EETBARE GEVELS Project Pioenstraat, Resedastraat, Baron De Catersstraat, Cameliastraat, Villegasstraat (deel van het pleintje tot de Statiestraat) 2010 2011 Een project van 1
Eetbare geveltuinen catalogus 2010-2011 Lage aanplantingen Geveltuin 1 Schaduw- of zonkant Munt - Citroenmelisse Geveltuin 2 Schaduwkant Bieslook Lavas Geveltuin 3 Zonkant Tijm Salie Geveltuin 4 Zonkant Lavendel - Rozemarijn Hoge aanplantingen Geveltuin 5 Zon- halfschaduwkant Passiflora Geveltuin 6 Zon- halfschaduwkant Pruimelaar leiboom Geveltuin 7 Zon- halfschaduwkant Braam, doornloos Geveltuin 8 Halfschaduw schaduwkant Kamperfoelie Geveltuin 9 Halfschaduw schaduwkant Wilde hop Geveltuin 10 Zonkant Witte druivelaar Geveltuin 11 Zonkant Blauwe druivelaar Halfhoge aanplantingen Geveltuin 12 Zon- of halfschaduwkant Rode bes Geveltuin 13 Zon- of halfschaduwkant Framboos Een project van 2
GEVELTUIN 1 LAGE AANPLANTING SCHADUW- OF ZONKANT Deze planten worden samen aangeboden in één geveltuin Munt Citroenmelisse 3
Geveltuin 1: Schaduw- of zonkant Munt (Mentha Marocana ) samen met citroenmelisse Vaste plant: 30 70cm hoog Deze plant houdt van compost. Vermeerderen door een deel van de wortelstokken af te scheuren in voor- of najaar, zorg voor genoeg water! Zeker goed om iedere 2 jaar de plant te vernieuwen door een stuk af te scheuren en opnieuw te planten. Spoel de wortelstokken goed af voor je ze plant. De wortelgroei kan ingeperkt worden met een steen ondergronds of door de plant in een pot te zetten. Na'na', muntthee is de nationale drank van Marokko en wordt op elk moment van de dag gedronken. Deze thee wordt traditioneel gemaakt in een Marokkaans theepotje en met veel zwier geschonken in kleine versierde glaasjes. Er worden vaak zoete gebakjes bij gegeten. De hoeveelheid suiker in dit recept lijkt erg veel, maar muntthee wordt in Marokko heel zoet gedronken. Je kan dit natuurlijk aanpassen aan je eigen smaak. - 1 liter water - 2 x handvol verse munt - 1 eetlepel Chinese thee - 12 eetlepels suiker Breng het water aan de kook samen met de verse munt, de thee en de suiker. Laat alles maximum 5 minuutjes doorkoken. Schenk in kleine glaasjes. Munt is heilzaam voor de spijsvertering, bij het stillen van krampen en wanneer de transpiratie gestimuleerd moet worden. Knip de bloemen af, bloemen verminderen de kracht van de plant. Wees zorgvuldig als je de munt wil drogen: laat de blaadjes heel en doe ze in een luchtdichte bokaal die je in het donker zet. 4
Geveltuin 1: Schaduw- of zonkant Citroenmelisse (Melissa officinalis) samen met tijm Het gebruik bij slapeloosheid en nerveuze klachten is één van de belangrijkste werkingen van het kruid. Citroenmelisse is een winterharde vaste plant. Het kruid vormt wortelstokken. Hoogte: 40 tot 60 cm De plant sterft af in de winter, maar loopt in het voorjaar terug uit vanuit de wortelstok. Citroenmelisse zaait zichzelf uit. Planten scheuren in de lente is de eenvoudigste vermeerderingswijze. Citroenmelisse kan je onmiddellijk gebruiken, drogen of op azijn zetten. De bladeren, vers gehakt, worden gebruikt in visgerechten, soepen, sauzen, omelet en fruitsalades. Vers blad toevoegen aan het badwater werkt ontspannend en kalmerend. Een kopje verse thee met melisse voor het slapengaan komt je nachtrust ten goede! Melisse is heel nuttig bij de behandeling van misselijkheid, winderigheid en andere ingewandsklachten. Het vermindert darmkrampen en brengt het hele spijsverteringssysteem tot rust. Citroenmelisse wordt aanbevolen bij menstruatieklachten. Tip! Voor kinderen wordt aangeraden een sterk citroenmelisseaftreksel tot ijsblokjes te bevriezen en hen deze te laten opzuigen, waarbij het blokje ook goed tegen koortsblaasje wordt gewreven De etherische olie (die heel duur is, en daarom vaak vervalst wordt aangeboden) heeft antibacteriële en antivirale eigenschappen. Bij insectenbeten en zweren kunnen verse bladeren helpen. 5
