Raadsvergadering Voorjaarsnota 25 juni 2013

Raadsvergadering Voorjaarsnota 25 juni 2013 Orgaan: Locatie: Datum: Aanvang: Gemeenteraadsvergadering Julianastraat 34, 5251 ED Vlijmen dinsdag 25 juni 2013 17:00 uur 1. Opening 2. Vaststelling van de agenda Stukken AGENDA raad 25 juni 2013 3. Spreekrecht Samenvatting Ingevolge het RvO voor de vergaderingen van de raad bestaat de gelegenheid voor het publiek om in te spreken over agendapunt 5 (om 17.00 uur) en 7 (om 19.30 uur) 4. Trekking naam voor stemming 5. Jaarverslag en jaarrekening 2012 Stukken RV Jaarverslag en jaarrekening 2012 20130625.pdf BIJL sociaal jaarverslag 2012-O-20130528.pdf TI Jaarverslag en jaarrekening 2012-20130625.pdf TI accountantsverslag jaarrekening 2012 20130625 TI Controleverklaring Jaarrekening 2012 20130625 TI advies auditcommissie 20130528 Antwoorden technische vragen jaarrekening 2012 6. Eerste Bestuursrapportage 2013 Stukken RV Eerste berap 2013 20130625.pdf TI Eerste Berap 2013 20130625.pdf

memo Eerste Berap nav Informatievergaderingen BIJL Antwoord op technische vragen uit IV 20130625 7. Voorjaarsnota 2013 Stukken RV Voorjaarsnota 2013 20130625.pdf Voorjaarsnota 2013 versie 20130625 Erratum Voorjaarsnota 2013 blz 9 Grafiek meerjarig verloop AR 20130620 Antwoorden technische vragen voorjaarsnota 2013 8. Sluiting

AGENDA raad 25 juni 2013 (terug naar agendapunt) De inhoud van deze bijlage is te vinden vanaf de hierna volgende pagina's. #####PDFINCLUDE#####default:8762#

Oproeping voor de openbare vergadering van de raad van de gemeente Heusden te houden op dinsdag 25 juni 2013 om 17.00 uur in het gemeentehuis Vlijmen. AGENDA 1. Opening 2. Vaststelling van de agenda 3. Spreekrecht Ingevolge het RvO voor de vergaderingen van de raad bestaat de gelegenheid voor het publiek om in te spreken over agendapunt 5 (om 17.00 uur) en 7 (om 19.30 uur) 4. Trekking naam voor stemming 5. Jaarverslag en jaarrekening 2012 Raadsvoorstel Bijlage: sociaal jaarverslag 2012 17.00 uur Ter inzage: 1. Jaarverslag en jaarrekening 2012; 2. Accountantsverklaring (komt later ter inzage); 3. Advies auditcommissie (komt later ter inzage) Eerste termijn raad (maximale spreektijd per fractie 7,5 minuten) 6. Eerste Bestuursrapportage 2013 Raadsvoorstel Bijlagen: 1. Eerste Bestuursrapportage 2013); 2. Memorandum en bijlage n.a.v. informatievergaderingen 7. 19.30 uur 20.30 20.45 uur Schorsing van + 18.30 uur tot 19.30 uur t.b.v. maaltijd Voorjaarsnota 2013 Raadsvoorstel Ter inzage: Voorjaarsnota 2013 Eerste termijn raad (maximale spreektijd per fractie 7,5 minuten) schorsing voor beraad college 20.45 uur Beantwoording door college 21.15 21.45 uur schorsing voor beraad binnen/tussen fracties 21.45 uur Tweede termijn discussie 8. Sluiting Heusden, De voorzitter, Drs. J. Hamming Stemming over moties en besluit

Einde bijlage: AGENDA raad 25 juni 2013 Terug naar het agendapunt

RV Jaarverslag en jaarrekening 2012 20130625.pdf (terug naar agendapunt) De inhoud van deze bijlage is te vinden vanaf de hierna volgende pagina's. #####PDFINCLUDE#####default:8615#

00348629 Onderwerp Jaarverslag en jaarrekening 2012 Raadsvoorstel Inleiding Als afronding van de budgetcyclus 2012 stelt u het jaarverslag en de jaarrekening 2012 vast. Met de jaarstukken leggen wij verantwoording af over de realisatie van de door de u in de begroting vastgelegde beleidsvoornemens en de financiële middeleninzet per programma. De opzet van de programmarekening sluit aan bij de programmabegroting. Het jaarverslag bestaat uit de programmaverantwoording van de vijftien beleidsvelden en de verantwoording van de majeure projecten. De jaarrekening bestaat uit de programmarekening met een toelichting op de belangrijkste verschillen, de balans en de toelichting en een aantal bijlagen. Feitelijke informatie Onderdelen verslaglegging De jaarstukken bestaan uit een drietal boekwerken: het jaarverslag en de jaarrekening, de productenrekening en een toelichting op de bouwgrondexploitaties (vertrouwelijk). U stelt de jaarrekening en het jaarverslag vast. De programmaverantwoording gaat in op de realisatie van de beleidsvoornemens die in de begroting 2012 staan. Daarnaast zijn andere relevante onderwerpen in deze verantwoording opgenomen voor zover die zich gedurende het jaar 2012 hebben voorgedaan en nog niet bekend waren bij de opstelling van de begroting. Per beleidsveld is de financiële verantwoording opgenomen waarin de rekeningcijfers vergeleken worden met de begrotingcijfers (na wijziging) en de jaarrekening 2011. Aansluitend aan de beleidsveldverantwoording vindt de verantwoording plaats van de majeure projecten waarbij ook wordt ingegaan op de realisatie van de beoogde resultaten uit de begroting 2012. De daarna opgenomen paragrafen betreffen de zeven verplichte paragrafen op grond van het Besluit Begroting en Verantwoording (BBV). De paragrafen vormen een dwarsdoorsnede van de beleidsvelden en gaan in op een aantal specifieke onderwerpen. In de paragraaf grondbeleid zijn voor het eerst ook de effecten zichtbaar gemaakt van de doorrekening van een aantal scenario s over de grondexploitaties. De productenrekening is een nadere uitwerking van de beleidsvelden zoals opgenomen in het jaarverslag en bevat uitvoeringsinformatie. Deze hebben wij vastgesteld. Voor de bouwgrondexploitaties zijn de exploitatieopzetten geactualiseerd. De financiële consequenties van deze zogenaamde herzieningen zijn cijfermatig in de voorliggende jaarrekening verwerkt. In het aparte boekwerkje Toelichting bouwgrondexploitatie jaarrekening 2012, dat vertrouwelijk ter inzage ligt, wordt uitgebreid op elk individueel complex ingegaan. De jaarstukken moeten voor 15 juli 2013 worden vastgesteld op basis van het BBV en worden toegezonden aan gedeputeerde staten van de provincie Noord-Brabant en het CBS. Resultaat Het resultaat van de jaarrekening 2012 na dotaties en onttrekkingen in, respectievelijk uit, reserves en voor bestemming door u, bedraagt 2,7 mln. nadelig. Dit resultaat wordt echter veroorzaakt door de in het kader van het voorzichtigheidsbeginsel gevormde en bijgestelde voorzieningen voor mogelijke tekorten bij grondexploitaties van in totaal 6,3 mln. Wanneer deze dotaties worden geëlimineerd, ontstaat een ander beeld, namelijk een voordelig resultaat van 3,6 mln. Budgetoverhevelingen Net als elk jaar zijn er ook in 2012 uitgaven gepland die niet binnen de grenzen van het kalenderjaar volledig kunnen worden besteed. Enerzijds doordat van een aantal activiteiten met een meerjarig karakter de uitvoering nog niet is afgerond en anderzijds omdat activiteiten nog in een voorbereidende fase zitten en de 1

