Economie Monitor Brabant Vierde kwartaal 4 Eurocrisis raakt ook de Brabantse economie De economie van Brabant krijgt in het laatste kwartaal van te maken met de gevolgen van de eurocrisis en dit is goed te merken aan de verschillende indicatoren. Het aantal werklozen en woningverkopen blijven stabiel, maar de overige indicatoren laten een negatief beeld zien ten opzichte van het derde kwartaal van. Verder in deze editie: Economische ontwikkeling: Huidige stand van zaken Economische ontwikkeling: Toekomstige ontwikkeling Decemberramingen CPB: Economische vooruitzichten voor 212 Bedrijfsleven Arbeidsmarkt Vastgoedmarkt Economische ontwikkeling: negatieve stemming over het economische klimaat De negatievere stemming over de verwachtingen van het bedrijfsleven in de COEN enquête van het derde kwartaal zijn uitgekomen; Ondernemers kijken zeer negatief naar het economisch klimaat. In Brabant daalt de indicator voor het economisch klimaat van -2,7% naar -21,5%. Ook de indicatoren betreffende het consumenten- en producentenvertrouwen dalen sterk in het laatste kwartaal van. Bedrijfsleven: Aantal starters daalt, faillissementen hoog ten opzichte van vorig kwartaal Het vierde kwartaal kent een negatieve ontwikkeling qua aantal starters en faillissementen. Zowel ten opzichte van het derde kwartaal in als het vierde kwartaal in is het aantal starters laag en het aantal faillissementen hoog. Brabant kent 17% van het totale aantal faillissementen van Nederland en 14% van het totale aantal starters. Dit is lijn met het aantal bedrijfsvestigingen in Brabant (15% van het totale aantal vestigingen in Nederland). Arbeidsmarkt: Wederom daling aantal vacatures. Evenals in het derde kwartaal, is het aantal vacatures in het vierde kwartaal van weer sterk gedaald. Ten opzichte van september daalt het aantal vacatures in oktober met 9,4%. Deze daling is het hoogst in West-Brabant, hier is het aantal vacatures gedaald met 2,6%. In Nederland is een vergelijkbare daling gaande. Hier daalde het aantal vacatures in oktober met 1,7%. Ten opzichte van dezelfde periode in is het aantal vacatures in oktober in Brabant circa 3% lager. De werkloosheid in Brabant, gemeten als het aantal niet werkende werkzoekenden (NWW ers) blijft in het begin van het vierde kwartaal in Brabant redelijk stabiel met een stijging van,7% in oktober (ten opzichte van september). In Noordoost- en Zuidoost Brabant nam het aantal NWW ers toe, in Midden- en West-Brabant daalde het aantal NWW ers juist. Vastgoedmarkt: Prijsindex koopwoningen Brabant daalt. De prijsindex van koopwoningen in Brabant heeft in november het laagste punt van bereikt. De index zit met een waarde van 1,5 nog maar net boven de startwaarde van de index in 25. Dit betekent dat een woning weer ongeveer hetzelfde waard is als in 25. Het aantal verkochte woningen en de gemiddelde verkooptijd per woning blijft wel stabiel ten opzichte van het derde kwartaal van.
