Huiselijk geweld Deelrapportage met resultaten uit de gezondheidsenquête volwassenen/ouderen 2010 Huiselijk geweld is geweld dat door iemand uit de huiselijke of familiekring van het slachtoffer is gepleegd. Deze landelijke definitie wordt in dit onderzoek gebruikt 1. De huiselijke of familiekring bestaat uit (ex-)partners, gezinsleden, familieleden en huisvrienden. In de definitie staat de relatie tussen dader en slachtoffer centraal. Het kan gaan om psychisch of emotioneel geweld, lichamelijk geweld, ongewenste seksuele toenadering en seksueel misbruik. Huiselijk geweld kan gericht zijn tegen kinderen, tegen volwassen mannen en vrouwen en tegen ouderen. Hoe het staat met het voorkomen van huiselijk geweld in Fryslân wordt beschreven in deze deelrapportage. De resultaten komen uit de gezondheidsenquête volwassenen en ouderen 2010 2. Op verzoek van en gefinancierd door Fier Fryslân is een aantal extra vragen over huiselijk geweld aan de vragenlijst toegevoegd. 1 Geschat wordt dat er jaarlijks in Nederland minstens 200.000 personen slachtoffer worden van (evident) huiselijk geweld dat wordt gepleegd door ongeveer 100.000 à 110.000 verdachten van huiselijk geweld 1. Bij deze landelijke schatting wordt iemand als slachtoffer van evident huiselijk beschouwd als hij of zij op jaarbasis minimaal tien keer een voorval meemaakt. 1 Veen HCJ van der, Bogaerts S. Huiselijk geweld in Nederland: Overkoepelend syntheserapport van het vangst-hervangst-, slachtoffer- en daderonderzoek 2007-2010. Ministerie van Justitie, WODC, Den Haag, 2010. 2 Uitgebreide informatie over het onderzoek is te vinden op www.ikpgezondheid.nl
Slachtoffer huiselijk geweld Psychisch of emotioneel geweld 3 Lichamelijk geweld Ongewenste seksuele toenadering Seksueel misbruik 3 Getreiterd, gekleineerd, uitgescholden, gestalkt of belaagd worden. Mishandeld, geschopt en geslagen worden. Seksueel getinte opmerkingen krijgen. Ongewenst aangeraakt, aangerand of verkracht worden. In Fryslân is 7% van de inwoners van 19 jaar of ouder wel eens slachtoffer geweest van huiselijk geweld; 8% van de 19 t/m 64 jarigen en 3% van de 65-plussers. Vrouwen zijn vaker slachtoffer geweest van huiselijk geweld dan mannen (zie ook figuur 1). Daarnaast zijn gescheiden mensen, arbeidsongeschikten/werklozen en westerse allochtonen vaker slachtoffer (geweest) van huiselijk geweld dan de overige groepen (zie ook tabel 1 in de bijlage). 7% van de Friezen van 19 jaar en ouder is wel eens slachtoffer geweest van huiselijk geweld, volwassenen vaker dan ouderen en vrouwen vaker dan mannen. 10 8 6 4 2 0 Fryslân mannen vrouwen 19-64 jaar 65 jaar en ouder 19-34 jaar 35-49 jaar 50-64 jaar 65-74 jaar 75 jaar en ouder lager onderwijs middelbaar onderwijs hoger onderwijs totaal geslacht volwassenen en ouderen leeftijd opleiding Figuur 1 Percentage Friezen dat ooit slachtoffer is geweest van huiselijk geweld 2 3 Voor de vraagstelling is gebruik gemaakt van de standaardvraagstellingen van de Lokale en Nationale Monitor Volksgezondheid. Een aantal aanpassingen is gedaan. Zo is op advies van Fier Fryslân stalking specifiek benoemd bij de categorie psychisch/emotioneel geweld en ongewenst aangeraakt genoemd bij de categorie seksueel misbruik in plaats van bij ongewenste seksuele toenadering. Bij de vraag naar de vorm van huiselijk geweld, is stalking, naast de 4 categorieën, als aparte categorie opgenomen.