00348629 Onderwerp Jaarverslag en jaarrekening 2012 uitvoering nog moet starten. Om in het jaar 2013 de budgetten weer beschikbaar te hebben voor de afronding van de in 2012 voorziene/opgestarte projecten en activiteiten, wordt voorgesteld een budgetoverheveling te laten plaatsvinden vanuit het jaar 2012 naar 2013. De budgetoverhevelingen die ten laste van hiervoor bestemde reserves komen, bedragen 3.155.808 en de budgetoverhevelingen die via het resultaat lopen, bedragen 633.062. Dit laatste bedrag is in eerste instantie als onderdeel van het resultaat van de jaarrekening gestort in de algemene reserve en komt daardoor in 2013 ten laste van de algemene reserve. Alle budgetoverhevelingen worden in het voorwoord toegelicht. Grondexploitaties Voor de lopende plannen zijn de navolgende exploitatieopzetten (EO) opgesteld en herzien op basis van de gerealiseerde cijfers van de jaarrekening 2012 of er zijn globale (voorlopige) exploitatieverkenningen (GE) gemaakt: - Uitleggebieden: Geerpark (EO), Hoofdstraat Herpt (EO), Dillenburg (EO), Venne West III (EO), Bruneilaan (EO), de Putter (EO), Molenpark/Meliepark II (EO), Th.J. Rijkenstraat/Groene Veen (EO), RvR W v/d Berkstraat Haarsteeg (EO), De Grassen (GE), Victoria (GE), Nassaulaan/hoek Vendreef (GE) en De Gorssen. (GE). - Stedelijke vernieuwing: Burg. Stiegerstraat/Schoolstraat Noord (EO), Akkerpad (EO), Frans Halslaan (GE), Wolput/Looiersteeg (GE) en Kees Klerxstraat (GE). - Bedrijventerreinen: t Hoog I (EO), Metal Valley (= vml Groenewoud N/W en Groenewoud Z/O) (EO), Grotestraat/Verdoorn/Heesbeen (EO) en t Hoog II (GE). - Overige plannen RvR Koesteeg Nieuwkuijk (EO), RvR Wielblok Herpt (EO), RvR Groenstraat Herpt (EO), Poort van Heusden (GE), Kasteellaan Oudheusden(GE). In het vertrouwelijk voor u als onderdeel van de jaarrekening 2012 ter inzage liggende boekwerk Toelichting bouwgrondexploitatie 2012 vindt u per plan een beschouwing over de (herziene) exploitatieopzet. Een cijfermatige weergave van de (herziene) exploitatieopzetten en globale exploitatieverkenningen ligt ook voor u vertrouwelijk ter inzage. Aan de cijfermatige opstellingen zijn cashflowoverzichten toegevoegd (zowel grafisch als cijfermatig). Accountantscontrole Conform het vastgestelde controleprotocol heeft Deloitte, de accountant, de jaarrekeningcontrole uitgevoerd. Over de bevindingen van deze controle heeft de accountant u inmiddels geïnformeerd door het toesturen van het accountantsverslag over het boekjaar 2012. De accountant heeft een goedkeurende verklaring verstrekt bij de jaarrekening 2012. Sociaal jaarverslag Jaarlijks wordt het sociaal jaarverslag opgemaakt. Dit jaarverslag bevat cijfers over de organisatie van de gemeente Heusden in 2012 en vergelijkt deze met de cijfers van 2011 en gemeenten van soortgelijke omvang. Als bijlage treft u het sociaal jaarverslag over 2012 ter kennisname aan. Afweging Met inachtneming van het vorenstaande is ons voorstel om de jaarstukken 2012 vast te stellen. Inzet van Middelen Het resultaat van de jaarrekening 2012 na dotaties en onttrekkingen in, respectievelijk uit, reserves en voor bestemming door u, bedraagt 2.745.000 nadelig. 2

00348629 Onderwerp Jaarverslag en jaarrekening 2012 Procedure Vervolgstappen De vastgestelde jaarstukken worden toegestuurd naar de toezichthouder, gedeputeerde staten van de provincie Noord-Brabant, en het CBS. Voorgenomen besluit Wij stellen u voor bijgaand besluit vast te stellen. Het college van Heusden, de secretaris, de burgemeester, mr. J.T.A.J. van der Ven drs. J. Hamming 3

00348629 Onderwerp Jaarverslag en jaarrekening 2012 De gemeenteraad van Heusden in zijn openbare vergadering van 25 juni 2013; gezien het voorstel van het college van 28 mei 2013; gezien het advies van de auditcommissie; gelet op de beraadslaging; b e s l u i t : - het jaarverslag en de rekening 2012 vast te stellen; - een bedrag van 6.307.952 te onttrekken aan de algemene reserve voor de vorming van verliesvoorzieningen voor grondexploitatiecomplexen; - een bedrag van 3.563.214 zijnde het overige (positieve) deel van het jaarrekeningsaldo, ten gunste te brengen van de algemene reserve; - een bedrag van 452.851 te onttrekken aan de algemene reserve en te storten in de reserve Centrumplan Vlijmen voor de dekking van niet afgedekte kosten; - de in de jaarrekening (bladzijde 16) genoemde budgetten over te hevelen naar 2013 en hiervan, conform de eerder genomen besluiten, 3.155.808 ten laste te brengen van de hiervoor beschikbare reserves en een bedrag van 633.062 in 2013 te onttrekken aan de algemene reserve; - de (herziene) exploitatieopzetten (EO) vast te stellen en kennis te nemen van de globale exploitatieverkenningen (GE) voor de volgende plannen: - Uitleggebieden: Geerpark (EO), Hoofdstraat Herpt (EO), Dillenburg (EO), Venne West III (EO), Bruneilaan (EO), de Putter (EO), Molenpark/Meliepark II (EO), Th.J. Rijkenstraat/Groene Veen (EO), RvR W v/d Berkstraat Haarsteeg (EO), De Grassen (GE), Victoria (GE), Nassaulaan/hoek Vendreef (GE) en De Gorssen (GE). - Stedelijke vernieuwing: Burg. Stiegerstraat/Schoolstraat Noord (EO), Akkerpad (EO), Frans Halslaan (GE), Wolput/Looiersteeg (GE) en Kees Klerxstraat (GE). - Bedrijventerreinen: t Hoog I (EO), Metal Valley (= vml Groenewoud N/W en Groenewoud Z/O) (EO), Grotestraat/Verdoorn/Heesbeen (EO) en t Hoog II (GE). - Overige plannen: RvR Koesteeg Nieuwkuijk (EO), RvR Wielblok Herpt (EO), RvR Groenstraat Herpt (EO), Poort van Heusden (GE), Kasteellaan Oudheusden(GE). de griffier, de voorzitter, mw. drs. E.J.M. de Graaf drs. J. Hamming 4

Einde bijlage: RV Jaarverslag en jaarrekening 2012 20130625.pdf Terug naar het agendapunt

BIJL sociaal jaarverslag 2012-O-20130528.pdf (terug naar agendapunt) De inhoud van deze bijlage is te vinden vanaf de hierna volgende pagina's. #####PDFINCLUDE#####default:8616#

Sociaal jaarverslag De belangrijkste ontwikkelingen en cijfermatige trends over 2012