Economie monitor Brabant Overzicht ontwikkeling belangrijkste indicatoren in Brabant in het 4e kwartaal van (ontwikkeling t.o.v. Monitor 3e kwartaal ) Economische ontwikkeling Consumentenvertrouwen Producentenvertrouwen Inkoopmanagersindex Bedrijfsleven Startende bedrijven Faillissementen Arbeidsmarkt Vacatures* Werkloosheid: aantal NWWers* Vastgoedmarkt Prijs koopwoningen* Woningverkopen Totaal beeld Legenda Waarde van de indicator is hoger dan in de vorige monitor Waarde van de indicator is gelijk aan de waarde in de vorige monitor Waarde van de indicator is lager dan in de vorige monitor Positieve ontwikkeling Neutrale ontwikkeling Negatieve ontwikkeling * Deze indicatoren zijn bekend t/m oktober, de vergelijking is daarom gemaakt tussen oktober en seprember Economische ontwikkeling: Huidige stand van zaken Brabantse economie in het rood Vrijwel alle sectoren in het bedrijfsleven hadden in het derde kwartaal te maken met achteruitgang, met uitzondering van de zakelijke dienstverlening. In de industrie is de stemming nog steeds positief. Relatief hard getroffen is de vervoersector. Deze lijdt onder de verminderde omzet uit export. Verder staan vooral in de landbouw, de bouw en de detailhandel de resultaten onder druk. Wel verwacht de detailhandel dankzij de feestmaand december een positief effect op de omzet. Bron: Brabant Business (december ) COEN enquête (schaal -1 tot 1), 4e kwartaal Productie en Orderpositie Concurrentie- Economisch voorraad positie klimaat 1 Brabant,2-12,5 2,5-21,5 Nederland 1,8-15,4,7-2,7 Bron: CBS / Kamer van Koophandel Conjunctuur enquête(coen): Waardering economisch klimaat onderuit Het bedrijfsleven heeft te maken met de gevolgen van de eurocrisis. De negatievere stemming over de verwachtingen van het bedrijfsleven in de COEN enquête van het derde kwartaal zijn uitgekomen; ondernemers kijken zeer negatief naar het economisch klimaat. In Brabant daalt de indicator voor het economisch klimaat van -2,7% naar -21,5%. Deze daling is vergelijkbaar met de daling in Nederland, hier daalde de waardering van het economische klimaat van -3,5 naar een waarde van -2,7. In zowel Brabant als Nederland dalen ook het aantal orders en bedrijven schatten hun concurrentiepositie slechter in dan in het derde kwartaal. Over heel kan gezegd worden dat Brabant het hele jaar beter heeft gepresteerd dan Nederland op de onderdelen orderpositie en concurrentiepositie. De indicator productie en voorraad was voor Brabant in heel negatiever dan het Nederlandse gemiddelde. De beoordeling van het economisch klimaat was in twee kwartalen voor Brabant negatiever dan gemiddeld in Nederland en in twee kwartalen positiever. Gemiddeld over was de beoordeling van het economisch klimaat in Brabant wel positiever dan in Nederland. Samenvattend kan worden gesteld dat in Noord-Brabant op de genoemde indicatoren beter dan gemiddeld heeft gepresteerd. 1 Bij de beoordeling van het Economisch Klimaat worden ondernemers gevraagd te kijken naar: (1) de ontwikkeling van de algemene economische situatie in Nederland in de afgelopen twaalf maanden en (2)de verwachting omtrent de algemene economische situatie in Nederland in de komende twaalf maanden.