GEVELTUIN 2 LAGE AANPLANTING SCHADUWKANT Deze planten worden samen aangeboden in één geveltuin Bieslook Lavas 6
Geveltuin 2: Schaduwkant Bieslook (Allium schoenoprasum) samen met lavas Bieslook wordt 15 tot 50 cm hoog en bloeit van juni tot augustus. De bloemen nemen een deel van de kracht van het kruid weg, dus die kan je wegknippen. Als je regelmatig compost toevoegt komt dit de smaak van bieslook ten goede. Bieslook verdort bij de eerste nachtvorst. Geen nood want in het voorjaar komt deze overblijvende plant terug. Bieslook smaakt in bijna elk gerecht. Kook het niet mee want dan verliest het veel smaak. De bloemen kan je als garnering gebruiken of fijn snipperen in salades. Fijngesneden kan je bieslook goed invriezen, gedroogd verliest het zijn aroma. Bieslook is een rijke leverancier van vitamine C en bevat ook vitamine A en B. Het kruid bevordert de eetlust en spijsvertering en werkt vochtafdrijvend. Stralende huid dankzij bieslook: Laat 2 eetlepels bieslook gedurende 10 minuten trekken in 1 liter kokend water. Meng 2 eetlepels yoghurt door het aftreksel. Op het gezicht uitstrijken en 10 minuten laten intrekken. Afspoelen met een geconcentreerd bieslookaftreksel, dat je maakt door 1 eetlepel bieslook gedurende 2 uur te laten trekken in 2 eetlepels kokend water. Herhaal dit elke week voor een stralende en gezonde teint. Succes! Het oogsten kan al zodra de plantjes ± 20 cm hoog zijn Vermeerderen kan door in het voorjaar de flink uitgegroeide plant te scheuren. 7
Geveltuin 2: Schaduwkant Lavas (Levesticum officinale) samen met bieslook Lavas wordt ook maggikruid genoemd. Dit is een sterke, vaste plant die tot 2 m kan uitgroeien. Sterft tijdens de winter bovengronds af. Sterk aromatisch, smaakt naar selder en is dan ook ideaal als smaakmaker in soep. Tijdens de bloei heeft deze plant geelgroene schermbloemen. De zachte bladeren kun je de hele zomer door oogsten en vers of gedroogd gebruiken. Als je de stengels op 10 cm van de grond wegsnoeit, loopt de plant weer snel uit. Ook de wortels zijn te gebruiken als kruid. Wanneer je de bloemaanzetten verwijdert wordt de plant sterker. In de eerste winter moet de plant worden afgedekt. Als de plant zich te sterk uitbreidt, steek je een aantal wortelstokken af. Lavas betekent vrij vertaald verlichten. Lavas werk inderdaad verlichtend bij een slechte spijsvertering. Lavasthee van de bladeren bevordert de spijsvertering, wekt de eetlust op, helpt bij het verzachten van de hoest en verhoogt de urineafdrijving. Het werkt maagversterkend en helpt bij buikkrampen en een opgeblazen gevoel. In de keuken kunnen zowel de wortel, stengel, blad als de zaden gebruikt worden. De verse bladeren geven een pittige smaak aan soep, saus, roereieren, spinazie, wortelen en aardappelen. Snipper het fijn in je salade: het geeft een fijne aromatische en pittige smaak. Ook bij runds- en lamsvlees is lavas een smaakmaker, deze gerechten zijn bovendien beter verteerbaar. Vervang eens selder door lavas in mosselen.. Bladeren mogen meegekookt worden zonder smaakverlies. Een echte delicatesse: de jonge scheuten stomen en opdienen met een Hollandse saus. Ook gesuikerd zijn de scheuten lekker. Voor mensen die een zoutloos dieet volgen kan lavas een goede smaakvervanger zijn. Een afkooksel van de bladeren wordt als in het badwater gedaan om de huid te zuiveren. 8