Zelf geweld gebruikt In het onderzoek is tevens gevraagd of men in bepaalde situaties zelf wel eens geweld heeft gebruikt. 7% van de volwassenen en 1% van de ouderen geeft aan zelf wel eens geweld te hebben gebruikt in het uitgaansleven (zie tabel 1). Een kleiner deel heeft wel eens geweld gebruikt op de werkvloer, in huiselijke kring, of ergens anders. 19-64 jaar (%) 65 jaar en ouder (%) Tabel 1 Percentage Friezen dat zelf ooit geweld heeft gebruikt in bepaalde situaties In het uitgaansleven 7 1 Op de werkvloer 1 0,3 In huiselijke kring 2 1 Anders 3 0,5 7% van de 19-64 jarigen heeft zelf wel eens geweld gebruikt in het uitgaansleven. Soort geweld en daders Tegen slachtoffers van 19 t/m 64 jaar is voornamelijk psychisch of emotioneel geweld (68%) en/of lichamelijk geweld (62%) gebruikt. Daarnaast geeft 16% van de slachtoffers aan dat het om ongewenste seksuele toenadering ging en 15% dat het seksueel misbruik betrof. Bij tien procent van de volwassen slachtoffers ging het om stalking 4. Ook bij personen van 65 jaar of ouder 5 zijn psychisch of emotioneel geweld en lichamelijk geweld de twee meest voorkomende vormen van huiselijk geweld (beide 62%). Geen enkele oudere heeft aangegeven dat het om stalking ging. Bij de meeste slachtoffers van 19 t/m 64 jaar is de dader een ex-partner (42%) of een (stief)ouder (34%). Ook bij de oudere slachtoffers is de ex-partner de meest voorkomende dader (45%), gevolgd door de huidige partner (27%). Alle percentages van het soort geweld en de daders staan in tabel 4 van de bijlage. Psychisch of emotioneel geweld en lichamelijk geweld zijn de twee meest voorkomende vormen van huiselijk geweld. Bij ouderen komt stalking niet voor. Periode en frequentie De periode waarin het huiselijk geweld heeft plaatsgevonden is vastgesteld door middel van een meerkeuzevraag waarbij meer dan één antwoord mogelijk was. Veruit het grootste deel van de 19-64- jarige slachtoffers geeft aan dat dit huiselijk geweld (ook) plaatsvond in de kindertijd (49%). Voor 38% is het meer dan vijf jaar geleden. Ongeveer één op de tien (11%) slachtoffers van 19 t/m 64 jaar heeft korter dan een jaar geleden te maken gehad met huiselijk geweld. Dat is ongeveer 1% van de totale 3 4 In het onderzoek van GGD Fryslân is stalking als aparte categorie opgenomen 5 De cijfers van de 65-plussers moeten met de nodige voorzichtigheid worden geïnterpreteerd omdat relatief weinig ouderen hebben aangegeven ooit slachtoffer te zijn geweest van huiselijk geweld. Door dit relatief lage aantal is een goede vergelijking met de 19 t/m 64 jarigen minder betrouwbaar. De cijfers van de 65-plussers en de vergelijking met de 19 t/m 64 jarigen zijn dan ook indicatief.
Friese bevolking van 19-64 jaar. Van de oudere slachtoffers 5 heeft 7% korter dan een jaar geleden te maken gehad met huiselijk geweld en bij 12% is dit tussen de één en vijf jaar geleden. Bij 20% van de oudere slachtoffers vond huiselijk geweld tijdens de kindertijd plaats. Bij het grootste deel (88%) van de 19-64 jarigen die ooit slachtoffer van huiselijk geweld zijn geweest, is dit niet bij één keer gebleven. Twee vijfde (40%) van hen heeft hier regelmatig mee te maken gehad en bij bijna de helft (49%) ging het om een aantal keer. Bij de oudere slachtoffers geeft 84% aan dat het om meer dan één keer ging. Alle percentages van de periode en frequentie staan in tabel 4 van de bijlage. Bij bijna de helft van de 19-64 jarige slachtoffers vond het huiselijk geweld in de kindertijd plaats. Bij 65-plussers 20%. Bij bijna 90% van de slachtoffers van huiselijk geweld is het niet bij één keer gebleven. Mogelijke aanleiding huiselijk geweld Op verzoek van Fier Fryslân is gevraagd naar de mogelijke aanleiding voor het huiselijk geweld. Alcohol of middelengebruik is hierbij het meest