waarmee rekening is gehouden bij de berekening van de algemene uitkering. Voor woningeigenaren ligt het OZB-tarief in Werkendam en Woudrichem onder het rekentarief van het gemeentefonds, Aalburg hanteert een hoger tarief dan het rekentarief. Het OZB-tarief voor de niet-woningen (voor gebruiker en eigenaren samen) ligt in de drie gemeenten boven het rekentarief. Ten opzichte van de artikel 12-norm 3 voor het redelijk peil van de eigen inkomsten blijkt dat de nieuwe gemeente 2,5 miljoen ruimte heeft. Dit wordt ook wel de onbenutte belastingcapaciteit genoemd. Per inwoner komt dit neer op circa 47 lastenstijging om het niveau van een artikel 12-gemeente te bereiken. 3 Artikel 12 van de Financiële Verhoudingswet (Fvw) regelt een aanvullende uitkering (onder voorwaarden) als de gemeente ernstige financiële problemen heeft. Eén van de voorwaarden is een minimum ozb-tarief. Herindelingsscan Aalburg, Werkendam, Woudrichem 21

6 Financiële positie van de drie gemeenten Door het financieel toezicht helpt de provincie bij het bevorderen van een gezonde financiële positie van gemeenten. Jaarlijks toetst de provincie hierbij de (meerjaren-) begroting, begrotingswijzigingen en de jaarrekening van de gemeenten. In dit hoofdstuk wordt de nadruk gelegd op het beeld van de financiële positie zoals beoordeelt door de provincie door de jaren heen. 6.1 Begroting en meerjarenraming Naar het oordeel van GS voldoen de (meerjaren)begrotingen 2016-2019 van de drie gemeenten aan het wettelijk criterium. Dit houdt in dat het begrotingsjaar naar het oordeel van GS structureel en reëel in evenwicht is of uit de meerjarenraming blijkt dat dit evenwicht uiterlijk in de laatste jaarschijf wordt bereikt. Voor het begrotingsjaar 2016 vallen de drie gemeenten daarom onder het gebruikelijke repressieve toezicht. Dit houdt in dat de begrotingen direct uitgevoerd kunnen worden, zonder dat hier vooraf goedkeuring is vereist van GS. Ook in voorgaande begrotingsjaren gold voor de drie gemeenten de gebruikelijke repressieve toezichtvorm. In tabel 10 zijn de begrotingssaldi opgenomen. De cijfers van de jaren 2014 tot en met 2016 betreft begrotingsjaren, de cijfers van de jaren 2017 tot en met 2019 betreft de meerjarenraming bij de begroting 2016. Het vastgesteld saldo is het saldo dat door de raad is vastgesteld inclusief eventuele vastgestelde onttrekkingen/stortingen aan de (algemene) reserves om tot dit saldo te komen. Het incidenteel saldo is het saldo van het overzicht incidentele baten en lasten. De bijstellingen volgens de provincie zijn bijstellingen die naar het oordeel van GS nodig zijn om het structurele saldo volgens de provincie te bepalen. Het structureel saldo volgens de provincie is berekend door van het vastgestelde saldo zowel het incidenteel saldo als de bijstellingen volgens de provincie af te trekken. Begrotingssaldi gemeente Aalburg (Bedragen in 1.000) 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Vastgesteld saldo (a) 0 V 0 V 0 V 30 N 113 V 156 V Incidenteel saldo (b) 362 55-182 15 12 15 Saldo bijstellingen door provincie (c) -24 0 0 0 0 0 Structureel saldo volgens provincie (a + b + c) 339 V 55 V 182 N 15 N 125 V 171 V Begrotingssaldi gemeente Werkendam (Bedragen in 1.000) 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Vastgesteld saldo (a) 189 V 198 N 80 V 80 V 80 V 80 V Incidenteel saldo (b) 128-580 -80 140 291 374 Saldo bijstellingen door provincie (c) -292 0 0-120 -216-562 Structureel saldo volgens provincie (a + b + c) 25 V 778 N 0 V 100 V 155 V 108 N 22 Herindelingsscan Aalburg, Werkendam, Woudrichem

Begrotingssaldi gemeente Woudrichem (Bedragen in 1.000) 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Vastgesteld saldo (a) 272 V 2 V 0 V 0 V 0 V 0 V Incidenteel saldo (b) 397 99 305 95 218 303 Saldo bijstellingen door provincie (c) -222 0-6 -50-43 1 Structureel saldo volgens provincie 447 V 97 N 299 V 45 V 175 V 304 V (a + b + c) Tabel 10 Toelichting bij het overzicht: Als in het betreffende begrotingjaar structurele lasten gedekt zijn door structurele baten is er sprake van structureel evenwicht. Incidentele lasten mogen gedekt worden door zowel structurele als door incidentele baten. Voor het incidenteel saldo geldt dat een positief saldo (incidentele lasten zijn lager dan de incidentele baten) een negatief effect heeft op het structurele begrotingssaldo (of jaarrekeningresultaat). Het meerdere aan incidentele baten dekt in dat geval structurele lasten. Een negatief incidenteel saldo heeft een positief effect op het structurele saldo (of jaarrekeningresultaat), het meerdere aan incidentele lasten is dan gedekt door structurele baten. Het vastgesteld saldo van Woudrichem is nul, omdat het positieve resultaat van de begroting in de algemene reserve wordt gestort. De bijstellingen voor de gemeente Aalburg en Woudrichem betreffen de post onderuitputting kapitaallasten. De bijstelling in het jaar 2014 voor Werkendam is ook deze post en de inzet van de reserve financieel economische crisis, die incidenteel is, maar niet is opgenomen in het overzicht van incidentele baten en lasten. De bijstellingen uit de (meerjaren)begroting 2016 voor Werkendam betreffen het niet opnemen van prijsindexatie en bezuinigingsmaatregelen (zwembad en herijking subsidies) die naar het oordeel van GS op het moment van vaststelling van de begroting 2016 nog onvoldoende concreet en reëel onderbouwd waren. In de brief over de vorm van toezicht voor het begrotingsjaar, die ieder jaar vóór 1 januari aan de gemeenten wordt verstuurd, zijn de bijstellingen toegelicht (voor zover deze bij de gemeente nog niet bekend zijn). De algemene uitkering is gebaseerd op de septembercirculaire. Bij Aalburg en Woudrichem voor de meerjarenraming in constante prijzen, bij Werkendam in lopende prijzen (met inflatie). De eigen inkomsten houden de drie gemeenten constant. Woudrichem rekent voor de onroerende zaakbelasting wel met lopende prijzen, omdat de raad hiertoe besloten heeft. In de (meerjaren)begroting 2016 heeft Aalburg nieuwe bezuinigingen opgenomen oplopend tot 295.000 in 2019. Werkendam heeft nieuwe bezuinigingen oplopend tot 350.000 in 2019. Woudrichem heeft geen nieuwe bezuinigingen opgenomen. In de begroting 2016 heeft Woudrichem 150.000 afgeroomd op budgetten op basis van gerealiseerde bezuinigingen blijkend uit de jaarrekening 2014. De drie gemeenten hanteren verschillende methodieken bij het opnemen van investeringen in de begroting. Werkendam neemt alle investeringen uit de beleidsplannen op en vertaalt deze financieel in de meerjarenraming. Aalburg en Woudrichem nemen noodzakelijke investeringen op en laten het investeringsvolume afhangen van de financiële ruimte in de (meerjaren)begrotingssaldi. Herindelingsscan Aalburg, Werkendam, Woudrichem 23