Samenvatting In het jaar 2012 is er binnen de gemeente Heusden op personeelsgebied een aantal duidelijke ontwikkelingen zichtbaar die in lijn zijn met de jaren daarvoor. Ten eerste zien we op het gebied van instroom, doorstroom en uitstroom van personeel dat de instroom de laatste jaren sterk afneemt. De verminderde instroom is een duidelijk gevolg van de taakstelling op de organisatie waardoor het aantal arbeidsplaatsen afneemt. Daarnaast wordt bij elke vacature overwogen of invulling van de taken op andere manieren mogelijk is en er geen nieuwe vacatures te hoeven worden gesteld. Kwaliteit qua invulling van het werk blijft hierbij uitgangspunt. Zo is er creatief omgesprongen met invulling van werk en wordt van de medewerkers een flexibelere houding verwacht als het gaat om inzet op andere plaatsen binnen de organisatie. Daarentegen zorgt instroom voor vernieuwing en een frisse wind in de organisatie. Aangezien de instroom beperkt is, is de ontgroening en vergrijzing een aandachtspunt voor de toekomst. De uitstroom is in 2012 sterk afgenomen ten opzichte van 2011, hetgeen zeer waarschijnlijk samenhangt met het doorzetten van de crisis en de verminderende mogelijkheden op ander werk. Medewerkers worden honkvaster, hetgeen in geheel Nederland zichtbaar is. Ten tweede zien we door de verandering in in- door- en uitstroom een andere samenstelling van het personeelsbestand. De bezetting is eind 2012 gedaald naar exact 300 medewerkers (266 fte). In het aantal managementfuncties is de daling ook zichtbaar door samenvoeging van twee teams en het daarnaast niet vervangen van een manager. Kijkend naar de samenstelling van het personeelsbestand zien we dat de gemiddelde leeftijd van de organisatie elk jaar langzaamaan omhoog kruipt, dit jaar naar 45,8 jaar en het dienstverband gemiddeld ook langer wordt. Dit is een logisch gevolg van de lagere instroom van jongere medewerkers. Ten derde zoomen we in op de gezondheid van het personeel. Deze toont zich in indicatoren als het verzuimpercentage en de meldingsfrequentie. Het ziekteverzuimcijfer laat een duidelijke daling zien de laatste twee jaar. In 2010 lag dit percentage nog op 7%, vervolgens daalde dit naar 5,1% in 2011 en in 2012 naar 4,6%, een mooi percentage waarmee we onder de gemeentelijke norm liggen. De daling komt door het ingezette verzuimbeleid waarbij de focus ligt om zo vroeg mogelijk in het verzuimproces naar de inzetbaarheid van de medewerker te kijken en hierover de dialoog aan te gaan tussen medewerker en leidinggevende. Dit beleid zal worden doorgezet en in de aanbesteding van de arbodienst in 2013 nadrukkelijk worden meegewogen. De meldingsfrequentie ligt de afgelopen drie jaar onder de gemeentelijke norm. Gemiddeld meldde een medewerker in Heusden zich 1,26 maal ziek in 2012. 2 Sociaal jaarverslag De belangrijkste ontwikkelingen en cijfermatige trends over 2012

1. In- door en uitstroom 1.1. Instroom In 2012 zijn twee nieuwe medewerkers ingestroomd. Het instroompercentage komt hiermee op 0,65. Dit is een sterke daling ten opzichte van vorig jaar (4,7% in 2011) en ook minder dan bij gemeenten van soortgelijke grootte (5,4% in 2011). 1.2. Doorstroom Er zijn vijf medewerkers in 2012 doorgestroomd naar een andere functie. Hiermee komt het doorstroompercentage op 1,62. In 2011 lag dit percentage op 2,53. Er zijn één man en vier vrouwen doorgestroomd naar een andere functie. De gemiddelde leeftijd van deze medewerkers is 39,4 jaar. Van de groep doorstromers werken er twee fulltime. 1.3. Uitstroom In 2012 zijn achttien medewerkers uitgestroomd. Dit is een uitstroompercentage van 5,8%. In 2011 lag dit percentage op 9,4%. Bij gemeenten van soortgelijke grootte was dit in 2011 6,5%. De uitstroomreden waren: Acht medewerkers op eigen verzoek; Zes medewerkers ewerkers met FPU/(vroeg)pensioen; Twee medewerkers vanwege arbeidsongeschiktheid; Twee medewerkers waarvan de tijdelijke aanstelling niet werd verlengd. De komende vijf jaar (2013 tot en met 2017) stromen er minimaal nog 24 medewerkers uit in verband met het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd. 50 40 30 20 10 In- en uitstroom 3 0 2008 2009 2010 2011 2012 Instroom 48 40 12 15 2 Uitstroom 21 30 17 30 18 In bovenstaande grafiek is de in- en uitstroom van de laatste jaren in aantallen medewerkers weergegeven. Sociaal jaarverslag De belangrijkste ontwikkelingen en cijfermatige trends over 2012

2. Omvang en samenstelling personeelsbestand 2.1. Formatie en bezetting In 2011 lag de gemiddelde bezetting op 320 medewerkers. De bezetting is in 2012 gedaald. Begin 2012 waren 316 medewerkers in dienst, eind 2012 waren dit 300 medewerkers. De daadwerkelijke bezetting in FTE lag begin 2012 op 279,67 en aan het einde van het jaar op 266,14. Hiermee komt het gemiddelde op 272,91 FTE. De toegestane formatie bedroeg 295,94 FTE en is gelijk gebleven ten opzicht van 2011. Het verschil in formatie en gemiddelde bezetting is 23,04 FTE (in 2011 was het verschil 16,57 FTE). Bij uitstroom (18 medewerkers) is spaarzaam omgegaan met invulling van vacatures (2 medewerkers). De aan de organisatie opgelegde bezuinigingstaakstelling dwingt de organisatie keuzes te maken bij de invulling van vacatures en ruimte te zoeken in de bedrijfsvoering. Eind 2012 waren er 144 vrouwen (48%) in dienst en 156 mannen (52%). Landelijk waren dit in 2011 47,1% vrouwen en 52,9% mannen (2012 nog niet beschikbaar).. Begin 2012 Eind 2012 Gemiddelde Man deeltijd 19 17 18 Man voltijd 145 139 142 Totaal man 164 156 160 Vrouw deeltijd 105 99 102 Vrouw voltijd 47 45 46 Totaal vrouw 152 144 148 Totale bezetting 316 300 308 2.2. Deeltijd Gemiddeld genomen werkt 39% van de medewerkers in deeltijd en 61% in voltijd. Ten opzichte van 2011 is het aantal deeltijders gedaald, toen was dit 41%. 4 Bezetting voltijd/ deeltijd 14,9% Voltijd man Deeltijd man Deeltijd vrouw Voltijd vrouw 33,1% 46,1% 5,8% Sociaal jaarverslag De belangrijkste ontwikkelingen en cijfermatige trends over 2012