genoemd. Ook opvoedingsproblematiek, financiële problemen en (echt)scheiding zijn relatief vaak als (mogelijke) aanleiding genoemd. Zie ook tabel 4 in de bijlage. De meest genoemde (mogelijke) aanleiding van het huiselijk geweld is alcohol of middelengebruik. Bespreken en/of melden huiselijk geweld en hulpbehoefte Aan de 19 t/m 64 jarigen die ooit slachtoffer zijn geweest van huiselijk geweld, is nog een aantal aanvullende vragen gesteld over hulp die men heeft gekregen en de hulpbehoefte. Deze vragen zijn niet aan de 65-plussers gesteld. De resultaten van deze vragen worden hieronder beschreven en staan ook vermeld in tabel 5 van de bijlage. Twee derde (66%) van de slachtoffers geeft aan het huiselijk geweld met iemand te bespreken of te melden. Men bespreekt dit vooral met vrienden, familie of kennissen (64% van degenen die erover hebben gesproken), de huisarts/vertrouwensarts (40%) en het maatschappelijk werk (23%). Ruim een derde (35%) van degenen die het huiselijk geweld hebben besproken, heeft dit bij de politie gemeld en 10% heeft dit bij het Steunpunt Huiselijk Geweld gemeld. Ruim de helft (58%) van de slachtoffers geeft aan geen behoefte te hebben aan een vorm van hulp. Slachtoffers die wel hulp willen, zouden het liefst hun verhaal aan iemand kwijt kunnen (34%). Ook hulp voor de dader (8%), hulp bij aangifte doen (5%), hulp voor het gezin (5%) en tijdelijke opvang om van huis weg te kunnen gaan (5%), worden genoemd. Van de 19-64 jarige slachtoffers heeft een derde het huiselijk geweld niet met iemand besproken en/of gemeld bij een instantie. Minder dan de helft heeft behoefte aan een vorm van hulp. Het meest genoemd is het verhaal kwijt kunnen. 4
Relatie met gezondheid Huiselijk geweld heeft een relatie met gezondheid. Zo ervaren mensen die ooit slachtoffer zijn geweest van huiselijk geweld vaker een matige tot slechte gezondheid dan mensen die geen slachtoffer zijn (29% versus 13%). Ook hebben ze relatief vaker een chronische aandoening, vastgesteld door een arts, en zijn vaker ernstig eenzaam. Ze voldoen daarentegen vaker aan de norm voor verantwoord alcoholgebruik. Slachtoffers van huiselijk geweld ervaren een slechtere gezondheid, hebben vaker een chronische aandoening en zijn vaker ernstig eenzaam dan mensen die geen slachtoffer zijn van huiselijk geweld. Huiselijk geweld in 2010 ten opzichte van 2005 Het percentage Friezen (7%) dat ooit slachtoffer is geweest van huiselijk geweld in 2010 ligt dicht bij het percentage uit het GGD onderzoek van 2005 (8%). Het voorkomen van huiselijk geweld is nauwelijks veranderd ten opzichte van 2005. Gemeentelijke cijfers Het vóórkomen van huiselijk geweld verschilt per gemeente. Deze verschillende percentages zijn weergegeven in de bijlage, tabel 2 en 3. 5
Aandachtspunten voor beleid Belangrijkste opgave voor gemeenten De WMO en de Wet tijdelijk huisverbod vormen voor gemeenten de wettelijke basis in de strijd tegen huiselijk geweld. Voor gemeenten heeft het ministerie van Veiligheid en Justitie een modelaanpak 6 ontwikkeld. De Modelaanpak huiselijk geweld: Elementen voor lokaal beleid is bedoeld als handreiking voor gemeenten bij het opzetten, inrichten en uitbouwen van het beleid ter preventie en bestrijding van huiselijk geweld. Deze aanpak geeft weer wat minimaal in iedere gemeente beschikbaar of gerealiseerd moet zijn aan afspraken, voorzieningen en ondersteunende voorwaarden om een effectieve aanpak van huiselijk geweld mogelijk te maken. Het betreft een brede aanpak die naar wens aangepast kan worden aan de specifieke lokale context en verder toegespitst kan worden op de diverse vormen van huiselijk geweld. Deze hoofdactiviteiten dienen voor gemeenten centraal te staan in de aanpak: Voorlichting Preventie Signaleren (van risico s op of bestaand