Toekomstige economische ontwikkeling CPB decemberramingen: Economische vooruitzichten 212 Het CPB geeft in haar decemberramingen aan dat de vooruitzichten voor de Nederlandse economie sterk afhangen van het verdere verloop van de Europese schuldencrisis. In de decemberraming is gerekend met een zogenaamd doormodderscenario : de schuldencrisis wordt niet snel opgelost, maar er komt ook geen verdere escalatie. Met deze aanname krimpt de Nederlandse economie in 212 met ½%, terwijl de werkloosheid stijgt met 9. personen. Het overheidstekort verbeterd van 4,6% BBP in naar 4,1% BBP in 212. Door de sterk verslechterde economische vooruitzichten is de geraamde verbetering van de overheidsfinanciën minder groot dan eerder geraamd. Bron: CPB, decemberramingen Consumentenvertrouwen naar dieptepunt Het consumentenvertrouwen bereikt in het vierde kwartaal van zowel in Brabant als de rest van Nederland een dieptepunt. In Brabant daalt de indicator van -2 in het derde kwartaal naar -37. In heel Nederland daalde de indicator van -2 naar -38. Het consumentenvertrouwen is niet meer zo laag geweest sinds 23. Stemming producenten industrie verder verslechterd De stemming onder ondernemers in de industrie is in november verder verslechterd. Met name over de toekomstige productie waren de producenten negatiever. Het producentenvertrouwen daalde van -3,2 in oktober naar -4,8 in november. Zo pessimistisch zijn de ondernemers bijna twee jaar niet geweest. Het producentenvertrouwen is samengesteld uit drie deelindicatoren: de verwachte productie in de komende drie maanden, het oordeel over de orderpositie en het oordeel over de voorraden gereed product. De daling van het producentenvertrouwen kan geheel worden toegeschreven aan een veel pessimistischere kijk op de toekomstige productie. Deze deelindicator verslechterde ten opzichte van oktober aanzienlijk. Daarentegen verbeterde het oordeel over de orderpositie iets. Het oordeel over de voorraden veranderde nagenoeg niet. Bron: CBS Conjunctuurbericht (november ) Ontwikkeling consumentenvertrouwen in Brabant en Nederland (vanaf het1e kwartaal ) -5-1 -15-2 -25-3 -35-4 - 1-2 - 3-4 - 1-2 - 3 Brabant Bron: CBS / bewerking Ecorys Nederland Inkoopmanagersindex daalt stevig naar 46, in november De NEVI Purchasing Managers Index (PMI) is een samengestelde index ontworpen om een algeheel beeld te verkrijgen van de economische activiteiten in de verschillende industrieën. Een score van de PMI onder de 5, geeft daling van de industriële activiteit aan, een score boven het kritische punt van 5, duidt op een groeiende economie. Een score van 5, duidt erop dat er geen veranderingen hebben plaatsgevonden. Hoe groter de afwijking van 5,, hoe groter de mate van verandering in de index is. In september lag de NEVI PMI Inkoopmanagersindex net onder de kritische waarde van 5. In het laatste kwartaal van daalt de index verder naar 46, in november. Dit duidt op de snelste verslechtering in meer dan twee jaar. De productieomvang nam in november flink af; de grootste afname sinds mei 29. Het aantal ontvangen nieuwe orders daalde het snelst in meer dan tweeënhalf jaar. Ook de exportorders namen aanzienlijk af. - 4
Economie monitor Brabant Ontwikkeling van de NEVI PMI Inkoopmanagerindex Nederland (vanaf augustus ) 61 6,7 59,2 59 58,1 57,5 57,5 56,5 57 55,4 55,1 55 54,3 52,9 52,1 53 51,4 5,7 51 48,9 49 47 48 46 Bedrijfsleven Aantal startende bedrijven daalt in het 4e kwartaal van In het laatste kwartaal van daalt het gemiddelde aantal startende bedrijven per maand van 58 in het derde kwartaal naar 515. Ook in Nederland als geheel daalt het aantal starters. Vergeleken met een jaar geleden zijn er in het laatste kwartaal van ook minder starters. In het vierde kwartaal van waren er circa 79 startende bedrijven per maand. 45 Aug 1 Sep 1 Okt 1 Nov 1 Dec 1 Jan 11 Feb 11 Mrt 11 Apr 11 Mei 11 Jun 11 Jul 11 Aug 11 Sep 11 Okt 11 Nov 11 Bron: NEVI PMI, bewerking Ecorys Aantal starters in Brabant en Nederland Juni Juli Aug Sept Okt Nov Brabant 454 546 629 63 561 466 Nederland 3.95 4.234 4.655 4.497 4.518 3.815 Bron: Kamer van Koophandel Aantal starters per maand in de jaren 29, en in Brabant 12 1 Bron: Kamer van Koophandel (bewerking Ecorys) 8 6 4 2 jan feb mrt apr mei jun jul aug sept okt nov dec 29 Linear Aantal starters per maand in de jaren 29, en in Nederland 9 8 Bron: Kamer van Koophandel (bewerking Ecorys) 7 6 5 4 3 2 1 jan feb mrt apr mei jun jul aug sept okt nov dec 29 Linear