2.3. Management Het managementteam bestaat uit de gemeentesecretaris en twee coördinerend managers. Begin 2012 waren er dertien managers en eind 2012 elf. Het aantal teams is gedaald van dertien naar twaalf door samenvoeging van team handhaving met team ontwikkeling, onderzoek en projecten. Vanaf eind 2012 wordt de aansturing van team ondersteuning leefomgeving, wegens doorstroom van de teammanager, waargenomen door een van de teammanagers. Dit betekent dat er eind 2012 elf teammanagers op twaalf teams zijn. Het aantal vrouwen in het management is dit jaar met één afgenomen, evenals het aantal mannen. In 2012 is de span of control van het management gestegen en hoger dan in gemeenten met dezelfde grootteklasse. Er zijn 4,9 leidinggevenden per 100 medewerkers, landelijk is dit gemiddeld 5,2. 2.4. Leeftijdopbouw De gemiddelde leeftijd in onze organisatie was 45,8 jaar. Deze leeftijd is iets gestegen ten opzichte van 2011 (44,9 jaar). Dit is onder het landelijk gemiddelde van 46,3 jaar in 2011. Medewerkers in leeftijdscategorieen 100% 90% 21,9% 25,2% 80% 70% 60% 50% 33,4% 33,3% 55-65 45-55 35-45 5 40% 30% 30,5% 26,5% 25-35 <25 20% 10% 0% 13,2% 14,0% 1,0% 1,0% Gemeente Heusden Alle gemeenten 2.5. Dienstjaren In 2012 was 52% van de medewerkers tien jaar of langer in dienst. Dit percentage is hoger dan in 2011. De groep medewerkers die minder dan drie jaar in dienst is, is dit jaar gedaald door de lagere instroom. In 2009 en 2010 was de instroom vrij hoog, deze groep is doorgestroomd naar de groep die 3 tot 10 jaar in dienst waren. Het gemiddeld aantal dienstjaren in 2012 was 12,2 jaar. Landelijk lag dit in 2011 op 10,8 jaar. Heusden 2012 Heusden 2011 Vergelijkbare gemeenten 2011 < 3 jaar 7% 21% 21% 3-10 jaar 41% 38% 36% > 10 jaar 52% 41% 43% Sociaal jaarverslag De belangrijkste ontwikkelingen en cijfermatige trends over 2012

2.6. Salarisopbouw De salarisopbouw is al jaren stabiel. De opbouw wijkt iets af van de opbouw in vergelijkbare gemeenten. Salarisopbouw 60,0% 50,0% 49,0% 52,0% 51,0% 50,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 23,0% 28,0% 28,0% 28% 30,0% 30,4% 20,0% 20,0% 20,0% 19,6% 0,0% 2008 2009 2010 2011 2012 Schaal 1-5 Schaal 6-9 Schaal 10-16 In onderstaande vergelijking is in de organisatie het percentage iets lager in de hoogste schalen en iets hoger in de laagste schalen. Vergelijk salarisopbouw 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 2,9% 3,4% 27,4% 28,3% 41,4% 41,8% 27,3% 25,2% Gemeente Heusden 1,0% 1,2% Vergelijkbare gemeenten Schaal 1-3 Schaal 4-6 Schaal 7-9 Schaal 10-12 Schaal > 13 6 Sociaal jaarverslag De belangrijkste ontwikkelingen en cijfermatige trends over 2012

3. Gezondheid, welzijn en veiligheid 3.1. Verzuim In 2010 lag het ziekteverzuimpercentage (excl. zwangerschap) op 7. Dit percentage is in 2011 gedaald naar 5,1. Deze daling zette door in 2012 naar 4,6. Daarmee blijven we onder de norm van 5,1% van gemeenten met gelijke grootte. Het ziekteverzuimpercentage van gemeenten met dezelfde grootteklasse was 5,1 in 2011. Het verzuimpercentage (4,6%) is in onderstaande tabel opgedeeld in kort, middel en lang verzuim. Ten opzichte van vorig jaar is het langdurige verzuim gedaald. Verzuim 2012 2011 2010 Kort (1 7 dagen) 0,8% 0,7% 0,8% Middel (7 42 dagen) 0,7% 0,6% 0,9% Lang (>42 dagen) 3,1% 3,8% 5,3% Totaal 4,6% 5,1% 7,0 % Van alle medewerkers die in 2012 in dienst waren is 34% niet ziek geweest (0-verzuimer). Dit percentage ligt bij gemeenten van dezelfde grootte op 36,5% in 2011. 8,0% 7,0% Ziekteverzuimpercentage 6,0% 5,0% 7 4,0% 3,0% 2,0% 1,0% 0,0% 2008 2009 2010 2011 2012 Gemeente Heusden 6,1% 6,3% 7,0% 5,1% 4,6% Norm; vergelijkbare gemeenten 5,1% 5,1% 5,0% 5,1% 5,1% Alle gemeenten 5,3% 5,4% 5,3% 5,4% 5,4% Sociaal jaarverslag De belangrijkste ontwikkelingen en cijfermatige trends over 2012

Meldingsfrequentie 1,6 1,2 0,8 0,4 0 2008 2009 2010 2011 2012 Gemeente Heusden 1,5 1,44 1,29 1,12 1,26 Norm; vergelijkbare gemeenten 1,43 1,43 1,43 1,43 1,43 De meldingsfrequentie ligt de afgelopen drie jaar onder de norm. De laatste jaren was een duidelijke afname te zien. In 2012 was de meldingsfrequentie 1,26. Dat wil zeggen dat medewerkers zich gemiddeld 1,26 keer per jaar ziek melden. Dit is ruim onder het gemiddelde van gemeenten van vergelijkbare grootte (1,43 keer in 2011). 3.2. Ongevallen Volgens de Arbo-wet moeten alleen ongevallen worden geregistreerd die zijn gemeld aan de Arbeidsinspectie (dodelijke ongevallen, ongevallen met blijvend letsel en ziekenhuisopname) of die hebben geleid tot verzuim van méér dan drie dagen. In 2012 zijn er geen ongevallen geweest. 3.3. Ergonomisch werken Medewerkers van het Klant Contact Centrum en enkele collega s met lichamelijke klachten zijn begin 2012 door de ergonoom geadviseerd bij het instellen van de werkplek. Ook is er geïnventariseerd of er voldoende ergonomische faciliteiten voor alle medewerkers beschikbaar zijn. Denk hierbij aan losse toetsenborden, laptophouders, lendenkussen, voetenbankjes en documenthouders. Op signaal van diverse medewerkers zijn extra in hoogte verstelbare bureaustoelen aangeschaft. 8 3.4. Agressie en geweld In 2012 zijn zestien agressie-incidenten met klanten gemeld, waarbij 29 collega s betrokken waren. In 2011 waren er vijftien meldingen. De agressievormen die zich hebben voorgedaan, betreffen verbale (telefonische) agressie, nonverbale agressie en agressie op schrift. In vijf situaties was er te weinig aanleiding om maatregelen vanuit de werkgever te nemen. De registraties zijn wel opgenomen; mede voor het geval de klant zich nogmaals misdraagt. Dan telt de eerdere melding mee in de keuze voor een (zwaardere) maatregel. Bij elf incidenten zijn maatregelen genomen, waarbij de klant is aangesproken op zijn gedrag (viermaal mondeling/ telefonisch; zevenmaal via een waarschuwingsbrief, waarvan een ook een tijdelijke toegangsontzegging bevatte). Er is tweemaal aangifte gedaan. Vanuit onze organisatie is viermaal de politie ingeschakeld voor een melding of voor informatieoverdracht. Bij twee incidenten waarbij collega s van diverse teams betrokken waren, heeft een evaluatie plaatsgevonden. 3.5. Bedrijfshulpverlening In 2012 zijn er geen incidenten geweest waarbij bedrijfshulpverlening (BHV) is ingeschakeld. Wel is er gewerkt aan een nieuw BHV-beleidsplan. Hierin zijn de taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden van de bedrijfshulpverlening vastgelegd. Sociaal jaarverslag De belangrijkste ontwikkelingen en cijfermatige trends over 2012

3.6. Vertrouwenspersoon In 2012 is een nieuwe vrouwelijke vertrouwenspersoon (intern) aangewezen. Er hebben zich op het gebied van ongewenst gedrag op de werkvloer geen zaken voorgedaan die tot een officiële klachtenprocedure hebben geleid. In het kader van de klokkenluidersregeling hebben zich geen zaken voorgedaan. 9 Bron voor landelijke gemeentegegevens Personeelsmonitor 2011, A&O fonds gemeenten Sociaal jaarverslag De belangrijkste ontwikkelingen en cijfermatige trends over 2012