GEVELTUIN 3 LAGE AANPLANTING ZONKANT Deze planten worden samen aangeboden in één geveltuin Tijm Salie 9
Geveltuin 3: Zonkant Tijm (Thymus vulgaris) samen met salie 20-30 cm hoog. Sterke geur. Tijm kan 's zomers gemakkelijk worden gedroogd omdat de plant een houtige stengel en kleine blaadjes heeft. Hang de takken buiten aan de waslijn of in een goed geventileerde kamer. Na het drogen kunnen de blaadjes worden verkruimeld en in gesloten potten worden bewaard. Onderhoud Dek het plantje s winters af met wat bladeren. In het voorjaar kun je de plantjes licht snoeien. Ook bevroren delen kun je wegsnoeien. Na een paar jaar worden de planten kaal van onderen. Ze moeten dan worden opgegraven en eventueel gescheurd. Je zult merken dat ze daarna weer opnieuw uitlopen. Dit kan zowel in de herfst als lente worden gedaan. Gebruik: Het ons allen welbekende kruidentuiltje kan niet zonder tijm. Stoofpotjes, wildgerechten, pasta s, vegetarische gerechten, spaghettisaus, men kan het zo gek niet bedenken of tijm hoort er bij. Het kruid mag meekoken (liefst wel met mate gebruiken!) Tijm helpt bij het verteren en bevordert de eetlust. Tijm heeft een ontsmettende en antibacteriële werking. Ondersteunt geestelijke concentratie. Tip: geen apotheker van wacht: maak dan zelf uw unieke hoestsiroop op basis van tijm. Laat gedurende een tiental minuten in 3 dl water ongeveer 50 g tijm meekoken, na het koken zeven en er 100 g kandij of rietsuiker aan toevoegen. Doe dit mengsel in een steriel flesje en bij gebruik merk je dat de hoestbuien minder hevig worden en tenslotte ook verdwijnen. Verlicht problemen aan ademhalingswegen, urinewegen, griep en bronchitis. Werkt slijmoplossend. 10
Geveltuin 3: Zonkant Salie (Salvia nemorosa) samen met tijm Salie is een overblijvende, altijd groene heester. 50 tot 80 cm hoog. Heeft een sterke geur. Winterhard. Salie is weinig onderhevig aan ziekten. Bloeit van juni en juli. Salie heeft weinig onderhoud nodig. Door de topscheuten weg te knippen, blijft de plant langer fris en verleng je de levensduur van de plant. Snoei aan het einde van de winter. Gedroogd en ingevroren bewaart salie goed zijn aroma. De koningin onder de geneeskrachtige planten. De naam is afgeleid van het Latijnse salvare, dat betekent gezond zijn. Een aftreksel van salie bevordert de spijsvertering en is aanbevolen bij hoest en griep. Je kunt salie gebruiken bij vlees- en visgerechten, in kruidenazijn- en olie. Bij aften of ontstoken tandvlees gebruik je salie als mondspoelmiddel omdat het ontsmettend werkt. Ook zijn gefrituurde salieblaadjes lekker bij pasta s of koude schotels. Drink lauwe saliethee als je keelpijn of ontstoken amandelen hebt. Saliethee helpt bij overgangsklachten en het premenstrueel syndroom en is ideaal als slaapmutsje. Salie is een goed antistressmiddel. Opgelet! Salie mag niet worden gebruikt tijdens de zwangerschap en borstvoeding. Mensen die epilepsie hebben, gebruiken beter geen salie. 11
GEVELTUIN 4 LAGE AANPLANTING ZONKANT Deze planten worden samen aangeboden in één geveltuin Lavendel Rozemarijn 12
