Een hoge bloeddruk De ongezouten feiten Even voorstellen Maaike Boogers Diëtiste Leonie Tromp Huisarts Tilburg Kaderarts Hart-, en Vaatziekten 2 1
Onze patiënt Leeftijd; 48 jaar BMI 44 (1.80 m, 142.5 kg) Roken - Familiale belasting + Moeder CVA op 72 jaar Bloeddruk 165/92 Cholesterolratio 4,6 Glucose 5,5 3 Hoge bloeddruk, wat nu? Risico op HVZ: 3% maar RR >160 Medicatie? Leeftijd < 50 jaar en RR >160: Overweeg medicatie Secundaire hypertensie? Lifestyle: Alcohol - Beweging: voldoet aan beweegnorm Voeding Onregelmatig eten Veel kant en klaar Emotioneel eetgedrag: snoepen 4 2
Effecten van lifestyle op de bloeddruk 5 Effect zoutreductie op bloeddruk -22.7 mmhg -9.1 mmhg Pimenta E et al. Hypertension. 2009;54:475-481 6 3
Effect van gezond eten op de bloeddruk AppelLJ et al. N EnglJ Med 1997;336:1117-1124 7 Individueel zorgplan Doel RR omlaag Mw is bang om net als moeder een CVA te krijgen Gewicht omlaag Mw wil graag meer kunnen doen met kleinkind, G zit in de weg Plan van aanpak Begeleiding van diëtiste Zoutreductie Gewichtsreductie Gestructureerder leven 8 4
Artsenwijzer diëtetiek Voorkeursmoment voor verwijzing naar de diëtist: indien er een sprake is van: een gemiddelde (van 2 controles) systolische bloeddruk van 140 mm Hg of hoger gebruik van antihypertensieve medicatie. Relevante gegevens voor de diëtist: diagnose: hypertensie, eventuele comorbiditeit symptomen: hoofdpijn, duizeligheid medicatie: anti-hypertensiva, diuretica overig: lengte, gewicht(sverloop), risicoprofiel (te hoog gewicht, roken, overmatig of excessief alcoholgebruik, geringe lichamelijke activiteit, onvolwaardige inname voedingsstoffen, medicijngebruik, familiaire aanleg). 9 Artsenwijzer diëtetiek Doelstelling behandeling diëtist: verlagen van de bloeddruk ondersteunen van de bloeddrukverlagende medicatie 10 5
Artsenwijzer diëtetiek Dieetkenmerken: volgens Richtlijnen goede voeding, met extra aandacht voor: natriumbeperkt tot maximaal 2400 mg Na (= 6 gram zout) verzadigd vet: maximaal 10 energie% Transvet: < 1 energie% 150-200 g groente en 2 porties fruit per dag 2 maal per week vis, waarvan 1 keer vette vis (met laag natrium) alcohol volgens de aanbeveling (vrouwen maximaal 1 standaardglas en mannen maximaal 2 standaardglazen per dag, gelijkmatig verspreid over de week). glycerrihizinezuur beperken bij kaliumbesparende diuretica in combinatie met ACE-remmers: geen kaliumrijke mineralenmengsels bij serumkalium > 5,5 mmol/l bij kaliumuitdrijvende diuretica aandacht voor voldoende kalium in de voeding. leefstijladviezen: bij te hoog gewicht: zie te hoog gewicht voldoende lichaamsbeweging stoppen met roken 11 Feiten over zout Verlaging van het zoutgebruik van 9 naar 6 gram/d kan in Nederland jaarlijks ruim 2.000 minder doden betekenen Gezondheidsraad adviseert <6 gram keukenzout/d. WHO < 5 gram 85% van de Nl bevolking consumeert > 6 gram/d Mannen gemiddeld 9.9 gram Vrouwen gemiddeld 7.5 gram Gemiddelde Nederlander gebruikt 3.5 kg zout/jr, in de VS 3.8 kg/pp/pj Natrium heeft ook een belangrijke functie Goed evenwicht in de vochtbalans Goede werking van de spieren Nodig voor de zenuwprikkelgeleiding 12 6