Einde bijlage: BIJL sociaal jaarverslag 2012-O-20130528.pdf Terug naar het agendapunt

TI Jaarverslag en jaarrekening 2012-20130625.pdf (terug naar agendapunt) De inhoud van deze bijlage is te vinden vanaf de hierna volgende pagina's. #####PDFINCLUDE#####default:8617#

Einde bijlage: TI Jaarverslag en jaarrekening 2012-20130625.pdf Terug naar het agendapunt

TI accountantsverslag jaarrekening 2012 20130625 (terug naar agendapunt) De inhoud van deze bijlage is te vinden vanaf de hierna volgende pagina's. #####PDFINCLUDE#####default:8838#

Deloitte Deloitte Accountants B.V. Flight Forum 1 5657 DA Eindhoven Postbus 376 5600 AJ Eindhoven Tel: (088) 288 2888 Fax: (088) 288 9835 www.deloitte.nl Gemeente Heusden.t<u ntitsv het bcekiaar 31 december.gk ::.(.I ic igerti op O1 Op alle opdrachten verricht door Deloitte zijn de Algemene Voorwaarden Dienstverlening Deloitte Nederland, november 2010 gedeponeerd bij de Kamer van Koophandel onder nummer 24362837 van toepassing. Deloitte Accountants B.V. is ingeschreven in het handeisregister van de Kamer van Koophandel te Rotterdam onder nummer 24362853. Member of De!oitte Touche Tohmatsu Limited

Deloitte. lnhoudsopgave 29 mei 2013 30881-103764-3761 30/HMfmj Inhoud 1 Inleiding 2 1.1 De opdracht die u ons hebt verstrekt 2 1.2 Onze onafhankelijkheid is gewaarborgd 4 2 Uw vermogen en resultaat 5 2.1 De reservepositie van uw gemeente neemt af 5 2.2 Het resultaat voor bestemming bedraagt 6,6 miljoen nadelig 6 2.3 Incidentele baten en lasten beinvloeden het rekeningresultaat 6 2.4 Weerstandscapaciteit en risico-inschatting 7 3 Grondexploitatie nader bekeken 8 3.1 Nadelig resultaat van het grondbedrijf in 2012: 5,5 miljoen 8 3.2 Ontwikkeling financiële positie grondbedrijf 9 3.3 Voorziening verlieslatende complexen toegenomen 10 3.4 Ambitie in de plannen van uw gemeente 10 3.5 Aandachtspunten voor uw grondexploitaties 12 4 ControIebevindngen jaarrekening 2012 13 4.1 Goedkeurende controleverklaring voor getrouwheid en rechtmatigheid 13 4.2 Verloop jaarrekeningcontrole 13 4.3 Waardering en resultaatbepaling onderhanden projecten 13 4.4 Single information Single audit (SiSa) 13 5 Administratieve organisatie en interne beheersing 2012 16 6 Wet markt en overheid 17 7 Frauderisico 19 8 Controle rechtmatigheid 20 8.1 Begrotingsrechtmatigheid 20 8.2 Niet-financiële rechtmatigheid 21 9 Kwaliteit van de accountantscontrole 22 10 Tot slot 23

Deloitte 2 29 mel 2013 30881-103764-3761 30/H M/mj 1 Inleiding 1.1 De opdracht die u ons hebt verstrekt Binnen het kader van een meerjarige overeenkomst tussen uw gemeente en Deloitte Accountants By, tot het controleren van uw jaarrekening worden elk jaar de onderlinge afspraken bevestigd door middel van een opdrachtbevestiging. De reikwijdte van onze controle staat omschreven in de opdrachtbevestiging 2012 d.d. 4 oktober 2012 met kenmerk 21 179a-103764-376130/HM/mj en het Controleplan 2012 dat wij in september 2012 met de auditcommissie en het ambtelijk management hebben afgestemd. In het kader van de opdracht tot controle van de jaarrekening 2012 hebben we in de maand november 2012 onze interim-controle uitgevoerd. Daarbij besteedden we aandacht aan de interne beheersingsmaatregelen die relevant zijn voor het uitvoeren van de jaarrekeningcontrole bij uw gemeente. Over onze bevindingen naar aanleiding van deze interim-controle hebben wij gerapporteerd in de boardletter. Deze boardletter hebben wij in januari 2013 toegelicht in de vergadering van uw auditcommissie en het ambtelijk management van uw gemeente. In aansluiting hierop brengen wij voor het dechargeproces bij uw gemeente dit accountantsverslag onder uw aandacht. Dit accountantsverslag geeft de aandachtspunten aan die in onze visie voor de beoordeling van de aarrekening van belang zijn. Hierbij is rekening gehouden met de rapporteringscriteria volgens het door de gemeenteraad vastgestelde controleprotocol. Goedkeurings- en rapporteringstoleranties In het door u vastgestelde controleprotocol heeft u aangegeven dat de goedkeurings- en rapporteringstolerantie wordt bepaald op 1% van de werkelijke brutolasten conform de jaarrekening. Wij hebben dit weergegeven in onderstaande tabel. Wij merken op dat u de rapporteringstolerantie voor 2012 gelijk heeft gesteld aan de goedkeuringstolerantie. Goedkeuringstoleranties p Fouten 1% van het totaal van de lasten 940.000 Onzekerheden 3% van het totaal van de lasten 2.820.000 I Fouten Gelijk aan de 940.000 Onzekerheden goedkeuringstolerantie

Deloitte. 3 29 mel 2013 30881-103764-3761 30/HM/mj Controleaanpak: gezamenhijke risicoanalyse als basis Onze controle start met het maken van een analyse van de risico s waar u als gemeente mee to maken heeft. Deze risicoanalyse zien wij als een gezamenlijke actie van ons controleteam en vertegenwoordigers van uw gemeento en maakt deel uit van ons pre-auditgesprek. Het doel hiervan is op basis van gezamenlijke kennis van uw organisatie en uw omgeving en branche tot een zo volledig en bruikbaar mogelijke risicoanalyse to komen, die als basis voor verdere controlewerkzaamheden zal dienen. Het gaat hierbij om de externe risico s en de risico s in do bedrijfsvoering. Bij doze inventarisatie zal de focus liggen op de risico s in do voor de jaarrekening relevante processen. De uitkomsten van doze processen dienen te resulteren in vorantwoorde transacties in de jaarrekening. Onze risicoanalyso on daarop gobasoorde controleaanpak richten zich niet uitsluitend op de jaarrekoning zeif, maar ook op het systeem van nterne beheersing. Hoe beter dat systeem functioneert, hoe moor zekorheid er bestaat dat betrouwbare informatie wordt opgeleverd, zowel tussentijds als bij do jaarverantwoording. Omdat doze interne beheersing hot gehele jaar good dient to functioneren, hoeven wij met de aanvang van onze controle niet te wachten totdat do jaarrekening gereed is. Onzo controle vindt daarom voor een belangrijk deel reeds in de tweede heift van het boekjaar plaats. Wij onderzoeken tijdens de interim-controle do proces- en jaarrekeningrisico s, om te bopalen of hierin voldoende beheersmaatregelen (de AC/IC) zijn getroffen. Het product van dezo fase van de controle is een boardlottor met daarin, wanneer dit aan de orde is, opgenomen verbeterpunton ter verdere optimalisatie van de inteme beheersing. Do interim-controle is uitgevoord in de maand november 2012. Do boardletter is op 7 februari 2013 aangeboden aan hot collego van burgemeester en wethouders on de auditcommissie. Bij de jaarrokeningcontrole stellen wij vast of do jaarrekening is opgesteld volgens do geldende verslaggovingsvoorsch rifton (het Bosluit bogroting en vorantwoording provincios en gemoonten, hierna: BBV), of do door hot college opgestelde jaarrekening eon getrouw beeld geeft en of de baton en lasten en balansmutaties rechtmatig tot stand zijn gokomen. Dok stellen wij vast dat de posten in do jaarrekening adequaat zijn toegelicht. Onze controle houdt niet in dat wij alie poston controleren. Onzo aanpak heeft als doel om belangrijko onjuistheden on/of onrechtmatigheden to ontdekken, rekening houdend met do materialiteitsgrenzen zoals vastgelogd in het Besluit accountantscontrole decentrale overheden. Hot product van do jaarrekeningcontrolo is do controleverklaring bij do jaarrekening en dit voorliggende accountantsverslag. Do belangrijkste bevindingen vanuit onze controle en do daaraan gokoppeldo adviezen hebben wij in dit verslag opgenomen. Wij vragen de komende periode aandacht van het college voor hot opvolgen van do gegeven adviezen die naar onze mening direct bijdragen aan een verbetoring van do verslaglogging, het inzicht in do financiële positio dan wel de verbotoring van do interne beheersing van uw organisatie. Wij adviseren hot college om do follow-up van de bevindingen to bewaken.