Geveltuin 4: Zonkant Lavendel (Lavendula) samen met rozemarijn Lavendelbloemen zijn over ijs uitgestrooid erg lekker. Rits de bloemen van de aar, verwijder de steeltjes en groene delen. Bloei vanaf half juni en tot ruim eind augustus. De bloemen zijn goed te gebruiken in vruchtencompote, vleesgerechten en in marinades voor vlees. Ook kun je gedroogde lavendelbloemen in zakjes in kledingkasten leggen. Volgens sommigen worden zo motten geweerd. Hoogte: maximum 80 cm. Onderhoud: 2 x per jaar snoeien!! 1. Kort na de bloei tussen augustus en oktober: de uitgebloeide bloemen wegknippen. Niet te diep snoeien! De plant moet nog weerstand bieden tegen de vorst. De lavendelbloemen zijn een ingrediënt van de Provençaalse kruiden. Je kunt van de bloemen lavendelthee en lavendelstroop maken. Deze stroop kun je onder andere in gebak en pralines verwerken. 2. In het voorjaar: de eigenlijke snoei na de strengste vorst vanaf half maart tot begin april. Gebruik een haagschaar. Snoei tot 15 cm boven de grond Planten die meerdere jaren niet gesnoeid werden, hebben onderaan enkel nog dood hout waaruit geen nieuwe scheutjes meer ontstaan. 13
Geveltuin 4: Zonkant Rozemarijn (Rosmarinus officinalis) samen met lavendel Heerlijk bij marinades, barbecues, soepen, bruine sausen, stoofschotels, gegrild vlees, ratatouille, tomaten- en auberginegerechten maar ook in zoete gerechten zoals: confituur en gebakjes. Vers maar ook gedroogd of ingevroren behoudt dit kruid zijn fijn aroma. Een houtige, aromatische, altijd groene plant. Bloeit van maart tot mei met kleine blauwwitte bloempjes. Deze plant houdt niet van natte voeten en te veel voeding. Onderhoud Thee drinken van rozemarijn helpt bij stress, migraine en depressie. 2 tassen thee per dag voorkomt haaruitval door slechte bloedcirculatie en versnelt de haargroei. Het stimuleert tevens uw geheugen! Rozemarijnblad in een bad stimuleert de bloedsomloop. Rozemarijnbloemen in de linnenkast verdrijven motten Grondig snoeien na de bloei in mei Jonge plantjes beschermen tegen vorst Plaats verse takken van rozemarijn in een ruimte om de lucht te verfrissen. 14
Geveltuin 5: Zon- halfschaduwkant Passiflora of Passiebloem Geliefd om zijn glanzende, frisgroene bladeren en paarswitte bloemen, maar ook om zijn lekkere vruchten. Hij wordt 4,5 m hoog. Deze soort is zelfbestuivend. Bescherm de voet tegen vorst: leg er stro op! Zorg ervoor dat de plant in de zomer niet zonder water komt te staan! Snoeien alleen als je vindt dat je plant te groot wordt of er te weinig lucht in je plant is Klimhulp Noodzakelijk! Pluk de vruchten wanneer de schil paars geworden en nog glad is, maar eet ze pas wanneer de schil gerimpeld is. Het is gebleken dat het drinken van passievruchtensap de gevolgen van astma kan verminderen. Een kleine studie liet zien dat het sap de kortademigheid, de benauwdheid en het hijgen met wel 75% vermindert. 15
Geveltuin 6: Zon- halfschaduwkant Pruimelaar leiboom Klimhulp: houten rek Leibomen moeten elk jaar worden gesnoeid en geleid. Dat gebeurt best tussen half april en eind september. Niet in de winter, dan kan de plant afsterven. Kies evenveel zijtakken als dat u horizontale klimhulpen heeft. Alle andere zijtakken van de stam en scheuten die op de leitakken groeien mogen worden weggesnoeid. Dit moet soms een paar keer op een jaar worden gedaan Verticale scheuten, afgebroken takken, dode takken en naar binnen groeiende takken mogen allemaal worden weggesnoeid. Na een paar jaar moeten de geleide takken vervangen worden door verse leitakken. Om grote vruchten te oogsten, is het nodig een deel van de vruchten vroegtijdig