geweld) Analyseren, beoordelen en opvolgen (van signalen) Interveniëren (om het geweld te stoppen) Hulpverlenen (aan alle betrokkenen in het geweldssysteem) Nazorg en voorkomen van herhaling (ter voorkoming van een terugval in het geweld) Een manier waarop de gemeente de preventie van huiselijk geweld ter hand kan nemen is door VoorZorg uit te voeren, een effectief programma tegen huiselijk geweld. Bij VoorZorg worden vrouwen die zelf mishandeld zijn of waar het risico groot is dat ze hun kind gaan mishandelen, al tijdens hun zwangerschap begeleid door een GGDverpleegkundige. In Amsterdam, Rotterdam en Noord-Holland wordt VoorZorg ingezet en is het resultaat erg positief. Significante effecten zijn aangetoond, waaronder: minder kindermishandeling, minder spoedeisende hulpbezoeken wegens ongelukken, minder arrestaties en veroordelingen bij kinderen tot 15 jaar, minder vroeggeboorten, een hoger geboortegewicht van baby's en minder gedragsproblemen door alcohol- en drugsgebruik van de moeders. Lokaal/provinciaal Doe het lokaal en samen waar het kan; doe het bovenlokaal of provinciaal waar nodig. Voorbeelden van provinciale activiteiten: Advies- en Steunpunt Huiselijk Geweld; uitvoering huisverbod; traumabehandeling van kinderen en volwassenen. 6 Huidige beleid en uitvoering Het ASHG (Advies- en Steunpunt Huiselijk Geweld) is een laagdrempelig advies- en steunpunt voor professionals en particulieren in de provincie Fryslân. De DHHG (directe hulp bij huiselijk geweld) neemt binnen 24 uur contact op met de gezinnen waarbij huiselijk geweld speelt en de politie ingeschakeld is. Zij voeren de wet tijdelijk huisverbod uit. De gespecialiseerde hulpverlening biedt hulp bij de gevolgen van geweld zoals een posttraumatische stressstoornis en hulpverlening aan het gezin (partnerrelatiegesprekken; gezinsbehandeling gericht op herstel van de veiligheid in het gezin etc). Het team voorlichting, preventie en scholing van Fier Fryslân werkt in de hele provincie en geeft informatie onder andere op scholen, aan leerkrachten en op ouderavonden. 6 http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/huiselijk-geweld/documenten-en-publicaties/richtlijnen/2010/08/18/landelijke-modelaanpak-huiselijk- geweld.html
Bijlage Een waargenomen verschil zoals dat in de tabellen is af te lezen, betekent niet automatisch een werkelijk verschil. Er is naar alle waarschijnlijkheid sprake van een werkelijk verschil, als het verschil op statistische gronden wordt hard gemaakt. Er wordt dan gesproken van een significant verschil. Cijfers weergegeven in blauw wil zeggen een significant positief verschil en in rood een significant negatief verschil. De waargenomen verschillen, die niet statistisch aangetoond zijn, berusten naar alle waarschijnlijkheid op toeval. Tabel 1 Percentage Friezen dat ooit slachtoffer is geweest van huiselijk geweld naar achtergrondkenmerken Ooit slachtoffer van huiselijk geweld N % Fryslân 6156 7 Geslacht mannen 19+ 2702 4 vrouwen 19+ 3454 10 Volwassenen & ouderen 19-64 jaar 3715 8 65 jaar en ouder 2441 3 Leeftijd 19-34 806 9 35-49 1201 8 50-64 1708 7 65-74 1409 4 75 jaar en ouder 1032 2 Opleiding lager onderwijs 3028 7 middelbaar onderwijs 1796 7 hoger onderwijs 1266 7 Burgerlijke staat 1 gehuwd/samenwonend 4495 5 ongehuwd 662 9 gescheiden 347 26 weduwe/weduwnaar 594 5 Arbeidssituatie 1 arbeidsongeschikten / werklozen 282 17 niet-arbeidsongeschikten / niet-werklozen 3405 7 Herkomst autochtonen 5807 7 allochtonen (niet-westers) 108 15 allochtonen (westers) 230 15 7