Deloitte. 4 29 mel 2013 30881-103764-3761 30/H M/mj 1.2 Onze onafhankelijkheid is gewaarborgd De voorschriften in het kader van onafhankelijkheici zijn binnen de Nederlandse Beroepsorganisatie van Accountants (NBA) opgenomen in de Nadere voorschriften inzake onafhankenjkheid van de openbaar accountant (hierna: NVO) en vormen een belangrijk onderdeel van het normenkader waaraan een accountant moet voldoen. De naleving van de NVO is binnen de organisatie van Deloitte ingebed. Op basis van onze toetsing aan het normenkader en waar nodig aanvullend getroffen maatregelen concluderen wij dat onze onafhankelijkheid als certificerend accountant blj uw gemeente in 2012 voldoende is gewaarborgd.

Deloitte. 5 29 mel 2013 30881-103764-3761 30/HM/mj 2 Uw vermogen en resultaat In de volgende paragrafen geven wij een analyse van het resultaat en het vermogen van de gemeente. 2.1 De reservepositie van uw gemeente neemt af In het BBV, de verslaggevingsregels van gemeenten, wordt een duidelijk onderscheid gemaakt tussen resultaatbepaling en resultaatbestemming. Alle baten en lasten dienen via de programmarekening te open. Er mogen geen baten of lasten rechtstreeks in het elgen vermogen worden gemuteerd. De mutaties in het eigen vermogen vinden plaats door middel van de resultaatbestemming. In het hiernavolgende overzicht hebben wij de mutaties in de reserves schematisch weergegeven (x 1.000): Ontwikkeling eigen vermogen Stand van de reserves per 1 januarl 4 2010 I 2011 I 2012 42.961 50.516 49.800 Tussentijdse resultaathestemming tijdens boekjaar -I- 55 511 -I- 3.877 Nog te bestemmen resultaat bij jarrekening 7.611 -I- 1.227 -I- 2.746 Totaal (= resultaat vóór bestemmlng) 7.556 -I- 716 -I- 6.623 Stand per 31 december 50.516 49.800 43.177 De omvang van uw reserves bedraagt ultimo 2012 circa 22% van het balanstotaal tegenover ultimo 2011 circa 25% van het balanstotaal. De reserves van uw gemeente zijn in 2012 met een bedrag van circa 6,6 miljoen afgenomen. Dit komt overeen met het resultaat voor bestemming. Bij het beoordelen van de vermogenspositie van uw gemeente is het niet alleen belangrijk wat de totale omvang van het vermogen is, maar ook in hoeverre het vermogen nog vrij beschikbaar is. Als het elgen vermogen wordt gecorrigeerd met de reeds bestemde delen van het vermogen, resteert in de algemene reserve, voor bestemming van het resultaat 2012, een bedrag van 18,6 miljoen dat vrij besteedbaar is. Uw vrij besteedbare reserve bedraagt circa 43% van het totale elgen vermogen. Hierbij dient wel te worden opgemerkt dat een deel van het bestemde vermogen dient als weerstandsvermogen om onverwachte tegenvallers op te vangen, voor zover daar op grond van de verslaggevingsvoorschriften geen voorzieningen voor zijn gevormd.

Deloitte 6 29 mel 2013 30881-103764-376130/H M/mj 2.2 Het resultaat voor bestemming bedraagt 6,6 miljoen nadelig Hierna geven wij een overzicht van de ontwikkeling van het resultaat (voór en na bestemming) vanuit de jaarrekening 2012, de gewijzigde begroting 2012 en de oorspronkehjke begroting 2012 weer (x 1.000). 8.000 6.000 4.000 2.000 0-2.000-4.000-6.000-8.000 ï..w :_ Jaarrekening I I I I Begroting na wijziging Oorspronkelijke begroti ng [sultaat voor bestemming -6.623-5.662-1.584 L_Mutate_reserves 3.877 5.772 1.671 Resultaatna bestemming -2.746 110 87 Bovenstaand overzicht laat schematisch de ontwikkeling van het resultaat voor en na bestemming in het begrotingsjaar 2012 zien. Hieruit blijkt dat het jaarrekeningresultaat fors afwijkt ten opzichte van de resultaten uit de oorspronkelijke en de gewijzigde begroting. Deze afwijkingen worden veroorzaakt door verschillende afwijkingen in zowel de baten als de lasten uit het begrotingsjaar ten opzichte van de Iaatste door u als raad vastgestelde begrotingswijziging. De storting in de voorziening voor de verlieslatende plannen in de grondexploitatie is daarbij de grootste afwijking ten opzichte van de Iaatst vastgestelde begrotingswijziging. Voor een nadere analyse op de verschillen tussen het gerealiseerde en begrote resultaat van uw gemeente verwijzen wij naar paragraaf 111.1.3 uit de jaarrekening. 2.3 Incidentele baten en lasten bemnvloeden het rekeningresultaat Het negatieve exploitatieresultaat 2012 is mede ontstaan door een aantal incidentele baten en lasten. Het genormaliseerde exploitatieresultaat 2012 kan op hoofdlijnen als volgt worden berekend (x 1.000): Negatief exploitatieresultaat 2012 (voor_bestemming) -I- 6.623 Resuftaat afboeking overgeboekte (oude) NIEGG +1+ 3.779 Storting verliesvoorziening grondexploitatie +1+ 6.527 Totaal incidentele lasten +1. 1 0.306 Tussentijdse winstneming grondexploitatie -I- 673

Deloitte 7 29 mei 2013 30881-103764-3761 30/HM/mj Resultaat verkopen gemeentelijke elgendommen -I- 4.136 Opbrengst verkoop aandelen Intergas -I- 223 Algemene uitkering voorgaande boekjaren -I- 64 Afwikkeling btw buitensportaccommodaties -I- 769 Totaal Incidentele baten -I- 5.865 Nadelig genormaliseerd exploitatieresultaat 2012 (voor bestemming) -I- 2.182 Voor een meer uitgebreide analyse van het rekeningresultaat over het jaar 2012 verwijzen wij naar de toelichting op de programmarekening en het overzicht van incidentele baten en lasten dat is opgenomen in onderdeel 11.5.10 van de jaarrekening. 2.4 Weerstandscapaciteit en risico-inschatting De samenhang tussen weerstandscapaciteit en risico s van uw gemeente hebben wij in de navolgende tabel samengevat (x 1 miljoen): Ontwikkeling weerstandscapaciteit en risico s 2011 2012 Incidentelew. 7 35,1 30,6 Structurele weerstandscapaciteit 0,7 0,7 Totale weerstandscapaclteit 35,8 31,3 Risico s 12,1 12,0 Bovenstaande tabel laat zien dat de weerstandseapaciteit van uw gemeente in 2012 is afgenomen naar 31,3 miljoen ultimo 2012. Dit wordttoegelicht in de paragraaf Weerstandsvermogen en risico s (11.2.2) van de Verslaglegging 2012. Op basis van de analyse uit de paragraaf Weerstandsvermogen en risico s blijkt dat het huidige niveau van de weerstandscapaciteit toereikend is.