te verwijderen. Het voedsel dat de fruitboom maakt, kan dan over een kleiner aantal vruchten verdeeld worden, zodat die groter worden. De kans dat er bij het uitdunnen te veel vruchten worden afgedund, is in de praktijk bijna uitgesloten. Veelal blijkt bij de pluk dat er te weinig is gedund, met als gevolg toch nog een te grote hoeveelheid te klein is gebleven. Gebruik proper en scherp gereedschap: een mes, zaag of snoeischaar, zodat de wonden zo klein mogelijk blijven. Leibomen vragen onderhoudswerk! Hou hier rekening mee als je een geveltuin kiest! We bieden je een infomoment aan geleid door een specialist! Pruimenvruchten die onder de takken hangen en weinig zonlicht krijgen, mag je verwijderen. Per 20 cm ongeveer 2-3 pruimenvruchten: 1 of 2 vruchten per tros Zelfbestuivend. 16
Geveltuin 7: Zon-halfschaduwkant Braam doornloos (Rubus fructicosus Logan ) Bramen bevatten een hoog gehalte aan vitamine A, mineralen en pectine. Lekker als confituur. Heerlijk sap. Horizontale klimhulp bijv. spankabels of houten rekje. Doornloze kweekvorm! 1.5m 2.5m hoog. Bloei: juni tot eind augustus. Oogst van half augustus tot begin oktober. Snoei na het planten de plant in tot 25 cm boven de grond. De plant gedijt beter met goed doorluchte takken. Snoei in oktober/november of in het voorjaar (maart) de oude braamtakken aan de basis af. De plant krijgt al snel scheuten in de bladoksels. Snoei deze in de zomer een aantal keren terug. 5 tot 7 nieuwe (de dikste!) ranken bind je aan het rekje. Snoeien doet groeien! Bramen houden van stikstof: in februari toedienen. Dek bij vorst de voet af met bladeren. 17
Geveltuin 8: Halfschaduw -schaduwkant Kamperfoelie (Lonicera periclymenum Serotina ) De wilde kamperfoelie is een liaan; een houtige klimplant die zich naar boven slingert. Het is een makkelijke, sterke plant. Waar de stengels geen houvast kunnen vinden, vormen zij een dichte wirwar. De kamperfoelie geurt heerlijk. Kamperfoelie is sinds lang een medicinale plant. Gedroogde bloemen en bladeren hebben een ontsmettende en urinedrijvende werking. Sinds eeuwen wordt kamperfoelie als wondreinigend middel gebruikt. Van de bloemknoppen kan je thee trekken die slijm oplost. Bloei: mei juli Snoei: in maart Bij bladluis is het sproeien met een mengeling van water met groene zeep heel effectief. Klimhulp: houten rek of spankabels De Chinezen gebruiken de kamperfoeliebloemen als verkoelende remedie bij verkoudheid en koorts. Als plant van de liefde stimuleert hij met zijn zoete midzomernachtgeur het libido en zorgt voor erotische dromen Echt giftig zijn de bessen voor de mens niet. Je kunt er wel behoorlijk misselijk van worden. Het eten ervan laten we maar liever aan de vogels over. 18
Geveltuin 9: Halfschaduw- schaduwkant Wilde Hop (Humulus lupulus) Zéér snel vertikaal groeiende klimplant. De plant sterft af in de herfst. De plant overwintert met een wortelstok, een ondergronds stengeldeel. Elke lente schieten nieuwe scheuten uit de grond. De plant heeft weerhaakjes die zich vastklampen aan de leidraad waardoor de plant rechtswindend omhoog klimt. De stengel kan op warme, zonnige dagen tot één centimeter per zonlichtuur groeien. De vrouwelijke onbevruchte bloemen groeien uit tot hopbellen die gebuikt worden in de brouwerijsector; de bevruchte geven een te bittere smaak aan het bier. De bellen hebben een aangename, speciale geur. Klimhulp noodzakelijk Eind augustus, begin september oogsten. Hopextract is rustgevend en slaapverwekkend en wordt met dit doel soms in thee verwerkt. Ook wordt het beschouwd als maagversterkend. Thee: twintig groene hopbellen overgieten met gekookt water en voor het slapengaan drinken. Tinctuur: gedurende 10 dagen een fles met hopbellen gevuld, overgoten met graanjenever en op een verwarmde plaats in de zon laten trekken. Hop geeft een fijn aroma aan konijn, stoofvlees en kan ook gebruikt worden bij vis. 19