Tabel 2 Ooit slachtoffer geweest van huiselijk geweld per gemeente voor de leeftijd 19-64 jaar (%) Ooit slachtoffer geweest van huiselijk geweld N % Fryslân 3715 8 Gemeente Achtkarspelen 90 6 Het Bildt 85 6 Boarnsterhim 93 7 Bolsward 99 7 Dantumadiel 89 9 Dongeradeel 96 11 Ferwerderadiel 105 8 Franekeradeel 96 8 Gaasterlân-Sleat 100 9 Harlingen 334 6 Heerenveen 179 6 Kollumerland C.A. 86 15 Leeuwarden 553 12 Leeuwarderadiel 98 2 Lemsterland 92 8 Littenseradiel 94 2 Menameradiel 106 8 Nijefurd 92 3 Ooststellingwerf 88 8 Opsterland 110 8 Skarsterlân 96 2 Smallingerland 179 11 Sneek 175 5 Tytsjerksteradiel 174 8 Weststellingwerf 99 6 Wûnseradiel 114 4 Wymbritseradiel 101 7 De Waddeneilanden 92 10 Súdwest-Fryslân 581 5 8
Tabel 3 Ooit slachtoffer geweest van huiselijk geweld per gemeente voor de 65-plussers 6 (%) Ooit slachtoffer geweest van huiselijk geweld N % Fryslân 2441 3 Gemeente Achtkarspelen 105 3 Het Bildt / Ferwerderadiel 99 4 Boarnsterhim 102 3 Bolsward / Wûnseradiel 116 1 Dantumadiel / Kollumerland 95 3 Dongeradeel 102 6 Ferwerderadiel: zie het Bildt - Franekeradeel / Harlingen 106 1 Gaasterlân-Sleat / Lemsterland / Nijefurd 110 3 Harlingen: zie Franekeradeel Heerenveen 120 1 Kollumerland C.A.: zie Dantumadiel - Leeuwarden 357 3 Leeuwarderadiel / Menameradiel 104 3 Lemsterland: zie Gaasterlân-Sleat - Littenseradiel / Wymbritseradiel 80 6 Menameradiel: zie Leeuwarderadeel - Nijefurd: zie Gaasterlân-Sleat - Ooststellingwerf 94 10 Opsterland 113 2 Skarsterlân 111 2 Smallingerland 122 4 Sneek 117 2 Tytsjerksteradiel 186 5 Weststellingwerf 102 2 Wûnseradiel: zie Bolsward - Wymbritseradiel: zie Littenseradiel - De Waddeneilanden 100 4 Súdwest-Fryslân 312 2 9 6 De cijfers van de 65-plussers moeten met de nodige voorzichtigheid worden geïnterpreteerd omdat relatief weinig ouderen hebben aangegeven ooit slachtoffer te zijn geweest van huiselijk geweld.
Tabel 4 Nadere informatie over slachtoffers huiselijk geweld voor 19-64 jarigen en 65-plussers 7 19-64 jaar 65 jaar en ouder (N=300) (N=76) % % Vorm van huiselijk geweld psychisch of emotioneel geweld 68 62 stalking/belaging 10 0 lichamelijk geweld 62 62 ongewenste seksuele toenadering 16 13 seksuele intimidatie 15 12 Pleger(s) partner 14 27 ex-partner 42 45 (stief)kind 4 8 (stief)ouder(s) 34 9 (stief)broer(s)/zus(sen) 7 3 ander familielid 14 5 huisvriend 3 1 iemand anders 10 18 Periode dat men slachtoffer was één jaar geleden of korter 11 7 tussen één en vijf jaar geleden 21 12 langer dan vijf jaar geleden 38 60 in mijn kindertijd 49 20 na mijn 18 e jaar 15 19 Hoe vaak slachtoffer geweest één keer 12 16 een aantal keer 49 36 regelmatig 40 48 Mogelijke aanleiding alcohol of middelengebruik 32 19 financiële problematiek 18 9 werkloosheid 10 0 geboorte kind(eren) 5 1 opvoedingsproblematiek 25 8 (echt)scheiding 15 9 overlijden kind/partner 3 0,5 anders 8 34 20 10 7 De cijfers van 65-plussers moeten met de nodige voorzichtigheid worden geïnterpreteerd omdat relatief weinig ouderen hebben aangegeven ooit slachtoffer te zijn geweest van huiselijk geweld. Door dit relatief lage aantal is een goede vergelijking met de 19 t/m 64 jarigen minder betrouwbaar. De cijfers van 65-plussers en de vergelijking met 19 t/m 64 jarigen zijn dan ook indicatief. 8 Hierbij is vaak genoemd; psychische problemen, gestoord, gezondheidsproblemen, dominantie, karakter, jaloezie, relatieproblemen, cultuurverschillen.
Tabel 5 Aanvullende vragen bij 19-64 jarigen over hulp bij huiselijk geweld N=300 19-64 jaar (%) heeft besproken 66 Heeft gesproken met (N=192) politie 35 vrienden / familie/kennissen 64 slachtofferhulp 7 huisarts / vertrouwensarts 40 Advies- en steunpunt huiselijk geweld 10 maatschappelijk werk 23 GGZ 28 EHBO / ziekenhuis 1 anders 14 Behoefte aan hulp (N=300) geen behoefte 58 iemand om verhaal kwijt te kunnen 34 contact met andere slachtoffers 4 tijdelijke opvang om van huis weg te kunnen gaan 5 hulp om een einde te maken aan het geweld 4 hulp voor de pleger 8 hulp voor het gezin/de kinderen 5 hulp om aangifte te doen 5 andere hulp 7 11