Deloitte. 8 29 mei 2013 30881-103764-3761 30/HM/mj 3 Grondexploitatie nader bekeken De kredietcrisis en de economische recessie hebben in veel gevallen een grote invloed op de resultaten van (gemeentelijke) grondexploitaties. Gemeenten kunnen hierdoor gezamenlijk honderden miljoenen aan grondinkomsten mislopen. Dat heeft in veel gevanen effect op de gemeentebegroting. Daar komt bij dat een lagere bouwproductie ook minder OZB en leges betekent en dat apparaatskosten die normaal door de grondexploitatie worden afgedekt extra zwaar gaan wegen. In uw gemeente vindt jaarlijks aan het einde van het jaar een actualisatie van de grondexploitatieprojecten plaats. Deze actualisatie heeft ook voorafgaand aan het opstellen van de jaarrekening 2012 plaatsgevonden, waarbij de invloed van de economische ontwikkelingen is meegenomen. Met deze berekeningen is ook beoordeeld of het onderhanden werk in de jaarrekening 2012 op een juiste wijze is gewaardeerd en of er mogelijk een verliesvoorziening moet worden getroffen. 3.1 Nadelig resultaat van het grondbedrijf in 2012: 5,5 miljoen Eind 2012 zijn de verschillende in exploitatie genomen plannen opnieuw geactualiseerd op basis van de stand van zaken aan het einde van het boekjaar. Uit deze actualisatie blijkt dat ook voor de gemeente Heusden voor diverse plannen als gevoig van de huidige marktontwikkelingen en de activiteiten in het boekjaar 2012 de uitgangspunten opnieuw zijn bijgesteld, waaronder het verlengen van de Iooptijd van diverse plannen. Op basis van deze herziening van de betreffende kostprijscalculaties is de waardering van het onderhanden werk in de iaarrekening aangepast en de voorziening bigesteid. Naar aanleiding van deze actualisaties en het verwerken van de consequenties hiervan op de waardering van de verschillende complexen valt op te merken dat uw gemeente over het boekjaar 2012, evenals in 2011, opnieuw een negatief resultaat heeft op de totale exploitatie van uw grondbedrijf. Het totaal resultaat van het Heusdense grondbedrijf over het jaar 2012 bedraagt circa negatief en wordt voornamelijk veroorzaakt door het aanvullen van de voorzieningen voor de verlieslatende complexen en de tussentijdse winstnemingen op een tweetal winstgevende complexen. Voor een nadere toelichting verwijzen wij naar de toelichting in de balans en de paragraaf Grondbeleid opgenomen in uw jaarverslag. 5,5 miljoen

Deloitte 9 29 mel 2013 30881-103764-3761 30/H M/mi 3.2 Ontwikkeling financiële positie grondbedrijf Wij hebben in navolgend schema de ontwikkenngen van de verschillende balansposities ten aanzien van het grondbedrijf over de afgelopen vier jaar samengevat: Post in de jaarrekening (x 1.000) Voorraad gronden (exci. voorzlenlng) Gronden in exploitatie Gronden niet in exploitatie I 2009 2010fr 2011 2012 27.345 41.421 42.532 52.438 74.279 73.471 79.723 69.659 Voorzlenlng verlieslatende complexen 7.920 Algemene reserve grondbedrijf 2.000 Reserve centrumplan Vlljmen 4.578 Voorzienlng afwikkeiing plannen 227 9.129 12.534 18.046 Nthii Nihil Nthll 4.467 4.687 6.079 Nihil Nihil Nihil Wij hebben in navolgend schema de ontwikkelingen van de verschibende balansposities ten aanzien van het grondbedrijf over de afgelopen vier jaar samengevat: 0 90.000 80.000 70.000-60.000 50.000 40.000 30.000 20.000 10.000 0 2009 2010 2011 2012 iaartailen Gronden in exploitatie Gronden niet in exploitatie Voorziening verlieslatende comptexen Algemene reserve grond bed rijf Reserve centrumplan Vlijmen Boekwaarde voorraad gronden blijft stab/el a/s gevoig van diverse mutaties. In bovenstaande grafiek valt op dat de totale voorraadpositie nagenoeg gelijl< blijft; de bruto boekwaarde van de voorraad gronden is in verge!ijking met 2011 met 0,2 mlljoen gedaaid. Dit wordt veroorzaakt door de mutaties, grondaan- en -verkopen en het bouw- en woonrijp maken, in het jaar 2012, en de overboeking van de gronden naar de materiële vaste activa op grond van de notitie Grondexploitatie ult februari 2012 van de commissie BBV. Als gevoig van de nieuwe notitie over de waardering en presentatie van de grondexploitatie, meer specifiek de stellige uitspraken over de niet in exploitatie genomen gronden, is op de balans van uw gemeente wet een verschuiving zichtbaar. De plannen waarvoor uw gemeente géén reëel en stellig

Deloitte. 10 29 mei 2013 30881-1 03764-3761 3OIHMlmj voornemen heeft tot ontwikkeling zijn in de jaarrekening 2012 overgeheveld van de niet in exploitatie genomen bouwgrond naar de overige grond- en hulpstoffen. 3.3 Voorziening verlieslatende complexen toegenomen Voor de verlieslatende grondexploitaties is in de jaarrekening een voorziening gevormd van 18 miljoen. Het saldo van deze voorziening is ten opzichte van de jaarrekening 2011 toegenomen met een bedrag van 5,5 miljoen als gevoig van het atboeken van de gronden welke zijn overgeheveld naar de materiële vaste activa en de storting als gevoig van de herziene exploitatieberekeningen. Calculaties geactualiseerd De vijf grootste grondexploitatieprojecten die deze voorziening claimen zijn: op basis van de laatste inzichten t Hoog II 4,8 miljoen Centrumplan Vlijmen 2,6 miljoen WolputfLooiersteeg/Achterstraat 2,2 miljoen Geerpark 2,1 miljoen Poort van Heusden 2,0 miljoen + Totaal 13,7 miljoen Wij merken op dat de stand van de voorziening in de jaarrekening 2012 van uw gemeente gebaseerd is op een beste inschatting naar de situatie op balansdatum van de lopende in exploitatie genomen grondexploitaties waarbij rekening is gehouden met de ontwikkelingen in het boekjaar. 3.4 Ambitie in de plannen van uw gemeente Uw gemeente heeft op haar balans eon behoorlijke grondpositie staan. De boekwaarde van de niet in exploitatie genomen en de in exploitatie genomen bouwgronden bedragen ultimo 2012 in totaal 104 miljoen (na verrekening van de voorziening verlieslatende complexen), maar liefst 52,8% van het balanstotaal van uw gemeente. Voor do waardering van de gronden heeft uw gemeente per complex een kostprijscalculatie opgesteld welke als basis dient voor do waardering van deze individuele complexen. Afhankelijk van de fase waarin de verschillende complexen zich verkeren zijn deze calculaties meer of minder gedetailleerd. Wanneer de totale opbrengsten uit do grondexploitatieportefeuille van uw gemeente bij elkaar worden gepakt wordt de ambitie van uw gemeente voor de komende jaren zichtbaar.