Natrium en zout zijn hetzelfde Antwoord: Keukenzout bestaat uit natrium en chloride, natrium verhoogt de bloeddruk 1 gram natrium komt overeen met 2,5 gram zout Staat op het etiket het natriumgehalte? Vermenigvuldig dit dan met 2,5 om het zoutgehalte te krijgen 13 Het meeste zout dat u dagelijks binnenkrijgt, komt van bewerkte voedingsmiddelen uit de winkel, en niet uit het zoutvaatje in de keuken en aan tafel. Antwoord: Driekwart hiervan komt uit vleeswaren, kaas, brood, soepen, kant-enklaarmaaltijden, pizza s, visproducten en snacks, maar ook koekjes en gebak De gemiddelde Nederlander krijgt 9 tot 10 gram zout per dag binnen De Hartstichting en het voedingscentrum adviseert maximaal 6 gram zout per dag (2.4 gram Natrium) 14 7
U kunt beter zeezout gebruiken in plaats van keukenzout. Antwoord: Zeezout bevat evenveel Natriumzout als keukenzout! Kalium verhoogt de bloeddruk niet. Zoutsoorten waarin natrium voor een deel is vervangen door kalium zijn JOZO Bewust en LoSalt. Deze soorten bevatten ook jodium voor een goede schildklierwerking Nierpatiënten moeten aan hun arts vragen of zij zout met kalium mogen gebruiken 15 Kant-en-klare kruidenmengsels bevatten veel zout. Antwoord: Kruidenmengsels, zoals gehakt- of viskruiden, bevatten veel zout. Net als bouillonblokjes, ketjap, maggi, aromazout, mosterd, sambal, juspoeder, nasi- en bamikruiden. Gebruik voor uw maaltijd liever natuurlijke smaakmakers zoals verse en gedroogde kruiden en specerijen. 16 8
Zoete drop bevat minder zout dan zoute drop. Antwoord: Alle soorten drop bevatten zout, ook zoete drop en Engelse drop Daarnaast bevat drop de stof glycyrrhizinezuur, die de bloeddruk ook verhoogt 17 9
Jonge kaas bevat bijna geen zout. Antwoord: Jonge én oude kaas bevatten veel zout, omdat kaas bij de bereiding in een zoutbad wordt gelegd. Daarna moet de kaas rijpen. Jonge kaas rijpt 4 weken en oude kaas wel 10 maanden. Langer rijpen maakt de kaas droger en zouter. Er zijn ook minder zoute kaassoorten te koop, zoals Maaslander en Milner. 19 Welke van de onderstaande borrelhapjes is in de juiste volgorde van weinig zout naar zoutrijk? 1. Ongezouten noten-mozzarella/tomaat/basilicumhapje-chips-olijven 2. Olijven-ongezouten noten-mozzarella/tomaat/basilicum-chips 3. Mozzarella/tomaat/basilicumhapje-olijven-chips-ongezouten noten 4. Chips-olijven-ongezouten noten-mozzarella/tomaat/basilicumhapje 20 10
Zoutgevoeligheid Zout-ongevoelig Zout-gevoelig Ouderen Negroïden Overgewicht DMtII Deficiënties: K, Ca, Mg Ptn met essentiële hypertensie 21 Mechanismen ten grondslag aan zoutgevoeligheid? Lage basale plasmarenine-activiteit (PRA) Lager gestimuleerde PRA Erfelijkheid, Gαi 2 eiwitten 22 11
Take home messages Denk bij een hoge bloeddruk aan zoutgebruik Minder zout betekent niet automatisch minder lekker Geef advies op maat Verschil zoutbeperking op populatieniveau bij individuele patiënt met hypertensie Zoutbeperking verhoogd gevoeligheid voor bloeddrukverlagende medicatie 23 RAAS artsenwijzer 24 Medtoevoegen 12