Aantal faillissementen in Brabant en Nederland Juni Juli Aug Sept Okt Nov Brabant 16 14 4 8 17 74 Nederland 11 14 249 127 156 365 Bron: Kamer van Koophandel Hoog aantal faillissementen in het laatste kwartaal van Het laatste kwartaal van kent gemiddeld veel faillissementen. In Brabant werden gemiddeld per maand circa 45 faillissementen uitgesproken. In hetzelfde kwartaal van was dit gemiddelde 3. Ook de overige provincies kent een hoog aantal faillissementen in vergelijking met vorig jaar. Gemiddeld gaan er in het vierde kwartaal van in Nederland 26 bedrijven failliet, vorig jaar was dit nog gelijk aan circa 24. Aantal faillissementen per maand in de jaren 29, en in Brabant 8 7 6 5 4 3 2 1 jan feb mrt apr mei jun jul aug sept okt nov dec 29 Linear Bron: Kamer van Koophandel (bewerking Ecorys) 17% van de Nederlandse faillissementen en 14% van de Nederlandse starters in Brabant Zeventien procent van alle faillissementen in Nederland zijn door Brabantse ondernemers aangevraagd. De provincie volgt daarmee Zuid- en Noord-Holland. De oorzaak van een uitgesproken faillissement ligt volgens het bureau Graydon bij niet op tijd betaalde facturen. Gemiddeld wordt een factuur pas na 43,8 dagen betaald, waarbij een overschrijding van twee maanden geen uitzondering is. De Brabantse ondernemers zitten een halve dag onder het landelijk gemiddelde. Bron: Omroep Brabant (december ) Aantal faillissementen per maand in de jaren 29, en in Nederland 4 35 3 25 2 15 1 5 jan feb mrt apr mei jun jul aug sept okt nov dec 29 Linear Bron: Kamer van Koophandel (bewerking Ecorys)
Economie monitor Brabant Arbeidsmarkt Aantal werklozen (NWW ers) stabiel in Brabant De werkloosheid in Brabant, gemeten als het aantal niet werkende werkzoekenden (NWW ers) blijft in het begin van het vierde kwartaal in Brabant redelijk stabiel met een stijging van,7% in oktober (ten opzichte van september). In Noordoost- en Zuidoost Brabant nam het aantal NWW ers toe, in Midden- en West-Brabant daalt het aantal NWW ers juist. In heel Nederland blijft het aantal NWW ers in oktober stabiel ten opzichte van september. Wanneer we het aantal NWW ers in Brabant in oktober vergelijken met dezelfde periode in, blijkt dat het aantal NWW ers in op een lager niveau ligt, circa 7 procent. Instroom, uitstroom & stand NWW ers en verandering t.o.v. vorige maand (oktober ) Zuidoost- Noordoost- Midden- West- Provincie Nederland Brabant Brabant Brabant Brabant Instroom 1.636 1.288 1.131 1.66 5.715 41.892 Uitstroom 1.341 986 1.137 1.644 5.18 4.237 Totaal stand 18.246 13.714 1.916 15.469 58.345 454.716 Verandering 1,4% 1,7% -,2% -,3%,7%,% Bron: UWV Regionale Arbeidsmarktmonitor, bewerking Ecorys Meeste werklozen binnen technischeen industrieberoepen In november zijn er de meeste werklozen (gemeten als niet-werkende werkzoekenden) in de beroepsgroep technische- en industrieberoepen (32% van alle werklozen). Ook de beroepsgroepen economischeadministratieve beroepen en verzorgende- en dienstverlenende beroepen kennen veel werklozen. Ten opzichte van november is het aantal werklozen in deze beroepsgroepen wel gedaald. De grootste daling deed zich voor in de beroepsgroep van economischeadministratieve beroepen, hier was het aantal werklozen in november 1,2% lager dan een jaar eerder. De verdeling van de werklozen over de verschillende beroepsgroepen is in een jaar tijd nauwelijks veranderd. Het aandeel van de verzorgende- en dienstverlenende en sociaal-culturele beroepen is in november 1% hoger dan een jaar eerder en het aandeel van technische en industrieberoepen en economisch-administratieve beroepen is in november 1% lager dan in. Aantal NWW'ers in Brabant in en 73. 