Deloitte. 11 29 mei 2013 30881-103764-3761 30!HM!mj Ontwikkeling opbrengsten naar BIE & NIEGG Onderstaande grafiek laat de ontwikkeling van de opbrengsten zien in de lopende en nog op te starten grondexploitaties en wordt de ambitie van de gemeente Heusden voor de komende jaren zichtbaar. 35.000.000 30.000.000 25.000.000 20.000.000 15.000.000 10.000.000 5.000.000 NIEGG Totaal 0 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Ult deze grafiek blijkt dat uw gemeente de komende jaren een behoorlijke afzet verwacht van bouwrijpe grond, zowel voor de in exploitatie genomen (BIE) als voor de niet in exploitate genomen gronden. De basis voor de verwachte afzet van de woningbouwprojecten in de komende jaren is onderbouwd vanuit het overleg in de Regionale werkgroepen wonen Noordoost-Brabant wat wordt gemnitieerd door de provincie Noord-Brabant waarin ook uw gemeente zitting heeft. Daarnaast is ook door uw organisatie een behoefteonderzoek uitgevoerd om de realiteit van deze ambitieuze planning te staven. Tijdens het uitvoeren van de jaarrekeningcontrole, maar ook tussentijds hebben wij met de ambtelijke organisatie meerdere malen gediscussieerd en de verkozen uitgangspunten getoetst aan de uitgevoerde onderzoeken. Op grond onze werkzaamheden hebben we vastgesteld dat de verkozen uitgangspunten aansluiten op de prognoses uit beide onderzoeken en daarmee voldoende basis bieden voor de waardering van de gronden in de jaarrekening 2012. Daarnaast stellen we vast dat de ontwikkeling van de verschillende grondexploitatieplannen op verschillende niveaus binnen de organisatie adequaat worden gemonitord en ook frequent worden besproken. Niet alleen op het niveau van de planeconomen of het team Bedrijfseconomische Control, maar ook vanuit het college en directieteam. Ambitie vraagt om sturing en transparante verantwoording over de voortgang. Dit Iaat onverlet dat de komende jaren de voortgang van de ontwikkeling van deze projecten en het moment van het opstarten van deze plannen cruciaal is voor het verwachte eindresultaat op deze plannen, met name de plannen welke zich nu in de niet in exploitatie genomen gronden (NIEGG) bevinden. De bruto-boekwaarde, het rentedragend geinvesteerde vermogen in de NIEGG, bedraagt ultimo 2012 namelijk 69,6 miljoen. Vertraging met één jaar van deze projecten heeft direct een rente-effect wat de positieve resultaten drukt of vraagt om een bijstorting in de reeds gevormde verliesvoorziening.

Deloitte. 12 29 mel 2013 30881-1 03764-3761 30/HM/mj In de paragraaf Grondbeleid, paragraaf 11.2.7 van hetjaarverslag, worden de risico s en de Iinanciële impact van een eventuele planvertraging, maar ook een opbrengstdaling nader toegelicht in relatie tot het weerstandsvermogen van het gemeentelijke grondbeleid. 3.5 Aandachtspunten voor uw grondexploitaties Wij adviseren het college de volgende aandachtspunten bij de onderhavige complexen te betrekken. De aandachtspunten zijn: i Aandacht voor het monitoren van de ambities uit het woningbouwprogramma in relatie tot het effect op de waardering van de verschillende grondexploitatieplannen. Uit de paragraaf Grondbeleid blijkt dat uw gerneente de mogelijkheden ten aanzien van het uitgeven van gronden in erfpacht onderzoekt. Het is daarbij van belang aandacht te hebben voor de risico s welke hiermee gepaard gaan. Ook voor de waardering en de verwerking in de gemeentelijke jaarrekening gelden hier specifieke aandachtspunten waarvoor wij u graag verwijzen naar de in februari 2013 uitgebrachte notitie Erfpacht in het BBV door de commissie BBV. Aandacht voor het periodiek herijken van de scenario-analyses ult het oogpunt van risicomanagement binnen het grondbedrijf van uw gemeente, mede in relatie tot de lopende plannen en de daarin aanwezige risico s en de risico-inschatting. Monitoren van de ontwikkelingen in de woningmarkt in relatie tot het woningbouwprogramma en de gehanteerde prijzen. Daar waar noodzakelijk moeten deze eventueel bijgesteld worden op basis van realisatiecijfers om de marktconformiteit zeker te stellen.

Deloitte. 13 29 mel 2013 30881-103764-3761 30/H M/mj 4 Controlebevindingen jaarrekening 2012 In dit hoofdstuk rapporteren wij u de belangrijkste bevindingen ten aanzien van de jaarrekening 2012. 4.1 Goedkeurende controleverkiaring voor getrouwheid en rechtmatigheid Bij de jaarrekening 2012 van uw gemeente hebben wij op 29 mei 2013 een goedkeurende controleverklaring voor do getrouwheid en de rechtmatigheid verstrekt. 4.2 Verloop jaarrekeningcontrole Wij zijn op 29 apnl 2013 gestart met de controle van de jaarrekening 2012. Bij aanvang van de balanscontrole was de kwaliteit van de ons ter controle aangeboden conceptjaarrekening voldoende om onze controle te starten en af te ronden. Conform de afspraak met de ambtelijke organisatie hebben wij in de week voorafgaand aan de jaarrekeningcontrole een zogenaamde procheck uitgevoerd op de kwaliteit en inhoud van de jaarrekening en het balansdossier. Dit om uw gemeente ruimte te geven om eventuele tekortkomingen hierin te herstellen. Bij aanvang van do controle op 29 april was er een intern opgesteld balansdossier aanwezig en was de concept-jaarrekening gereed. Op onderdelen voldeed deze echter niet aan do werkafspraken. Tijdens het uitvoeren van onze controlewerkzaamheden hebben we nog additionele onderbouwingen opgevraagd, waaronder de overlopende passiva, meer specifiek do analyse op de vooruitontvangen subsidies, de waardering van de grondexploitatie en de onderbouwingen en verrichte interne controlewerkzaamheden ten aanzien van de S1Sa-bijlage bij uw jaarrekening. Wij adviseren u naar de toekomst toe ook intern een kwaliteitsreview op de totstandkoming van de jaarrekening en het balansdossier uit te voeren alvorens deze stukken voor controle worden aangeboden. Bij hot uitvoeren van onze controlewerkzaamheden hebben wij overigens volledige medewerking van uw medewerkers gehad. 4.3 Waardering en resultaatbepaling onderhanden projecten De veruit grootste balanspost met betrekking tot onderhanden projecten betreft do grondexploitatie. Gegeven de invloed ervan op de parameters die bepalend zijn voor de in de toekomst to realiseren resultaten (zoals kostenstijgingen, vertragingen, druk op verkoopprijzen, rente-effecten), hebben wij in hoofdstuk 3 van dit rapport de grondexploitatie uitvoerig belicht. 4.4 Single information Single audit (SiSa) Do procedure die uw gemeente moet naleven bij de aanlevering van de bestanden aan hot CBS is niet wezenlijk gewijzigd. Uw gemeente dient in eon vast, voorgeschreven stramien een zevental documenten aan hot CBS to leveren.