Geveltuin 10: Zonkant Witte druivelaar (Vitis vinifera Bianca ) Onderhoud In de zomer water geven! Teveel aan bladeren rond de trossen neem je best weg. Wintersnoei Houtachtige takken wegsnoeien tussen januari en februari wanneer het niet vriest. Klimhulp is noodzakelijk! Eerst verticaal dan horizontaal. Zomersnoei Tijdens de ontwikkeling van de ranken snoei je deze vanaf het tweede blad voorbij de tros (zie tekening). Als er op 1 rank meerdere trossen komen, behoud je slechts de tros die het dichtst tegen de zijtak ( gesteltak ) staat. Ranken waarop geen tros aanwezig is, snoei je tot op 40 cm. Alleen de verlenging van de gesteltak snoei je niet. Een teveel aan trossen zorgt voor minder lekkere druiven. Haal daarom zich vormende trossen weg tot je er ongeveer 5 per m² overhoudt! 20
Geveltuin 11: Zonkant Blauwe druivelaar (Vitis vinifera Boskoop Glory Onderhoud In de zomer water geven! Teveel aan bladeren rond de trossen neem je best weg. Klimhulp Noodzakelijk! Eerst verticaal dan horizontaal. Wintersnoei Houtachtige takken wegsnoeien tussen januari en februari wanneer het niet vriest. Zomersnoei Tijdens de ontwikkeling van de ranken snoei je deze vanaf het tweede blad voorbij de tros (zie tekening). Als er op 1 rank meerdere trossen komen, behoud je slechts de trossen die het dichtst tegen de zijtakken ( gesteltak ) staan: ongeveer 5 per m². Ranken waarop geen tros aanwezig is, snoei je tot op 40 cm. Alleen de verlenging van de gesteltak snoei je niet. Oogst eerste helft september 21
Geveltuin 12: Zon- of halfschaduwkant Rode Bes (Ribes rubrum) Rode bessen worden ook aalbessen genoemd. Oogsten tussen eind juni en eind Augustus. De planten vragen weinig zorg. Best een laagje mulch rond de stam voorzien. In het voorjaar houden ze wel van een laag compost. In mei-juni en in december februari de oude takken best weggesnoeid op zo n vier à vijf stevige scheuten na die je opbindt. Zie tekening hieronder! Zorg dat alle takken ruimte en lucht hebben. Wanneer er bessen aankomen, worden de planten best beschermd met een net, want de vogels zijn gek op de rode vruchten. Je kan de vruchten verwerken tot confituur of vruchtensaus of je kan ze ook invriezen. Ook heerlijk in yoghurt of fruitsla. De besjes bevatten veel vitamines. 22
Geveltuin 13: Zon- of halfschaduwkant Framboos (Rubus idaeus Autumn Bliss ) Frambozen houden van een voedselrijke grond met veel humus. Jaarlijks wat (organische) humus of compost bij geven. Geen mest: hoe meer stikstof, des te minder goed zijn de frambozen van smaak en het verkort de bewaartijd. Direct na de oogst alle afgedragen stengels tot aan de grond wegknippen behalve 8 tot 10 dikkere stengels. Deze hou je over voor het volgende jaar. Zorg dat de grond niet te nat wordt. Geeft vruchten van augustus tot aan de vorst. Heerlijk bij ijs, yoghurt, in smoothies,.. Frambozen zijn het allerlekkerst als je ze direct opeet. Klimhulp Bind de stengels met raffia of plastic aanbinders aan, wees voorzichtig om de stelen niet te beschadigen. Bind ze aan horizontale gegalvaniseerde spankabels op 1.5m hoog. 23