71. 69. 67. 65. 63. 61. 59. 57. 55. jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec jan NWW ers Linear (NWW ers) feb mrt apr Juli = 1 Bron: UWV Regionale Arbeidsmarktmonitor, bewerking Ecorys mei jun jul aug sept
Aantal niet-werkende werkzoekenden naar beroepsgroep (november en november ) November November 9% 4% 9% 9% 5% 9% 19% 26% 33% 2% 25% 32% Technische en industrieberoepen Economisch-administratieve beroepen Verzorgende en dienstverlenende beroepen Transportberoepen Sociaal-culturele beroepen Overig Bron: UWV Regionale Arbeidsmarktmonitor, bewerking Ecorys Aantal nww ers in verschillende beroepsgroepen in Brabant (november en november ) Beroepsgroep Aantal nww ers Aantal nww ers Verandering in nov in nov Technische en industrieberoepen 2.935 18.917-9,6% Economisch-administratieve beroepen 16.538 14.852-1,2% Verzorgende en dienstverlenende beroepen 12.561 11.971-4,7% Transportberoepen 5.68 5.626,3% Sociaal-culturele beroepen 2.834 2.741-3,3% Overig 5.628 5.225-7,2% Totaal 64.14 59.332-7,4% Bron: UWV Regionale Arbeidsmarktmonitor, bewerking Ecorys Sterke daling vacatures in Brabant zet door Het aantal vacatures in Brabant blijft dalen. Ten opzichte van september daalt het aantal vacatures in oktober met 9,4%. Deze daling is het hoogst in West- Brabant, hier daalt het aantal vacatures met 2,6%. In Nederland is een vergelijkbare daling gaande. Hier daalde het aantal vacatures in oktober met 1,7%. Ten opzichte van dezelfde periode in is het aantal vacatures in oktober in Brabant circa 3% lager. Wanneer gekeken wordt naar jaarlijkse trends in het aantal vacatures blijkt, dat het aantal vacatures in maart/april en juli/augustus pieken vertoont. Instroom, uitstroom & stand vacatures en verandering t.o.v. vorige maand (oktober ) Zuidoost- Noordoost- Midden- West- Provincie Nederland Brabant Brabant Brabant Brabant Instroom 434 467 21 229 1.34 11.891 Uitstroom 622 622 253 589 2.86 16.353 Totaal stand 1.529 1.556 668 1.322 5.75 31.335 Verandering,% -8,6% -5,1% -2,6% -9,4% -1,7% Bron: UWV Regionale Arbeidsmarktmonitor, bewerking Ecorys
Economie monitor Brabant 1. 9. 8. 7. 6. 5. 4. 3. Brabantse banen onder druk De bouw- en transportsector in Brabant zijn nooit echt uit de crisis gekomen en de andere bedrijfstakken zijn min of meer terug bij af. Nadat begin nog volop hoop gaf op een goed herstel is sinds het derde kwartaal een duidelijke kentering gaande. De eurocrisis heeft het vertrouwen onder producenten en consumenten dermate fors aangetast dat ook de reële economie in mineur het jaar afsluit. Maar liefst 85 procent van de Brabantse bedrijven zit nog altijd of opnieuw in de crisis. Heel anders dan in april toen 7 procent meldde de weg omhoog te zijn ingeslagen. Dit blijkt uit de jongste enquête van de Brabant Zeeuwse Werkgeversvereniging (BZW) en de regionale dagbladen onder de leden van de BZW en de Metaalfederatie. Van een stilvallende economie zoals bij het begin van de kredietcrisis in 28 is geen sprake. Ook het Centraal Planbureau gaat voorlopig uit van een milde recessie, maar wel een die op de arbeidsmarkt en door overheidsbezuinigingen voor de gemiddelde Brabander meer voelbaar zal zijn dan tot nu toe het geval is geweest. De eurocrisis zet de Brabantse economie twee jaar terug in de tijd. Meer dan een derde van de bedrijven voorziet een krimp in het personeelsbestand. Bron: Brabants Dagblad (december ) Aantal vacatures in Brabant in en 2. 1. jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt Vacatures Linear (Vacatures) Bron: UWV Regionale Arbeidsmarktmonitor, bewerking Ecorys Vastgoedmarkt Ontwikkeling prijsindex Brabant en Nederland in en Prijsindex woningen Brabant in op lager niveau dan in De prijsindex van koopwoningen in Brabant ligt in heel op een lager niveau dan in. In het laatste kwartaal van daalt de prijsindex van 11,9 in september naar 1,5 in november. De index ligt hiermee nog wel boven het niveau van de start van de index in 25. De prijsindex voor heel Nederland laat eenzelfde verloop zien als de prijsindex van Brabant. Wel ligt de Nederlandse index op een iets hoger niveau dan in Brabant. De prijsindex van Nederland was in november gelijk aan 12,. 17 16 15 14 13 12 11 1 Jan feb mrt apr mei jun jul aug sept okt nov dec Nederland () Brabant () Nederland () Brabant () Index 25 = 1. Bron: Kadaster, bewerking Ecorys
Woningbezitters bouwen actief meer vermogen op Het vertrouwen in de woningmarkt is in het vierde kwartaal flink gedaald. Dit komt vooral omdat de verwachting ten aanzien van het aantal huizen dat verkocht zal gaan worden is afgenomen. In het vorige kwartaal dacht nog bijna de helft van de woningbezitters en starters dat de huizenprijzen zouden dalen, inmiddels is dat bijna driekwart. De meeste zorgen maken de respondenten zich over de onduidelijkheid over de hypotheekrenteaftrek. Een indirect effect van het dalende vertrouwen is, dat huizenbezitters actief meer vermogen opbouwen (meer sparen). Dit blijkt uit het ING WoonBericht, een periodiek onderzoek van de ING naar het sentiment op de woningmarkt. Bron: ING Woonindex (december ) Aantal verkochte woningen en gemiddelde duur te koop staan (3e kwartaal ) Gemiddelde duur te Aantal verkochte koop staan woningen woningen Noordoost Brabant 265 12 Uden 268 158 Oss 181 15 Den Bosch 15 419 Waalwijk 23 87 Bergen op Zoom 169 114 West Brabant 153 182 Breda 128 51 Tilburg 154 356 Eindhoven 18 642 Zuidoost Brabant 17 255 Gemiddeld / Totaal Brabant 177 2.93 Gemiddeld / Totaal Nederland 135 22.528 Bron: NVM Data & Research Aantal verkochte woningen in Brabant blijft stabiel Het derde kwartaal laat, ten opzichte van het tweede kwartaal, een stabiel beeld zien van het aantal verkochte woningen. In totaal werden er in het derde kwartaal 2.93 woningen verkocht in Brabant. In het tweede kwartaal waren dit er 2.83. Ook de gemiddelde tijd die woningen te koop staan blijft stabiel. De woningen in Brabant staan in het derde kwartaal gemiddeld 177 dagen te koop. Eindhoven kent, evenals het vorige kwartaal, het meeste aantal verkochte woningen (642). In Waalwijk werden de minste woningen verkocht (87). De huizen in Uden en Noordoost Brabant kennen de langste verkooptijd (respectievelijk 268 en 265 dagen). Breda kent de kortste verkooptijd (128 dagen), deze verkooptijd is ook lager dan het Nederlandse gemiddelde (135 dagen).
Colofon De Economie Monitor Brabant geeft een integraal beeld van belangrijke, actuele ontwikkelingen in de Brabantse economie, waar mogelijk gespiegeld aan landelijke ontwikkelingen, op basis van diverse bronnen. De Economie Monitor Brabant is een uitgave van de provincie Noord-Brabant, in samenwerking met SER Brabant. Opdrachtgever Provincie Noord-Brabant Samenstelling Ecorys Nederland B.V Vormgeving Cragt Communicatie & Creatie Contactadres Ecorys Nederland B.V. Postbus 4175 36 AD Rotterdam ahmed.hamdi@ecorys.com Voor meer informatie over de Economie Monitor Brabant en andere relevante documenten over de economie in Noord-Brabant: www.brabant.databank.nl